Giáo trình Văn học Việt Nam 1900-1930 (Giáo trình tóm tắt dành cho lớp Đại học từ xa): Phần 1

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ Õ LAÏT ÊAØ LAÏT KHOA NGÖÕ VAÊN ThS. PHAN THÒ HOÀNG VAÊN HOÏC VIEÄT NAM 1900-1930 VAÊN (Giaùo trình toùm taét duøng cho lôùp Ñaïi hoïc töø xa) 900-1930 (Giaùo trình toùm taét daønh cho lôùp Ñaïi hoïc töø xa) ThS. PHAN THÒ HOÀNG 2003 Vaên hoïc Vieät Nam 1900 – 1930 - 1 – MUÏC LUÏC ✡⌦☪ CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT.......................................................................................2 1. Hoaøn caûnh ñaát nöôùc........................................................................................2 a) Coâng cuoäc cuûng coá boä maùy thoáng trò, khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân Phaùp vaø söï chuyeån bieán cuûa xaõ hoäi Vieät Nam................................................2 b) Caùc phong traøo yeâu nöôùc.......................................................................3 2. Tình hình vaên hoïc...........................................................................................4 a) Tính chuyeån tieáp, giao thôøi hay söï ñan xen giöõa hai neàn vaên hoïc cuõ vaø môùi..................................................................................................................4 b) Nhöõng thuaän lôïi cho söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa vaên hoïc môùi.....................5 CHÖÔNG II: VAÊN HOÏC YEÂU NÖÔÙC BA MÖÔI NAÊM ÑAÀU THEÁ KYÛ ...............7 1. Quaù trình beàn bæ phaùt trieån.............................................................................7 2. Moät soá noäi dung trong vaên thô yeâu nöôùc cuûa caùc só phu caáp tieán ñaàu theá kyû.9 a) Taâm tö tröôùc thôøi ñaïi môùi cuûa caùc nhaø yeâu nöôùc........................................9 b) Tö töôûng môùi, duy taân ñeå töï cöôøng, giaønh ñoäc laäp.................................... 10 CHÖÔNG III: PHAN BOÄI CHAÂU (1867 – 1940) VAØ QUAÙ TRÌNH SAÙNG TAÙC THÔ VAÊN YEÂU NÖÔÙC......................................................................................... 15 1. Tröôùc khi xuaát döông cöùu nöôùc cho ñeán 1908.............................................. 17 2. Giai ñoaïn 1908 – 1925................................................................................. 21 a) Thô tuyeân truyeàn yeâu nöôùc, cöùu nöôùc...................................................... 22 b) Truyeän, tieåu thuyeát.................................................................................. 24 3. Giai ñoaïn “OÂng giaø Beán Ngöï”..................................................................... 27 a) Tieáp tuïc laøm thô vaên coå ñoäng yeâu nöôùc cöùu nöôùc.................................... 27 b) Thô taâm söï................................................................................................ 30 CHÖÔNG IV: TAÛN ÑAØ – NGUYEÃN KHAÉC HIEÁU (1889 – 1939)....................... 32 1. Taûn Ñaø – Nhaø vaên........................................................................................ 33 2. Taûn Ñaø – Nhaø thô......................................................................................... 34 ThS. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc Vieät Nam 1900 – 1930 - 2 – CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT 1. Hoaøn caûnh ñaát nöôùc a) Coâng cuoäc cuûng coá boä maùy thoáng trò, khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân Phaùp vaø söï chuyeån bieán cuûa xaõ hoäi Vieät Nam. Ñoä vaøi thaäp nieân cuoái theá kyû XIX, vôùi söï thaát baïi cuûa caùc phong traøo yeâu nöôùc, söï ñaàu haøng cuûa trieàu Nguyeãn, vieäc bình ñònh Vieät Nam cuûa thöïc daân Phaùp cô baûn ñaõ xong. Ñeå giöõ vöõng aùch ñoâ hoä, Phaùp khaån tröông cuûng coá boä maùy haønh chính, thieát laäp heä thoáng quaân söï, caûnh saùt, toøa aùn, nhaø tuø, ñeà ra chính saùch rieâng veà vaên hoùa, giaùo duïc v.v... Ñaàu theá kyû XX, khi boä maùy thoáng trò ñaõ ñöôïc toå chöùc, cuûng coá, thöïc daân Phaùp baét ñaàu coâng cuoäc khai thaùc thuoäc ñòa. Caùc lónh vöïc quan troïng cuûa neàn kinh teá nhö: noâng, coâng, thöông nghieäp, giao thoâng vaän taûi, ngaân haøng, taøi chính ñeàu naèm trong tay thöïc daân. Ñeå thuaän lôïi cho vieäc kìm keïp, boùc loät nhaân daân thuoäc ñòa, thöïc daân vaãn cho duy trì boä maùy quan lieâu, cöôøng haøo vôùi chính saùch söu thueá cuõ. Boä maùy chính quyeàn thöïc daân hay cheá ñoä thöïc daân nöûa phong kieán cô baûn ñöôïc thieát laäp treân cô sôû cuûa söï caáu keát chaët cheõ giöõa chuû nghóa ñeá quoác vaø theá löïc phong kieán phaûn ñoäng, laø coâng cuï cuûa thöïc daân Phaùp ñaøn aùp daân toäc Vieät Nam, chia reõ ñaát nöôùc Vieät Nam, thöïc hieän chính saùch khai thaùc thuoäc ñòa voâ cuøng taøn baïo cuûa chuùng. Coâng cuoäc khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân Phaùp khieán ñaát nöôùc Vieät Nam bò cuoán vaøo quó ñaïo hoaït ñoäng cuûa chuû nghóa tö baûn chuû yeáu ôû phöông dieän thò tröôøng tieâu thuï vaø cung caáp nguyeân lieäu, haøng xuaát khaåu. Nhöng quaù trình ñoâ hoä cuûa Phaùp duø muoán duø khoâng ñaõ taïo ra nhöõng bieán ñoåi lôùn: giao thoâng môû mang, buoân baùn phaùt trieån, caùc ñoâ thò lôùn hình thaønh, caùc haûi caûng ñöôïc xaây döïng, taïo neân söï tieáp xuùc ngaøy caøng roäng raõi cuûa nöôùc ta vôùi theá giôùi. Cheá ñoä thöïc daân phong kieán vôùi chính saùch söu thueá, phu phen taïp dòch naëng neà cuøng thieân tai, maát muøa ñaõ laøm cho moät boä phaän noâng daân, thôï thuû coâng baàn cuøng, phaù saûn. Bò cöôùp maát nguoàn soáng laø ñaát ñai, nhöõng ngöôøi noâng daân baàn cuøng nhanh choùng trôû thaønh coâng nhaân ñoàn ñieàn, haàm moû, nhöõng ngöôøi laøm thueâ, buoân thuùng baùn meït ôû khaép thaønh phoá. Nhìn chung, coâng cuoäc khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân Phaùp ñaõ thuùc ñaåy ñaát nöôùc Vieät Nam vaän ñoäng, phaùt trieån theo xu höôùng tö saûn hoùa. Maëc duø xu höôùng tö saûn hoùa cuûa xaõ hoäi Vieät Nam ñaàu theá kyû laø moät xu höôùng “keùm laønh maïnh nhaát, queø quaët nhaát, ñeå laïi nhöõng haäu quaû tai haïi nhaát nhöng ñieàu ñoù cuõng loâi keùo caùc maët khaùc phaùt trieån: thay ñoåi boä maët thaønh thò, bieán noù thaønh nhöõng trung taâm kinh teá, daàn daàn qui tuï noâng thoân quanh thaønh thò, thay ñoåi keát caáu xaõ hoäi, laøm maát theá löïc nhieàu löïc löôïng baûo thuû, trì treä, taïo ñieàu kieän cho caùi môùi – sau khi ñaõ thay da, ñoåi thòt, bieán hoùa – coù ñieàu kieän töø thaønh thò toûa veà noâng thoân, chi phoái söï ThS. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc Vieät Nam 1900 – 1930 - 3 – phaùt trieån theo kieåu caùc xaõ hoäi hieän ñaïi”(1). Cuøng vôùi söï thay theá cuûa cheá ñoä thöïc daân nöûa phong kieán, traïng thaùi yù thöùc cuûa xaõ hoäi cuõng bieán ñoåi theo – söï xuaát hieän cuûa yù thöùc heä tö saûn chính laø moät nhaân toá môùi coù vai troø quan troïng trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi. b) Caùc phong traøo yeâu nöôùc Sau thaát baïi cuûa caùc phong traøo choáng Phaùp cuoái theá kyû XIX vaø ngay töø thaäp nieân ñaàu theá kyû XX, yeâu caàu ñoäc laäp, töï cöôøng vaãn nung naáu trong suy nghó cuûa nhöõng nhaø yeâu nöôùc Vieät Nam. Treân cô sôû tieáp thu nhöõng tö töôûng môùi, tö töôûng daân chuû tö saûn qua taân thö, taân vaên Trung Quoác, caùc thuyeát veà nhaân ñaïo, daân quyeàn cuûa caùc nhaø tö töôûng giai caáp tö saûn Phaùp nhö Voltaire, Roussault, Montesquier vaø göông töï cöôøng cuûa Nhaät theo chuû nghóa daân chuû tö saûn – moät phong traøo yeâu nöôùc caùch maïng mang maøu saéc môùi ñaõ daáy leân trong nöôùc nhö phong traøo Ñoâng Du, Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc, Duy Taân... Veà cô baûn coù theå phaân bieät caùc phong traøo naøy thanh hai xu höôùng chính ñoù laø xu höôùng baïo ñoäng vaø xu höôùng caûi löông. Ñeå taïo ñöôïc vuõ löïc tieán tôùi baïo ñoäng côûi aùch thoáng trò cuûa thöïc daân Phaùp, thuû lónh cuûa xu höôùng baïo ñoäng laø Phan Boäi Chaâu ñaõ toå chöùc ñöa thanh nieân sang Nhaät ñaøo taïo veà vaên hoùa, quaân söï...Phong traøo daáy leân töø 1905 keùo daøi cho ñeán 1908. Cuoái 1908, Nhaät baét tay vôùi Phaùp truïc xuaát caùc hoïc vieân Ñoâng Du. Naêm 1909 laõnh tuï Phan Boäi Chaâu cuõng bò buoäc rôøi khoûi ñaát Nhaät. Phong traøo Ñoâng Du tuy thaát baïi nhöng noù ñaõ khaúng ñònh moät xu höôùng cöùu nöôùc môùi vôùi noã löïc tìm toøi saùng taïo cuûa caùc nhaø Nho yeâu nöôùc ñaàu theá kyû. Moät soá nhaø yeâu nöôùc khaùc laïi thaáy raèng baïo ñoäng giaønh chính quyeàn luùc baáy giôø laø vieäc heát söùc khoù khaên. Caàu vieän thì chaéc chaén seõ laâm vaøo caûnh “ñoåi chuû maø vaãn laøm ñaày tôù”. Vì theá, caùch duy nhaát ñeå khoâi phuïc chuû quyeàn ñaát nöôùc laø vaän ñ6oïng nhaân daân caùch taân vaên hoùa, tö töôûng, sinh hoaït, kinh teá theo phöông thöùc tö baûn chuû nghóa ñeå töï cöôøng töï chuû laâu daøi veà sau. Luùc baáy giôø, Phaùp cuõng ñang thöïc hieän chuû tröông môû mang kinh teá neân chuùng ta coù theå taïm thôøi ñoaøn keát, hôïp taùc. Tuy nhieân, caùi khoù laø, ñeå thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy phaûi trieät haï quan laïi, thöïc hieän quyeàn daân. Chuû tröông ñöôøng loái cöùu nöôùc naøy laø nhaø yeâu nöôùc Phan Chaâu Trinh. OÂng cuøng caùc ñoàng chí cuûa mình nhö Huyønh Thuùc Khaùng, Traàn Quí Caùp ñaõ noã löïc tuyeân truyeàn cho coâng cuoäc khai daân trí, chaán daân khí, haäu daân sinh, ñaùnh ñoå cheá ñoä quaân chuû, tieán leân con ñöôøng daân chuû. Xu höôùng caûi löông vôùi vieäc ñeà cao coâng vieäc duy taân coøn ñöôïc theå hieän roõ ôû phong traøo Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc. Caùc só phu Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc vöøa hoâ haøo thöïc nghieäp, chaán höng kinh teá vöøa tröïc tieáp tham gia hoaït ñoäng coâng thöông, môû xöôûng, thaønh laäp haõng buoân ñeå coå ñoäng haøng trong nöôùc. (1) Traàn Ñình Höôïu – Leâ Chí Duõng,Vaên hoïc Vieät Nam 1900-1930, NXB Giaùo duïc 1996, tr. 12. ThS. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ Vaên Vaên hoïc Vieät Nam 1900 – 1930 - 4 – Cuøng vôùi phong traøo Duy Taân ôû Baéc kyø vôùi toå chöùc Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc, ôû Trung Kyø coâng cuoäc vaän ñoäng Duy Taân cuõng dieãn ra soâi noåi. Ñaû phaù nhöõng taäp tuïc huû baïi cuûa xaõ hoäi phong kieán, tuyeân truyeàn cho xaõ hoäi môùi, moät xaõ hoäi daân chuû, ñoù laø muïc ñích höôùng tôùi cuûa só phu vaø nhaân daân Trung kyø. Veà kinh teá, caùc quan nieäm cuõ “Troïng noâng öùc thöông”, “Troïng vöông khinh baù” bò ñaû phaù. Caùc nhaø Nho yeâu nöôùc keâu goïi laäp hoäi kinh doanh buoân baùn, môû cô sôû saûn xuaát, coå ñoäng cho caùc hoaït ñoäng noâng, coâng, thöông. Moät soá só phu yeâu nöôùc ñaõ tröïc tieáp ñieàu haønh caùc cô sôû saûn xuaát, kinh doanh nhö Ngoâ Ñöùc Keá, Ñaëng Nguyeân Caån, Nguyeãn Quyeàn v.v... Veà vaên hoùa, caùc nhaø Nho Duy Taân ñaõ noâ nöùc laäp tröôøng hoïc theo kieåu môùi, ñaëc bieät laø hoï ñaõ bieán caùc tröôøng hoïc naøy thaønh caùc trung taâm caûi caùch xaõ hoäi, tuyeân truyeàn yeâu nöôùc cöùu nöôùc. Nhìn chung, laõnh tuï caùc phong traøo Duy Taân laø caùc nhaø Nho tieán boä. Hoï duõng caûm ñoøi boû chöõ Haùn, khuyeán khích hoïc chöõ quoác ngöõ, huøn voán laäp hoäi buoân, môû xöôûng coâng nghieäp, ñoåi môùi loái soáng nhö haïn cheá cuùng teá, xoâi thòt, bieáu xeùn, khuyeán khích taäp theå duïc, hôùt toùc ngaén, boû nhuoäm raêng v.v... Nhöõng phong traøo Duy taân do caùc só phu yeâu nöôùc, tieán boä laõnh ñaïo ñaõ khuaáy ñoäng ñôøi soáng chính trò, xaõ hoäi Vieät Nam suoát trong thaäp kyû thöù nhaát cuûa theá kyû XX. Ñoù laø cô sôû thöïc teá cho moät giai ñoaïn vaên hoïc yeâu nöôùc phong phuù, haøo huøng, tha thieát nhaát trong lòch söû vaên hoïc yeâu nöôùc Vieät Nam. Khi nhöõng phong traøo treân laéng xuoáng thì toå chöùc yeâu nöôùc Vieät Nam Quang phuïc hoäi (1912) ra ñôøi, tieáp ñeán Vieät Nam Quoác daân ñaûng theo xu höôùng daân chuû tö saûn xuaát hieän vaø thaát baïi (1927-1930). Töø sau 1922, caùch maïng Vieät Nam chuyeån bieán maïnh meõ, coâng cuoäc giaûi phoùng daân toäc taát yeáu phaûi chuyeån sang phaïm truø khaùc, phaïm truø caùch maïng daân chuû. Vôùi söï thaønh laäp cuûa Ñaûng coäng saûn Ñoâng Döông (1930) moät kyû nguyeân ñaáu tranh caùch maïng môùi ñaõ ñöôïc khai môû, ñoù laø kyû nguyeân caùch maïng voâ saûn do giai caáp coâng nhaân laõnh ñaïo. Laõnh tuï cuûa phong traøo naøyy laø nhaø yeâu nöôùc loãi laïc Nguyeãn AÙi Quoác. Trong hoaøn caûnh laø moät nöôùc thuoäc ñòa, ñaát nöôùc Vieät Nam ñaàu theá kyû XX treân caùc lónh vöïc chính trò, kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi ñeàu coù ñoåi thay, bieán chuyeån. Dieän maïo, tính chaát ba möôi naêm vaên hoïc ñaàu theá kyû chòu aûnh höôûng saâu saéc cuûa tình hình ñoù. 2. Tình hình vaên hoïc a) Tính chuyeån tieáp, giao thôøi hay söï ñan xen giöõa hai neàn vaên hoïc cuõ vaø môùi. Nhöõng bieán chuyeån lôùn treân ñaát nöôùc ba möôi naêm ñaàu theá kyû ñaõ taïo neân söï ñoåi thay, bieán chuyeån trong neàn vaên hoïc. Trong hoaøn caûnh ñaát nöôùc maát chuû quyeàn, vaán ñeà giaûi phoùng daân toäc ñaët ra böùc thieát, caùc nhaø Nho cuøng vôùi vieäc thaønh laäp caùc toå chöùc yeâu nöôùc ñaõ phaùt huy voán vaên chöông ñaøo luyeän trong tröôøng khoa cöû ra phuïc vuï söï nghieäp tuyeân truyeàn cöùu nöôùc. Caùc caây buùt Nho hoïc theá heä cuoái cuøng nhö Phan Boäi Chaâu, Phan Chaâu Trinh, Nguyeãn Thöôïng Hieàn, Ngoâ Ñöùc Keá, Huyønh ThS. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ Vaên ... - tailieumienphi.vn