Giáo trình Văn chương Mỹ Latinh: Phần 2

Vaên chöông Mó La Tinh - 26 - NICOLAX GUILLEN (1902 – 1985) OÂng laø nhaø thô lôùn, nhaø hoaït ñoäng xaõ hoäi noåi tieáng cuûa Cuba vaø Myõ Latinh, laø “Chim boà caâu vôùi caùnh bay cuûa nhaân daân“ (teân moät taäp thô cuûa oâng). Coù theå xem ñoaïn thô sau trong“ Ngheä thuaät thô “ laø tuyeân ngoân cuûa thi só: Laøn roi oâng chuû laïi giô leân Noù xeù raùch nhöõng löng ngöôøi toùe maùu Anh haõy ñi, vaø baèng tieáng caây ñaøn Noùi söï aáy cho caây hoàng bieát vôùi. Haõy noùi vôùi hoa veà caû maøu saùng choùi Cuûa maët trôøi môùi ñang moïc leân kia Ñeå cho hoa trong laøn gioù môn ru Cuõng voã tay vaø keâu thaønh tieáng. Ñaây laø bí quyeát thaønh coâng cuûa thô oâng. B. Poâreâvoâi nhaän xeùt: “Saùng taùc cuûa Guillen goäp thu trong ñoù caû nieàm vui vaø noãi buoàn cuûa nhaân daân Cuba, taøi thô ñaëc bieät cuûa oâng laø ñeå phuïc vuï nhaân daân ... Vaâng, Guillen seõ khoâng phaûi laø Guillen nöõa neáu oâng quay maët tröôùc noãi khoå nieàm ñau, hy voïng vaø vui söôùng cuûa daân toäc mình”. Thô oâng vì vaäy coù aûnh höôûng lôùn, khoâng chæ ôû Cuba vaø Myõ Latinh. Thô oâng lan truyeàn raát nhanh, thaønh “hieän töôïng”, vöøa coù yù nghóa vaên chöông, laïi vöøa coù yù nghóa xaõ hoäi to lôùn. EÂârenbua cho raèng:”Nicolas Guillen khoâng chæ laø moät ñaïi bieåu Cuba vaø khoâng chæ laø moät ngöôøi laøm thô chuyeân nghieäp. Guillen laø caû moät hieän töôïng. “ Lôøi nhaän xeùt töôûng laï luøng, thöïc ra ñaëc bieät chính xaùc. Hoan Marineloâ -nhaø hoaït ñoäng xaõ hoäi loãi laïc cuûa Cuba, thì vieát:“OÂâng coù theå trôû thaønh moät moùn thôøi trang, giaøu coù, ñöôïc ca ngôïi, nhöng muoán theá, caàn phaûi töø boû mình, vaø oâng ñaõ khoâng chòu”. Ñaây chính laø con ñöôøng khieán oâng trôû thaønh thi haøo cuûa Cuba vaø Myõ Latinh. 1. Ñoâi neùt veà cuoäc ñôøi Nicolas Guillen sinh ngaøy 10/7/1902 taïi Camaguaây, moät thaønh phoá coå ôû trung taâm Cuba. OÂng laø ngöôøi lai ( cha da traéng, meï da ñen). OÂng cuûa Guillen laø ngöôøi thôï moäc, coù hoïc thöùc, caêm gheùt boïn thöïc daân vaø raát yeâu nöôùc, yeâu töï do. Guillen Phaïm Quang Trung Khoa Ngöõ Vaên Vaên chöông Mó La Tinh - 27 - nhôù laïi trong baøi vieát cho Tuyeån thô cuûa oâng xuaát baûn taïi Lieân Xoâ 1957:“OÂâng toâi laø moät nhaø thô maëc daàu chöa bao giôø coù moät quyeån saùch naøo cuûa oâng ñöôïc in ra. Toâi ñaõ ñoïc nhöõng baøi thô cuûa oâng toâi vieát ca ngôïi nhöõng con soâng, nhöõng con chim, nhöõng ngöôøi phuï nöõ ñeïp. Ngöôøi ta keå raèng oâng toâi coù kieåu maët ngöôøi da ñoû, nöôùc da raùm naéng, toùc ñen möôït vaø neùt maët thanh tuù. Ñoái vôùi xaõ hoäi luùc baáy giôø, thì oâng toâi laø moät ngöôøi coù hoïc thöùc, moät ngöôøi say meâ saùch noåi tieáng. Taát caû nhöõng ngöôøi tieáp xuùc vôùi oâng cuï ñeàu hôi sôï caùch aên noùi saéc saûo vaø khoâng bieát göông nheï cuûa oâng. Caêm thuø voâ haïn aùch thoáng trò cuûa boïn thöïc daân Taây Ban Nha, oâng ñeå raâu vaø theà seõ khoâng caïo neáu chæ coøn duø chæ moät teân trong boïn chuùng treân hoøn ñaûo. Song oâng khoâng ñöôïc nhìn thaáy chieán thaéng, oâng ñaõ cheát tröôùc khi keát thuùc chieán tranh.” Cha Guillen laø moät nhaø hoaït ñoäng chính trò, yeâu töï do, vaø coù moät ngoøi buùt heát söùc saéc saûo. Cha oâng bò boïn phaûn caùch maïng gieát vaøo naêm 1917. Guillen vieát tieáp: “Cha toâi hoài treû tröôùc luùc ñi chieán ñaáu choáng boïn Taây Ban Nha vaøo cuoái theá kyû tröôùc, laø moät ngöôøi thôï baïc laønh ngheà... Cha toâi trôû veà thaønh phoá queâ höông 1898, sau cuoäc can thieäp cuûa chính phuû Myõ... Nhöng cha toâi khoâng trôû veà xöôûng thôï, maø laïi veà ban bieân taäp cuûa moät tôø baùo haøng ngaøy mang caùi teân “Hai nöôùc coäng hoøa”. Daàn daàn, cha toâi trôû thaønh chuû baùo ñoù, vaø rôøi khoûi ban bieân taäp ñeå chieám gheá thöôïng nghò só vaøo naêm 1908... Sau khi heát quyeàn haïn thöôïng nghò só, cha toâi quay laïi vôùi ngheà laøm baùo, saùng laäp ra tôø “Töï do”, vaø mua nhaø in. Toâi vaø anh toâi trôû thaønh nhöõng thôï xeáp chöõ trong nhaø in aáy. Ñeán naêm 1917, phaùi töï do laïi noåi daäy choáng phaùi baûo thuû. Cha toâi ñaõ hy sinh trong moät traän chieán ñaáu ôû ñöôøng phoá”. Naêm 1921, Guillen vaøo hoïc khoa Luaät tröôøng ñaïi hoïc Habana. Tuy töø nhoû oâng ñaõ ham ñoïc, ham hoïc. OÂng töï thuaät tieáp:“ Qua thö vieän cuûa cha toâi, toâi ñaõ ñoïc vaø yeâu caùc nhaø vaên coå ñieån Taây Ban Nha... vaø caû nhöõng nhaø vaên laõng maïn nöõa, ñaëc bieät laø Eõtxproângxeâñu. “Baøi ca teân cöôùp bieån” cuûa oâng laøm toâi xuùc ñoäng ngay töø laàn ñaàu tieân. Treân thaønh taàu – 12 khaåu ñaïi baùc; Con taøu döông taát caû caùnh buoàm leân Cho ngoïn gioù töï do thoåi vaøo, Vaø löôùt ñi treân nhöõng caùnh soùng... OÂng cuõng laø moät ngöôøi ham thích thô vaø saùng taùc thô töø nhoû. Naêm 1922, luùc 20 tuoåi, oâng taäp hôïp taát caû thô saùng taùc tröôùc ñoù thaønh taäp “ Tim vaø oùc” goàm 26 baøi. OÂng nhôù laïi:“Thô ca luoân luoân quyeán ruõ toâi. Khi coøn hoïc ôû nhöõng lôùp treân trong tröôøng trung hoïc, thì chính vaên hoïc, lòch söû vaø lyù luaän cuûa noù ... toâi ñaõ daønh cho chuùng nhieàu thì giôø hôn caû. Nhöõng baøi taäp vaên hoïc ñaàu tieân cuûa toâi laø vaøo thôøi kyø naøy. Luùc ñoù toâi 15 tuoåi... Toâi laøm thô cho ñeán naêm 1922. Theá laø toâi coù moät taäp thô. Phaïm Quang Trung Khoa Ngöõ Vaên Vaên chöông Mó La Tinh - 28 - Trong ñoù theå hieän roõ söï aûnh höôûng maïnh meõ cuûa chuû nghóa hieän ñaïi vaø taát nhieân laø cuûa Ruben Dario. Ñoù laø nhöõng baøi thô veà tình yeâu, coù ít nhieàu saàu naõo, vaø ñaëc bieät laø nhöõng baøi thô veà nhöõng con thieân nga, nhöõng caùi ao, nhöõng chaøng coâng töû, haàu töôùc, nhöõng nhaân vaät thaàn thoaïi... May thay, cuoán saùch aáy khoâng ñöôïc in ra.” 2. Ñoâi neùt veà ñöôøng thô Ñuùng nhö oâng thöøa nhaän veà taäp thô”Tim vaø oùc”: “May thay, cuoán saùch aáy khoâng ñöôïc in ra”. Thô buoåi ñaàu cuûa oâng nhaït nheõo, thieáu baûn saéc. Ví nhö baøi “YÙ ñònh”: Ñeâm nay Khi traêng leân Toâi seõ ñoåi traêng laáy nhöõng ñoàng xu nhoû Nhöng toâi ñau loøng neáu ngöôøi ta bieát ra ñieàu ñoù Bôûi ñaây laø Kyû nieäm cuõ Cuûa gia ñình. Böôùc ngoaët dieãn ra vaøo naêm 1930 ( 20/4) vôùi “Nhöõng moâtíp khuùc xoâng” ñaêng treân taïp chí “Ñiarioâ ñô Marina” ôû trang haøng tuaàn daønh noùi veà cuoäc soáng cuûa ngöôøi Cuba da ñen. Ñaây ñöôïc coi laø ngaøy khai sinh nhaø thô lôùn Nicolas Guillen. Chuøm thô xoâng naøy coù 68 baøi laø söï kieän lôùn trong thô Cuba vaø Myõ Latinh. Reâtamar vieát:“Toâi cho raèng trong neàn vaên hoïc cuûa chaâu luïc naøy haõn höõu laém môùi thaáy moät tröôøng hôïp moät taùc phaåm vôùi soá löôïng baøi thô ít oûi laïi gaây ñöôïc tieáng vang nhö tröôøng hôïp “Nhöõng moâtíp khuùc xoâng”. Guillen ñaõ böôùc vaøo neàn vaên hoïc cuûa chuùng ta vôùi baøn chaân phaûi, nhaûy muùa vaø oàn aøo. Baèng moät cuù nhaûy, oâng ñaõ ngang taàm vôùi nhöõng ngheä syõ Cuba ñang saùng taùc thô ca ñöôïc meänh danh laø “ Khuynh höôùng da ñen” “. Chính Guillen cuõng thöøa nhaän: “Toâi muoán ñöa vaøo vaên hoïc Cuba – khoâng nhö moät caùi côù aâm nhaïc ñôn thuaàn maø nhö moät yeáu toá cuûa thô ca chaân chính – caùi coù theå goïi laø thô khuùc xoâng, ñöôïc döïa treân kyõ thuaät cuûa ñieäu daân vuõ raát daân gian aáy trong thôøi ñaïi chuùng ta. Khuùc xoâng cuûa toâi coù theå phoå nhaïc ñöôïc, nhöng ñieàu ñoù khoâng coù yù nghóa laø chuùng ñöôïc saùng taùc vôùi muïc ñích aáy, maø chuû yeáu vôùi muïc ñích giôùi thieäu trong hình thöùc thích hôïp nhaát nhöõng böùc tranh sinh hoaït vôùi nhöõng neùt chaám phaù, giôùi thieäu nhöõng típ ngöôøi cuûa nhaân daân nhö hoï ñang quaây quaàn beân chuùng ta, nhö hoï noùi, nhö hoï nghó... “ Phaïm Quang Trung Khoa Ngöõ Vaên Vaên chöông Mó La Tinh - 29 - OÂng laáy töø moät hoøa khuùc nhaûy muùa daân gian cuûa Cuba coù keøm theo lôøi thô (khuùc son). Töø ñieån La Rousse coù maáy doøng veà oâng: “Nhaø thô Cuba sinh ôû Camaguaây 1902, thô oâng baét töù ôû voán foânklo daân toäc”. Ñieäu xoâng laø gì? Theo Cloâtñô Cupphoâng (ngöôøi dòch vaø giôùi thieäu Guillen ra tieáng Phaùp) thì baøi xoâng ñaàu tieân maø ngöôøi ta bieát ñöôïc laøm ôû cuoái theá kyû 16 (1580) taïi thaønh phoá Xantiagoâ (Cuba). Lôøi cuûa ñieäu ca muùa aáy ñaïi löôïc nhö sau, vôi caâu hoûi vaø caâu ñaùp: - Chò Ma Teâoâñoâra ñi ñaâu roài? - Chò ra ñi beû caønh kieám cuûi. - Ra ñi vôùi chieác duøi troáng vaø caây ñaøn? - Chò ra ñi beû caønh kieám cuûi. - Chò ôû ñaâu maø toâi khoâng thaáy? - Chò ra ñi beû caønh kieám cuûi. - Chò ra ñi beû caønh kieám cuûi. - Chò ra ñi beû caønh kieám cuûi. Caùc nhaø thoâng thaïo veà vaán ñeà naøy cho raèng ñieäu ca muùa xoâng keát hôïp hai neàn vaên hoùa : giai ñieäu Taây Ban Nha vôùi nhöõng yeáu toá truyeàn khaåu ñaõ coù töø laâu ñôøi ôû chaâu Phi. Naêm 1910, ñieäu ca muùa xoâng vaãn raát löu truyeàn ôû vuøng Camaguaây. Giôùi thöôïng löu khoâng nhaûy muùa theo ñieäu naøy, chæ coù daân chuùng. Aâm nhaïc ñieäu xoâng, qua thôøi gian, giaøu theâm. Thöôøng moät baøi xoâng coù hai phaàn ( goïi laø hai “luùc”). Phaàn moät keå caâu chuyeän, hoaëc neâu chuû ñeà cuûa ca khuùc; phaàn hai doàn daäp hôn, giaù trò chuû yeáu laø veà nhòp ñieäu, goàm nhöõng tieáng ñöôïc choïn vì aâm höôûng cuûa noù vaø coát ñeå nhaán maïnh yù töù ôû phaàn ñaàu. Nhöõng naêm 1925–1930, noù lan ra khaép Cuba. Vöøa tôùi La Havana thì xoâng ñöôïc hoan ngheânh moät caùch kyø laï. Töø nhöõng khu phoá, xoâng ñaõ töï noù traøn vaøo caùc thính phoøng vaø taát caû caùc daøn nhaïc ñeàu chôi ñieäu aáy. Noù coøn ñöôïc duøng caû trong chieán dòch vaän ñoäng baàu cöû. Ñaây laø baøi “ Neáu maø coâ bieát...” cuûa Guillen : Phaàn ñaàu ( laø coát truyeän): AÁy a, coâ gaùi ôi Neáu maø coâ bieát! Ñeâm hoâm qua khi toâi thaáy coâ ñi qua, Toâi ñaõ giaáu maët, khoâng cho coâ thaáy. Phaïm Quang Trung Khoa Ngöõ Vaên Vaên chöông Mó La Tinh - 30 - Vôùi anh ta, coâ cuõng seõ laøm nhö vôùi toâi Khi toâi khoâng coøn moät xu trong tuùi Coâ ñaõ boû ñi vui thuù nôi nao Queân raèng toâi coù ôû trong ñôøi. Phaàn hai goàm nhöõng tieáng nhöõng aâm thanh cuûa ngoân ngö,õ coát cho ngöôøi nghe coù aán töôïng nhö bò xoay ngôïp: Xoânggoâroâ, coâxoânggoâ Xoânggoâbeâ; Xoânggoâroâ, coâxoânggoâ Ñômamay; Xoânggoâroâ, coâ gaùi da ñen Muùa raát taøi. Xoânggoâroâ moät Xoânggoâroâ ba Ai ôi Laïi maø xem! Ñeán ñaây naøo! Xoânggoânoâ, coâxoânggoâ, Xoânggoâroâ, coâxoânggoâ Ñômamay! Baøi ñaàu tieân, cuõng laø baøi noåi tieáng nhaát trong 8 khuùc xoâng laø baøi “Neâgroâ Bemboâ”â (Anh da ñen moâi daøy). Chính oâng keå laïi trong laàn noùi chuyeän ôû La Havana 1945 raèng: “Söï phaùt sinh ra nhöõng baøi aáy gaén lieàn vôùi moät cuoäc theå nghieäm trong chieâm bao, ñaõ xuùc caûm toâi raát maïnh. Moät ñeâm – vaøo thaùng 4 /1930 - toâi ñaõ ñi naèm vaø ñang ôû löng chöøng giöõa giaác nguû vaø söï tænh thöùc, trong traïng thaùi chôït thieáp ñi, thì coù moät gioïng noùi toâi khoâng bieát xuaát hieän töø ñaâu phoâ beân tai toâi moät caùch roõ raøng chính xaùc hai töø “ Negroâ bemboâ”. Caùi gì theá vaäy? Dó nhieân toâi khoâng theå tìm Phaïm Quang Trung Khoa Ngöõ Vaên ... - tailieumienphi.vn