Xem mẫu
- I H C THÁI NGUYÊN
TR NG I H C NÔNG LÂM
ThS. MAI QUANG TR NG - ThS. L NG TH ANH
Giáo trình
TR NG R NG
NHÀ XU T B N NÔNG NGHI P
HÀ N I - 2007
1
http://www.ebook.edu.vn
- L I NÓI U
Tr ng r ng là công vi c quan tr ng b c nh t hi n nay trong ngành lâm nghi p.
Tr ng r ng chính là công vi c tái s n xu t nh m làm cho v n r ng c duy trì và
phát tri n, b o v môi tr ng s ng.
Nh m áp ng nhu c u h c t p c a sinh viên các tr ng i h c và cao ng
chuyên ngành lâm nghi p, thu c khu v c trung du mi n núi phía b c. D a theo m c
tiêu ào t o m i ã c b giáo d c phê duy t và ch ng trình ã c thông qua.
c s phân công c a b môn nhóm biên so n chúng tôi g m:
ThS. Mai Quang Tr ng vi t:
- Ch ng 1: Bài m u
- Ch ng 3: K thu t s n xu t cây con
- Ch ng 4: K thu t tr ng r ng
- Ch ng 5: K thu t tr ng r ng thâm canh và thâm canh r ng tr ng
THS. L ng Th Anh vi t:
- Ch ng 2: K thu t s n xu t h t gi ng cây r ng
ng 6: K thu t gây tr ng m t s loài cây lâm nghi p
- Ch
Trong quá trình biên so n chúng tôi ã c s giúp c a các ng chí lãnh
o nhà tr ng, các b n ng nghi p trong và ngoài tr ng, m c dù ã có nhi u c
g ng, song khó tránh kh i nh ng thi u sót v nhi u m t, chúng tôi r t mong nh n
c nh ng ý ki n nh n xét c a b n c gzáo trình này c hoàn thi n h n.
Ch biên
Mai Quang Tr ng
http://www.ebook.edu.vn
2
- Ch ng I
BÀI M U
1.1. TH C TR NG TÀI NGUYÊN R NG VI T NAM
Vn c m nh danh là "lá ph i" c a trái t, r ng có vai trò r t quan tr ng trong
vi c duy trì cân b ng sinh thái và s a d ng sinh h c trên hành tinh chúng ta. B i v y,
b o v r ng và ngu n tài nguyên r ng luôn tr thành m t n i dung, m t yêu c u không
th trì hoãn i v i t t c các qu c gia trên th gi i trong cu c chi n y gian khó hi n
nay nh m b o v môi tr ng s ng ang b hu ho i m c báo ng mà nguyên nhân
ch y u là do chính ho t ng c a con ng i gây ra.
Trên ph m vi toàn th gi i, ch tính riêng trong vòng 4 th p niên tr l i ây, 50%
di n tích r ng ã b bi n m t do nhi u nguyên nhân khác nhau. Theo tính toán c a các
chuyên gia c a T ch c nông - l ng th gi i (FAO) thì hàng n m có t i 11,5 tri u
hecta r ng b ch t phá và b ho ho n thiêu tr i trên toàn c u, trong khi di n tích r ng
tr ng m i ch v n v n 1,5 tri u hecta. R ng nguyên sinh b tàn phá, t ai b xói mòn
d n t i tình tr ng sa m c hoá ngày càng gia t ng. Nhi u loài ng - th c v t, lâm s n
quý b bi n m t trong danh m c các loài quý hi m, s còn l i ang ph i i m t v i
nguy c d n d n b tuy t ch ng. Nghiêm tr ng h n, di n tích r ng thu h p trên quy mô
l n ã làm t n th ng "lá ph i" c a t /thiên, khi n b u khí quy n b ô nhi m n ng,
m t cân b ng, nh h ng x u n s c kho con ng i và i s ng ng, th c v t.v.v...
Tàn phá r ng là m i e do i v i cu c s ng c a 30 tri u ng i Vi t Nam hi n s ng
trong c nh nghèo khó vì h th ng xuyên ph thu c vào r ng ki m th c n, thu
nh p và nhiên li u. M t trong các gi i pháp là khuy n khích tái tr ng r ng, tuy nhiên
các c ng ng a ph ng s không mu n u tu ti n c a vào ho t ng này n u
quy n s h u t c a h không c m b o. Ph n l n r ng t i Vi t Nam hi n v n
thu c s h u c a nhà n c, do v y ng i dân a ph ng không c m b o ch c
ch n r ng vi c u tu c a h s mang l i l i ích lâu dài.
Là m t qu c gia t h p ng i ông, Vi t Nam hi n nay có ch tiêu r ng vào lo i
th p, ch t m c bình quân kho ng 0,14 ha r ng/ng i, trong khi m c bình quân c a
th gi i là 0,97 ha/ng i. Các s li u th ng kê cho th y, n n m 2000 n c ta có
kho ng g n 11 tri u hecta r ng, trong ó r ng t nhiên chi m kho ng 9,4 tri u hecta
và kho ng 1,6 tri u hecta r ng tr ng; Tuy nhiên, nh có nh ng n l c trong vi c th c
hi n các ch tr ng chính sách c a Nhà n c v b o v và phát tri n tài nguyên r ng,
"ph xanh t tr ng i núi tr c" nên nhi u n m g n ây di n tích r ng n c ta ã
t ng 1,6 tri u hecta so v i n m 1995, trong ó r ng t nhiên t ng 1,2 tri u hecta, r ng
tr ng t ng 0,4 tri u hecta.
Theo ánh giá c a c c Lâm nghi p, m c dù ngành lâm nghi p n c ta ã ng n
http://www.ebook.edu.vn
3
- ch n c s suy thoái di n tích r ng, a che ph hàng n m t ng kho ng 1%, v i
che ph toàn qu c hi n nay là trên 36,7%, nh ng ngành lâm nghi p m i ch óng
góp kho ng 1% GDP qu c gia. Bên c nh ó, n ng su t r ng, l i nhu n s n xu t lâm
nghi p ch a s c c nh tranh trên th tr ng và ch a khai thác h t ti m l c; tác ng
n xóa ói, gi m nghèo h n ch ; n ng l c c a h th ng các lâm tr ng qu c doanh
còn y u. Ngoài ra, ngành lâm nghi p ang ng tr c r t nhi u thách th c nh : Nguy
c m t r ng do s c ép dân s t ng; nhu c u lâm s n ngày càng t ng ang t o ra s c ép
lên th ng m i và môi tr ng; Xu t kh u lâm s n b c nh tranh gay g t trên th tr ng
qu c t ; u t cho ngành hi n nay không m b o cho vi c t ng t c và phát tri n
b n v ng...
Công tác qu n lý, quy ho ch tài nguyên r ng c ng có nh ng chuy n ng tích
c c.
Trên ph m vi c n c ã và ang hình thành các vùng tr ng r ng t p trung nh m
cung c p nguyên li u cho s n xu t. Ch ng h n, vùng ông b c và Trung du B c b ã
tr ng 300 nghìn hecta r ng nguyên li u công nghi p, B c Trung b có 70 nghìn hecta
r ng thông. Ngoài ra, h n 6 tri u hecta r ng phòng h và 2 tri u hecta r ng c d ng
c quy ho ch, u t phát tri n nh m b o v môi tr ng, b o v tính a d ng sinh
h c; Có t i 15 v n qu c gia và h n 50 khu b o t n thiên nhiên c xây d ng, quy
ho ch và qu n lý Trong 10 n m qua, hàng n m giá tr s n xu t lâm nghi p t x p x 6
nghìn t ng, chi m 5-7% giá tr s n l ng nông, lâm thu s n.
M c dù có nh ng k t qu tích c c trong quy ho ch, s n xu t c ng nh trong b o
v và phát tri n ngu n tài nguyên r ng, song nhìn chung ch t l ng r ng n c ta
hi n nay v n còn r t th p, r ng n c ta ã ít mà trong ó có t i h n 6 tri u hecta tung
nghèo ki t, n ng su t r ng tr ng còn th p. c bi t, ngu n tài nguyên r ng n c ta
v n ti p t c ng tr c nh ng nguy c nghiêm tr ng nh b hu ho i, suy thoái, gi m
sút và m t d n tính a d ng sinh h c c a r ng. H u qu khôn l ng c a nh ng v tàn
phá r ng tr c ây và g n ây nh t là th m h a cháy r ng U Minh (3/2002), ã khi n
cho g n 8 nghìn hecta r ng U Minh Th ng và U Minh H b ng ch c tr thành ng
tro tàn, ã th c s là nh ng l i c nh báo nghiêm kh c i v i chúng ta trong "s
m nh" b o v và phát tri n tài nguyên r ng nói riêng và b o v môi tr ng s ng -
chi c nôi dung d ng s s ng c a con ng i - nói chung.
Th m ho cháy r ng U Minh v a qua càng t ra nh ng yêu c u c p bách i v i
công tác quy ho ch, s n xu t, qu n lý, b o v và phát tri n ngu n tài nguyên r ng
n c ta hi n nay. Tr c h t, c n kh n tr ng ra nh ng bi n pháp t ng c ng s
qu n lý nâng cao trách nhi m c a các c quan ch c n ng v qu n lý - b o v tài
nguyên r ng. Tinh th n trách nhi m, ý th c c nh giác cao và n ng l c th c thi ch c
trách c a các cá nhân và c quan qu n lý chuyên ngành là nh ng y u t t i c n thi t
góp ph n ng n ch n nh ng tai h a, b o v ngu n tài nguyên r ng. H n n a, trên th c
t , các khu r ng hi n nay u có s phân công qu n lý c a các lâm, ng tr ng và các
http://www.ebook.edu.vn
4
- h t ki m lâm, nh ng ph n l n các v cháy r ng t tr c n nay u ch a th xác
nh nguyên nhân rõ ràng và truy c u trách nhi m c th . Nh ng s vi c nêu trên cho
th y nh ng h n ch và s l i l ng trong công tác qu n lý, ki m tra, ki m soát th ng
xuyên c ng nh tinh th n thi u c nh giác c a các cá nhân và c quan h u trách.
Th c ti n U Minh cho th y, b o v và phát tri n tài nguyên r ng c n ph i c
ti p c n và ti n hành g n li n v i các bi n pháp quy ho ch phát tri n kinh t - xã h i
ng i dân có th d a c vào r ng s ng, nh ng c ng có bi n pháp b o v và
phát tri n r ng có hi u qu nh t" nh tinh th n ý ki n ch o c a Th t ng Chính
ph th i gian g n ây. Quy ho ch, s n xu t, khai thác tài nguyên r ng ph i i ôi v i
b o v , b i p tài nguyên r ng. i v i nh ng vùng r ng núi còn g p nhi u khó kh n
v m i m t, c n có gi i pháp chuy n i c c u kinh t thích h p, gi m s c ép i v i
r ng t các ho t ng khai thác thái quá có tính hu ho i. Có m t v n t nt il n
nh t hi n nay. n c ta là tình tr ng nghèo ói c a c dân vùng r ng núi và vùng c n
r ng. Cho n nay, dân c vùng lâm nghi p ã t ng lên chi m t i 1/3 t ng dân s c a
n c ta. Trong s 2,8 tri u h nông dân nghèo n c ta thì h n 80% sinh s ng trong
các vùng r ng núi, cu c s ng hàng ngày c a h ph i d a vào r ng. Ch ng h n, t i khu
r ng xã Ch T o (Mù Càng Ch i - Yên Bái), n i v a phát hi n qu n th loài v n en
tuy n (Nomascus concolor) l n nh t n c ta, các ho t ng khai thác r ng ây
ang là m i e d a i v i s t n t i c a loài v n quý hi m này. Xã Ch T o có 192
h dân ng i Mông v i 1438 nhân kh u nh ng ch có 487,7 ha t nông nghi p, trong
ó 76,1 ha ru ng n c m t v , ng i dân s ng ch y u d a vào n ng r y. Hàng n m,
nhân dân xã Ch T o thi u n kho ng 3 tháng, do v y có l ng th c, h ã phá
r ng làm r y khi n cho di n tích r ng nhi u n m qua b thu h p, thêm vào ó là n n
s n b n, buôn bán thú r ng, vì v y nh ng loài thú quý hi m, nh t là loài v n en
tuy n ang ng tr c nguy c tuy t di t. Rõ ràng là, vi c b o v tài nguyên r ng
ây ch th c s có hi u qu n u có nh ng bi n pháp tháo g k p th i nh ng khó kh n
trong i s ng ng i dân, k t h p v i công tác tuyên truy n giáo d c và x lý nghiêm
nh ng hành vi vi ph m Lu t b o v r ng.
Nói tóm l i, b o v , khai thác và phát tri n tài nguyên r ng - món quà c a s
c u thành ch c n ng t nhiên c a thiên nhiên ban t ng - r t c n thi t ph i hoàn ch nh
và th c thi ngay m t chi n l c ng b , có tính kh thi v tài nguyên r ng. Song
hành v i vi c nâng cao nh n th c thông qua công tác thông tin, tuyên truy n, giáo d c
thi t th c, òi h i ph i có m t khung kh pháp lý c th cho các khâu trong quy trình
b o v và phát tri n tài nguyên r ng; ng th i c n ph i ào t o, b i d ng và nâng
cao trình c a i ng cán b chuyên trách m nh, có tinh th n trách m và kh
n ng tác nghi p cao, c. u tu tho áng và trang b ph ng ti n k thu t chuyên
ngành hi n i V n có ý ngh a m u ch t trong vi c th c hi n Chi n l c phát tri n
lâm nghi p giai o n 2001 - 2010 nh m t c m c tiêu ra là nâng che ph
c a r ng n c ta lên 43%, b o v tính a d ng sinh h c và tính n nh, b n v ng
c a quá trình phát tri n tài nguyên r ng thì nh t thi t ph i t s nghi p b o v , phát
http://www.ebook.edu.vn
5
- tri n tài nguyên r ng, b o v môi tr ng s ng là b ph n c u thành h u c không th
thi u c a chi n l c phát tri n kinh t - xã h i, c a chi n l c công nghi p hoá - hi n
i hoá t n c.
Trong ó, c n chú tr ng h n n a n i m i c ch chính sách nh m chuy n
m nh m t cách hi u qu ngành lâm nghi p theo h ng lâm nghi p xã h i - lâm nghi p
c ng ng, huy ng c m i ngu n l c và l c l ng xã h i tham gia qu n lý, b o v
r ng vì l i ích tr c ti p c a c ng ng.
1.2. M C TIÊU VÀ CÁC GI I PHÁP XÂY D ING VÀ PHÁT TRI N R NG
Ngày 24/1 l/2005 t i Hà N i, C c Lâm nghi p (B Nông nghi p và Phát tri n
nông thôn) ã t ch c H i th o Xây d ng Chi n l c lâm nghi p qu c gia giai o n
2006- 2020 khu v c mi n B c g m các t nh t Thanh Hóa tr ra.
H i th o t p trung th o lu n: D th o Chi n l c lâm nghi p qu c gia giai o n
2006-2020; Chi n l c phát tri n lâm nghi p vùng ông B c, Tây B c; các nhi m v
m b o ngành lâm nghi p phát tri n trong khu v c và óng góp c a ngành vào t ng
tr ng kinh t qu c gia; Xây d ng các c s hoàn thi n d th o Chi n l c trình
Chính ph phê duy t cu i tháng 12/2005 .
M c tiêu tr ng tâm c a d th o Chi n l c giai o n 2006-2020 là m b o hài
hòa ngu n tài tr c a các nhà u t , các i tác qu c t t i ngành lâm nghi p qu c
gia; Phát huy nh ng k t qu t c c a Chi n l c phát tri n lâm nghi p giai o n
2001 - 2010; ng th i giúp các c quan liên quan Trung ng ho ch nh chính
sách qu n lý b o v và phát tri n r ng trong t ng giai o n c th . áp ng các
ngu n l c phát tri n r ng, theo d th o, riêng giai o n 2006-2010, t ng nhu c u v n
cho các ch ng trình lâm nghi p nh : D án tr ng m i 5 tri u ha r ng, khuy n lâm,
phòng cháy ch a cháy r ng, gi ng cây lâm nghi p, công nghi p ch bi n lâm s n
kho ng g n 6.400 t ng.
V i ngu n l c u t trên, n n m 2010, ngành lâm nghi p ph n u a t c
t ng tr ng s n xu t c a ngành t t 1,5-2% trên n m, t che ph t ng toàn qu c
43% và t o vi c làm cho 1 tri u lao ng s ng b ng ngh tung.
Các gi i pháp t phá th c hi n chi n l c:
+ C ch , chính sách t phá v ch s d ng tài nguyên ng: C n xây d ng chính
sách t o ra t phá trong giao t lâm nghi p trong ó c t có r ng, chú ý t i ng
bào các dân t c sau khi quy ho ch và cân i qu t, v n r ng trong kho ng 20 n
50 n m. Nghiên c u v c c u v n r ng theo các ch s h u hai qu c gia là Nh t
B n và Thay i n cho th y r ng do t nhân, c ng ng, các công ty qu n lý chính,
trong khi Nhà n c ch qu n lý kho ng d i 20%, Vi t Nam không th áp d ng
nguyên nh v y nh ng c n i theo xu h ng này vì s huy ng c ngu n l c c a
m i thành ph n, t o nên ng l c m i phát tri n lâm nghi p và xoá ói gi m nghèo.
http://www.ebook.edu.vn
6
- + i m i h th ng t ch c ngành lâm nghi p g n ch t v i c i cách hành chính:
H th ng t ch c hành chính c a ngành lâm nghi p ch a c hoàn thi n nên ch a
phát huy t t c vai trò c a mình. H th ng qu n lý Nhà n c c a ngành lâm nghi p
nên theo mô hình m i c p m t u m i: Trung ng (c quan lâm nghi p trung ng),
c p t nh (c quan lâm nghi p t nh), c p huy n (c quan lâm nghi p huy n) và c p xã
(xã có r ng) có cán b lâm nghi p huy n) và c p xã (xã có r ng) có cán b lâm
nghi p. Hi n nay, qu n lý lâm nghi p Nhà n c ch a tách ra kh i kh i kinh doanh s n
xu t lâm nghi p. ây là khâu then ch t trong quá trình c i cách hành chính mà ngành
lâm nghi p c n kiên quy t ti n hành.
+ i m i chính sách, c ch thu hút u t : N u không có ti n s không làm
c i u gì mà cách làm c th là hoàn thi n h th ng thu theo cách ti p c n t ng
th nh ng r t c th . Tính t ng thó th hi n ch thu ph i tính cho c hai lo i hàng
hoá lâm s n (truy n th ng và m i), theo xu th h i nh p và ôn nh trong th v n ng
i lên. C th c th hi n ch có lo i c n tính úng, tính nh ng có lo i do
nhi u nguyên nhân c n có nh ng u ãi. Ví d i v i hàng hoá lâm s n g xu t
kh u, Chính ph ã a ra chính sách thu h p lý hi n nay nên ã khuy n khích s n
xu t phát tri n. M t khác c n h th p m c lãi xu t i v i các ch ng trình d án xây
d ng vùng nguyên li u hay u ãi i v i nghiên c u v gi ng, hàng hoá lâm s n
m i... u tiên phát tri n 3 vùng ng l c ã nêu nh m y m nh h n n a s n xu t
hàng hoá lâm s n xu t kh u
+ i m i khoa h c công ngh và ào t o: Theo ý ki n c a m t s chuyên gia có
kinh nghi m (Vi t Nam và qu c t ) thì chúng ta c n ph i xây d ng n n khoa h c lâm
nghi p hàn lâm. Nguyên nhân do chu k kinh doanh dài, di n ra trên i u ki n khó
kh n và vi c thu hút ngu n l c vào phát tri n r t khó. Ngành lâm nghi p c n nghiên
c u, d báo xu th phát tri n qu c gia phù h p v i xu th phát tri n c a lâm nghi p th
gi i và i u ki n c thù c a mình. Trên c s này s xây d ng, th m nh và th c thi,
giám sát các ch ng trình khoa h c, công ngh lâm nghi p và ch ng trình ào t o
tiên ti n. C n kh n tr ng i m i toàn di n khâu ào t o phát tri n b n v ng lâm
nghi p. H tr ti n hành công tác chuy n giao công ngh sinh h c, th c hi n công
tác khuy n lâm và ng d ng công ngh tin h c vào phát tri n lâm nghi p hi u qu , b n
v ng.
+ H tr ng bào các dân t c sinh s ng mi n núi: Hi n t i chúng ta có kho ng
20 tri u ng bào các dân t c Vi t Nam có cu c s ng liên quan n r ng và ngh
r ng mà a s h u nghèo l i s ng trong i u ki n khó kh n. C n ti p t c h tr
ng bào các dân t c nh chúng ta ã làm vì hi u qu c a chúng không nh ng ng i
Vi t Nam mà c ng i n c ngoài u công nh n. Nên ch ng b ng chính sách c th
và s ph i h p gi a các ngành, các c p chúng ta nên h tr c th ng i nghèo
s ng trong và g n r ng gi i quy t v n t và làm nhà . Sau ó chúng ta s cùng h
gi i quy t nh ng v n khác nh khuy n lâm, ngu n v n u ãi, ti p t c xây d ng c
http://www.ebook.edu.vn
7
- s h t ng, s n xu t ra nhi u hàng hoá lâm s n, tìm ki m th tr ng tiêu thô và gi i
quy t v n s c kho và t o c h i h c h ng th t s phát tri n kinh t - xã
h i c a qu c gia.
Các ch ng trình l n th c hi n t phá chi n l c phát tri n
+ Ch ng trình xây d ng lâm ph n qu c gia ( i m i c c u chi u sâu): M c tiêu
là xây d ng lâm ph n qu c gia n nh nh m phát tri n t n c b n v ng - m b o
an ninh lâm nghi p. N i dung chính c a nó là xây d ng lâm ph n qu c gia n nh
trên 16 tri u ha v i c c u c th nh sau: H th ng r ng s n xu t là 8 tri u ha, trong
ó có 4 tri u ha tung thâm canh v i kho ng 1,5 tri u ha r ng tr ng; h th ng r ng
phòng h là 6 tri u ha, trong ó có 3 tri u ha r ng phòng h tr ng i m; h th ng r ng
c d ng là 2 tri u ha, trong ó có 1 tri u ha r ng c d ng tr ng i m. Theo dõi, ánh
giá c th c hi n theo các ch tiêu s l ng và ch t l ng c th khi xây d ng lâm
ph n qu c gia.
+ Ch ng trình gi ng lâm nghi p qu c gia (Công ngh sinh h c): M c tiêu là t o
ra b gi ng lâm.nghi p t tiêu chu n quèc gia t o t phá n ng su t và ch t l ng
r ng tr ng i m. N i dung chính c a ch ng trình là: Xây d ng h th ng tiêu chu n
qu c gia v gi ng lâm nghi p và trên c s ó tuy n ch n b gi ng lâm nghi p qu c
gia; Quy ho ch, xây d ng và qu n lý h th ng r ng gi ng qu c gia theo tiêu chu n nêu
trên; áp d ng công ngh m i nh m lai t o ra b gi ng lâm nghi p áp ng m c ích
xây d ng r ng tr ng i m qu c gia; Xây d ng h th ng hành lang pháp lý và c s
d ch v gi ng tr c h t ph c v phát tri n s n ph m lâm s n tr ng i m.
+ Ch ng trình thâm canh r ng nguyên li u qu c gia (công nghi p hoá (CNH),
hi n i hoá (H H) và t o tích t khoa h c công ngh cao trên n v s n ph m): M c
tiêu ch ng trình.là t o ra b c t phá, áp ng nhu c u t ng m nh c a qu c gia v
nguyên li u tr c h t là nguyên li u g , tre và c s n s n xu t hàng hoá lâm s n,
u tiên m t hàng lâm s n xu t kh u. N i dung chính là: Quy ho ch xác nh vi trí,
quy mô và c c u h p lý v 4 tri u ha r ng nguyên li u thâm canh (c th nh ph n
trên ã nêu); Ti^n hành xây d ng h th ng r ng nguyên li u thâm canh tr ng i m
quèc gia b ng gi ng m i, công ngh lâm sinh hi n i và hoàn thi n c c s h t ng
nh h th ng ng lâm nghi p, b n bãi g n li n xây d ng khu lâm công nông nghi p
t ng h p tr ng i m; Xây d ng h th ng tiêu chu n qu c gia ng b phù h p v i tiêu
chu n qu c t v tiêu chu n r ng nguyên li u b n v ng và tiêu chu n nguyên li u thô.
+ Ch ng trình hàng hoá lâm s n truy n th ng ch l c qu c gia ( i m i c c u,
CNH, H H, c i cách hành chính và h i nh p qu c t ): M c tiêu c th là áp ng nhu
c u t ng m nh c a qu c gia v hàng hoá lâm s n, t o d ng c các m t hàng lâm s n
xu t kh u mang th ng hi u Vi t Nam có uy tín, c nh tranh t t trên th tr ng qu c t ,
tr ng tâm là Hoa K , EU và Nh t B n... N i dung chính là: Quy ho ch c c u, ch ng
lo i và quy mô s n xu t hàng hoá lâm s n tr ng i m qu c gia, tr ng tâm vào m t
hàng phát tri n thành th ng hi u uy tín, c nh tranh t t trên th tr ng qu c t trên 3
http://www.ebook.edu.vn
8
- vùng ng l c ã nêu s n xu t g và tre n a xu t kh u, g và tre n a m
ngh xu t kh u; tr c m t c n có b c i h p lý xác nh n i và kh i l ng g
nh p kh u s n xu t ra g xu t kh u nh m áp ng th i c và gi v ng nh p
t ng tr ng cao nh hi n nay; xây d ng.c3c nhà máy, xí nghi p g n li n khu nguyên
li u ng b v i c s h t ng mi n B c, mi n Trung, ông Nam B và Tây Nguyên
có quy mô h p lý s n xu t ra ván nhân t o, s n ph m ch bi n t nó và b t, d m,
gi y... và xây d ng h th ng tiêu chu n s n ph m qu c gia bao g m c hàng hoá lâm
s n m i và hàng hoá lâm s n truy n th ng, chú tr ng s n ph m lâm s n xu t kh u theo
t duy ng b c v môi tr ng và phù h p tiêu chu n qu c t (ISO).
+ Ch ng trình xây d ng r ng phòng h và r ng c d ng tr ng i m qu c gia ( i
m i c c u theo chi u sâu, CNH, H H và phát tri n s n ph m lâm s n m i): M c tiêu
c a nó là t o d ng có k t qu cao h th ng r ng phòng h và r ng c d ng qu c gia,
tr c h t các khu tr ng i m nh m mang l i hi u qu thi t th c. N i dung chính
ch ng trình là: Quy ho ch xác nh h th ng r ng phòng h qu c gia, xác nh h
th ng r ng phòng h tr ng i m qu c gia; quy ho ch xác nh h th ng r ng c d ng
qu c gia, xác nh h th ng r ng c d ng tr ng i m qu c gia; nghiên c u xác nh giá
tr s n ph m lâm s n m i; u tiên t o d ng h th ng r ng phòng h tr ng i m g m
r ng phòng h u ngu n, phòng h môi tr ng và phòng h ven bi n; u tiên t o d ng
h th ng V n qu c gia và Khu B o t n tr ng i m, Khu Di tích l ch s tr ng i m.
+ Ch ng trình giao r ng, khoán tung (cách m ng v t r ng): M c tiêu là t o
ng l c phát tri n lâm nghi p và xoá ói, gi m nghèo và nâng cao m c s ng cho nhân
dân thông qua kinh doanh s n xu t và qu n lý, b o v c ng nh xây d ng r ng Vi t
Nam, c bi t là khu v c trung du, mi n núi, vùng xa và biên gi i, h i o. N i dung
chính c a ch ng trình là: Ph i h p v i các ngành ánh giá l i tình hình phát tri n s n
xu t lâm nghi p, tình hình ói nghèo và kh n ng phát tri n s n xu t vùng trung du,
mi n núi, vùng xa và biên gi i, h i o; ánh giá l i tình hình tài nguyên, c th là tài
nguyên r ng và tình hình các thành ph n tham gia s n xu t lâm nghi p và qu n lý, b o
v s d ng c ng nh phát tri n tài nguyên r ng; ánh giá tình hình v ch s d ng, qu n
lý tài nguyên r ng và tình hình giao t, thuê t lâm nghi p, khoán r ng phát tri n
kinh t - xã h i, phát tri n lâm nghi p; ánh giá tình hình phát tri n s n xu t lâm nghi p
và công tác khuy n nông, khuy n lâm và khuy n ng , khuy n thu l i, tín d ng nh m
a ra gi i pháp s d ng b n v ng ngu n tài nguyên; t o ra cu c cách m ng trong s n
xu t kinh doanh lâm nghi p b ng cách giao r ng, cho thuê t... và nâng cao m c khoán
b o v r ng, y m nh ph c p, u ãi vay ngân hàng và ph i h p gi a chính quy n,
doanh nghi p, ng i dân làm lâm nghi p phát tri n kinh t - xã h i và xoá ói gi m
nghèo, gi v ng n nh chính tr , xã h i. Khi xu t các ch ng trình này không ít
ng i s t ra câu h i t i sao không có ch ng trình phát tri n ngu n nhân l c lâm
nghi p. i u này c gi i thích là nh ng ch ng trình này b n thân nó ã ch a ng
n i dung phát tri n ngu n nhân l c. M t khác, phát tri n ngu n nhân l c là vi c làm c a
toàn xã h i mà tr c h t là c a ngành giáo d c và ào t o.
http://www.ebook.edu.vn
9
- Ch ng II
K THU T S N XU T H T GI NG CÂY R NG
2.1. T M QUAN TR NG C A H T GIÓNG CÂY R NG
N c ta, r ng tr ng tr i ra trên di n tích r ng l n, cây r ng s ng lâu n m, trình
c gi i hoá trong s n xu t còn th p, nhân l c, v n u t có h n. R ng sau khi tr ng ít
có i u ki n ch m sóc, do ó công tác gi ng có t m quan tr ng c bi t. Có th nói,
gi ng là m t trong nh ng khâu quan tr ng nh t, có ý ngh a quy t nh n s n l ng,
ch t l ng r ng tr ng.
Nh ng n m tr c th i k i m i, chúng ta ch a ánh giá úng t m quan tr ng và
vai trò to l n c a công tác gi ng trong s n xu t lâm nghi p. S quan tâm c a công tác
gi ng lúc b y gi ch y u là làm sao có s l ng gi ng cho tr ng r ng, h u nh
ch a coi tr ng n ch t l ng gi ng.
S d ng gi ng không rõ ngu n g c, xu t x , thu hái xô b , d n n r ng tr ng có
ch t l ng kém, n ng su t th p ph bi n ch t 5-10m3/ha/n m. Trong khi ó nhi u
n c trên th gi i s d ng gi ng có ch n l c, n ng su t t 30-70m3/ha/n m.
Nh ng n m g n ây, công tác gi ng ã có nh ng chuy n bi n c n b n theo h ng
s n xu t kinh doanh s d ng gi ng t t, ã c c i thi n t các c quan chuyên môn.
C n nh n m nh r ng "H t gi ng t t" bao g m c s c s ng cao, kho m nh và có ch t
l ng di truy n. Kh n ng c a chúng có th s n sinh ra nh ng cây thích nghi t t v i
i u ki n c a môi tr ng n i tr ng và cung c p nh ng s n ph m theo mong mu n c a
con ng i.
C s l ng và ch t l ng c a h t gi ng u b nh h ng b i r t nhi u y u t
bên ngoài nh i u ki n khí h u, th i ti t trong n m và ph thu c vào loài cây, tu i
cây m và c ng ch m sóc cây l y gi ng, ph thu c vào vi c thu hái, x lý và b o
qu n h t gi ng,....Do ó vi c s n xu t h t gi ng cây r ng c n th y rõ nh ng c i m
này l a ch n và áp d ng các bi n pháp k thu t sao cho có hi u qu nh m m b o
v ch t l ng, tho mãn c v s l ng, ch ng lo i gi ng, áp ng cao nh t nhu c u
s n xu t cây con ph c v cho tr ng r ng n c ta.
2.2. KH N NG RA HOA K T QU VÀ CÁC NHÂN TÓ NH H NG N
S NL NG H T GIÓNG CÂY R NG
2.2.1. Kh n ng ra hoa k t qu c a cây r ng
Cây r ng là th c v t thân g s ng lâu n m, có kh n ng ra hoa k t qu nhi u l n.
Ra hoa k t qu là c tr ng quan tr ng, là s bi n i v ch t c a th c v t. Các loài
cây r ng có ngu n g c t h t trong nh ng n m u (th ng t 3-4 n m ho c lâu h n)
ch a có kh n ng ra hoa k t qu . Hi n t ng này g i là "tính chín mu n" c a cây thân
http://www.ebook.edu.vn
10
- g . Kh n ng ra hoa k t qu c a cây r ng ph thu c vào loài, tu i, i u ki n s ng. Quá
trình sinh tr ng phát tri n c a cá th cây r ng c chia thành các giai o n sau:
+ Giai o n non tr
Tính t khi h t n y m m n tr c khi cây ra hoa k t qu l n u. giai o n này
kh n ng thích ng c a cây r ng r t cao, nh ng kh n ng ch ng ch u v i i u ki n b t
l i c a môi tr ng th p. Các c quan sinh d ng sinh tr ng m nh, cây ch a có kh
n ng ra hoa k t qu . Vì v y khi cây ra hoa k t qu thì k t thúc giai o n này.
+ Giai o n g n thành th c
Tính t khi cây b t u ra hoa k t qu l n u cho t i sau ó 3 - 5 n m, giai o n
này c quan sinh d ng sinh tr ng m nh, l ng hoa qu t ng d n, tán cây d n hình
thành, s c kháng v i nh ng b t l i c a môi tr ng cao h n giai o n non tr .
+ Giai o n thành th c
Hình d ng c a cây ã nh hình, c quan sinh d ng sinh tr ng ch m l i, cây
r ng ra hoa k t qu m nh nh t, s n l ng h t gi ng n nh trong m t th i gian dài,
các c tính di truy n n nh. ây là giai o n thành th c tái sinh, có th kinh doanh
h t gi ng t t nh t.
+ Giai o n già c i
L ng t ng tr ng hàng n m c a các c quan sinh d ng gi m th p, d n i n
ngang tr . Các quá trình trao i ch t ch m và y u, kh n ng ra hoa k t qu c a cây
r ng gi m d n ch t l ng h t gi ng kém, s c kháng v i nh ng i u ki n b t l i c a
môi tr ng kém, cây d b sâu b nh, tán lá b phá v , cây r ng ru t và ch t.
Kh n ng ra hoa k t qu c a các cá th cây r ng thay i theo tính giai o n và
theo tính chu k hàng n m. S phân chia các giai o n trên ch là t ng i và ranh
gi i gi a các giai o n không ph i là c nh mà tu thu c loài cây và i u ki n hoàn
c nh. Trong kinh doanh t ng có th tác ng vào i u ki n hoàn c nh rút ng n giai
o n non tr và kéo dài giai o n thành th c l i d ng t t h n.
Quá trình sinh tr ng và phát tri n c a th c v t có m i quan h th ng nh t bi n
ch ng: S hình thành các c quan sinh s n u ph i d a trên c s sinh tr ng và tích
lu v t ch t dinh d ng c a các c quan dinh d ng - ng c l i cây ra hoa k t qu
nhi u c ng h n ch nh t nh n sinh tr ng c a b n thân nó.
V i các loài cây khác nhau, tu i ra hoa k t qu và kh n ng kéo dài giai o n ra
hoa k t qu là khác nhau. Ph n l n cây m c nhanh, a sáng và cây t ng tái sinh
ch i s m ra hoa k t qu song c ng s m già c i. Ng c l i cây m c ch m, ch u bóng
và cây có ngu n g c t h t ra hoa k t qu mu n h n nh ng giai o n cây có kh n ng
ra hoa k t qu dài h n. Nguyên nhân là do c tính di truy n và do tác ng c a i u
ki n hoàn c nh nh h ng rõ r t n quá trình ra hoa qu .
http://www.ebook.edu.vn
11
- M i loài cây tu i ra hoa k t qu s m mu n là do tính di truy n quy t nh, nh ng
trong cùng m t loài cây tu i ra hoa k t qu và giai o n ra hoa k t qu dài ng n c ng
không ph i là c nh mà có s chi ph i c a các nhân t hoàn c nh. Nh ng cây m c
n l ra hoa k t qu s m h n cây trong t ng, cây r ng nhân t o ra hoa k t qu s m
h n cây r ng t nhiên, vì i u ki n ánh sáng và dinh d ng t t h n, sinh tr ng
m nh h n nên ra hoa k t qu s m h n.
Kh n ng ra hoa k t qu c a cây r ng thay i theo t ng giai o n. Tu t ng giai
o n mà kh n ng có xu t hi n hay không, xu t hi n nhi u hay ít. Song ngay trong cùng
giai o n ra hoa k t qu c a cây r ng nhi u nh t thì s n l ng hàng n m c ng không
ng u, có n m qu nhi u, n m qu ít, cách m y n m l i có m t n m sai qu . Hi n
t ng ó g i là tính chu k sai qu (giãn cách) c a cây r ng. H u h t các loài cây sau
m t n m sai qu ( c mùa) ph i m t m t th i gian tu theo loài cây và i u ki n ngo i
c nh, th ng là t 1 -3 n m ho c nhi u h n n a m i l i có m t n m c mùa. Nh ng
n m mà s n l ng t trên 60% s cây có qu thì g i là n m c mùa h t gi ng, t 40
- 60% là khá, t 20 -40% là trung bình và nh ng n m mà t th p h n 20% s cây có
qu thì g i là n m m t mùa h t gi ng. Thông th ng nh ng n m c mùa thì không
nh ng s n l ng h t gi ng nhi u mà ch t l ng h t gi ng c ng cao và ng c l i.
Nhi u loài cây r ng ra hoa qu không uluullg xuyên, m t n m có th c mùa
ti p theo là m t hay vài n m mùa kém hay hoàn toàn m t mùa. Tính chu k c a s ra
hoa qu ã c nghiên c u k i v i nhi u loài cây lá kim ôn i. Ví d Anh loài
Thông Pinus sylvestris trung bình c 2-3 n m sai qu m t l n. Tính chu k c a nh ng
loài cây nhi t i còn ít c nghiên c u h n. S ra hoa qu không th ng xuyên c a
c a cây ã có nh h ng l n n s tái sinh, ho c không tái sinh c a loài ó. T ch
Tectona grandis th ng sai hoa hàng n m m c dù m t s n i có ngo i l là c 3-4
c 1992).
n m m i có m t v c mùa h t gi ng (Murthy 1973 - trong Ph m Hoài
Chu k sai qu c a cây r ng còn ph thu c vào c i m c a qu - h t và i u ki n
sinh tr ng, th ng nh ng loài cây h t nh ra hoa k t qu u n hàng n m, nh ng
loài cây có h t to th ng th i gian giãn cách (n m m t mùa) dài h n. Nguyên nhân là
do n m ra hoa k t qu nhi u, tiêu hao nhi u ch t dinh d ng nh h ng t i sinh
tr ng c ng t c là nh h ng n kh n ng ra hoa k t qu c a n m sau. Th c ti n ã
ch ng minh r ng c i thi n i u ki n dinh d ng có th rút ng n ho c kéo dài giai o n
ra hoa k t qu c a cây r ng và rút ng n chu k sai qu . N m v ng chu k sai qu c a
cây r ng không nh ng có ý ngh a trong nghiên c u mà còn trong th c t s n xu t, d
tính c s n l ng h t gi ng, có k ho ch thu hái, c t tr dùng cho nh ng n m m t
mùa h t gi ng.
2.2.2. Các nhân t nh h ng n quá trình ra hoa k t qu , s n l ng h t gi ng
cây r ng
Có nhi u nhân t nh h ng n s ra hoa k t qu và s n l ng h t gi ng cây
r ng. Các nhân t này u có liên quan ch t ch n quá trình sinh tr ng phát tri n,
http://www.ebook.edu.vn
12
- do v y quá trình ra hoa k t qu c a cây r ng ch u nh h ng t ng h p c a nhi u nhân
t sinh thái nh : Khí h u - th i ti t, ch t dinh d ng,..
2.2.2.1. Nhân t khí h u - th i ti t.
Khí h u
C s l ng và ch t l ng c a h t gi ng u ch u nh h ng r t nhi u c a y u t
bên ngoài. Nh ng y u t khí h u có th tác ng n s ra hoa và gián ti p nh h ng
n s n l ng h t. Khí h u thích h p v i s sinh tr ng và phát tri n c a loài cây thì
s n l ng h t gi ng cao, ch t l ng t t và th i gian gián cách gi a các n m c mùa
càng ng n và ng c l i.
Trong cùng m t loài cây, n u s ng trong i u ki n khí h u có ánh sáng, nhi t -
m và l ng m a thích h p ra hoa k t qu s m h n, chu k sai qu ng n h n và
ch t l ng hoa qu cao h n so v i vùng có i u ki n ng c l i.
Ví d : Cây keo Tai T ng (Acacia mangium), keo Lá Tràm (Acacia auriculiformis)
Mi n Nam sinh tr ng t t ra hoa k t qu nhi u - ch t l ng h t t t. Song Mi n
B c cây ra hoa k t qu kém, qu - h t lép nhi u, ch t l ng gieo m kém h n.
M i loài cây u òi h i m t nhi t nh t nh m i ra hoa k t qu bình th ng.
Nguyên nhân: nh sinh tr ng c a các ch i s n sinh ra các t bào m i - trong
quá trình s n sinh ó n u nhi t thích h p cho quá trình ra hoa k t qu thì t bào ó
s hình thành m m hoa, n u nhi t không thích h p s hình thành m m lá, tu theo
t ng lo i cây tính thích ng v i nhi t khác nhau.
Theo tài li u c a M. Slee (1978), v i loài Thông caribê (Pinus Caribeae) ranh gi i
cây ra hoa là: N u 260C cây không ra hoa, trên 270C trong 2 tháng cây ra
nhi t
hoa t t, n u trên 280C ra hoa liên t c trong n m nh ng u là hoa c.
vùng núi do cao so v i m t n c bi n khác nhau d n n i u ki n nhi t ,
m khác nhau c ng nh h ng n kh n ng ra hoa k t qu c a cây r ng. Vì th
cây a t vùng núi cao xu ng vùng th p nó có thê ch u c nhi t cao, song khó
thích ng c v i i u ki n khô h n ng c l i a cây t vùng th p lên vùng cao có
th thích ng v i m cao song l i không ch u c nhi t th p, nhìn chung cây
vùng núi cao mùa sinh tr ng ng n nên ra hoa k t qu kém.
Nhân t th i ti t
Th i ti t là nhân t khí t ng di n ra trong n m và hàng ngày nh : M a - n ng -
nóng - l nh - gió - bão. Nh ng thái quá c a th i ti t th ng làm gi m s ra hoa k t
qu , gió quá to hay nh ng c n giông c ng có th làm h ng hoa qu . Nh ng tr n m a
kéo dài trong th i gian th ph n có nh h ng c bi t x u n s n l ng h t dù là
tr ng h p th ph n nh gió hay côn trùng. M a th ng h n ch s ho t ng c a côn
trùng th ph n c ng nh r a trôi nh ng h t ph n bám u nh y. Th i ti t m th p
http://www.ebook.edu.vn
13
- kéo dài trong mùa th ph n là y u t ch y u làm gi m s n l ng h t Thông Nh a
(Pinus merkusii) In ônêxia và Malaysia.
S n l ng h t gi ng c a m t n m c th nào ó là do th i ti t n m tr c ó và
ngay trong n m ó quy t nh. Nguyên nhân là s hình thành m m hoa cây thân g
di n ra t n m tr c, còn th i ti t ngay trong n m ó nó nh h ng tr c ti p n quá
trình n hoa, th ph n và phát tri n c a hoa,…
Th i ti t th ng nh h ng n c quá trình ra hoa và phát tri n c a qu , cho nên
không th kh ng nh r ng: Hoa nhi u thì qu - h t c ng nhi u. Trong cùng m t loài
cây, cùng m t lâm ph n, ch u nh h ng n ng nh t c a th i ti t x u tr c h t là nh ng
cây, nh ng lâm ph n sinh tr ng kém, th l c y u. Do ó c n t ng c ng các bi n
pháp ch m sóc, cho cây kho m nh, có s c kháng cao gi m nh tác h i c a th i
ti t x u gây ra.
Nhân t ánh sáng
Ánh sáng là m t trong nh ng nhân t c b n c a ho t ng s ng th c v t nói
chung và cây r ng nói riêng. ánh sáng c ng là nhân t ch y u nh h ng n ra hoa
k t qu c a cây r ng.
Nhi u k t qu nghiên c u cho th y trong nh ng i u ki n sinh tr ng khác g n
t ng t nhau, nh ng s thay i ánh sáng, gi chi u sáng, ch t l ng ánh sáng, có
nh h ng rõ r t n ra hoa k t qu c a cây r ng. '
Th c t cho th y nh ng cây m c n l (cùng loài, cùng tu i và i u ki n dinh
d ng) so v i cây m c trong r ng th ng cho s n l ng và ch t l ng h t gi ng cao
h n. Trong cùng m t cây ph n tán nh n c nhi u ánh sáng c ng cho nhi u hoa qu
h n ph n b che khu t.
2.2.2.2. Nhân t t ai
t là giá th môi tr ng sinh s ng tr c ti p c a b r và là ngu n cung c p n c,
ch t dinh d ng cho cây. t t t cây ra hoa k t qu s m, s n l ng - ch t l ng qu , h t
cao, chu k sai qu ng n và ng c l i. t t t là t giàu dinh d ng ch y u là N - P - K
và các nguyên t vi l ng c n thi t ng th i các thành ph n ó có m t t l thích h p.
N c trong t có nh h ng r t l n ra hoa k t qu c a cây r ng vì n c nh
h ng tr c ti p n các quá trình h p th ch t dinh d ng, n quá trình ng hoá và
d hoá c a cây.
Do v y mu n rút ng n c chu k sai qu , nâng cao c s n l ng, ch t l ng
h t gi ng c n thông qua tác ng c a con ng i nh làm t, bón phân, t i n c,...
2.2.2.3. Nhân t sinh v t
Nhân t sinh v t có th gây nh h ng tr c ti p ho c gián ti p, có l i ho c có h i
t i quá trình ra hoa k t qu c a cây r ng.
http://www.ebook.edu.vn
14
- Các loài chim, ng v t, côn trùng, n m, vi khu n có th gây h i trong th i gian ra
hoa k t qu c a cây r ng. Côn trùng có l gây ra s t n th t l n h n cho ph n l n các
loài cây.
Ví d u trùng Pagyda salvaris có th phá hu t i 90% hoa và n T ch Tectona
grandis trong m t s n m (Hedegart 1975 - trong Ph m Hoài c 1992). Sâu h i nón
Thông thu c chi Dioryctria phá hu t i 60% nón ang chín và h t Thông (Pinus
eliouii và Pinus palustris) mi n Nam Hoa K (Krugmen t ai. 1974 - trong Ph m
Hoài c 1992) và c ng chính gi ng sâu này có th gây h i r t l n cho h t Thông
Nh a (Pinus merkusii) Philipin (Gordon t ai 1972 - trong Ph m Hoài c 1992).
H t c a nhi u loài Keo nh keo Tai t ng (Acacia mangium), keo Lá Tràm
(Acacia auriculiformis) vùng khô h n c ng b h i r t l n do u trùng Bruchid gây ra
(Armitage et al. 1980 - trong Ph m Hoài c 1992). Chim, ng v t, c bi t là Sóc,
có th n m t l ng h t r t l n m c dù chúng c ng có ích trong vi c phát tán h t.
S thi t h i do côn trùng và b nh th ng không nghiêm tr ng trong nh ng n m
c mùa h t, nh ng trong nh ng n m ra hoa kém do i u ki n th i ti t thì sâu b nh
có th làm cho m t mùa hoàn toàn.
V t li u (ch i - lá - hoa - qu - h t...) c a cây r ng là th c n cho nhi u loài chim -
thú - sâu do ó làm nh h ng n sinh tr ng c a cây vì th nh h ng n quá trình
ra hoa k t qu và làm gi m s n l ng và ch t l ng h t gi ng.
Ng c l i, m t s cây khi ra hoa n u không có s tham gia th ph n hoa c a các
lo i côn trùng (ong, b m,... ) thì t l k t qu gi m nhi u.
Con ng i là nhân t quan tr ng nh t nh h ng n s n l ng và ch t l ng hoa
qu Có th b ng các ho t ng tích c c t o ra y các y u t c n thi t cho cây sinh
tr ng t t cây ra hoa k t qu nhi u, ch t l ng t t, rút ng n c chu k sai qu
thông qua các bi n pháp ch n gi ng - lai t o, i u ti t quá trình trao i ch t, làm c ,
bón phân, t i n c, i u ti t ánh sáng, nhi t ,... t o i u ki n cho cây ra hoa k t
qu t t nâng cao ch t l ng s n l ng h t gi ng.
2.3. I U TRA D TÍNH S N L NG H T GIÓNG
C ng nh ph n l n các loài cây n qu , cây r ng có nh ng loài cây n m nào c ng
sai qu nh Phi Lao (Casuariana equisetifotia) ho c a s các cây thu c h u. Song
c ng có các loài cây khác tính chu k sai qu th hi n r t rõ nh : Qu (Cinnamomun
cassia blum), M (Manglietia glauca BL), Thông nh a (Pinus merkusii J.et De
Vries),,.... Vì v y nm c chu k sai qu c a cây r ng, d tính c s n l ng
h t gi ng cho t ng vùng, t ng v thì ph i có quá trình i u tra theo dõi th ng xuyên.
Nh m làm c s l p k ho ch thu hái, b trí kho tàng, nhân lao, lên ph ng án i u
hoà và s d ng h p lý h t gi ng theo k ho ch tr ng r ng. Giúp con ng i tìm hi u
quy lu t ra hoa k t qu c a cây r ng, có bi n pháp tác ng nh m nâng cao s n
l ng và ch t l ng h t gi ng.
http://www.ebook.edu.vn
15
- Tu theo m c ích i u tra và yêu c u chính xác mà áp d ng các ph ng pháp
i u tra khác nhau:
2.3.1. Ph ng pháp cây tiêu chu n trung bình
Th i gian và s l n i u tra, quan sát
S ra hoa, k t qu và s n l ng h t gi ng c a cây r ng ph thu c vào nhi u y u
t , trong ó s di n bi n c a th i ti t có nh h ng r t l n. Vì v y ánh giá chính
xác s n l ng hàng n m c n ti n hành i u tra, quan sát vào các th i i m:
Th i k cây r ng ra hoa: Quan sát tình hình ra hoa, s b c tính t l cây có
hoa, m c nhi u ít c a hoa trên cây.
Th i k k t qu : S b ánh giá tình hình k t qu và nh h ng c a các y u t khí
t ng trong n m.
Tr c th i gian thu hái m t tháng: i u tra chi ti t d tính s n l ng thu ho ch
i v i cây tr ng ven ng, ven b kênh ho c tr ng thành ám
C n i u tra o m nm c: T ng s cây; T l cây ra hoa k t qu Các ch
ng kính 1m3,
tiêu v sinh tr ng: Chi u cao thân cây, chi u cao d i cành, ng
kính tán.
S l ng qu trên cây tiêu chu n (cây tiêu chu n là cây có qu và các ch tiêu v
sinh tr ng t tr s trung bình so v i toàn b s cây). Công vi c m s l ng qu
trên cây tiêu chu n có th dùng ng nhòm quan sát, trèo tr c ti p lên cây tiêu chu n
ho c quan sát t nh ng cây khác. S l ng cây tiêu chu n ph thu c vào s l ng cây
có qu t 15% so v i t ng s cây có qu .
i u tra s n l ng h t gi ng trong qu n th
om nm c các nhân t sau: Di n tích khu r ng; M t r ng (s
cây/ha); T thành r ng (n u là r ng h n giao); T l cây ra hoa k t qu ; Các ch tiêu
bình quân v sinh tr ng; S l ng qu trên cây tiêu chu n
Vi c o m các ch tiêu trên c ti n hành trong các ô tiêu chu n i n hình có
2
di n tích 500 - 1000m , phân b u, i di n cho các tr ng thái r ng trong khu v c.
Sau khi o tính c các ch tiêu c n thi t trong ô tiêu chu n, ti n hành m s l ng
qu trên nh ng cây tiêu chu n. D a vào ó tính toán c s n l ng qu trong các ô
tiêu chu n, t l ch bi n h t qu theo t ng loài cây và t ó quy ra s n l ng h t
gi ng thu ho ch trên m t n v di n tích r ng.
V i cây lá kim, r ng ng tu i
Ch n l p ô tiêu chu n có di n tích 0,25 - 0,5 ha.
- Tính H, D bình quân các cây trong ô tiêu chu n.
- Ch n 5 cây có Chi u cao và ng kính trung bình trong ô tiêu chu n, thu hái toàn
http://www.ebook.edu.vn
16
- b qu trên 5 cây tiêu chu n tính s n l ng bình quân c a 1 cây tiêu chu n sau ó suy
ra s n l ng c a c ô tiêu chu n và toàn b khu r ng gi ng, có th dùng công th c:
Z: s n l ng h t gi ng trên 1 ha (kg/ ha)
N: S cây trên 1 ha
B: T ng s qu c a 5 cây tiêu chu n
C: S h t bình quân c a 1 qu
F: thu n c a h t (%)
P: Tr ng l ng 1000 h t (gr)
2.3.2. Ph ng pháp ô tiêu chu n
Ch n ô tiêu chu n i di n trong r ng gi ng có di n tích 0,25 - 0,5 ha.
Thu hái toàn b qu trong ô tiêu chu n tính s n l ng trong ô tiêu chu n sau ó
suy ra s n l ng toàn lâm ph n.
Ph ng pháp này có chính xác cao, th ng c áp d ng trong nghiên c u quy
lu t ra hoa k t qu nh ng t n công, làm t n th ng r ng gi ng, ch nên áp d ng v i
t ng s p khai thác g .
2.3.3. Ph ng pháp thu nh t h t trên m t t
L p ô tiêu chu n i di n, dùng thùng h ng có kích th c quy nh t cách u
trong ô tiêu chu n, 2 n 3 ngày thu nh t qu 1 l n, c n c vào s l ng qu trong
thung thùng trên ô tiêu chu n tìm ra s n l ng c a toàn khu r ng.
Ch thích h p v i nh ng loài cây qu to, n ng khi chín r ng ngay, ph ng pháp
này áp d ng trong nghiên c u quan h gi a quy lu t r i r ng và th i ti t. Không có giá
tr d tính ngay trong n m ó.
2.4. THU HÁI H T GI NG CÂY R NG
2.4.1. c tr ng chín c a h t
Quá trình chín c a h t là quá trình phát tri n hoàn thi n c a phôi, n i nh và v
h t. Khi các c quan c a phôi (r , thân, lá) c hình thành thì các ch t dinh d ng
trong h t không ng ng c tích lu h t, v h t d n d n thay i màu s c và có kh
n ng b o v phôi.
Trong quá trình chín h t, các ch t h u c và ch t khoáng c chuy n vào trong h t,
các ch t Gluxit, Lipít, Prôtít c hình thành, thông qua các bi n i hoá h c ph c t p.
Lo i h t có b t thì ng n s t o thành b t khi chín hoàn toàn l ng ng
trong h t s gi m t i m c th p nh t.
http://www.ebook.edu.vn
17
- V i lo i h t có tinh d u: Quá trình bi n i ph c t p h n - th i k u trong h t
v a có ng n v a có b t, th i k h t chia thành ph n ch y u là d u.
i ôi v i nh ng bi n i v hoá h c, v hình thái: Tr ng l ng khô t ng lên,
l ng n c gi m t i m c th p nh t, h t d n cùng và m p, v h t c hình thành nên
th tích qu t ng lên, m u s c thay i, phôi ngày càng phát tri n hoàn thi n và có kh
n ng n y m m.
Quá trình c m c a hai c chia làm 2 giai o n:
+ Giai o n chín sinh lý:
Là lúc phôi dã phát tri n y và có n ng l c n y m m. Giai o n này l ng
n c trong h t còn nhi u, ch t khô tích lu ch a y , v h t ch a có kh n ng b o
v , các ho t ng sinh lý trong n i b h t v n còn m nh. H t giai o n này t l n y
m m th p cây non m c y u t, h t khó b o qu n, nên trong s n xu t kinh doanh không
nên thu hái h t trong giai o n này.
+ Giai o n chín hình thái (chín thu ho ch):
Giai o n này h t ã chín hoàn toàn, ch t h u c tích lu trong h t t t i m c
cao nh t v t ch t khô không t ng lên n a, l ng n c gi m th p d n, v h t c ng d y,
có m u s c, v h t có tác d ng b o v phôi, qua c t tr h t v n gi cs cn ym m
m nh vào i u ki n thích h p h t n y màn bình th ng và phát tri n thành cây con
kho m nh. Trong s n xu t kinh doanh nên thu ho ch h t giai o n này.
2.4.2. Nh n bi t h t chín
thu hái h t m b o ch t l ng và s l ng c n ph i nh n bi t và phân bi t
c h t chín và ch a chín. Hi n nay có m t s ph ng pháp xác nh chín c a h t,
nh ng không có ph ng pháp nào là thích h p cho t t c các loài. i v i nh ng loài
ch a quen bi t thì c n ph i nghiên c u tìm ra ph ng pháp t t nh t ho c k t h p
nhi u ph ng pháp. M t s ph ng pháp c dùng xác nh tr c ti p ngoài hi n
tr ng, m t s khác dùng trong phòng thí nghi m thì c n nh ng s d ng thi t b .
Nh ng ph ng pháp trong phòng thí nghi m
+ Hàm l ng n c c a qu , h t:
nhi u loài cây khi qu b t u chín thì hàm l ng n c c a qu gi m d n và
chín c a h t. H t c a Picea gtauca
t ng quan ch t ch v i m c c coi là ã
chín n u hàm l ng n c c a chúng gi m xu ng d i 48% (Chim và Worden 1957)
và c a Thông Pinus sylvestris 43-45% (theo tr ng l ng t i) (Schmidt và V t 1962,
Rcmrod và Alforden 1973 - trong Ph m Hoài c 1992). Tuy nhiên vi c xác nh hàm
l ng n c b ng cách s y khô trong t s y òi h i nhi u th i gian.
+ Dùng tia X. quang:
Dùng tia X. quang ki m tra s phát tri n c a phôi và n i nh c a h t là m t
http://www.ebook.edu.vn
18
- ph ng pháp ánh giá s chín c a h t m t cách nhanh chóng và t ng i d , tuy
nhiên c n có nh ng thi t b thích h p và có nh ng cán b thông th o, ph ng pháp
này òi h i nh ng thi t b t ti n và k t qu ch u nh h ng nhi u theo nh n xét ch
quan c a cán b phân tích.
+ Thí nghi m n y m m:
L y h t các th i k chín khác nhau em thí nghi m n y m m, th i k nào h t
n y m m t l cao nh t là th i i m h t chín r .
Ph ng pháp này không có ý ngh a ch o s n xu t ngay trong n m ó, th ng
c áp d ng trong nghiên c u tìm hi u quy lu t chín c a h t và quan h gi a h t
chín và hình thái c a qu .
Nh ng ph ng pháp ngoài hi n tr ng
+ Ph ng pháp t tr ng:
Khi qu chín thì hàm l ng n c c a chúng gi m, t tr ng c a chúng c ng gi m,
t l c a m t n v tr ng l ng trên m t n v th tích gi m. Không nh ph ng
pháp xác nh hàm l ng n c, vi c xác nh t tr ng c a qu b ng cách th chúng
vào m t dung d ch có t tr ng ã bi t t ng i d th c hi n trong i u ki n hi n
tr ng. Có th dùng m t s d ng dung d ch: Bùn loãng, n c mu i, dung d ch sun
phát muôn,..). Ph ng pháp này khó áp d ng v i nh ng lo i qu , h t có t tr ng r t ít
thay i trong quá trình chín.
+ Ph ng pháp m h t xem phôi và n i nh :
Ki m tra chín c a h t b ng cách b d c h t ra quan sát c ng có th là m t
ph ng pháp n gi n và áng tin c y, nh ng nh ng ng i làm công vi c này òi h i
có nhi u kinh nghi m. a s phôi và n i nh c a các h t khi còn xanh th ng gi ng
nh "s a" sau ó c l i nh b t nhào, khi h t chín thì n i nh r n l i và có m u tr ng,
phôi phát tri n y và c ng r n ch c, l n t i a, chi m y khoang trong h t.
+ Ph ng pháp quan sát m u s c:
Gi a h t và qu khi chín th ng có m i t ng quan nh t nh do ó có th nh n
bi t h t chín thông qua hình thái c tr ng c a qu . M i lo i qu khi chín có nh ng
bi u hi n riêng qua màu s c, c ng, m p, n t n c a V qu , có th phân
thành m y d ng sau:
i v i lo i qu khô:
Khi chín V qu th ng có màu xám, nâu xám, vàng nâu, màu tro, v khô c ng,
nh n nheo ho c n t n .
Lo i qu th t: Khi chín v m n, m ng có màu s c s c s (xanh, , tím, vàng...)
Lo i qu nón:
http://www.ebook.edu.vn
19
- Khi chín V qu khô c ng màu chuy n t màu xanh sang màu cánh dán, vàng
nh t, vàng nâu… v y qu h i m .
B ng 2.1. c i m nh n bi t và th i gian thu hái qu /h t c a m t s loài cây r ng
TT Loài cây c i m nh n bi t qu th t chín Tháng thu ho ch
1 Thông mã v V qu màu vàng m , cánh gián. H t có nhân ch c, th m 11-12
2 Xoan ta V qu màu vàng. H t có nhân màu tr ng 12-2
3 B ch àn tr ng V qu màu nâu th m cu ng qu m c tr ng, h t màu nâu 7-8:MB
5-6:MN
th m, mày màu nâu nh t
4 Sa m c V qu màu vàng nh t, h t màu xám, nhân tr ng 10-12
5 Phi lao V qu màu vàng nh t, h t màu cánh gián, nhân tr ng 8- 10
6 Trám en V qu màu en. h t màu nâu nhân tr ng 9-10
7 Xà c V qu màu m c tr ng, xám m c. h t màu nâu nh t, nhân 5-6
tr ng
8 Lim xanh V qu màu nâu th m. h t màu en, v c ng 10-12
9 Long não V qu màu tim th m, m m, th m, h t màu xám 11
10 M ng en V qu màu nâu th m. h t màu nâu, bóng, v h t c ng 2-4
11 T ch V qu màu vàng, v h t c ng 12-3
4-6:MB
12 Keo lá n m V qu màu nâu nh t, h t màu en, r n vàng
1-3:MN
13 sao en V qu màu nâu, h t màu vàng nh t 4-5
14 Kim giao V qu màu vàng sáng s m, ph l p ph n tr ng 10-11
15 Tông dù V qu màu nâu, h t màu cánh gián 11-1
16 Lát hoa V qu màu nâu, h t màu cánh gián 11-1
17 Nghi n V qu màu vàng cánh gián 9-10
18 Lim x t V qu màu nâu ho c xám en. h t màu cánh dán 8-9
19 Tr u lá x V qu màu vàng nh t, nhân h t màu tr ng, ch c 10-12
20 Thông ba lá V qu màu vàng m , cánh gián, h t th m 12-2
21 Trám tr ng V qu mà vàng m , có v chua ng t, h t có nhân màu 9-10
tr ng
22 V i thu c V qu màu nâu vàng, h t màu nâu xám 2-3
23 H i V qu màu vàng nh , h t màu nâu m 5,6,10,11
24 B V qu màu vàng nh t, m c tr ng, h t màu en 8-9
25 M V qu màu nâu xám v i các m tr ng, h t màu en 8-9
2.4.3. Th i k h t r i r ng
a s các loài cây khi qu chín hình thái thì d n d n r i r ng t nhiên và các loài
khác nhau thì ph ng th c r i r ng c a qu , h t c ng khác nhau.
Lo i qu khô n t (Thông, Phi lao, B ch àn, Sa m c,... ) khi chín V qu ho c v y
qu n t, m ra làm cho h t r i hay bay ra ngoài.
Lo i qu th t, qu h ch (Trám, T ch, Long não, Qu , M ,..) khi chín thì r i r ng
c qu .
http://www.ebook.edu.vn
20
nguon tai.lieu . vn
