Giáo trình Xã hội học - TS. Nguyễn Thế Phán

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN BỘ MÔN XÃ HỘI HỌC Chủ biên: TS. NGUYỄN THẾ PHÁN Giáo trình XÃ HỘI HỌC NHÀ XUẤT BẢN LAO ĐỘNG - XÃ HỘI 1 TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN BỘ MÔN XÃ HỘI HỌC Chủ biên: TS. NGUYỄN THẾ PHÁN Giáo trình XÃ HỘI HỌC NHÀ XUẤT BẢN LAO ĐỘNG - XÃ HỘI HÀ NỘI - 2002 2 Lời nói đầu Xã hội học là môn khoa học độc lập trong hệ thống các môn khoa học xã hội. Ở nước ta, mặc dù khoa học xã hội học còn khá non trẻ nhưng trong mấy chục năm qua, những tri thức khoa học và những nghiên cứu xã hội học đã góp phần đáng kể vào việc đào tạo nguồn nhân lực, vào việc hoạch định những chính sách phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Môn học xã hội học không chỉ được nghiên cứu và giảng dạy tại nhiều trường đại học và cao đẳng trong cả nước, đặc biệt là ở trường thuộc khối khoa học xã hội và nhân văn, kinh tế, tài chính… mà còn được sự quan tâm của nhiều nhà lãnh đạo, của các nhà quản lý kinh tế - xã hội, của những người hoạt động trong các lĩnh vực đoàn thể: công đoàn, thanh niên, phụ nữ… Công cuộc đổi mới, sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước đang đặt ra nhiều vấn đề xã hội phức tạp, đòi hỏi phải có nhận thức đúng và cách giải quyết hữu hiệu, trong đó, không thể thiếu những tri thức xã hội học. Đại học Kinh tế quốc dân là một trong những trường thuộc khối kinh tế đã sớm đưa môn xã hội học vào giảng dạy. Năm 1994, Nhà trường đã xuất bản cuốn giáo trình “Tâm lý học và xã hội học đại cương” và tài liệu đó đã góp phần không nhỏ vào việc đào tạo của trường. Tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới, Nhà trường đã biên soạn và cho ra mắt cuốn giáo trình mới “Xã hội học”. Đây là kết quả nghiên cứu, giảng dạy, biên soạn của tập thể cán bộ giảng dạy bộ môn Xã hội học và do TS. Nguyễn Thế Phán, chủ biên bộ môn làm chủ biên. Các tác giả tham gia biên soạn. - TS. Nguyễn Thế Phán: chương I và chương VII - GVC. Lê Quốc Thụ: chương II và chương III - ThS. Lương Văn Úc: chương IV và chương VI - ThS. Nguyễn Thị Bích: chương V - PGS, TS. Nguyễn Cao Thường: chương VIII - ThS. Trần Thị Kim Thanh: chương IX 3 Trong quá trình biên soạn giáo trình, chúng tôi đã được sự quan tâm, giúp đỡ và đóng góp ý kiến của nhiều tập thể và cá nhân trong và ngoài nhà trường. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn PGS, TS. Trịnh Duy Luân - Viện trưởng Viện Xã hội học cùng một số nhà khoa học của Viện Xã hội học. Cuốn giáo trình này là tài liệu chính thức cho việc giảng dạy và học tập của sinh viên các hệ: chính quy, văn bằng hai và tại chức thuộc trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Rất mong nhận được ý kiến đóng góp, trao đổi để giáo trình ngày càng hoàn thiện hơn. HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN GS.TS. Nguyễn Đình Hương 4 Chương I KHÁI LƯỢC VỀ XÃ HỘI HỌC I. XÃ HỘI HỌC LÀ MỘT KHOA HỌC 1. Khái quát chung về xã hội Xã hội là một thuật ngữ rất thông dụng dùng để chỉ một tập hợp người có những quan hệ kinh tế, chính trị, văn hóa chặt chẽ với nhau. Tuy nhiên, có rất nhiều quan niệm khác nhau về xã hội. Có những quan niệm về xã hội xét theo mặt không gian và nói chung gắn liền với quốc gia. Cũng có khi người ta phân biệt các xã hội khác nhau trong cùng một quốc gia: xã hội thượng lưu, xã hội bình dân (cách gọi mô phỏng để chỉ các tầng lớp khác nhau trong một xã hội). Lại có những quan điểm xã hội xét theo mặt thời gian (theo những biến đổi lịch sử): xã hội nguyên thủy, xã hội truyền thống, xã hội hiện đại… Ngoài ra còn có những quan điểm về xã hội dựa vào trình độ lực lượng sản xuất: xã hội nông nghiệp, xã hội công nghiệp, xã hội hậu công nghiệp; hay dựa vào sự tiến hóa của lịch sử: xã hội hoang dã, xã hội dã man, xã hội văn minh (Lewis Morgan) hoặc: bầy đàn, thị tộc, bộ lạc, bộ tộc, dân tộc (Emile Durkheim) hoặc lấy tôn giáo làm tiêu chí: xã hội Kito giáo, xã hội Hồi giáo, xã hội Khổng giáo… Gần đây các nhà xã hội học đang hướng vào việc lấy văn hóa, văn minh làm tiêu chí kết hợp với những tiêu chí quốc gia… Mặc dù vậy, quan niệm trùng hợp giữa xã hội với quốc gia vẫn là quan niệm được sử dụng phổ biến, bởi lẽ bất cứ một tập hợp xã hội nào cũng đều có Nhà nước của mình với tư cách là người quản lý và điều tiết mọi người hoạt động và quan hệ xã hội. Do đó có thể tạm thời thống nhất định nghĩa xã hội như sau: xã hội là một hệ thống các hoạt động và các quan hệ của con người có đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa chung cùng cư trú trên một lãnh thổ ở một giai đoạn phát triển nhất định của lịch sử. 5 ... - tailieumienphi.vn