Xem mẫu
- KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 5 SỐ 01 NĂM 2019 Góp phần tìm hiểu tư tưởng giáo dục đạo đức trong triết học Phật giáo ThS. HOÀNG NGỌC PHONG Trường Cao đẳng Sư phạm Gia Lai Từ khi du nhập vào nước ta, những tư tưởng tiêu biểu của giáo lý nhà Phật có sự ảnh hưởng sâu sắc đối với hiện thực đời sống xã hội của mỗi người dân Việt Nam. Trong hệ thống giáo lý nhà Phật thì tư tưởng về giáo dục đạo đức là một trong những nội dung tiêu biểu, có thể khái quát đạo đức Phật giáo là từ, bi, hỷ, xả, vô ngã vị tha, lợi lạc quần sinh, là sự hướng thiện và khuyến thiện. Trong bối cảnh của xã hội nước ta hiện nay, khi những nhu cầu tín ngưỡng về đạo Phật ngày càng được nâng cao thì việc nghiên cứu những giá trị tiêu biểu trong đạo đức Phật giáo là vấn đề có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Từ khóa: Triết học Phật giáo, giáo lý nhà Phật, giáo dục đạo đức. 1. Mở đầu với lớp thanh, thiếu niên hiện cứu nạn, đem lại an lạc cho Triết học Phật giáo là một nay. Đảng và Nhà nước cần tâm hồn con người. Chính vì trong những trường phái đào tạo họ thật sự trở thành vậy đạo đức Phật giáo khái triết học tiêu biểu của Ấn Độ những người chủ tương lai quát lại là từ, bi, hỷ, xả, vô ngã nói riêng cũng như của xã của đất nước vừa “hồng” vừa vị tha, lợi lạc quần sinh, là sự hội phương Đông nói chung. “chuyên”, năng động sáng tạo hướng thiện và khuyến thiện. Cũng như các trường phái trong sản xuất; thật thà lương Hòa thượng Thích Minh triết học khác, cái đích mà thiện, khoan dung độ lượng, Châu trong diễn văn khai triết học Phật giáo hướng đến vị tha trong đạo đức lối sống. mạc hội nghị đạo đức Phật là vì con người và cho con Đó chính là những phẩm chất giáo trong thời hiện đại đã người. Trong hệ thống triết cao đẹp của con người mới - nói: Đạo đức Phật giáo có khả học Phật giáo thì tư tưởng con người vừa có tài, vừa có năng giúp cải thiện cuộc sống về giáo dục đạo đức là một đức. Với ý nghĩa đó, việc tìm của con người hiện tại và xã hiểu, nghiên cứu và vận dụng hội hiện tại. trong những nội dung đặc những giá trị triết lý nhà Phật sắc, có ý nghĩa thiết thực gắn Tinh thần từ bi của nhà vào thực tiễn giáo dục đạo kết mối quan hệ giữa lý luận Phật chính là sự cảm thông đức ở nước ta hiện nay là vấn triết học với đời sống xã hội trước nỗi đau của người khác đề mang tính thiết thực. của mỗi con người hiện thực. và mong muốn được chia sẻ Với giá trị nhân đạo cao cả, 2. Nội dung nghiên cứu nó. Nói cách khác, từ bi là tình nhân văn sâu sắc, tư tưởng 2.1. Tư tưởng giáo dục đạo thương giữa con người với giáo dục đạo đức trong triết đức trong triết học Phật giáo con người, giữa con người với học Phật giáo có những ảnh Cái đặc sắc trong tư tưởng muôn loài không phân biệt hưởng thiết thực đối với lĩnh giáo dục đạo đức của triết học đẳng cấp, giàu nghèo sang vực giáo dục đạo đức cho thế Phật giáo thể hiện ở chỗ nó hèn, nó được đức Phật khơi hệ người Việt Nam, nhất là đối quan tâm đến vấn đề cứu khổ, dậy ở mọi chúng sinh. Ngay
- 6 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN từ lúc còn đang tìm đạo Ngài tròn bổn phận đối với cha mẹ. của bản thân, làm cho mỗi cá TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG đã khẳng định: Tình thương Phật giáo coi hiếu với cha mẹ nhân đều hòa đồng với nhân là sợi dây liên lạc giữa người là đạo đức quan trọng nhất, sinh. với người. Không có đẳng cấp là nền tảng đạo đức của một Trong giáo lý Phật giáo thì trong giọt nước mắt cùng con người, Phật dạy: “Tột cùng “ngũ giới” là giới luật cơ bản mặn, không có đẳng cấp điều thiện, không gì bằng nhất, “ngũ giới” là không sát trong dòng máu đỏ như nhau, hiếu. Tột cùng điều ác, không sinh, không trộm cắp, không mỗi người sinh ra không phải gì bằng bất hiếu”. Điều đó có tà dâm, không nói dối, không đã mang sẵn trong bào thai nghĩa, đối với một con người uống rượu. Trong “ngũ giới”, dây chuyền ở cổ hay dấu tì ca khi đã không còn tình thương Phật giáo cho rằng thực hiện ở trán đó sao. đối với cha mẹ thì coi như đã được điều nào là tốt điều đó, Tinh thần hỷ xả, hiểu một mất hết nhân tính, không còn nhờ đó mà ngăn chặn được cách khái quát thì “hỷ” là vui tội ác nào làm cho họ run tay, cái ác, giúp con người xa lánh vẻ với mình, kể cả với nghịch chùn bước. Trong quan hệ được cái xấu, nghiệp xấu, làm cảnh và thất bại, vui vẻ với thầy trò, Phật giáo cho rằng được ngày càng nhiều những thành công của người khác và trò phải kính trọng và vâng điều thiện. Phật giáo khuyên vô lượng chúng sinh; “xả” là vô lời thầy, về phần mình thầy con người phải tích cực thực chấp vô biên, theo tinh thần phải tập kiến thức cho trò, hiện “lục độ” để thoát khỏi “niềm vui cho đi niềm vui lại dạy trò biết giữ đạo lý. Đây bến mê. Trong “lục độ” (sáu đầy, nỗi buồn cho đi nỗi buồn là mối quan hệ hai chiều, sự phép tu) thì “bố thí” là một lại vơi”. Nhờ đó giúp con người tương tác qua lại tạo nên cái trong những điều căn bản sống với nhau một cách thân thiện, hành thiện ở mỗi con nhất, nó bao gồm vật thí, tài mật, bác ái, sống vô ngã vị tha người. Lời dạy của đức Phật thí và vô quý thí (vật thí tức mở rộng tấm lòng bao dung không chỉ đúng trong thời đại là cho nhau những vật phẩm độ lượng đối với muôn loài. của Ngài mà còn mang tính cần thiết, tài thí nghĩa là đem Vô ngã vị tha, lợi lạc quần thiết thực trong việc xây dựng tiền và của cho người khác, vô sinh là phải giác ngộ vạn nhân cách người trò và người quý thí là giúp đỡ người khác pháp đều vô thường nên vô thầy trong sự nghiệp giáo dục mà không vụ lợi). Dù có nhiều ngã, ta là vô ngã vì thế mà hãy hiện nay. nội dung khác nhau nhưng tha thứ, thương yêu, giúp đỡ Tất cả cho thấy, Phật giáo cả ba điều bố thí đó là rất cần cho nhau, khi có niềm vui, có đâu chỉ quan tâm tới những thiết cho xã hội ngày nay, đạo lợi ích thì cùng nhau chung lý tưởng cao xa, những tư đức của Phật giáo với những hưởng. tưởng đạo đức chỉ để chiêm nguyên tắc ấy đều rất gần với ngưỡng. Phật giáo đã quan cuộc sống hiện tại. Đạo đức Với tinh thần ấy thì từ, bi, tâm hết sức căn bản và thiết Phật giáo vì vậy có thể nói là hỷ, xả, vô ngã vị tha, lợi lạc thực đến đời sống và hạnh đạo đức của tấm lòng đại từ, quần sinh không chỉ là việc phúc đích thực của con người. đại bi, lấy tình thương bao la làm mang lại an lạc cho con Không thể có hạnh phúc nếu đối với muôn loài muôn vật người, đưa con người thoát đặt nó ngoài một cuộc sống làm trọng, lấy việc cứu khổ khỏi trầm luân mà nó còn diệt khổ cho muôn loài muôn được bắt đầu từ những việc thuần khiết dựa trên nền người làm mục đích tối cao. làm thường nhật ngay trong tảng những nguyên tắc đạo các mối quan hệ tự nhiên, đức và tinh thần. Vì vậy, Phật 2.2. Đánh giá về tư tưởng thầy trò, gia đình…vv. Trong giáo đã đưa ra những quan giáo dục đạo đức trong triết gia đình, Phật dạy cha mẹ là niệm về “ngũ giới”, “bát giới”, học Phật giáo thiêng liêng nhất đối với con “thập giới” để mọi người khắc Từ những giáo lý cơ bản cái, con cái phải sẵn sàng làm phục sửa chữa những sai lầm nêu trên, đánh giá về đạo đức
- KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 7 Phật giáo ta thấy: cho đến giáo chủ yếu bàn về giáo dục. quyết đem tất cả tài năng và SỐ 01 NĂM 2019 nay có rất nhiều những quan Thế nhưng, khi một xã hội tâm huyết của mình cống điểm khác nhau, có người cho đã phát triển, muốn có “dân hiến cho Tổ quốc thì cũng rằng đạo đức Phật giáo là bi chủ, công bằng, văn minh” thì tồn tại một bộ phận không ít quan yếm thế hạn chế tính điều quan trọng trước hết đó thanh, thiếu niên chạy theo tích cực của con người đối với chính là vấn đề giáo dục nhân những thị hiếu nhất thời của xã hội, mặc dù hướng thiện cách lối sống đạo đức cho con cá nhân mà quên đi nhiệm nhưng Phật giáo lại loại trừ người và ở phương diện này vụ tu dưỡng đạo đức, dẫn nguyên nhân tồn tại của con đạo Phật đã có những đóng đến lối sống buông thả thiếu người. Nhưng có người lại cho góp nổi bật. lành mạnh, thậm chí ngang rằng bất luận thế nào thì đạo 2.3. Vận dụng tư tưởng nhiên vi phạm pháp luật gây đức Phật giáo vẫn là đại từ đại giáo dục đạo đức trong triết nên những tội ác “kinh hoàng” bi, cứu khổ cứu nạn đối với học Phật giáo vào việc giáo không thể chấp nhận được. con người và chúng sinh… dục đạo đức cách mạng ở Nguy hại hơn, đối với thế vv. Theo quan điểm của người nước ta hiện nay hệ trẻ hiện nay, nhiều giá trị viết thì đạo đức Phật giáo với Ở nước ta hiện nay, dưới thuần phong mỹ tục của dân tinh thần tất cả vì mọi người, ảnh hưởng của cơ chế thị tộc bị bỏ quên, sự băng hoại vì hạnh phúc của nhân loại, trường, đặc biệt sự tác động về đạo đức có chiều hướng đạo đức Phật giáo không phải mạnh mẽ của cuộc cách gia tăng, tình trạng vô cảm là xuất thế mà là nhập thế cứu mạng công nghiệp 4.0 đã của con người ngày càng phổ đời tạo nên xã hội chân - thiện đặt ra nhiều thời cơ và thách biến..vv. Những trở lực đó là - mỹ. thức đối với nước ta trên mọi tác nhân kìm hãm sự nghiệp Dưới nhãn quan triết học lĩnh vực của đời sống xã hội. xây dựng và phát triển của đất Mác - Lênin ta thấy, mặc dù Trong đó, lĩnh vực giáo dục và nước nói chung cũng như đối chưa giải thích đúng bản chất đào tạo, nhất là việc giáo dục với công tác giáo dục đạo đức các hiện tượng xã hội, chưa đạo đức cách mạng ở nước cách mạng ở nước ta hiện nay tìm ra được nguyên nhân đích ta hiện nay đang gặp phải nói riêng. thực mà nhân dân Ấn Độ cổ nhiều khó khăn, thách thức Trước thực trạng đó, công đại phải gánh chịu, đạo đức trước sự tác động của cơ chế tác giáo dục đạo đức cách Phật giáo vẫn đứng trên lập thị trường và sự phát triển mạng cho thế hệ người Việt trường của chủ nghĩa duy tâm của khoa học công nghệ. Trên Nam hiện nay đang đặt ra bức chủ quan và cũng vì thế chưa thực tế, không ít bộ phận cán thiết, nhằm giáo dục họ trở chỉ ra được con đường và biện bộ, đảng viên không vượt qua thành những người có ích cho pháp cải tạo xã hội đúng đắn được những cám dỗ trong đời đất nước. Với ý nghĩa đó, trên hiệu quả. Tuy vậy, những gì sống xã hội đã trở nên thoái cơ sở nhận thức nhất quán mà phật giáo bàn về đạo đức, hóa biến chất (tham nhũng, những nguyên lý cơ bản của về tính thiện thì cũng giúp lãng phí, bè phái, tư lợi... chủ nghĩa Mác - Lênin và tư cho con người mặc tưởng vv) gây nguy hại lớn cho sự tưởng Hồ Chí Minh trong lĩnh chiêm nghiệm điều chỉnh nghiệp xây dựng và phát triển vực giáo dục đạo đức, tiếp thu được hành vi của mình theo đất nước. Còn đối với thanh, những nhân tố có giá trị trong cái thiện, hạn chế và xa lánh thiếu niên - thế hệ tương lai tư tưởng giáo dục đạo đức cái ác, vượt qua khỏi vòng của đất nước, vấn đề đạo đức của triết học Phật giáo, trong ích kỷ mà hành động vì mọi cách mạng đang ngày càng phạm vi bài viết này tác giả người. Mặc dù Phật giáo chưa mang tính thời sự nóng bỏng. xin đề xuất một số phương bàn đến các vấn đề về kinh tế, Bên cạnh những thanh, thiếu hướng góp phần nâng cao chính trị, “tính thiện” của Phật niên giàu lòng yêu nước, hiệu quả công tác giáo dục
- 8 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN đạo đức cách mạng ở nước ta cách Hồ Chí Minh” thông qua đạo đức và lẽ sống của con TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG hiện nay như sau: những việc làm thiết thực người Việt Nam, góp phần Một là, trong công tác thiên về hiệu quả thực tiễn, tích cực trong việc xây dựng giáo dục đạo đức cách mạng tránh tình trạng “thừa khẩu một nền tảng đạo đức mới ở ở nước ta hiện nay, nhất thiết hiệu, thiếu việc làm”, “nói nước ta trong giai đoạn hiện phải quán triệt chủ nghĩa nhiều làm ít”; ngược lại, lời nay trên nền tảng những giá Mác - Lênin và tư tưởng Hồ nói phải đi đôi với hành động, trị đạo đức truyền thống của Chí Minh về đạo đức cách nêu cao hiệu quả thực tiễn dân tộc. mạng đối với mọi tầng lớp “nói ít làm nhiều”, phải nêu Thiết nghĩ, trong xu thế cư dân trong xã hội; giáo dục gương về đạo đức. hội nhập ở nước ta hiện nay cho họ thấm nhuần những Bốn là, khắc phục những bên cạnh việc giáo dục đạo chuẩn mực đạo đức cơ bản thói hư tật xấu, tình trạng đức cách mạng trên nền tảng mang tính phổ cập đối với vô cảm, thờ ơ giữa người với của chủ nghĩa Mác - Lênin và mọi người. Tiêu biểu là những người thông qua công tác tư tưởng Hồ Chí Minh thì việc chuẩn mực về trung với nước, thiện nguyện trên tinh thần tiếp thu những giá trị tích cực hiếu với dân; cần, kiệm, liêm, “nhường cơm sẻ áo”, “lá lành trong đạo đức Phật giáo phục chính, chí công vô tư; thương đùm lá rách, lá rách ít đùm lá vụ cho nhiệm vụ “rèn đức - yêu con người, sống có tình rách nhiều”, giúp con người luyện tài” vì tương lai của đất nghĩa và tinh thần quốc tế vô bớt cái tôi vị kỷ mà tích cực nước là việc làm cần thiết. Tất sản trong sáng, thủy chung. hơn, có trách nhiệm hơn đối cả cùng hướng đến xây dựng Thực hành tốt những chuẩn người khác, với xã hội. một nước Việt Nam phồn mực đạo đức đó góp phần Năm là, phát huy những thịnh “dân chủ, công bằng, hiện thực hóa mục tiêu giáo giá trị tinh túy trong đạo đức văn minh”. Với tinh thần ấy, dục đạo đức cách mạng mà Phật giáo góp phần giáo hóa đạo đức Phật giáo ngày càng Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dày con người, giúp cho thế hệ trẻ trở thành một bộ phận không công vun đắp. vững bước trước cám dỗ của thể thiếu cấu thành cốt cách cuộc đời, khích lệ họ quan văn hóa của dân tộc Việt Nam Hai là, tiếp tục phát huy tâm đến số phận của cộng - văn hóa tiến tiến đậm đà bản những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam đồng, sống lương thiện, coi sắc dân tộc./. qua hàng ngàn năm lịch sử, trọng tính nhân bản, coi trọng đó là chủ nghĩa yêu nước, tinh thiên nhiên..vv. Như thế đạo TÀI LIỆU THAM KHẢO thần đoàn kết, tương thân đức Phật giáo đã đóng góp 1. BS Hồ Hữu Hưng (biên dịch), Đối thoại giữa triết học và Phật giáo, tương ái trong khó khăn hoạn những giá trị văn hóa tích cực Nxb. Tp Hồ Chí Minh, 2002. nạn có nhau, đồng cam cộng vào việc xây dựng đạo đức lối 2. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà khổ, trọng đạo lý làm người sống cho con người, nhất là Nội, 2007. và đặc biệt là văn hóa lấy dân cho tầng lớp trẻ hiện nay. 3. Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, làm gốc với tinh thần “nhiễu 3. Kết luận Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2013. 4. Hoàng Ngọc Vĩnh, Tôn giáo - điều phủ lấy giá gương, người Có thể nói rằng những tư một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở trong một nước phải thương tưởng giáo dục đạo đức trong Việt Nam, ĐHKH Huế, 2000. 5. Thích Minh Châu, Những lời nhau cùng”, “bầu ơi thương lấy triết học Phật giáo đã dễ dàng Đức Phật dạy về hòa bình và giá trị bí cùng, tuy rằng khác giống đi vào lòng người, có tác dụng con người, Viện nghiên cứu Phật học Việt Nam, 1995. nhưng chung một giàn”. hoàn thiện nhân cách đạo 6. Thích Đạo Quang, Đại cương triết học Phật giáo, Tỉnh hội Phật Ba là, đẩy mạnh và thực đức, hướng con người đến lối giáo Thừa Thiên Huế, 1996. hiện có hiệu quả cuộc vận sống giàu lòng vị tha, từ bi, 7. Thích Chơn Thiện, Phật học khái luận, Nxb. Tp Hồ Chí Minh, 1999. động “học tập và làm theo bác ái. Thực tiễn cho thấy, đạo tư tưởng, đạo đức, phong đức Phật giáo phù hợp với
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học