Xem mẫu
- C H Ư Ơ N G IV n h ũ n g đ ặ c đ iểm p h á t t r iể n t â m l ý TUỔI THIẾU NIÊN I. V Ị T H Ế X Ã H Ộ I V À N H Ữ N G KHÓ KHĂN CỦA LỨA T U Ổ I T H IẾ U N IÊ N 1. T u ổi t h i ế u niên được x á c đ ịn h v à o k h o ả n g từ 12, 13 đến 15, 16 tuổi. Đ â y là q u ã n g đ ờ i d iễ n ra n h ữ n g “ biến c ố ” rất đặc hiệt. D o sự trưởng thành và tích lũy ở những giai đoạn trước, th iếu niên đã c ó một vị trí x ã hội m ới: nổ k h ô n g hoàn toàn là trẻ c o n và c ũ n g chưa phải là người lớn, đ ây là giai đoạn đặc trưng với c á c dấu hiệu của tuổi d ậ y thì ở nam và nữ. v ề mặt g iả i phẫu sinh lý và thế chất, đứa trẻ đã c ó những đ iểu k iện c h ín m u ồ i c ơ hàn m à đặc đ i ể m nổi bật nhất là sự phát triển c ủ a quá trình phát dục. T iế p đ ó là n h ữ n g cải tổ của c ơ thể về m ặ t hình thái của c á c m ô và c á c tu y ến n ộ i tiết như tuyến sinh d ụ c , tu yến g iá p trạng, tu y ến thượng thận. H oạt đ ộ n g của các tu y ến này dẫn đ ến thay đổi về hình thái, đ ặc biệt là sự phát triển nhảy vọt vé c h iẻ u ca o. C ó năm trẻ e m c a o từ 5 - 6 c m ( đ ố i với nữ) và 8 - lOcm (đ ố i với n a m ). N h ữ n g dấu hiệu đặc trưng củ a tuổi d ậ y thì d iễn ra ở trẻ e m nữ v à o k h o ả n g 11 -1 3 85
- tu ổi, ở e m trai từ 13 - 1 5 tuổi. T r o n g g ia i đoạn này, ngực, l ô n g ở nách, ở b ộ phận sinh d ụ c c ủ a c á c e m gái phát triển, đ ồ n g thời xuất h iện k inh n g u y ệ t, dấu h iệ u chính của sự d ậy thì đ ầy đủ. Ở c á c e m trai, ngự c bắt đ ầ u n ở nang, n h ữ n g dấu h iệu phụ củ a bộ phận sinh dục phát triển và c u ố i c ù n g là hiện tư ợng xuất tinh b á o h iệ u sự chín m u ồ i c ủ a quá trình phát dục. 2. N h ữ n g thay đ ổ i rất c ơ bản ở trên là m c h o trẻ e m c ó ấn tượng sâu sắc rằng: “ M ìn h k h ô n g c ò n là trẻ c o n nữa” . Sự xuất h iệ n ý n g h ĩ về sự thay đ ổ i vai trò x ã h ộ i c ủ a đứa trẻ rõ ràng c ó nhữ ng c ơ sở k h á c h quan. Trước hết th iếu niên ý thức và đánh g iá được n h ữ n g biến c h u y ể n tr o n g sự phát triển thể chất, trong sự phát d ụ c củ a m ình. N ó c ả m thấy m ình “ người lớ n ” m ộ t c á c h c ó c ã n cứ. Mặt k h á c c h í n h người lớn c ũ n g k h ô n g hoàn toàn c o i thiếu niên như đứa trẻ trước đ ây (T rong g i a đình c á c e m đã tham g ia lao đ ộ n g g ó p phần g iả i q uy ết những k h ó khăn về kinh t ế h o ặ c tă n g thu nhập, v ề mặt tri thức nhiều e m c ả m thấy m ìn h c a o h ơn b ố , m ẹ...)- Tất cả nh ữ n g cái đ ó g â y ra ở thiếu n iên n g u y ệ n v ọ n g m u ố n được làm người lớn và đ ư ợ c đ ố i x ử như n gư ời lớn . T u y nhiên v ề mặt xã hội m à x ét, th iếu niên vẫn c ò n là n h ữ n g h ọ c sinh, c ò n phụ th u ộc v à o b ố , m ẹ v ề nhiều mặt. Ở c á c e m c ó n h iề u b iểu hiện m a n g tính trẻ c o n : trong d á n g dấp, hãnh VI. Bơi vây £hMSê_ tò^jFỜi^lón^vần nhữ ng đứa trẻ. Từ đ ó x ả y ra m âu thuẫn khá phổ biến giữa ngư ời lớn và trẻ e m trong g i a o tiếp và ứng xử. Sự k h ô n g thay đ ổ i v ề ứng x ử giữa n gười lớn v ớ i th iếu n iê n , trong khi thiếu 86
- niên tlự co i mình là người lớn g â y ra k h ô n g ít những đ ụ n g đ ộ , thậm c h í “ xung đ ộ t ” ở lứa tuổi này. K h i ý thức tự tr ọ n g và ý m u ố n đ ố i xử như người lớn phát triển, về phía m ì n h , th iế u niên th ư ờn g c ó tâm lý “ p h ó n g đ ạ i ” các niăng lực của m ì n h , thường đ á n h g iá c a o hơn h iện thực. D iế u này thường th ể hiộn dưới d ạ n g n g a n g bướng, tỏ ra “ anh hùng ”, “ bất c ầ n ” trước nhữ ng v iệ c làm hằng ng ày c ũ n g như nhớn g thất bại m à th iế u n iên trải n g h i ệ m . Đ â y ch ín h là m ộ t trong những khó k hăn đ iể n hình củ a lứa tuổi thiếu n iên , mà nhiềui nhà tâm lý h ọ c đã d ù n g n h ữ n g thuật n g ữ “ tuổi k h ủ n g hoanjg”, “ tuổi bất trị” , “ tu ổi k h ô n g thể g i á o d ụ c ” v .v ... Sự thực thì những k h ó k h ăn , nhữ ng x u n g đ ột này c ó thể giải quyến được bằng c o n đ ư ờ n g g i á o d ụ c đ ú n g đắn. ’N g h ĩ a là một mặt mgười lớn phải h iể u được những thay đ ổi c ơ bản ở lứa tuổi inày, thông c ả m v ớ i những biểu hiện “ khác lạ” ở c á c e m , c ó biiện pháp g i á o d ụ c phù hợp. Mặt k h á c chính thiếu niên c ũ n g phải được g i á o d ụ c đ ể hiểu ch ín h m ìn h th ôn g qua g i á o d ục g i ớ i tính để c ó c á c h c ư xử c h o phù hợp. Tr o n g thực t ế s ự trưởng thành về mặt xã hội củ a tuổi thiếu niên (tâm lý m u ố n là n gư ời lớn) phát triển k h ô n g phải đ ổ n g đều ồ tất cả trẻ e m . T r o n g n h ữ n g h oàn cả n h , đ iề u k iệ n s ố n g k h á c nhau, tâm l ý n à y c ó b iểu hiện k h á c nhau. G ần đ â y người la phiát hiện thấy tìn h trạng tăng g i a tốc phát triển củ a tuổi d ậy nhì ở những n ư ớ c phát triển, ở n h ữ n g v ù n g c ó k h í hậu khác nhau. N g a y tr o n g m ộ t m ô i trường xã hội, g i á o d ục tư ơ n g đ ối đ ồ n g nhất ở tuổi thiếu n iên c ũ n g c ó biểu hiện khồn g hoàn toàn g i ố n g nhau. C h ẳ n g hạn, c ó e m c ó vẻ người 87
- lớn vể mặt tri thức ( c o i sách báo tri thức là mặt thiết yúi trong c u ộ c s ố n g ) , c ò n những mặt k h ác lại rất trẻ co n . C ó ơn lại chỉ biết biểu hiện tính người lớn trong v i ệ c c h ạ y th eo cic m ốt nhưng W' lại • trẻ c o n trong %đ-.' ố i xử v.v... D o đ ó sự phátg'"¥• ầtriín n g u y ệ n v ọ n g là m n gư ời lớn phụ th u ộc rất nhiều vào sự »ổ s u n g uốn nắn củ a g i á o d ụ c n ói ch u n g và củ a c á c bậc cha n ẹ n ó i riêng. „ , ỵ '■ \ ' 3. Một đặc đ i ể m đặc trưng khác ở tuổi thiếu n iên c ũ n g tổ liên quan đ ến s f | phát triển g i ớ i tínhỊ N h ư đã trình bày ở trôi, tuổi thiếu niên là lứa tuổi củ a dậy thì và phát dục. Sự dậy tiì đã kích thích ở tuổi thiếu niên m ối quan * tâmI*I ■ đ ến - - —n e ư ò i khic- ,,»■ r — g iớ i, là m nảy sinh n h ữ n g rung c ả m , x ứ c c ả m giứi tính m ới ụ. Q u a n hệ với bạn khác giới ở tuổi thiếu niên k h ỗ n g “hin n h i ê n ” , “ v ô tư” như các học sinh nhỏ. Ta d ễ quan sát thíy h iện tượng nhữ ng e m trai, e m gái 13 - 1 5 tuổi xử sự m ộ t cáíh thẹn th ù nIwfcrc,.iin vkín đ á o , >tế I.il.............. •■■■ nhị ■■ với nhau. N h ữ n V*e biểu hiện vJ • giVi tính này đưực c h e giấ u m ột cá c h bí mật, nhưng c ũ n g c ó lie lại biểu lộ m ột c á c h ồn ào, s u ồ n g sã, thiếu tự nhiốn. N hn c h u n g nhữ ng rung c ả m g iớ i tính ban đầu ở tuổi thiếu niên à trong sáng. C ác e m chỉ m o n g thỏa m ãn tâm trạng này bằig m ộ t m ố i thiện c ả m n h o n hỏ , m ột lờ i nói d ịu d à n g , m ộ l cử C1Ỉ quan tâm, m ột nụ cười trìu m ế n ... Tâm trạng này sẽ qua íi nhanh c h ó n g nếu thiếu niên được s ố n g trong m ột m ô i trưòig lành m ạnh, người lớn biết hướng sự chú ý của cá c e m v;o hoạt đ ộ n g h ọ c tập, lao đ ộ n g c ó ích, những m ố i quan hệ bại bè v ô tư, trong sáng. Sở d ĩ m ột s ố thiếu niên lao v à o ccn đ ư ờ n g y êu đ ư ơ n g quá sớm ch ín h vì trong m ộ t hoàn cảnh cụ 88
- Iho c á c c m đã k h ô n g làm chủ d ư ợ c hán Ihân, hị lôi k é o , bị kích thích bời n h ữ n g văn hóa p hẩm th iếu lành mạnh hoặc d o những hậu q u ả g i á o dục k h ô n g tốt c ủ a n gư ời lớn. Các c ô n g trình n g h ic n cứu của n h iề u nhà tâm lý h ọ c, g i á o (lục h ọ c c h o thấy những rung c ả m g i ớ i tính ở tuổi thiếu niên k h ô n g phải c ó ở tất cả thiếu niên. Đ i ẻ u này hác b ỏ luận đ iể m vồ “ tính c h ế ước sinh v ậ t” đối với toàn h ộ đ ặ c đ i ể m c h u y ỗ n biột ở tuổi thiếu niên m à S t.H oll và S.Phrued đưa ra. N h ữ n g người th e o th u y ết này c h o rằng sự phát triển về mặt sinh vật, giải phẫu sinh lý ở tuổi thiếu niên ch i phối toàn bộ đ ặc đ i ể m lâm lý của g ia i đ o ạ n này. Bửi vậy sự “ k h ủ n g h o ả n g ”, “ tính hất trị” ở tu ổi thiếu niên là tất y ế u . Sự thực nhữ ng c ô n g trình n g h iê n cứu v ề dân tộc h ọ c ở tuổi thiếu niên đã rút ra những kết luận k h ác với quan đ i ể m tính c h ế ước sin h vật” củ a s . Phreud trong c o n người cái tự nhiên k h ô n g thể đ ố i lập với c á i xã h ộ i, vì cái tự nhiôn ở co n người h ao g i ờ c ũ n g c ó tính xã hội. T uổi th iếu n iê n ĩà thời kỳ đứa trẻ đ a n g trên c o n đ ư ờ n g đi đến vị trí c ủ a n ó trong xã hội, đ a n g thâm nhập v à o đ ò i s ố n g xã hội c ủ a n gư ời lớn. Bởi vậy những y ế u tố sinh vật c ò n c ó tính c h ế ước xã hội rất rõ rệt. L . x . V ư g ô t x k i k h i n ó i v ề k h ủ n g h o ả n g c ủ a t u ổ i thiếu n i ê n dã nhấn m ạ n h rằng, phải tách ra n h ữ n g cấu thành m ớ i, cư bán trong ý thức c ủ a tuổi thiếu niên và giải thích rõ hoàn cản h xã h ộ i củ a sự phát triển, m à trong đ ó m ỗ i lứa tuổi, hoàn cản h n ày là m ộ t hệ th ố n g c ó m ộ t k h ô n g hai c ủ a nhữ ng quan hệ g iữa đứa trẻ với m ô i trườrg. Chính sự cả i tổ hộ th ốn g những quan hệ n ày là n ội d u n g chủ y ếu c ủ a “ k h ủ n g h o ả n g ” tuổi 89
- thiếu niôn. D o đ ó k h ô n g phải tính “ c h ế ước sinh vật” m à là những hoàn cành xã hội cụ thể của đòi s ố n g và sự phát triển c ủ a thiếu niôn, vị trí xã hội c ủ a thiếu niên trong th ế giới người lớn q uyết định và lý giải sự “ k h ủ n g h o ả n g ” đó. 4. N g o à i sự phát d ụ c, ở thiếu niên c ò n c ó những thay đổi căn bản v ề hình thái và giải phẫu sinh lý k há c, có ảnh h ưởn g, thậm c h í g â y ra sự mất cãn bằng, g â y n h ữ n g k h ó khăn tạm thời trong c u ộ c s ố n g và hoạt đ ộ n g củ a c á c e m . ^ v ề mật hình t h á i / trẻ e m ở tuổi thiếu n iên phát triển mạnh về c h i ề u c a o , người ta thường e ọ i là “ sự nhảy vọt về tẩm v ó c ” . C u ố i tuổi thiếu niên tỉ lệ cơ thể x ấ p xỉ tỉ lệ đặc trưnc của người lớn. T uy n h iê n sự phát triển c ơ bắp k h ôn g th eo kịp với c h i ề u c a o nên đầu và giữa tuổi thiếu niên ta thấy c ó sự mất cân đ ố i v ề c h iề u c a o và c h iề u n g a n g c ủ a cư thể. T i m phát triển nhanh hơn cá c m ạch m á u , điều đ ó g â y ra sự mất cân b ằng và thường là n guy ỗn nhân g â y ra cá c rối loạn ch ứ c n ăng trong hoạt đ ộ n g của hệ tim m ạ c h , biểu hiện dưới d ạng: tim đập nhạnh, huyết áp ca o , th ư ờn g c h ó n g mặt, nhức đầu, sức làm v iệ c g iả m . T uy ến nội tiết hoạt đ ộ n g mạnh (đặc biệt là tu yến g iá p trạng và tu yến sinh d ụ c ) , gây sự mất cân h ằng củ a hệ thần kinh trung ương, d ẻ g â y nên những cơn x ú c đ ộ n g m ạ n h , g â y những phản ứng n ó n g n ả y v ô cớ, những hành vi bất thường. Ở tuổi thiếu niên, cá c quá trình thần kinh h ư n g phấn c ủ a v ỏ não m ạnh và c h iế m ưu thế, nên nhiều khi thiếu niên k h ô n gc làm chủ được bản thân, k h ô n g kiềm c h ế được x ú c Tị, I r -ĩr .r- Ị. ,rềhmitMtL ^ . .*• đ ộ n g m ạ n h . Sự cải tổ của c á c c ơ quan nội tiết với m ố i tưưng quan c ủ a hệ thần kinh thường là c ơ sở g â y ra tính mất cân 90
- bíing c h u n g , tính (lc bị kích thích, dỗ nổi n ó n g , gây g ổ , lính hiếu d ộ n g , tính uổ oái và thờ ư c ó chu kỳ ư tuổi thiếu niên. Tát cá nhữnì: đ iề u trôn đây e â v ra sự mất cân hằng tạm thời và tu ột số khổ khăn trong hoạt đ ộ n g c ủ a tuổi thiếu niỏn. V í (lụ c á c em làm v i ệ c rất hăng say, nhiệt tình nhưng sức làm VIộc chưa bén, chưa d ẻ o dai. T h iế u ni 011 c ũ n g thường dễ bị kích Ihícỉì, hị lỏi k é o nên c ổ thổ sa và o c á c “ n h ó m tự p h át” , c á c “ băng đ ả n g '’ c ó những hoạt đ ộ n g k h ô n g lành m ạnh, thậm c h í vi phạm pháp luật vì những hành vi th iếu suy nghĩ. N eư ời til c u n g quan sát th ấy
- đ ánh giá về thiếu niồn. D o đ ó dễ đưa th iếu n iên đ ế n c h ỗ xa lánh người lớn, phủ đ ịn h người lớn, vì n ó tin rằng người lớn k h ô n g thể h iểu đ ư ợc nó. Đ ể khắc p hụ c tình trạng này, người lớn phải tạo đ iề u k iệ n c h o thiếu n iê n c h i ế m m ộ t vị trí bên cạnh m ìn h , tôn trọng sự đ ộ c lập, ý thức vưưn lên làm người lớn của c h ú n g . Từ đ ó c ó quan hệ bạn bè, bình đ ẳ n g , hợp t á c với tư c á c h là n gười đi trước c ó kinh n g h i ệ m hơn, h ư ó n g d ẫ n ch ú n g . N h ờ đ ó dần dần người lớn đặt t h i ế u niên v à o vị trí m ới. V ị trí củ a n gười g iú p việc, n gư ờ i c ộ n g tác trong n hữ n g hoạt đ ộ n g khác nhau. C òn chính n gười lớn thì trở thành n g ư ờ i bạn m ẫu m ự c củ a th iếu niên. Chỉ c ó c á c h đặt vấn đ ề và giải q u y ế t vấn đ ề n h ư v ậ y mới tạo ra m ộ t quan hệ tự n hiên, hợp qui luật ở lứa tuổi n à y. N h ờ đó, n h ữ n g m âu Ihuẫn, những k h ổ khăn về lứa tuổi đ ư ợc giải quyết. N h ữ n g mất cân b ằng về sinh lý, tâm lý của thiếu n iên dần dần qua đi, c á c e m s ẽ được phát triển bình thường và lành mạnh. H. HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP VÀ sự P H Á T TR IỂN T R Í T U Ệ C Ủ A T H IẾ U N IÊN I. N h ữ n g đ ặ c đ iể m củ a hoạt đ ộ n g h ọc tậ p ở th iế u niên Ở thiếu n iên , hoạt đ ộ n g h ọc tập ( H Đ H T ) vẫn c h i ế m vị trí quan trọng trong sự phát triển tâm lý, nhân c á c h , tuy hoạt đ ộ n g này đã m a n g nhữ ng sắc thái m ớ i và c ó sự phân hóa đ á n g kể. Đ ố i với n h iề u e m , sự hấp dẫn của nhà trường tăng lên d o khả n ăng g i a o tiếp rộng rãi với c á c bạn c ù n g tuổi, nh ư n g c ũ n g ch ín h vì v ậ y m à bản thân v i ệ c h ọ c bị tổn thương:
- k ỉ i ô n e ít Ihiếu m e n sao la n e v ic e h ọ c tập, chuẩn bị bài h ọ c, làm hai thiếu chu đ á o. () tuổi thiếu niên quan hộ và g i a o tiếp với bạui be, vơi người lớn c ỏ V n g h ĩa đ ặ c biộl. G iở h ọ c đối với c;ic d m k h ô n g chí đơn thuần là học tập, m à cò n là một tình h u ố n g g ia o tiếp với bạn hò, vơi g i á o v iê n , m ộ t tinh h u ố n g c ó Vo s ô n h ữ n g c ử c h i , n h ữ n g đ á n h g i á v à n h ữ n g r u n g c ả m c ó ý nghĩa . Sự p h o n g phú và m ở rồng c u ộ c s ố n g , những m ố i liên hộ v ớ i thế uiói x u n g q u a n h , với m ọ i người làm g iả m hớt sự suy mic đối vơi h ọ c tập ở nhà trường. N h ữ n g c ô n g trình n g h iê n cứu tâm lý ở lứa tuổi n ày c h o thấy c ó sự phân hóa và k hác biột nhiều mặt ở h ọ c sinh. V í dụ: - VỒ thái đ ộ đối với h ọ c tập c ó biểu hiện từ c h ỗ rất c ó trách n h i ệ m đối với học tập dẫn đ ến thái đ ộ thờ ơ, vô trách nhiệm . - V ổ phát triển c h u n g c ó n hữn g h ọ c sinh phát triển ở m ức đ ộ caio và c ó sự am h iểu n h iề u mặt vượt hẳn lứa tuổi tron a n h ié u lĩnh vực, trái lại c o m ô t so c m c o h ic u hicl rAt Ỉicỉn ch c. - V ề phương thức lĩnh h ộ i tài liệu phân hóa từ m ứ c c ó kỹ n ăng làm v iệ c đ ộ c lập, và t h ô n g hiểu tài liệu đến c h ỗ h oàn toàn k h ỏ n g c ổ kỹ n ăng là m v i ệ c kết hợp với thói q u e n h ọ c th u ộ c từng câu, từng chữ. N ộ i d ung khái n i ệ m “ h ọ c tập” ở tuổi th iếu niên m ở rộ n g hơn ở» tuổi h ọ c sinh nhó. T r o n g lứa tuổi n à y v iệ c tiếp thu k iến thức inhiều khi đã vượt ra k h ỏ i g i ớ i hạn c ủ a nhà trường, n ẹ o à i c h ư ơ n g trình h ọ c , m a n g tính đ ộ c lập và c ó m ụ c đ íc h hơn. Ở khá n h i ổ u thiếu n iê n đã b iể u lộ xu h ư ớ n g ổn định với hoạt đ ộ n g trí tuộ và khát v ọ n g m u ố n nắm vữ n g tri tb.'c và k ỹ n ă n g 93
- m ớ i , c ó hứng thú bẻn vững với những m ôn h ọ c nhấl đ ịn h lốn q u a n với m ộ t n g àn h k hoa h ọ c , kỹ thuật tương ứng. Ở nhrni h ọ c sinh khác c ó n ăng lực hoạt đ ộ n g trí tuệ, chín ch ắn , nhaih trí, sa y m ê hoạt đ ộ n g nhận thức đối với loại hoạt đ ộ n g c ó á n p h ẩ m cụ thể, nhưng kết quả vé học tập lại k h ô n g lốt. Troig trường hợp này những phẩm chất nhân c á c h c ó g iá trị đư;c hình thành k h ô n g phải trong khi lĩnh hội tri thức ở nhà trưòig m à n ằm trong hoạt đ ộ n g đ ộ c lập với nội d u n g vượt ra ngiài g i ớ i hạn c h ư ơ n g trình h ọc. T r o n g lứa tu ổ i th iếu niên xuất hiện đ ộ n g c ơ hoạt đ ộ n g Ịt>c h tập m ớ i c ó liên quan đ ến sự hình thành v iễ n cảnh c ủ a cu}c ềt 5 s ố n g , d ự đ ịnh n g h ề n g h i ệ p tươne lai. Sự chưa hài l ò n g với bin ĩ th ân , n h ữ n g k ỳ v ọ n g , n h ữ n g hoài b ã o m à th iếu niên s u y nịhĩ là n g u ồ n tạo ra tính tích cự c nhận thức. T ro n g những v i ệ c lim đ ộ c lập củ a th iếu n iên xuất hiện những n h iệ m vụ gần và :a, c h ú n g tổ ch ứ c và đ iề u ch ỉn h hoạt đ ộ n g cụ thể của th iếu nitn. H ọ c tập m a n g ý n ghĩa cá nhân biến thành sự tự h ọ c , đ ây là m ộ t k iể u hoạt đ ộ n g h ọ c tập c a o , mới vể chất ở lứa tuổi này. Mặt k h á c hoạt đ ộ n g h ọ c tập ở trường củ a tuổi th iếu n è n c ó th ể biến thành hình thức khi thiếu niên c ó hứng thú mạih m ẽ k h ô n g phải với h ọ c tập h a y nhận thức, nghĩa là khi thiìu n iê n k h ô n g c o i v iệ c lĩnh hôi tri thức g iữ vị trí quan trọng so với c á c g iá trị khác đ ang hình thành ở c h ú n g . C h ẳn g hạn ;ố h ọ c s in h c o i vị trí đ ứ n g đầu m ộ t n h ó m n à o đ ó là g iá trị CIO nhất. C ó n h ữ n g h ọ c sinh k h á c lại c ố g ắ n g đ ể được c á c bin y ô u m ế n , là trung tâm c h ú ý củ a m ọ i ngườ i... ở n h ữ n g h)c s in h n ày thường c ó những biểu h iện thiếu sót trong hàih 9 4
- dội 111 h ọ c tâp mà đ i ể n hình nhất là khi v à o h ọ c t r o n c c á c ( r ư ờ n g T H C S , kốl quá h ọ c tập sút hán s o vơi hậc h ọ c tiể u họvj. N g u y ê n nhãn của lình tỉ aim n à y c ổ th ể d o thái đ ộ sai sốt đ ô i với h ọ c tập, d o p h ư ơ n g thức lĩnh h ộ i tài liệ u k h ỏ n e đúing h o ặ c d o c á c n g u y ê n nhân k h á c . Đ i ề u q u a n tr ọ n g là n ế u k h ô n gc loại trừ c h ú n C c7 đ ú n C e lú c c ổ th ể dẫn đ ế n hậu quà 1 khCìng thể khắc phục dược khi tài liệu h ọ c tập n g à y c à n g phức tạp hơn. N h ữ n g th iếu niên này, sẽ n g à y c à n g bị h ổ n g về k iến thúrc, h ọ c lập sút k é m , mất hứng thú về h ọ c tập, đi đ ến ch á n h o c , bỏ h oc. C á c h thức d ạ y và h ọ c ở trường T H C S khác căn bản với trư
- n i ê n th ư ờ n g đ á n h g i á c a o n h ữ n g g i á o v i ê n c ó h iếu b i ế t và n g h i ê m k h ắ c n h ư n g c ô n g b ằ n g , tốt b ụ n g và t ế nhị. N h ữ n g g i á o v i ê n n ày th ư ờ n g biết g iả i th ích tài l i ệ u h a y , d ẻ h iể u , b iế t tổ c h ứ c c ô n g v i ệ c trong g i ờ h ọ c s a o c h o thu hút đ ư ợc m ọ i h ọ c s in h v à o v i ệ c h ọ c , n h ằ m đạt đ ư ợ c h iệ u q u ả c a o ở m ỗ i h ọ c sin h . Sự đ ánh g iá đ ố i với g i á o viên bộ m ô n nhiều khi l à y ế u tô' quan trọng đ ố i với hứng thú học tập của h ọ c sinh. K h ô n g ít h ọ c sinh vì yôu m ế n m ô n học nào đ ó vì thầy, c ô dạy h a y , hấp dẫn . C á c h d ạy h ọ c được phân hóa th e o từng m ô n c ũ n g là cơ s ở đ ể h ọ c sinh tách ra thành m ô n “ h a y ” và “k h ò n g h a y ”, thành những tiết h ọ c “cần th iế t” và “ k h ô n g cần th iế t” , thành n h ữ n g tri thức “c ầ n ” và “ k h ô n g c ầ n ” . V i ệ c phân hóa n hư vậy đ ố i v ớ i h ọ c tập thường được q u y ế l định bởi chất lượ n g dạy h ọ c , bởi hứng thú h ọ c tập và kết quả h ọ c tập của thiếu n iên . T ó m lại, hoạt đ ộ n g h ọ c tập ở tuổi thiếu niên m a n g những sắc thái m ớ i, c ó sự phân hóa sâu sắc hơn, đ iển hình hơn. Đ â y c h ín h là m ộ t trong những đ iều kiện tạo ra những đặc đ iể m tâm lý , những p hư ơ ng thức hoạt đ ộ n g trí tuệ khác vể chất so với lứa tuổi trước đ ó . 2 . S ự p h á t t r i ể n n h ậ n t h ứ c , tr í t u ệ c ủ a t h i ế u n i é n V i ệ c h ọ c tập ở c á c lớp T H C S đ ò i hỏi h ọ c sinh phải n g h iê n cứu và lĩnh hội c á c m ô n h ọ c k h á c nhau. Các e m phải nắm v ữ n g m ộ t k h ố i lượng tri thức lớn. Tài liệu lĩnh hội m ộ t mật đ ò i h ỏ i hoạt đ ộ n g nhận thức và tư d u y c a o hơn, mặt k h á c đ ò i h ỏ i trẻ phải n ắm đ ư ợc phương thức hành đ ộ n g đối với từng 96
- m ô n k h o a học. V í d ụ , hộ th ố n g c ô n g thức, kí hiệu trong toán h o c , vật lý học, n g ô n n g ữ h ọ c... v ề mật khách quan, những m ô n h ọ c mới đ é ra n h ữ n g y êu cầu m ới, p hư ơ ng thức lĩnh hội mới,, nhằm phát triển trí tuệ ở trình đ ộ c a o hon. Đ ó là tư duy lý l u ậ n , lư duy phân tích, tư d u y hình thức. Loại tư d u y này bát đầu phát triển từ lúc 11, 12 tuổi và d ư ợc hoàn thiện vào lú c 17, 18 tuổi. Piaget g ọ i đ ây là giai đ o ạ n của trí tuệ thao tác hình thức. K iểu tư d u y này c ổ đặc đ iể m : dựa v à o những đ ặ c đ iể m c ó tính chất tượng trưng, dựa v à o m ột hệ thống kí h i ệ u qui ước như n g ổ n ngữ, c á c kí hiệu toán h ọ c , vật lý h ọ c... đổ s u y luận, phân tích rút ra những kết luận. Ở thiếu niên x u ã t hiện khả n ăng su y luận m ộ t c á c h c ó g i ả thuyết, dựa trên nhữĩne tiển đc c h u n g , ơ trình đ ộ trí tuệ này đ ò i hỏi cá c h lập luộin, kết luận đều d iễ n tả b ằng lời, thoát k hỏ i m ố i liên hệ t i ự e tiếp với vật thật h o ặ c m ô hình thay thế. K h á c với trẻ n hỏ, thiếu niên bắt đầu phân tích n h iệm vụ trí tuệ dặt ra ch o n ó với ý đ ồ v ạ c h ra c á c m ố i quan hệ c ó thể c ó t r o n g c á c dữ kiện đã c h o , tạo ra n h ữ n g g iả định khác nhau vổ n h ữ n g liên hệ củ a c h ú n g và sau đ ó k i ể m tra những g iả thiết n à y . Đ ổ là kỹ nàng biết sử d ụ n g n h ữ n g g i ả thiết đ ể giải quyết c á c n h iệ m vụ trí tuệ. N h ờ đ ó c á c khái n i ệ m đưực hình thành troing g iai đoạn này là c á c khái n i ệ m k h o a h ọ c , khái niệm lý luậin đạt tói trình đ ộ lý tính. N é t đ ặ c trưng c ủ a trình đ ộ tư d u y n ày là h ọ c sinh ý thức dưọfc c á c thao tác trí tuệ c ủ a bản thân m ìn h và đ iểu khiển đưọíc c h ú n g . Quá trình này c ũ n g trở thành đ ặ c trưng c h o cả nhũíng chức năng tâm lý k há c. N g ô n n g ữ đ ư ợ c k iể m tra và 97
- đ iéu khiển s a o c h o những lòi viết ra, n ói ra c h o đ ú n g cho hay, c h o đẹp. N h ữ n g tri thức m a n g tính khái n iệ m , tính khái quát tính l ô g í c của tài liệu h ọ c tập th u ộc cá c bộ m ô n đ ò i hcSi ở í h i ế u niên tính tích c ự c trí tuộ cao , đ ò i hỏi sự tập trung chú ý c ổ chủ định, đ ò i h ỏi sự ghi nhớ c ó ý n ghĩa. D o đ ó c ù n g vVi sư phát triển trí tuệ ở tuổi thiếu niên, c á c phẩm chất khá: cùa quá trình nhận thức như tri g i á c , tưởng tượng, tư cỉuy cũ n g phát triển m ạn h m ẽ . C h ẳ n g hạn m u ố n lĩnh hội một đ ịih lý của hình h ọ c , h ọ c sinh phải c ó kỹ nãng nhìn h ì n h vẽ đ ọ c hình vẽ, ghi n h ớ và biết tái tạo nó, mặt k h á c phải rít ra những m ố i liên hệ và phụ thuộc lẫn nhau c ủ a ch ú n g . Ví dụ, m ố i liên hộ giữa cát tuyến và hai đ ư ờ n g s o n g s o n g . N h ữ n g đ ò i hỏi như vậy là m c h o chú ý , tri g i á c , tưởng tượng cúi h ọ c sinh đư ợm m àu sắc tư d u y . N ó i c á c h k há c, thiếu n iên phải luôn luôn ử tâm t h ế suy n g h ĩ trong quá trình lĩnh hội tri hức. Khi v à o h ọ c ở c á c lớp T H C S, c á c m ô n học được tách h à nh 2 n h ó m c ơ bản: k h o a h ọ• c tự* n hiên và k h o a h ọ• c xã hội. • N h ìn c h u n g , lú c đầu n h iề u h ọ c sinh gặp khó khăn trong việt lĩnh hội cá c m ô n th u ộ c khoa h ọ c tự nhiên (toá n , lý, h ó a... hơn k h o a h ọ c xã hội (văn, sử, đ ịa ..), lý d o là h ọ c sinh chư; biết biến đổi những d ữ k iện c ủ a m ột bài toán , chưa “ n h ìn ” n c á c m ố i liên hộ của c á c định luật, đ ịn h lý, qui tắc. N ếu g i á c v i ê n k h ô n g dựa trôn nhữ ng kinh n g h i ệ m , tri thức đã c ó củi h ụ c sinh đ ể hướng d ẫn, tổ ch ức v iệ c d ạy h ọ c nhằm hình thàih tư d u y trừu tượng, k hái quát thì n h ữ n c h ọ c sinh này thườnị h ọ c 98
- k é m . Lối hoc vẹi mỏi cá c h hình ỉhức là kê thù tai hại của các k h on hoc tự n hiên. V i c♦e lĩnh hội • n h ữ n ec tri thức của cá c m ô n khoa h ọ• c xã hội • t h ư ơ n g ít gặp k h ổ khăn hơn. N h ư n g tình trạng trung hình chú lìghĩíi của c á c bộ m ô n này thường rất p h ổ hiến. H ọ c sinh c ó xu hướng ghi n hớ tài liệu h ọc tập khi chưa hiểu đ ầ y đủ th eo kiể u hoc th u ộ c l ò n g bằng cách lặp đi lặp lại hài h ọ c nhiều 1An . D i ề u này đ e m lại k ít quà xấu c h o sự phát triển trí tuệ: this'll niên k h ô n g hình thành được sự phát triển trí n hớ th eo h ư ờ n g trí tuệ hóa, c á c th ao tác tư d u y hình thức (tư d u y l ô g i c ) rất non k é m , ảnh h ư ở n e đốn toàn hộ quá trình h ọ c tập c á c m ô n này. •Sự phát triển về nhận thức và trí tuệ c ủ a thiếu n iên k h ô n g d ồ n g déu ờ tất cả c á c e m c ù n g h ọ c c h u n g m ộ t c h ư ư m g trình. Sự phân hóa n ày ở tuổi thiếu niên mạnh hơn ở h ọ c sinh nhỏ. Điề-U n à y c ó n h i ề u n g u y ê n n h â n n h ư n g c h ú y ế u d o t í n h c h ấ t cúai hoạt đ ộ n g h ọ c tập ờ c á c lớp trung h ọ c phức tạp m ộ t cá c h clánig kể, d o n h ữ n g sai sót của phương pháp h ọ c tập và phurơng thức d ạ y h ọ c . N ế u ở các lớp tiểu h ọ c , m ộ t vài thiếu sót n ào d ó c ò n cản trở c á c e m học tốt thì lên cấp 2 , thiếu sót này/ lừ c h ỗ bị dấu k ín n ay c h u y ể n thành rõ rệt, biến thành nhữrnn trở n gạ i n g h i ê m trọng trong v i ệ c lĩnh h ộ i c ó chất lượing những tri thức k h o a h ọ c. V í dụ, m ộ t vài lỗ h ổ n g ở k iến thứcc ngữ văn c ủ a h ọ c sinh n h ỏ c ó thể chưa b ộ c lộ rõ d o cá ch học còn m a n g tính t ổ n g hợp, nhưnu lên lớp trên thì d o tính chấ t phân m ô n , n h ữ n g lỗ h ổ n g n gà y c à n g rộng và b ộ c lộ rõ rít. Đ i ề u này làm c h o h ọ c sinh h ọ c k ém hẳn s o với trước. 99
- N ếu k h ô n g kịp thời loại trừ và khắc phục Ihì n h ữ n g h ọ c sinh này cứ đ u ố i dần và đi đến c h ỗ k h ô n g thể bổ cứu được. Sự phát triển trí tuệ c ủ a học sinh d o đ ó bị ảnh h ư ở n g , sự k h á c biệt trí tuệ trong c ù n g đ ộ tuổi n g ày c à n g tăng. Đ i ề u này lý giải tại s a o c ù n g là thiếu niên nhưng c ó những h ọ c sinh c ó m ộ t tầm hiểu biết k h á sâu rộ n g với nhiồu tri thức tự n h iê n , x ã h ộ i k h á c nhau, c ó m ộ t trình đ ộ trí tuệ khái quát m a n g tính lý luận và lô g í c . Trái lại c ó những e m rất hạn c h ế về hiểu b iết và k h ô n g c ó n h ữ n g thao tác trí tuệ tối thiểu cần thiết đ ể g iả i q u y ế t nhữ ng n h i ệ m vụ học tập bình thường nhất. T r o n g đ i ể u kiện kinh t ế - xã h ộ i hiện nay, trong sự phát triển vũ bão c ủ a th ô n g tin, k h o a h ọ c kỹ thuật, sự k h ác biệt này đ a n g c ó xu t h ế tăng rõ rệt. r a . LĨN H V ự c X Ú C C Ả M - Ý C H Í VÀ Đ Ặ C Đ IỂ M N H Â N C Á C H C Ủ A T U Ổ I T H IẾU NIÊN 1. N h ữ n g đ ặ c đ i ể m t ì n h c ả m • ý c h í c ủ a t u ổ i t h i ế u n i c n C ác y ế u t ố c ơ b ả n c h i p h ố i đ ờ i s ố n g x ú c c ả m , tìn h c ả m c ủ a th iế u n iê n . T h ứ n h ấ t là sự cải tổ về mặt sinh lý giải phẫu dẩn đ ế n sự phát d ụ c (d ậ y thì). T h ứ hai là h o ạ t đ ộ n g g i a o tiếp v ớ i bạn bè c ù n g tuiổi với sự m ở r ộ n g c ủ a p h ạ m vi h oạt đ ộ n g xã h ộ i tr o n g m
- Sư phát tricn của tuổi dậy thì làm c h o quan hộ giữa c á c em trai, c m eái thay đổi một c á c h cán bản. Xuất hiện sự quan l â m đ ến n hau, c ổ n a u y ộ n v o n a đ ược hạn k hác giới ưa thích. Do. đ ổ th iếu n iê n thường quan tâm đ ến vé bề n g oà i cùa m ìn h , qu*an tâm tới nhữnu y ếu lố gây sự hấp dẫn. T ro n g sự phát triiẩn về the chất và phát dục, các e m gái sớ m hơn c á c e m trai 1 - 2 n ă m n en ở giai đ o ạ n đẩu một sỏ e m gái c a o hơn, đầy đặin hơn c á c e m trai. Thân hình thấp lúc 1 2 - 1 3 tuổi thường g â y ra ở e m trai n h ữ n g c ả m g iá c k h ó c h ịu , đ ó là cả m g iá c th u a k é m hạn bè. N g ư ợ c lại, những rung c ả m tương tự c ù n g xả'y ra ở c á c e m gái c ó c h iề u c a o , thân hình vượt hẳn s o với c á c ban cùnsi tuổi. L úc đ ầ u s ự quan tâm tới người k h á c g i ớ i của nhiều e m naim c ó xu h ư ớ n g tràn lan và được b iểu h iện dưới d ạ n g hay “giây sự” với c á c e m gái. v ể sau những quan hệ này Ihay đổi: mâú tính trực tiếp , xuất hiện tính n g ư ợ n g n g ù n g , nhút nhát, e t h ẹ n , o m ộ t s ố e m đ i ề u đ ó b ộ c lộ rõ và trực tiếp, m ột s ô e m khiác đ ư ợ c c h e dấu b ằ n g thái đ ộ thờ ơ, g iả tạo, “ khinh k h ỉn h ” dốii với g i ớ i k h á c . H ành vi c ủ a n h ữ n g x ú c c ả m , tình c ả m với bạin k h á c g i ớ i c ó tính hai mặt: vừa q uan tâm đ ế n nhau nhưng lại vừa phân biệt n a m , nữ. S o n g , nhìn c h u n g thiếu n iê n đ éu c ó tháíi đ ộ tò m ò đ ố i với n h ữ n g quan h ệ đ a n g nảy sin h , đ ối với sự phát triển v ề giới c ủ a ch ín h ch ú n g . Ở lớp 7 , lớ p 8 c á c e m gái thường quan tâm đ ế n vấn đ ể ai thúch ai. C h ú n g rất hay q uan sát và trao đ ổ i vấn đ ể trên với nhiau tạ o nỏn m ộ t bầu k h ô n g k h í bí mật rất lý thú. C ũ n g ở lứa t u ổ i này d ễ h ìn h thành m ộ t tình bạn g ắ n b ó đ ô i bên n h ié u khi ' 101
- rất x ú c đ ộ n g , c ó thể g iữ m ột vị trí lớn trong đời s ố n g t ì m c ả m của tuổi thiếu niên. M ố i c ả m tình k h ô n g được đáp lạ n hiều khi là n g u ồ n g ố c của sự rung c ả m m ạn h m ẽ g â y ra J thiếu niên nhữ ng tâm trạng buổn rầu, nhớ nhung. N ếu ngượ: lại n ó g â y c h o th iếu niên tâm trạng phấn ch ấn , sự dịu d à n f , sự q uan tâm đ ến nhau m ột các h v ô tư, trong sán g. Đ ó c h í n i là n h ữ n g x ú c c ả m ban đầu rất kín đ á o , tế nhị, hợp qui luật đ tuổi thiếu niên. H ơn lúc nào hết, ch ín h lúc này thiếu n iên cầa c ó m ộ t người bạn ch â n tình đ ể tin c ậ y và th ôn g cả m . N h ừ ru sự can th iệp th ô b ạ o của người lớn sẽ làm c h o thiếu niên cảm thấy bị c h ế d iễ u , x ú c phạm và thường dẫn đ ến hậu quả không tốt đ ẹp , thậm c h í tai hại c h o nó. a. N h u c ầ u c ầ n c ó b ạ n tă m tìn h v à th ô n g c ả m là m ộ t n h u c ầ u đ ặ c tr ư n g v à n ổ i b ậ t ở tu ổ i th iế u n iê n ^Ạng g i a a tiếp hạn hẹ là hoạt đ ộ n g m a n g tính chú đ ạ o ở lứa tuổi này. V ị trí bình đ ẳ n g trong q uan hệ bạn bè đặc biệt hấp dẫn thiếu niên. N g u y ê n tắc bình đ ẳ n g trong quan hộ bè bạn phù hợp với nội d u n g đ ạ o đức và cả m g iá c về mức trưởng thành của bản thân thiếu niên. N h ữ n g đ iề u đ ó tạo ra khả n ă n g phát triển những quan hệ c ù n g tuổi th e o ch iểu sâu. Ở th iếu n iê n hình thành những g iá trị d ễ h iểu và gần gũi với bạn b è hơn là đ ố i với người lớn, nga y cả với những người thân n h ư bố, m ẹ , anh, chị. Q u a n h ê với bạn bè ở tuổi thiếu niên phức tạp, đa d ạng và c ó n ộ i d u n g hơn ở h ọ c sinh nhỏ. Ở thiếu niên c ó phân biệt m ứ c đ ộ trong tình bạn: c ớ thể chỉ đơn giả n là bạn c ù n g h ọc, c ó thể là bạn thân, c ó thể là bạn riêng ( c h í thân). Sự g i a o tiếp 102
- vói Hạn hè vượt ra n goài e 1(T1 hạn c ủ a h ọ c lập, ngoài phạm vi nhà (rường. N ó b a o quát những h ứ n g thú m ớ i, nhữ n e v i ệ c làm nhữ ng quan h ệ mới tạo thành m ột lĩnh vực đ ộ c lập và rất quail trong đ ố i với đời s ố n g của tuổi thiếu niên. T ro n g c u ộ c siing đ ó th iếu nién hành đ ộ n g và su y n ghĩ, giàn h c h o n ó nliiôu tâm h u y ế t, đ ồ n g ihời lrãi n g h i ệ m n iề m vui của thắng lợi, của thành c ô n g , m ề m đau k h ổ và thất v ọ n g củ a thất bại. G i a o tiếp với bạn bò và sự phái triển c ủa tình bạn ở th iếu niên c ổ g iá trị rất lớn, nhiều khi g i á trị này c h i ế m hết vị trí cùa h ọ c tập, của quan hệ đ ố i với n gư ờ i thân. D o đ ó ảnh h ưởng đ á n g kể đ ến v iệ c h ọ c tập và n h ữ n g m ố i quan hệ khác. N g ư ờ i m ẹ s ẽ c ả m nhận sớ m nhất cái c ả m g i á c c o n m ìn h đ an g tách xa dán k h ỏ i v ò n g tay củ a m ìn h . V à ch ín h ử đ â y dễ x ả y ra n h ữ n g thắc m ắ c , những m âu Ihuẫn trong g i a o tiếp giữa m ẹ c o n . M ộ t đ i ề u rất đ á n g quan tâm là quan hệ Cjảa lh iấ u ị ũ ế a Mả n g ự &i IÓ11 e ànp kJũ m g - *uôn 3ẻ thì sự gratr t r t y T Ứ T B p r "BFcang l ứ a , và s ụ ả n h h ưủnp d ấ n th iếu iúủn.-càft£-mím+rfrrủ. T h iế u niên m ộ t mặt biểu hiện rất rõ khái v ọ n g được g i a o tiếp, đ ư ợ c hoạt đ ộ n g c h u n g với bạn c ù n g tuổi, với tình đ ổ n g c h í và bạn bè thân th iết, mặt k h á c m ộ t khát v ọ n e k h ô n e k é m m ạnh m ẽ nữa là đ ư ợ c bạn bè tôn trọng, c ô n g nhận. Sự hất h ò a trong q u an hệ bạn bè c ù n g tu ổ i, sự th iếu bạn thân h o a c j i n h bạn bị phá v ỡ đ ề u sinh ra n h ữ n g c ầ m x ú c n ặng nề, được đánh g i á như m ộ t bi k ịc h củ a cá nhân. Sư k h ổ ch ịu nhất d ố i vố i t u ổ i th iếu n iê n là aư phô p hán c ủ a tâp thẩ>xiaa.i)an-bè. Sự đơn đ ộ c là trải n g h i ệ m nặng nề và hầu n h ư k h ô n g chịu đ ự ng n ổi đ ối v ớ i tuổi th iếu niên. Tất c ả n h ữ n g tình h u ố n g đ ó đ ẩy thiếu 103
- n iên đến c h ỗ đi tìm n h ữ n g đ ồ n g ch í, những bạn m ớ i n g o à i lớp h ọ c , n goài nhà trường và m ột s ố e m đã bị lôi k é o bởi nhữnp “ n h ó m ” những “ b è đ ả n g ” tự phát dưới n h iể u hình thức c h í n h , ở đ â y cá c e m c ó thể phải trải n g h i ệ m những bi kịch thực sự củ a c u ộ c đời. b. N h ữ n g y ê u c ầ u t r o n ẹ q u a n h ệ b ạ n b è ở tu ổ i th iế n n iê n c ó n ltữ tig n ộ i d u n g v à s ắ c th á i m ớ i s o v ớ i h ọ c s in h n h o N ế u như ờ h ọ c sinh n hỏ, vị trí c ủ a trẻ trong tập thể tùy th u ộc chủ y ế u v à o sứ c h ọ c, v à o hành vi và tính tích cự c xã hội, vào c h ỗ đứa trẻ thực hiện n h ữ n g y êu cầu c ủ a người lớn như th ế n à o thì đ ố i với thiếu n iên , đ iề u quan trọng nhất là những phẩm chất c ủ a người đ ồ n g c h í và người bạn, là s ự nhanh trí và nhữ ng kiến thức rộng k h ô n g phải ch ỉ d o h ọ c tập m a n g lại, là tính can đảm và khả n ăng làm chủ bản thân. T ro n g cá c n h ó m th iếu niên khác nhau tồn tại m ộ t thứ bậc trật tự khác nhau của nhữ ng phẩm chất trên đây. S ong nhìn c h u n g , m ôt trong n h ữ n g-ưu~diểni m à -ị h i ế u 11iglrTếtTÍTẩnìrìTẫu đ ổ là nhữnp phảm c h ất -của lình b ạ n ." N g h ĩ a là m u ố n đ ược thừa nhận, tôn trọng hay nổi tiến g trước hết phải là m ột người bạn tốt, m ột n gười bạn trung thành, thủy c h u n g , k h ô n g bao g i ờ “ phản lạ i” đ ồ n g ch í của m ìn h . Đ i ề u này dẫn đến tình trạng là nhữ ng h ọ c sinh được b ố m ẹ , g i á o viẻn đ ánh giá là tốt n h iề u khi k h ô n g trùng hợp với n h ữ n g h ọ c sinh m à thiếu niên c o i là c ổ uy tín nhất. N h ữ n g h o c s in h chi h ọ c g i ỏ i , vâng, lòi, n g o a n n g o ã n k h ô n g p hải tò nhiĩ-np “ mãn npirfti h ạ n ĩ l m ầ . t h i á u n iên ch ọ n . T iê u ch u ẩ n h à n g dầu -v à -e ơ b ản e è a -eăc e m đ ố i với n g ư ò i lớn c ũ n g n h ư đ ố i với bạn tr ọ n g n hân r á c h v à 104 *
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học