Xem mẫu
- CHƯƠNG 9
K THU T S N XU T H T GI NG CÂY GIAO PH N
Nh ng cây giao ph n r t ña d ng v c u trúc hoa, phương th c sinh s n và giao
ph n.Nh ng cây giao ph n ñi n hình h hòa th o như ngô ( Zea Mays L.), cây h
b u bí: dưa h u(Citrullus lanatus),dưa chu t (Cucumis satavus), bí ñ (Cucurbita
moschata), bí xanh (Cucurbita pepo), b u (Lagenaria siceraria Mol.), mư p (Luffa
aegyptiaca Mill.). Cây h th p t như b p c i (Brassica oleracea var. capitata),su
hào(Brassica canlorapa Pasq ho c Brassica oleracea var. caulorapa), su lơ
(Brassica oleracea var. botrytis), c i ( Brassica sp. L.). Nh ng cây rau thu c h
hành t i: hành tây ( Allium cepa L.), t i (Allium sativum L.). Cây rau thu c h hoa
tán như carrot (Daucus carota L.). Cây rau g n ( Amaranthus) thu c h rau g n (
Amaranthaceae)
Các lo i h t gi ng nhóm cây giao ph n
Hình 9.1: Các lo i và c p h t gi ng cây giao ph n
9.1 S n xu t gi ng th ph n t do cây giao ph n (OP)
Nh ng k thu t cơ b n s n xu t h t gi ng th ph n t do cây giao ph n cũng như
cây t th ph n, ngư i s n xu t h t gi ng ph i có nh ng k n th c cơ b n v sinh
s n, di truy n qu n th và nh ng ñ c ñi m ñ c thù c a m i loài cây tr ng, ngay c
ñ c ñi m c a t ng gi ng ñ áp d ng k thu t phù h p. Cây giao ph n ñ duy trì ki u
gen xác th c c n có k thu t ch n l c, tái t h p ñ t o l p lô h t gi ng SNC, NC và
xác nh n khoa h c. K thu t chung c a s n xu t h t gi ng th ph n t do cây giao
ph n qua ba v như sau:
V 1: Gieo tr ng vư n v t li u và ch n dòng
Gieo tr ng trong khu cách ly, cách ly v kh ng gian và th i gian theo yêu c u và
tiêu chu n h t gi ng c a m i loài cây tr ng. Gieo tr ng trong ñi u ki n t i ưu c a
loài, qu n lý d ch h i t t, ñ ng ñ u v môi trư ng. Ch gieo tr ng m t h t, 01
cây/khóm. S lư ng cá th gieo tr ng ph i l n ñ m b o gi nguyên ña d ng di
truy n ki u gen c a gi ng ñó, s lư ng cá th khác nhau g a các loài cây tr ng
nhưng t i thi u qu n th >1000 cá th . ðánh giá ñ ch n cá th t t nh t, ñúng gi ng,
thu riêng chia s h t làm 2 ph n, m t ph n ñưa ñi so sánh dòng v 2, m t ph n c t
tr . Ch n các cá th ñ ng ñ u trên ru ng ch n gi ng ñ tránh hi n tư ng c n ph i
157
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- d n ñ n suy thoái qu n th sau. Phương pháp ch n l c v này có th áp d ng khác
nhau tùy thu c loài cây tr ng.
V 2: So sánh dòng ñ xác ñ nh dòng t t.
M i cá th thu ñư c v 1 gieo thành 01 dòng c nh nhau. ðánh giá trên t t c các
tính tr ng xác ñ nh ñ ñúng gi ng
V 3 : Tái h p dòng t o l p lô h t siêu nguyên ch ng.
Nh ng dòng ñư c xác ñ nh là t t so sánh dòng v 2, l y s h t c a dòng ñó ñang
d tr trong kho, tr n s h t ngang b ng nhau gieo tr ng trong khu cách ly ñ chúng
th ph n t do. Kh b cây khác d ng, cây x u , cây b b nh trư c khi tung ph n.
H t thu ñư c vư n này là lô h t siêu nguyên ch ng.
Hình 9.2: Sơ ñ s n xu t h t gi ng th ph n t do cây giao ph n
9.1.1 Ch n ñ t và khu v c s n xu t:
Theo David L. Beck ch n ñ t và th i v cho s n xu t h t gi ng c n ph i ñ t t t phù
h p v i loài cây tr ng sinh trư ng phát tri n t t nh t v i c gi ng th ph n t do,
gi ng t ng h p và gi ng ưu th lai. Như th có th nh n ñư c năng su t h t gi ng
cao nh t và tránh cho gi ng thay ñ i di truy n. H u h t cây giao ph n ng n ngày là
cây tr ng c n do v y c n ch n khu v c ñ t t t, thoát nư c, ch ñ ng tư i tiêu, ñ t
tơi x p giàu mùn. Cây tr ng trư c không cùng h cùng loài tránh l n cơ gi i và
truy n b nh sang gi ng s n xu t. Ch n ñ t d a trên yêu c u ngo i c nh c a m i loài
cây tr ng như b p c i thích h p v i lo i ñ t n ng, giùa mùn và ñ pH t 6 - 6,5 là t i
ưu cho sinh trư ng phát tri n c a b p c i s n xu t h t. Su hào thích h p lo i ñ t
trung bình ñ n n ng, dưa h u yêu c u ñ t thành ph n cơ gi i nh , ngô ch n ñ t
thành ph n cơ gi i nh , thoát nư c t t…
9.1.2 Cách ly:
S n xu t h t gi ng cây giao ph n yêu c u cách ly nghiêm ngh t, phương pháp cách
ly áp d ng như các cây tr ng khác nhưng kho ng cách cách ly không gian yêu c u
khác nhau v i m i loài cây tr ng. Ví d kho ng cách cách ly trong s n xu t h t
nguyên ch ng và h t xác nh n c a m t s cây tr ng như sau:
158
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- B ng 9.1 Kho ng cách cách ly t i thi u v i m t s cây giao ph n
Cây tr ng
TT Kho ng cách t i thi u (m)
S n xu t h t nguyên ch ng S n xu t h t xác nh n
1 Cây ngô 400 200
2 B pc i 1600 1000
3 Su lơ 1600 1000
4 Cây h b u bí 800 400
5 Hành 1000 400
9.1.3 ð l n qu n th :
S n xu t gi ng cây giao ph n qu n th không ñư c quá nh d n ñ n c n ph i và
suy thoái gi ng, v i các loài cây tr ng khác nhau yêu c u ñ l n qu n th khác
nhau. Nguyên t c ñ l n qu n th ph i ñ m b o m c ñ ña d ng di truy n c a m t
gi ng cao nh t như ngô c qu n th t 8000 – 12000 cá th , nhưng các cây h b u
bí có th nh hơn kho ng 3000 – 5000 cá th
9.1.4 Ch n l c:
Trong s n xu t h t gi ng th ph n t do ch n l c là m t k thu t quan tr ng, c n áp
d ng nh ng k thu t ch n l c ñ duy trì qu n th như ch n l c h n h p, ch n l c
h n h p t i ti n, ch n l c b p trên hàng ho c b p trên hàng c i ti n. Ch n l c c n
ti n hành trư c khi th ph n hi u qu ch n l c cao hơn. Ví d ch n l c lo i b cây
b nh, cây khác d ng ra kh i qu n th gi ng ngô c n ch n l c lo i b trư c khi tung
ph n b i vì ch n l c mu n khi nh ng cây này ñã cho ph n cá th khác trong qu n
th hi u qu ch n l c th p.
9.2 S n xu t h t gi ng ưu th lai cây giao ph n
Cũng như cây t th ph n s n xu t h t gi ng ñư c th c hi n giai ño n nhân và
duy trì dòng b m và s n xu t h t lai F1
+ Giai ño n 1: Nhân dòng b m
+ Giai ño n 2: S n xu t h t lai F1
9.2.1 Nguyên lý nhân và duy trì dòng b m cây giao ph n
Dòng b m cây giao ph n có ñ c ñi m khác v i cây t th ph n là các dòng t
ph i thu n ñ ng h p. Do h qu t ph i các dòng b m t ph i suy gi m v s c
s ng, kh năng ch ng ch u cho nên quá trình duy trì và nhân dòng r t khó khăn.
Nh ng nguyên t c chung khi nhân dòng b m :
+ Khi nhân dòng ph i n m ñư c ñ y ñ ñ c ñi m c a dòng b m như th i gian
sinh trư ng, kh năng ch ng ch u...
+ Áp d ng các phương pháp ch n l c khi nhân dòng ñ không làm thay ñ i di
truy n c a dòng t ph i b m
+ Th c hi n nhân và duy trì dòng trong ñi u ki n t i ưu ñ có năng su t nhân dòng
cao nh t và không làm thay ñ i di truy n.
+ Gi m b t s l n nhân dòng b m b ng cách nhân dòng m t l n cung c p h t b
m cho s n xu t h t lai m t s v
+ Nhân gi ng b m c n cách ly tuy t ñ i v i t t c các lo i dòng b m và theo
yêu c u cách ly v i m i loài cây tr ng, t i thi u kho ng cách cách ly là 1500 m
ho c s n xu t nhân dòng trong nhà lư i
159
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Nhân dòng b m cây giao ph n r t khác nhau m t s h như h hòa th o (ngô)
dòng b m là dòng t ph i thu n (ký hi u I ho c S), cây h th p t dòng b m có
th là các dòng t b t h p (SI), cây h b u bí dòng b m có th là nh ng dòng ưu
th cái (PF)
a) Nguyên lý dòng b m t ph i
M c tiêu duy trì dòng t ph i là duy trì kh năng, ñ c ñi m và tính xác th c di
truy n c a dòng g c, h n ch chi phí kh l n, c n th c hi n m c cao nh t c a cách
ly ñ ng ru ng, lo i b tri t ñ cây khác d ng. Phương pháp th ph n phù h p và ghi
chép và ñeo th cho th h và dòng xác th c nh t (Vasal and Gonzalez, 1999b). M c
dù có nh ng bi n pháp ngăn ng a v n có s thay ñ i x y ra do phân ly c a di tích d
h p còn t n t i trong dòng thu n, ñ t bi n, l n cơ gi i, thay ñ i môi trư ng và l n
sinh h c.
H n ch nhân dòng b ng b o qu n l nh s gi m b t r i ro l n t p và trôi d t di
truy n (genetic drift). Duy trì các dòng t ph i liên quan ñ n t th ph n, th ph n
sib chi em ho c c hai. T th ñ duy trì ñ ng h p còn sib ñ tránh suy gi m s c
s ng c a dòng t ph i. Th ph n sib có th làm b ng tay ho c b ng tr ng trong khu
cách ly, t t c cây khác d ng ñ u ñư c kh b trư c tr c .
Duy trì dòng t ph i theo hai phương pháp ch y u
+ T ph i ti p t c: Tr ng b m và ti p t c t ph i, phương pháp này ngày nay ít
áp d ng vì làm thay ñ i di truy n c a dòng b m theo su hư ng ti p t c suy
gi m. Tuy nhiên v n áp d ng trong m t ñ n hai v ñ u tiên c a quá trình nhân và
duy trì dòng t ph i.
+ Th ph n ch em (sib): Là phương pháp ch n nh ng cá th ñi n hình lai t ng c p
ho c h n h p ph n c a các cá th ch n th cho t ng cây ch n. Phương pháp này
ñư c áp d ng ph bi n vì ch ng ñư c suy thoái và tăng s h t nhân dòng c a
m i v . Lai t ng c p áp d ng nh ng th h nhân ñ u ngay sau v t ph i và
th ph n h n h p áp d ng nh ng v ti p sau t v 4 tr ñi
b) Nguyên lý nhân dòng b m t b t h p
Khi s d ng t b t h p trong s n xu t h t lai cây h th p t quá trình nhân và duy
trì dòng b m b ng t ph i, nhưng ñ t ph i ph i phá v ñư c t b t h p. Có hai
phương pháp th c hi n t th ph n là:
Phương pháp 1: Th ph n s m 3 ngày trư c khi n hoa vì ph n ng t b t h p ch
x y ra 2 ngày trư c khi n hoa. Như v y th ph n trư c 3 ngày có th th ph n th
tinh bình thư ngñ i v i các dòng t b t h p. Xác ñ nh các n ñúng th i ñi m có th
th ph n t ph i liên t c 8 gi trong ngày. Tuy nhiên th ph n n g p khó khăn do
hoa c a h th p t nh và r t m m khi thao tác kh ñ c, thu ph n d gây t n
thương hoa
Phương pháp 2: Phá v t b t h p ñ t ph i b ng dung d ch mu i ăn loãng (NaCL
8%) x lý trên b m t ñ u vòi nh y r i lau khô sau ñó th ph n b ng bao ph n chín
c a cùng cây ho c cây khác trong dòng là th ph n ch em
+ Tìm n g n n hoa trên cành hoa (n già nh t)
+ Dùng panh c t các gai và c n th n m n hoa cho ñ u nh y hoàn toàn l ra
+ Nh nhàng g p b các bao ph n chưa chín ra kh i hoa
160
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- + Nh dung d ch mu i lên ñ u nh y, s d ng m t que g nh làm ñ u dung d ch
trên ñ u nh y, ch 15 phút cho dung d ch mu i phá v tính t b t h p, sau ñó
làm khô ñ u nh y b ng gi y m m ho c gi y th m không ñ sót và ph i ñ m b o
hoàn toàn không còn dung d ch mu i trên ñ u nh y
+ S d ng panh g p ao ph n chín trong hoa ho c hoa li n ñó bóp bao ph n v và
chà lên ñ u nh y và ph i ñ m b o cho ph n bám ch t trên m t ñ u nh y.
Th ph n như trên thu ñư c s lư ng h t b m r t nh , ñ tăng s lư ng h t b m
thư ng th c hi n lai ñơn cung c p h t cho lai kép t o h t lai thương m i
c) Nguyên lý nhân dòng b m ưu th cái
Nhân dòng b m ưu th cái trong s n xu t h t lai ñư c s d ng trong h b u bí như
dưa chu t. Dòng ưu th cái có t l hoa cái g p 13 l n hoa ñ c ñã gi m công kh
ñ c trong s n xu t h t lai. Nhưng trong giai ño n nhân dòng c n tăng t l hoa ñ c
và có th th c hi n b ng k thu t gieo tr ng và x lý hóa ch t. Tr ng nhân dòng m
(PF) v i m t ñ dày hơn, tăng lư ng bón phân kali và khi phân hóa hoa phun hóa
ch t kích thích hình thành hoa ñ c. Các hóa ch t ñư c khuy n cáo s d ng là
Gibbrellin,AgNo3, Thiosulfate b c [Ag(S2O3], Aminoethoxyvilylglyvine (AVG).
9.2.2 Nguyên lý s n xu t h t lai F1 cây giao ph n
a) H t gi n g b m
H t gi ng b m ñưa vào s n xu t h t lai ph i ñ m b o gi a nguyên ñư c ki u gen
trong quá trình nhân dòng và ñ t c p nguyên ch ng. Nhân dòng b m cây giao
ph n là m t k thu t vô cùng ph c t p và r t d thay ñ i ki u gen so v i dòng b m
g c do giao ph n.
b) Ch n ñ t và khu s n xu t
Nguyên lý ch n ñ t và khu v c s n xu t như ñ i v i s n xu t h t gi ng th ph n t
do và theo yêu c u c a m i loài cây tr ng. Yêu c u chung là ñ t t t, thoát nư c
thu n l i tư i tiêu
c) Cách ly
Các ly s n xu t h t lai cây giao ph n ô cùng quan tr ng, tuùy thu c vào tác nhân
giao ph n nh gió hay côn trùng và loài cây tr ng yêu c u cách ly khác nhau.
Nh ng cây hai năm như c i b p, su lơ v th nh t sinh trư ng sinh dư ng không c n
cách ly nhưng v 2 s n xu t h t yêu c u cách ly nghiêm ng t. Theo tiêu chu n Vi t
Nam cách ly trong s n xu t h t dưa h u lai là 1000 m, ngô là 300m
d) Xác ñ nh th i v gieo tr ng ñ b m n hoa trùng nhau
K thu t xác ñ nh th i v gieo tr ng b m n hoa trùng nhau tương t s n xu t h t
lúa lai, tuy nhiên ñ i v i ña s cây giao ph n không th t kh t khe như lúa.
e) Vư n ươm
Nh ng cây tr ng yêu c u giai ño n vư n ươm như các cây h th p t , b u bí khi
làm vư n ươm c n ch n nơi ñ t cao, thoát nư c và có mái che tránh mưa. M t ñ
gieo cây con thưa hơn s n xu t cho cây con kh e tr ng ra ru ng s n xu t h t F1.
Nhuưng cây tr ng yêu c u di n tích vư n ươn không l n có th gieo trong nhà kính,
nhà lư i ñ thu n l i chăm sóc cây con. K thu t chăm sóc vư n ươm như bón
phân, tư i nư c, phòng tr sâu b nh m c thâm canh cao và t i ưu v i loài cây
tr ng.
161
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- f) K thu t tr ng
Làm ñ t lên lu ng
Làm ñ t ñư c th c hi n s m trư c khi gieo tr ng ñ di t c d i, m m b nh. Lên
lu ng theo k thu t c th c a m i loài. ð i v i s n xu t h t gi ng ch lên lu ng
tr ng hàng ñơn ho c lu ng ñôi thu n ti n cho vi c th ph n, kh ñ c. Ví d cây ngô
khi s n xu t h t lai lu ng ñơn tr ng 1 hàng ñ thu n ti n cho b trí s hàng b và s
hàng m , nhưng b p c i có th tr ng hai hàng trên lu ng..
Bón phân
Bón phân trong s n xu t h t gi ng ưu th lai tương t như ñ i v i s n xu t h t gi ng
th ph n t do ñó là bón cân ñ i các lo i phân ña lư ng N, P và K, Ngoài ra m t s
loài yêu c u phân trung lư ng và vi lư ng nâng cao ch t lư ng, s c s ng h t gi ng
như b p c i, c i c , dưa chu t. Căn c vào yêu c u c a cây và dinh dư ng ñ t ñ
bón b sung vi lư ng.
Phòng tr sâu b nh c d i
Áp d ng như s n xu t h t gi ng cây tr ng khác, s d ng k thu t IPM ñ nâng cao
hi u qu s n xu t h t gi ng
Kh ñ c, th ph n t o h t lai
M t s cây tr ng yêu c u kh ñ c khi s n xu t h t lai như ngô, dưa chu t, dưa h u,
bí.. Nguyên t c kh ñ c trư c khi hoa tung ph n, kh ñ c tri t ñ , ti n hành thư ng
xuyên trong su t th i kỳ ra hoa. Th ph n b sung b ng tay ñ tăng năng su t h t
lai, nh ng loài cây giao ph n nh côn trùng, khu s n xu t c n ñ t thêm các t ong s
lư ng khuy n cáo là 2 t ong cho 01 ha s n xu t h t lai
Thu ho ch, ch bi n và b o qu n h t gi ng
Thu ho ch khi h t chín sinh lý, ñ m b o ch t lư ng h t và tránh hao h t h t gi ng,
tuy nhiên các loài cây tr ng khác nhau phương pháp thu ho ch, ch bi n và b o
qu n h t gi ng c n có nh ng k thu t riêng. Nh ng nguyên t c cơ b n như sau:
+ Thu ho ch vào ngày n ng ráo, không có mưa
+ Căn c vào màu s c v qu , h t, râu lá bi ñ thu ñúng th i ñi m, nh ng loài cây
tr ng căn c vào v qu khó nh n bi t như dưa h u thì ngoài căn c màu s c v
qu c n ki m tra h t chín
+ Nh ng loài cây tr ng qu chín không ñ ng ñ u sau thu ho ch c n b o qu n ñ
t t c các qu h t chín m i tách h t. Ví d c i b p sau thu 10 – 14 ngày m i ñ p
tách h t.
+ Tách h t b ng tay ho c máy, n u b ng máy c n ñi u ch nh t c ñ ñ không gây
t n thương h t gi ng
+ Sau khi tách h t ti n hành làm khô, làm s ch, phân lo i , x lý b nh ngay và b o
qu n h t gi ng
9.3 K thu t s n xu t h t gi ng nguyên ch ng m t s cây giao ph n
9.3.1 S n su t h t gi ng ngô th ph n t do nguyên ch ng
a) Nh ng ưu ñi m và khái ni m gi ng ngô th ph n t do
162
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Gi ng ngô th ph n t do là k t qu c a chi n lư c và phương th c t o gi ng ngô
thương m i cho vùng ñ t r ng l n c a th gi i th 3. Các gi ng ngô th ph n t do
có nhi u ưu ñi m :
+ Năng su t cao
+ Thích ng r ng
+ B o t n, nhân , thay th và cung c p h t gi ng ñơn gi n
+ Giá h t gi ng r và s d ng ñư c nhi u th h .
Vi t Nam ñã t o ra ñư c nhi u gi ng ngô th ph n t do ph bi n r ng rãi trong s n
xu t như VM-1, TSB1, TSB2 , MSB49, Q2 và Q63... S n xu t gi ng ngô th ph n
t do bao g m gi ng ñ a phương, gi ng nh p n i , gi ng t ng h p
b) ð c ñi m và ngu n g c cây ngô
M t s b ng ch ng ch ra r ng ngô ñư c thu n hóa t loài c mexican hoang d i
teosinte (Zea mays ssp. Parviglumis ho c ssp mexicana). Nh ng b ng ch ng kh o
c h c ch ng minh r ng th i gian thu n hóa ngô vào kho ng 5000 ñ n 10.000 năm
trư c ñây, m c dù ngu n g c g n ñây c a ngô t teosinte, nh ng cây này khác bi t
sâu s c v hình thái. M t ñi m khác bi t ch y u là teosinte ñi n hình có nhánh c
dài trên ñ nh bông c trong khi ngô có nhánh ñ nh c ng n b ng b p. Phân tích di
truy n nh n th y r ng teosinte branched 1(tb1) như là m t gen tương h p r ng ñi u
khi n s khác bi t này.
Ngô Maize (Zea mays L.) là m t thành viên c a h hòa th o Poaceae (Gramineae)
và là cây giao ph n nh gió có hoa ñơn tính cùng g c (monoecious) hoa ñ c là bông
c hoa cái là b p. C ngô d ng bông chùm g m nhi u hoa ñ c t o thành gié hoa, các
gié hoa ñính trên tr c bông c , m i hoa có 3 nh mang bao ph n, vì v y m t bông c
có th t o ra lư ng ph n r t l n kho ng 2 ñ n 25 tri u h t ph n trong th i gian 5 –
12 ngày (Hall et al., 1982; Poehlman, 1979), như v y có 500 h t ph n cm2/ngày.
Râu ngô trên b p là vòi nh y hoa cái, có th vươn dài kh i lá bi nh n ph n và có s c
s ng r t t t , nó có th nh n ph n r t s m và cũng có th s ng và nh n ph n sau
phun râu 1 tu n.
c) Yêu c u ngo i c nh
Ngô là cây có kh năng thích nghi r ng v i ñi u ki n môi trư ng và ñư c tr ng
nhi u ñi u ki n sinh thái. Nhìn chung ngô phù h p v i nhi t ñ trung bình 68 ñ n
72o F ( 20 – 27oC). ð t t t và thoát nư c , lư ng mưa t 500 ñ n 1100mm trong giai
ño n sinh trư ng phát tri n c a ngô. Ngô có nhu c u nư c và ñ m m c cao hơn
so v i các cây l y h t khác, nó m n c m v i môi trư ng giai ño n tr c tung ph n
và phun râu. M c dù có m t s gi ng ch u h n nhưng h u h t các gi ng b h n th i
kỳ tr c phun râu s gi m năng su t
d) Lô h t gi ng g c
Lô h t gi ng ñưa vào s n xu t h t nguyên ch ng là lô h t siêu ch ng ho c lô h t tác
gi có ch ng ch h t gi ng
e) Ch n ñ t và khu v c s n xu t
163
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Ch n ñ t t t thoát nư c, thu n l i và ch ñ ng tư i tiêu. Cây ngô thích h p ñ t có
thành ph n cơ gi i nh , pH trung tính và ñ t có t ng canh tác dày. Ru ng s n xu t
h t gi ng ph i ñ ng ñ u và có di n tích t i thi u tr ng 8000 – 12000 cây.
f) Cách ly
S n xu t h t gi ng ngô th ph n t do yêu c u cách ly v i các cây tr ng cùng loài ít
nh t là 400 m v i s n xu t h t nguyên ch ng. Cũng có th áp d ng cách ly th i gian
ru ng s n xu t gi ng ph i tr c và phun râu trư c khu v c s n xu t xung quanh 20
ngày. Theo CIMMYT kho ng cách cách ly như b ng 9.2
g) Chu n b ñ t gieo tr ng
Làm ñ t k , b ng ph ng và s ch c d i sau ñó lên lu ng tr ng ñ ch ñ ng tư i và
tiêu nư c v i ru ng s n xu t gi ng. Lên lu ng tr ng hàng ñơn ñ i v i s n xu t ngô
ñ thu n l i cho chăm sóc và kh l n.
B ng 9.2: Kho ng cách cách ly trong s n xu t h t gi ng ngô
H t gi ng H t gi ng lai OPV
H t tác gi Tuy t ñ i 300 m
Nguyên ch ng 400m 300m
Xác nh n 200m 200m
h) Qu n lý ru ng s n xu t
Gieo h t: H t siêu nguyên ch ng ho c h t tác gi ñưa vào s n xu t nguyên ch ng
c n phơi l i trong n ng nh trư c khi gieo. M t ñ kho ng các gieo tr ng tùy theo
gi ng v i nh ng gi ng có chi u cao trung bình kho ng cách hàng 70 cm cây x cách
cây 25-30 cm.
Bón phân: Phân bón cho s n xu t gi ng tùy thu c vào gi ng và ñ t tr ng m c bón
cho s n xu t h t gi ng có th áp d ng phân chu ng 10 -15 t n + 90 – 120 kg N+ 70
ñ n 90 P2O5 + 70 ñ n 90 K2O. Th i kỳ bón áp d ng như ñ i v i s n xu t nhưng chú
ý bón phân kali vào th i kỳ 7 ñ n 9 lá ñ nâng cao ch t lư ng h t gi ng. S n xu t
gi ng c n bón thêm phân vi lư ng như magnesium, boron , zinc và molybdenum.
Tư i nư c: Nư c r t quan trong v i ngô c n tư i ñ nư c theo yêu c u c a cây ngô
trong su t th i gian sinh trươnngr ñ m ñ t thích h p m c 70 – 80%, ñ c bi t sau
khi gieo và th i kỳ tr c , phun râu.
Qu n lý d ch h i: Ngô có m t s sâu b nh h i như sâu xám th i kỳ cây con, sâu ăn
lá sâu ñ c thân ñ c b p, r p, b nh ñ m lá, khô v n… phòng tr k p th i không ñ
n m b nh gây h i trên h t gi ng
i) Kh l n
Kh l n ñư c ti n hành trư c khi tr c lo i b toàn b cây khác d ng, sâu b nh
kh i qu n th gi ng
j) Th ph n
S n xu t h t gi ng th ph n t do cho nên qu n th hoàn toàn t do th ph n là y u
t quan tr ng ñ m b o qu n th n ñ nh di truy n, ñúng gi ng. Có th th ph n b
sung b ng thu ph n c a nhi u cây các ñi m khác nhau trên ru ng gi ng ñ th
ph n b sung cho các cá th ch n.
k) Thu ho ch ch bi n h t gi ng
164
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Thu ho ch khi h t chín sinh lý nh n bi t qua ñ khô c a lá bi và râu khô chuy n
màu ñen hoàn toàn, khi h t chín sinh lý thư ng ñ m h t còn khá cao 30 – 38%,.
Sau khi thu ñ b p cho h t ti p t c chín khi h t gi m ñ n m ñ n 25% ti n hành
tách h t, làm s ch sơ b và làm khô ñ n ñ m 11 - 12%, làm s ch, phân lo i và
ñóng bao.
Làm khô: Làm khô b ng s y ho c phơi ñ m b o ñ m gi m ñ n 11 - 12%, th i gian
s y ph thu c máy và ñ m h t nhưng không nên quá ch m h t d b m c. ð c bi t
khi s n xu t di n tích l n, s d ng h th ng thi t b , máy móc tách h t, làm s ch,
s y khô ñ h giá thành h t gi ng. H th ng s y thư ng d trên nguyên lý s y b ng
hơi nóng t ngu n năng lư ng than ho c ñi n như mô t hình 9.3.
Hình 9.3: Sơ ñ s y h t gi ng ngô
S y theo hai giai ño n
+ S y b p: Tuỳ theo ñ m b p khi thu ho ch ñ áp d ng quy trình s y phù h p. Khi ñ
m h t 16% - 18% t h t b ng máy chuyên d ng.
+ S y h t: H t s y nhi t ñ không quá 440C cho t i khi ñ t ñ m
- b) Yêu c u môi trư ng
Dưa chu t sinh trư ng t i ưu nhi t ñ 18-24oC, sinh trư ng gi m khi nhi t ñ dư i
16oC và trên 30oC. ð c bi t dưa chu t trong giai ño n cây con r t m n c m v i nhi t
ñ không khí th p và sương mu i. Dưa chu t là cây ưa ánh sáng ngày ng n th i gian
chi u sáng 10 – 12 gi /ngày. ð t tr ng dưa chu t có th ñ t cát, ñ t phù sa ñ t sét
nhưng ñ t t t giàu mùn, thoát nư c, thoáng khí và ñ pH thích h p t 5,8 ñ n 6,8.
c) Các gi ng dưa chu t:
Các gi ng dưa chu t tr ng ph bi n nư c ta là gi ng ñ a phương. Các gi ng này
ñư c phân thành 2 nhóm theo kích thư c qu :
+ Nhóm qu ng n: Chi u dài qu kho ng 10cm, ñư ng kính 2,5-3 cm. Nhóm này
có th i gian sinh trư ng ng n (65-80 ngày tùy th i v tr ng).
+ Nhúm qu trung bình: qu có kích thư c kho ng 15-20 x 4,5cm. Th i gian sinh
trư ng t 75-85 ngày.
+ Nhóm qu dài
d) Sinh trư ng và bi u hi n gi i tính
Dưa chu t là cây hàng năm có tua leo và lá có lông, sinh trư ng h u h n ho c vô
h n ho c không leo giàn. Nh ng gi ng không leo giàn thư ng có lóng ng n hơn lo i
sinh trư ng vô h n. Dưa chu t có m t s hình th c bi u hi n gi i tính, h u h t là
hoa ñơn tính cùng g c. M t s gi ng ch t o ra hoa cái là nh ng dòng ñơn tính hay
thu n cái. S hoa cái nhi u hơn 13 l n s hoa cái trên các gi ng hoa ñơn tính cùng
g c. Các dòng này ñư c g i là “PF” (Predominantly female) hoa cái trên các dòng
chi m ưu th nhưng cũng có m t s ít hoa ñ c. Thông thư ng s th ph n c a các
dòng PF ph thu c vào cung c p phân bón. Hi n nay có r t nhi u gi ng tr ng trông
nhà lư i không có th ph n v n hình thành qu và t o ra qu không h t. Bi u hi n
gi i tính dưa chu t ph thu c vào m t s y u t như m t ñ tr ng, áp l c cây,
cư ng ñ ánh sáng. Gi m t l hoa cái trong các gi ng có th x y ra khi b áp l c
m t ñ dày, t n công c a côn trùng, gây h i c a gió và ph i h p c a cư ng ñ ánh
ánh y u nhi t ñ môi trư ng cao. Ch t ethephon n ng ñ 125 – 250ppm có tác
d ng tăng s hoa cái các dòng thu n cái.
e) K thu t gieo tr ng và chăm sóc:
Th i v tr ng s n xu t h t gi ng: v xuân gieo h t t tháng 1 ñ n tháng 2 và v
ñông gieo h t t tháng 9 ñ n tháng 10
Ch n ñ t tr ng s n xu t h t gi ng:
ð t th t nh , ñ t cát pha thoát nư c t t và gi ñư c m; pH t i ưu c a dưa chu t 5,8
-6,8 nhìn chung pH dư i 5,8 c n bón vôi trư c khi tr ng dưa chu t 8 – 12 tu n, khi
pH trên 6,5 có th làm gi m m t s nguyên t vi lư ng. ð t chưa tr ng các cây
thu c h b u bí ñ tránh lây nhi m sâu b nh.
f) Cách ly:
Khu s n xu t có th s d ng cách ly th i gian ho c không gian. Cách ly không gian
v i các khu s n xu t khác v i h t gi ng nguyên ch ng là 800m và h t gi ng xác
nh n là 400m không có s n xu t dưa chu t và các cây h b u bí. Cách ly th i gian
khó khăn hơn ñ i v i dưa chu t vì n hoa r i rác và kéo dài.
166
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- g) Lên lu ng và gieo h t:
Sau khi làm ñ t b ng cày b a k ti n hành lên lu ng n u tr ng hàng ñôi chi u r ng
m t lu ng 80cm – 100cm tùy gi ng, cao 25 – 30cm. B h c hàng cách hàng 60 cm,
cây cách cây 40cm, theo Wayne L. Schrader ð i h c California cây các cây 21 – 31 cm,
hang cách hang 91 – 183 cm tùy theo gi ng. Sau ñó gieo h t, m i h c ch gieo m t h t
ñ m b o ch n l c kh l n sau này. Trư c khi gieo c n x lý b ng h t n t nanh
m i gieo ñ m b o m c ñ u và t l cây s ng cao. N u k thu t gieo theo hàng khi
r ch hàng cách hàng 60 – 70 cm sau ñó bón phân lót ph ñ t b t trư c khi gieo h t.
Làm tunnel ph lu ng sau khi tr ng tránh nhi t ñ th p, sương mu i, mưa, c d i,
sâu b nh h i cây con.
Hình 9.4 : Phương pháp làm vòm ni lông tránh nhi t ñ th p và sương mu i cho dưa chu t
( Ngu n Wayne L. Schrader, Jose L. Aguiar, Keith S. Mayberry, 2002)
h) Phân bón cho s n xu t h t gi ng dưa chu t:
Lư ng phân bón tùy thu c vào gi ng và ñ phì c a ñ t tr ng: theo các k t qu
nghiên c u c a trư ng ð i h c Hawaii thì ñ s n xu t c n bón cân ñ i N-P2O5-
K2O-MgO-CaO và lư ng phân hóa h c c n bón là 1600 ñ n 2200 kg N-P-K/ha v i
t l 15-15-15 là phù h p. ð t tr ng ñ ng b ng sông H ng lư ng bón 10-15 t n
phân chu ng hoai m c + 70kg N + 40kg P2O5 + 100 kg K2O
Phương pháp bón:
+ Bón lót trư c khi tr ng toàn b phân chu ng + Lân +1/3 ñ m+ 1/3 kali. Bón vào
h tr ng r i l p m t l p ñ t b t 3 – 5 cm trư c khi gieo h t.
+ Bón thúc l n 1 khi cây có 2 – 3 lá th t k t h p x i vun, làm c v i s phân 1/3
ñ m và 1/3 kali còn l i
+ Bón thúc 2 khi cây có tua cu n k t h p làm giàn 1/3 ñ m + 1/3 kali, bón thúc 3
khi có qu r toàn b s phân còn l i.
i) Chăm sóc ru ng s n xu t gi ng
+ Vun x i và làm giàn:
Cây cao 10 cm có 2-3 lá th t vun g c ngay ñ cây kh i ñ và không bò lan ra trên
m t ñ t. Khi cây cao 20 cm b t ñ u có tua cu n thì ph i c m giàn. V t li u làm giàn
có th b ng tre, l a và cây dóc, s lư ng v t li u làm giàn khá l n kho ng 40.000
cây làm giàn/ha. N u có kh năng ñ u tư làm khung kiên c như khung bê tông s
lư ng cây giàn gi m ñi và hi u qu s n xu t gi ng cao hơn. Có hai ki u giàn là
167
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- giàn ch A v i nh ng nơi s n xu t không có khung kiên c và giàn ñ ng v i nh ng
nơi có khung kiên c .
+ Tư i nư c và bón thúc:
Dưa chu t c n lư ng nư c cao cho sinh trư ng sinh dư ng và sinh trư ng sinh th c,
ngay c nh ng nơi có lư ng mưa l n khi g p h n năng su t dưa chu t cũng gi m
ñáng k . Tư i nư c gi ñ m cho ñ t m c 60-70%, phương pháp tư i rãnh ñư c
áp d ng ch y u cho s n xu t h t gi ng dưa chu t.
+ Phòng tr c d i và sâu b nh
Phòng tr c d i ñ i v i dưâ chu t r t quan tr ng cho sinh trư ng phát tri n c a cây,
h n ch sâu b nh gây h i. Phòng tr c d i có th ti n hành b ng tay k t h p v i
x i vun ho c dùng thu c tr c . Dưa chu t có m t s loài sâu b nh gây h i do vây
ñ i v i ru ng s n xu t h t gi ng phòng tr là r t quan tr ng , ñ c bi t là nh ng b nh
n m, vi khu n và virus có th lây truy n qua h t. Sâu b nh thư ng g p dưa chu t
như b chét (Diabrotica balteata), r p (Aphis gossypii), n c r (
Colletotrichum lagenarium); ñ m lá (Pseudomonas lachrymans),vi khu n héo
rũ(Erwinia tracheiphila); m c sương(Pseudoperonospoa cubensis) ; b nh gh
cua(Cladosporium cucumerinum). B nh sương mai, dùng booc ñô 1% hay zinep
80% pha loãng v i nư c theo n ng ñ 0,4% ñ phun phòng tr n m. Ngoài ra còn
có nh ng thu c khác và nên ch n nh ng thu c sinh h c trong phòng tr b nh h i.
j) Thu ho ch và tách h t
+ Thu ho ch
ð chín c a qu nh hư ng ñ n ch t lư ng h t gi ng, ñ có ch t lư ng h t gi ng
cao nh t thu ho ch khi qu chín hoàn toàn. Nh n bi t khi qu chín hoàn toàn d a
vào màu s c qu , khi chuy n t màu xanh sang màu vàng, cũng có th b qu ñ
ki m tra ñ chín c a h t. Sau khi thu ho ch tách h t ngay kh i th t qu b ng tay và
d ng c , phơi khô và b o qu n h t.
Tách h t b ng lên men t nhiên ho c x lý axit cũng ñư c s d ng khi s n xu t l n,
các qu ñ t tiêu chu n thu ho ch ñư c c t thành các lát m ng và ngâm nư c ñ làm
m m th t qu , lên men trong ñi u ki n bình thư ng 4 – 6 ngày. Sau lên men thêm
dung d ch HCl (90ml) ho c H2SO4(30ml) vào 12 kg h n h p th t qu dưa ñã c t
thành các lát m ng. Sau khi x lý axit 15 – 30 phút thêm vào nư c s ch, khu y ñ u
h n h p th t qu s n i lên còn h t chín chìm dư i ñáy c a d ng c ch a. L y h t ra
b ng cách g n chi t ph n n i ñ b ñi, ph n h t cho vào túi lư i ñãi s ch, r a l i
b ng nư c s ch và chuy n sang giai ño n làm khô.
+ Phơi khô ,làm s ch và b o qu n
Phơi khô ñư c th c hi n ngay sau khi tách h t, có th phơi khô trong ñi u ki n t
nhiên hay máy s y, nhi t ñ giai ño n ñ u làm khô h t không ñư c vư t quá 40oC
và làm khô ñ n khi ñ m h t ñ t 6% thì làm s ch và b o qu n. Làm s ch sau khi
phơi có th lô h t b l n t p ch t, nh ng tàn dư c a th t qu trên v h t ph i ñư c
làm s ch b ng mày qu t ho c sàng x y b ng tay, lo i b h t h ng, h t chưa chín.
H t dưa chu t khi b o qu n c n có ñ m h t 6,5% ñóng gói, b o qu n trong ñi u
ki n nhi t ñ và ñ m thích h p có th gi s c s ng c a h t 5 – 7 năm.
168
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- 9.3.3 K thu t s n xu t h t gi ng b p c i th ph n t do
a) Ngu n g c và ñ c ñi m
H u h t các d ng hoang d i c a b p c i ñã ñư c tìm th y vùng bi n ð a Trung H i
và nơi ñây ñư c coi là quê hương c a cây b p c i. N n văn minh La Mã c ñ i và
Hy L p ñ u tiên ñã nh n bi t ñư c giá tr c a cây b p c i. Cây b p c i d tr ng và
b o qu n tr thành cây rau ph bi n trên th gi i. Tuy nhiên giai ño n ñ u cây b p
c i ñư c tr ng v i m c tiêu làm thu c như nư c v t ñ ch a kh n gi ng, lá b p c i
ñ p ch a v t loét nhanh lên da non. Th i kỳ La Mã và Hy L p c ñ i b p c i ñã
ñư c tr ng m r ng châu Âu. Ngày nay b p c i ñư c tr ng ph bi n trên th gi i
trong ñó có Vi t Nam. Sinh trư ng sinh dư ng và sinh trư ng sinh th c c a cây con
b p c i thư ng là tr c m m ñ , hai lá m m và r c có các r con xung quanh. Ba lá
ñ u tiên có cu ng nhưng nh ng lá sau cu ng không hoàn toàn và ñính tr c ti p vào
thân và cu n thành b p theo các hình khác nhau như tròn, oval ho c oval dài. H t
b p c i nh và tròn, ñư ng kính 2 – 3 mm, kh i lư ng 1000 h t kho ng 3,6 g, phôi
l n và r t ít n i nhũ.
b) Yêu c u ngo i c nh
B p c i (Brassica oleracea) là cây hai năm, năm ñ u t o ra b p sinh trư ng sinh
dư ng và năm ti p theo ra hoa k t h t sinh trư ng sinh th c, b p c i ñư c coi là cây
x l nh nhi t ñ sinh trư ng, phát tri n t t nh t t 10 ñ n 25oC. B p c i không ph n
ng ánh sáng, nhưng mô phân sinh ñ nh sinh trư ng c n nhi t ñ th p 4 – 7 oC
trong 4 – 6 tu n ñ xuân hoá ñ phân hoá hoa. ð cu ng hoa phát tri n thư ng ph i
dùng dao khía ñ u, bóc lá cu n nhưng không gây t n thương ng ng hoa. Cu ng hoa
có th dài 1 – 2 m, bông hoa b p c i thu c lo i hoa chùm, 4 cánh, màu vàng. Quá
trình n hoa b t ñ u t dư i lên ñ nh c a hoa chùm. Sau khi th ph n qu kéo dài và
khô g i là ki u qu nang c i. B p c i yêu c u ñ t t t, hàm lư ng mùn cao và pH t
6 – 6,5
c) Gi ng b p c i th ph n t do
Các gi ng b p c i nư c ta hi n nay CB26, CB1, B c Hà, L ng Sơn, Hà N i và
nh ng gi ng nh p t Trung Qu c, Nh t B n
d) K thu t tr ng
Th i v : Gieo như th i v b p c i v s m , gieo h t vào cu i tháng 7 ñ u tháng 8
tr ng vào ñ u tháng 9 ñ n tháng 12 thu ho ch b phân sinh dư ng (b p) sau tr ng
chuy n ñ s n xu t h t và thu ho ch vào tháng 4 – 5 năm sau. Như v y s n xu t h t
gi ng b p c i c n 2 v :
V 1: Tr ng và s n xu t giai ño n sinh dư ng
V 2: Tr ng s n xu t h t gi ng
Ch n ñ t và khu v c s n xu t: Ch n khu v c s n xu t gi ng ñ t t t thu n l i tư i
cho b p c i trong v 1(v ñông) và tiêu trong v 2 (v xuân) s n xu t h t. ð t n ng,
giùa mùn và ñ pH t 6 - 6,5 là t i ưu cho sinh trư ng phát tri n c a b p c i s n
xu t h t gi ng. Tránh nh ng khu v c v trư c có tr ng cây h th p t như sulơ, su
hào, các lo i c i ñ gi m lây truy n b nh vào ru ng gi ng và cây l n v trư c.
e) Cách ly:
169
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- C i b p là cây giao ph n tuy nhiên v 1 không c n cách ly vì cây chưa ra hoa, v 2
s n xu t h t gi ng ph i cáh ly theo TCN-318-98. Ru ng s n xu t h t gi ng nguyên
ch ng là 1500 m và cách ly 1000 m v i s n xu t h t gi ng xác nh n.
f) Vư n ươm:
ð t làm vư n ươm c n ch n nơi ñ t cao, thoát nư c vì th i v gieo cây con Mi n
B c v n còn mưa. Cày b a k , s ch c d i và bón lót phân chu ng hoai m c 7-8
t n/ha. Lên lu ng 1,2 – 1,5 m thu n l i cho chăm sóc. Làm giàn ch ng mưa, n ng
cho b p c i con trong vư n ươm. H t b p c i nh , di n tích vư n ươm không yêu
c u l n cho nên có th gieo trong nhà kính nhà lư i ñ thu n l i chăm sóc cây con.
Gieo h t vư n ươm b p c i tương t như s n xu t ñ i trà, x lý h t b ng nư c nóng
50oC trong 15 – 20 phút ho c hóa ch t trư c khi gieo ñ tăng n y m m và gi m n m
b nh. Gieo cây con s n xu t gi ng thưa hơn s n xu t thương ph m ñ cây con kh e
m nh. Lư ng h t gi ng b p c i tr ng cho m t ha trung bình 0,3 ñ n 0,6 kg, như v y
c n di n tích vư n ươm c n kho ng 300 m2.
g) Tr ng v 1( s n su t giai ño n sinh trư ng sinh dư ng)
Làm ñ t tr ng t t nh t trư c khi tr ng 10 -15 ngày ñ ñ t thông thoáng, s ch c d i
thuân l i cho ra ngô cây con. Lên lu ng tr ng chi u r ng 1 – 1,2 m ñ tr ng hai
hàng, cao lu ng 15-20cm. Rãnh lu ng r ng 25-30 cm thoát nư c t t ñ u v . M t ñ
tr ng v 1 tùy gi ng và mùa v , s n xu t gi ng tr ng v chính m t ñ kho ng 3
v n cây/ha tương ñương kho ng cách tr ng hàng cách hàng 50 cm và cây cách cây
50 cm. Phân bón cho 1 ha 20 – 25 t n phân chu ng + 30 – 40 kg P2O5 + 70 – 80 kg
N + 70 – 80 K2O/ha. Bón phân lót theo h c tr ng 100% phân chu ng + lân + 50%
kali + 30% ñ m
Bón thúc 1 sau ra ngôi 10 -1 15 ngày phân h u cơ
Bón thúc 2 khi cây tr i lá bàng 50% ñ m
Bón thúc 3 khi cây băt ñ u cu n 20% ñ m + kali còn l i
Bón phân r t quan trong ñ có ti m năng ng ng hoa to , s hoa nhi u tăng năng su t
h t v 2. Ngoài ra ñ ch t lư ng h t gi ng t t tùy theo ñ t c n bón thêm vi lư ng
như S lư ng 10-18 kg/ha, Mg v i lư ng 5 – 10kg/ha và B v i lư ng 0.454 kg hòa
trong 5 lít nư c ñ phun ho c tư i.
X i xáo làm c : X i phá váng ñ c bi t giai ño n cây con khi g p mưa ñ ñ t thoáng
t o ñi u ki n cho b r phát tri n. X i xáo th c hi n 2 – 3 l n tùy theo m c ñ c
d i và th i ti t cũng như lo i ñ t. Tư i nư c ngay sau khi ra ngôi và trong th i gian
cây bén r n u h n c n tư i 1 tu n m t l n ñ t l cây s ng cao. B p c i sinh trư ng
t i ưu khi duy trì ñ m ñ t trong su t giai ño n sinh trư ng c a cây là 60%.
h) Kh l n :
Kh l n hai l n, l n 1 khi cây tr i lá bàng và l n 2 khi b p ñã cu n ch t. Lo i b
toàn b cây khác d ng, cây x u, sâu b nh và không cu n kho c cu n không ch t.
i) Thu ho ch v 1:
Ch n nh ng cây kh e thân m p ñúng gi ng dùng dao s c ch t vát trên ñ u b p,
không ñư c làm d p nát và nh hư ng ñ n thân, ñ nh sinh trư ng phân hóa m m
hoa v 2. N u không thu ho ch lá có th ñ nguyên b p nhưng dùng dao s c chích
ñ nh b p ñ ng ng hoa ñâm ra d dàng.
170
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- j) K thu t tr ng v 2:
Ch n ru ng tr ng v 2 yêu c u cách ly nghiêm ng t, ñ t màu m và ñ c bi t thoát
nư c t t. Làm ñ t lên lu ng như v 1. Bón phân lót trư c khi tr ng phân chu ng +
lân và ka li v i lư ng 6 – 8 t n phân chu ng + 40 – 50 kgP2O5 và 30kgK2O/ha.
Nh ng g c ch n ñư c v 1 ñem tr ng vào ru ng s n xu t h t, kho ng cách tr ng
50 x 40 cm. Các bi n pháp chăm sóc khác như s n xu t v 1. V xuân cây b t
ñ u ra hoa, ñ tăng t l k t h t khu v c s n xu t nên ñ t m t s t ong làm tác nhân
th ph n. M i cây ch nên ñ 3 – 4 ng ng hoa s cho nhi u hoa, qu và h t m y còn
l i c t t a b t nh ng cành x u, nh và ra mu n.
Làm giàn ñ canh hoa là k thu t quan trong s n xu t h t gi ng b p c i, ñi u ki n
mi n B c nư c ta th i kỳ ra hoa k t h t c a c i là th i gian b t ñ u c a mùa mưa,
canh hoa b p c i cao d b ñ gãy khi g p mưa.
Hình 9.5:Làm giàn ñ cành hoa b p c i
Kh l n v 2 ñư c ti n hành trư c khi cây ra hoa, lo i b toàn b cây khác d ng,
cây b b nh, cây còi c c và d d ng.
k) Phòng tr sâu b nh
B p c i thư ng b m t s sâu, b nh phá ho i như sâu tơ (Plutella xylostella
Linnaeus); sâu khoang (Spodoptera litura Fabricius ), sâu xám (Agrotis ypsilon
Hufnagel ), r p b p c i ( Breviconryne brassicae), r p ñào (Myzus percicae Sulzer
), b nh y (Phyllotera striolata Fabricius ). Nh ng b nh h i là : B nh ñ m vòng do
n m ( Alternaria brassicae (Berk.) Sacc.),b nh th i h ch do n m (Sclerotinia
sclerotiorum (Lib) De Bary ), b nh sương mai do n m (Peronospora parasitica
Pers. ), b nh th i nhũn do vi khu n (Erwinia carotovora), b nh héo vàng do n m (
Fusarium spp. Pythium spp. Rhizoctonia spp. )
Bi n pháp phòng tr áp d ng k thu t IPM v i k thu t ch y u là luân canh cây
tr ng, v sinh ñ ng ru ng, x lý h t gi ng trư c khi tr ng, phương pháp th công
b t ng t sâu b nh.
l) Thu ho ch, tách h t và b o qu n
S chín không ñ u c a qu trên bông hoa và xu hư ng tách v qu t o ra khó khăn
ñ thu ñư c năng su t h t t i ña. V i lý do này thu ho ch h t lai ñư c th c hi n
b ng tay, dùng dao s c c t hoa. N u gi ng th ph n t do có th ñư c thu ho ch
b ng máy. Thu ho ch khi qu màu vàng và h t màu nâu. Thu ho ch vào bu i sáng
khi tan sương ñ gi m tách qu rơi m t h t. Sau khi thu bó cành hoa treo làm khô,
dư i có v t h ng h t rơi (ni lông ho c m t), phơi khô như v y 10 - 14 ngày thì ñ p
tách h t ho c tách h t. N u tách h t b ng máy c n ñi u ch nh t c ñ h p lý ñ không
làm d p v h t. Tách h t và v qu và làm s ch h t b ng qu t, sàng, x y, sau ñó
phân lo i h t ñ ñóng gói và b o qu n.
171
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Làm khô h t và b o qu n: H t b p c i có th gi s c n y m m 4 - 6 năm, n u làm
khô h t ñ n ñ m 6% và b o qu n m ñ th p 7,0 phù h p v i tr ng su hào. Như v y ñ i v i s n xu t h t gi ng su
hào nư c ta ch s n xu t ñư c m t s nơi như Sa Pa (Lào Cai) , ð ng Văn (Hà
Giang) và Sìn H (Lai Châu) là nh ng nơi ñáp ng ñư c yêu c u v môi trư ng
c) M t s gi ng su hào ñang tr ng nư c ta
Các gi ng su hào ñang tr ng nư c ta g m hai nhóm, nhóm gi ng su hào ñ i
phương và nhóm nh p n i. Su hào d c tăm (su hào tr ng): c bé, tròn, c ng lá nh ,
phi n lá nh và m ng. Tiêu bi u là gi ng su hào Sapa cũ, th i gian sinh trư ng t
gieo ñ n thu ho ch 75-80 ngày. Su hào d c trung (hay su hào d c nh ): c tròn, to,
m ng v , c ng và phi n lá to hơn, dày hơn lo i su hào d c tăm ñi n hình là su hào
Hà Giang, th i gian sinh trư ng 90-105 ngày. Su hào d c ñ i (su hào bánh xe): c to
hơi d t, v r t dày, c ng và phi n lá r t to, dày. Th i gian sinh trư ng 120-130 ngày.
ð c trưng là su hào Ti u Anh T (Trung Qu c) ho c Thiên An T (Nh t B n)
d) K thu t tr ng
+ Ch n ñ t và cách ly
ð t tr ng su hào ñ t t t,, th t trung bình ñ n n ng, thu n l i tư i tiêu và ñ t hơi ki m
thu n l i cho sinh trư ng phát tri n c a cây. Cách ly trong s n xu t h t su hào gi ng
như ñ i v i b p c i, nhưng ch n ñ t và khu cách ly ngay t khi tr ng ch không
ph i t v 2 như b p c i
172
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- + Vư n ươm
Th i v gieo tr ng su hào s n xu t gi ng có th gieo tr ng v chính gieo tháng 10
và tháng 11 và v mu n gieo vào tháng 12. K thu t làm vư n ươm tương t như
ñ i v i b p c i, chú ý gieo m t ñ thưa ñ cây con kh e. Cây trong vư n ươm ñư c
4 – 5 lá ho c sau gieo 25 – 28 ngày ñem tr ng ra ru ng s n xu t, n u tr ng cây con
quá tu i cây s sinh trư ng kém, ra hoa s m và năng su t h t gi ng th p. Trư c khi
nh c y 4-5 ngày không tư i nư c phân ñ luy n cây gi ng, giúp b r m i phát
tri n và bén r nhanh khi tr ng ra ru ng s n xu t h t. Tư i nư c nh trư c nh tr ng
ñ d nh và không ñ t r cây con.
+ K thu t tr ng
Làm ñ t, lên lu ng: ð t ñư c cày b a k , lên lu ng chi u r ng lu ng 80 – 100 cm
thu n ti n cho làm giàn ñ cây khi ra hoa, cao lu ng 25-30 cm ñ thu n l i cho tư i
nư c, chăm sóc, kh l n và tiêu nư c. Sau khi lên lu ng b h c bón lót và tr ng,
kho ng cách h c ph thu c vào kho ng cách tr ng, r ng h c 30 cm, sâu 30 – 35cm,
bón phân lót, l p ñ t b t và ñ t cây. M t ñ tr ng tùy thu c vào gi ng như gi ng
d c tăm tr ng v i kho ng cách 20 x 25cm, gi ng d c nh v i kho ng cách 30 x
35cm và gi ng d c ñ i tr ng v i kho ng cách 35 x 40cm ñ ñ m b o m t ñ t
55.000 ñ n 75.000 cây/ha.
e) Chăm sóc
Phân bón: Phân chu ng hoai m c: 15-20 t n + 15 – 20 kg N và 20 – 30 kg K2O/ha
bón vào h c ho c tr n ñ u trên m t lu ng trư c khi tr ng. Bón thúc k t h p tư i và
x i vun, tư i k t h p v i phân ñ m 4 – 5 ngày m t l n, sau khi cây bén r l n ñ u
b ng phân chu ng pha loãng. Nh ng l n bón thúc sau pha phân ñ m v i n ng ñ
th p kho ng 1%, t ng lư ng ñ m cho quá trình sinh trư ng là 60 kg N/ha, khi c b t
ñ u phình ng ng tư i và bón phân. X i phá váng và làm c hai l n, l n th nh t sau
khi ra ngôi ñư c 15-20 ngày, l n th 2 sau l n trư c kho ng 15 ngày. ð n tháng 1
c su hào b t ñ u dài ra và vươn cao ra ng ng hoa, các ch i lách phát tri n thành các
cành hoa, th i gian này h n ch bón ñ m và tư i nư c và tăng cư ng bón lân.
Phòng tr sâu b nh: T t c các lo i sâu b nh h i c i b p cũng ñ u h i su hào ñ c
bi t là Các b nh ch y u và th i nhũn, th i h ch, ñ m vòng và sâu h i nguy hi m
là sâu xám th i kỳ cây con, sâu tơ, r p. C n áp d ng bi n pháp phòng tr k p th i
như ñ i v i b p c i.
f) Làm giàn
Làm giàn có tác d ng ñ cây khi các cành mang qu không b ñ ñ m b o năng su t
h t, làm giàn cho su hào gi ng như ñ i v i b p c i.
g) Th ph n b sung
Su hào và b p c i là nh ng cây rau giao ph n nh côn trùng ñ tăng năng su t h t
vào th i kỳ n hoa tung ph n nên th thêm côn trùng (ong) ñ tăng kh năng k t h t
,tăng năng su t h t gi ng.
h) Thu ho ch, tách h t và b o qu n
Thu ho ch h t gi ng khi qu chín hoàn toàn căn c vào màu s c qu , khi qu chuy n
t xanh sang khô vàng có th thu ho ch. Thu vào ngày năng ráo phơi và ñ p ñ tách
h t. Phơi ho c s y ñ n ñ m b o qu n như h t b p c i thì ñóng gói b o qu n.
173
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- 9.3.5 K thu t s n xu t h t gi ng su lơ th ph n t do
a) Ngu n g c, ñ c ñi m
Su lơ (Brassica oleracea var. botryis L.; n=9 ) thu c chi Brassica h th p t có
ngu n g c vùng ð a Trung H i. Su lơ cũng là cây hai năm và yêu c u nhi t ñ th p
ñ phân hóa và ra hoa. Tuy nhiên có m t s gi ng hàng năm có th ra hoa và k t h t
trong ñi u ki n Châu Á. nư c ta có th s n xu t h t gi ng Sa Pa t nh Lào Cai,
Sìn H t nh Lai Châu và ðà L t t nh Lâm ð ng. Các b ph n hoa hình thành t
c m hoa (b ph n làm rau), c m hoa th p và d ng ô hơn hoa b p c i, không có
cành hoa chính và các nhánh sinh ra t cành chính, các ñ c ñi m khác c a n hoa và
th ph n không khác so v i b p c i. R su lơ ăn nông t ng ñ t 10-15cm và ph m
vi r ng ch 35-50cm
9.6 Hoa su lơ xanh(Brassica oleracea var. Italica)
b) Yêu c u môi trư ng
Su lơ r t m n c m v i nhi t ñ , nhi t ñ thích h p cho s n xu t h t gi ng như b p
c i, cây sinh trư ng và phát tri n t t là 15-18oC. T 25oC tr lên cây m c kém,
ch m, hóa già, hoa lơ bé và d n . Trái l i giai ño n sulơ ñang ra hoa n u nhi t ñ
dư i 10oC hoa lơ cũng bé, ph m ch t kém. Nhi t ñ thích h p cho s n xu t h t
gi ng su lơ là 18 – 22oC thu n l i ra hoa và k t h t. ð t tr ng su lơ s n xu t h t
gi ng yêu c u giàu mùn, thoát nư c t t và pH t 6,0 – 7,0, ñ m ñ t thích h p 60 –
80%, n u quá th p ho c quá cao ñ u không t t cho sinh trư ng, phát tri n và t o h t
c a su lơ. Giai ño n sinh trư ng su lơ c n ánh sáng ngày ng n nhưng khi ra hoa k t
h t ánh sáng ngày dài thích h p hơn.
c) Các gi ng su lơ
Sulơ ñơn (hay s m): ð tr ng v s m. Gi ng này lá nh dài, trên m t phién lá có
l p ph n tr ng m ng, gù hoa tr ng, g o nh , m t m n m ng, ăn ngon, n ng t 1-2kg.
Sulơ kép (hay ño n): ð tr ng v chính và mu n. Cây lùn, hoa to, n ng t 1,5-3kg,
màu tr ng ngà (tr ng s a), lá cây m ng và b u, hơi nghiêng v m t phía, nõn tía. Su
lơ xanh nh ng năm g n ñây cũng ñư c ñưa vào tr ng nư c ta, nhưng ch y u h t
gi ng gi ng su lơ ñư c nh p t Nh t B n hay rung Qu c. Hoa và cu ng hoa màu
xanh, hoa nh và thưa, ch u nhi t và m khá hơn su lơ tr ng.
d) K thu t tr ng tr t
Ch n ñ t và cách ly: ñ t và khu v c s n xu t h t gi ng su lơ ñ t t t, giùa mùn, ñ
pH trong ph m vi 6,0 ñ n 7,0. Khu s n xu t gi ng ph i cách ly v i các khu v c
tr ng cây cùng h 1600m ñ i v i s n xu t h t gi ng nguyên ch ng và 1000m ñ i
v i s n xu t h t gi ng xác nh n. Làm ñ t k , lên lu ng v i chi u r ng m t lu ng 1
m là phù h p cho s n xu t h t gi ng, r ng rãnh 25 – 30 cm.
174
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- Vư n ươm
ð t vư m ươm c n ch n nơi ñ t t t, có mái che, n u không có mái che c ñ nh c n
có v t li u như ni lông, cót làm mái che t m khi g p sương mu i ho c mưa mu n.
Làm ñ t, lên lu ng và bón phân lót trư c khi gieo h t. ð t làm nh , tơi x p lên
lu ng và bón phân 200- 300 kg chu ng hoai m c trên ha, tr n ñ u trên m t lu ng
Th i v gieo vào tháng 10 ho c tháng 11 ñ tr ng vào tháng 11 – 12, x lý h t
trư c khi gieo b ng ngâm nư c nóng 50oC t 25-30 phút ñ di t các lo i n m b nh
bám v h t gi ng, ñ ng th i tăng t l m c c a h t khi gieo. Lư ng h t gieo trên
1m2 kho ng 3,5-4g (1ha gieo t 400-600g). Gieo ñ u trên m t lu ng, sau khi gieo
ph lên l p rơm m c ñ tránh xô h t khi tư i, ti p theo ph i tư i gi m t 65-70%.
K thu t tr ng
Sau khi lên lu ng v i chi u r ng m t lu ng 1 m, b h c, bón lót và ñem cây con ra
tr ng. Kho ng cách tr ng v i s n xu t h t gi ng thích h p 60 x 45 cm. Bón lót vào
h c g m phân chu ng, lân, kali tr n ñ u nhau r i bón theo h c tr ng là t t nh t. M i
h c bón t 800-1000g. Bón xong ñ o ñ t cho ñ u r i ph l p ñ t b t m ng m o ñ t
cây con tránh r non ti p xúc tr c ti p v i phân. Cây con sau gieo 40 ñ n 45 ngày ñ
tu i tr ng, tùy theo nhi t ñ n u nhi t ñ m liên t c có th tr ng s m hơn tránh ñ
cây con quá già.
Lư ng phân bón cho m t ha: Phân chu ng hoai m c 40 t n + Phân ñ m urê 50kg
+ Phân lân 25kg + Phân kali 70kg.
Chăm sóc
X i vun và tư i nư c: sau khi tr ng ph i tư i nư c 2 l n m i ngày vào bu i s m và
chi u mát, trong 7-8 ngày li n (dùng ô doa có l nh , tư i vào g c ñ tránh làm
h ng hoa). Tư i ñ m 1-2 ngày 1 l n. g p th i ti t n m không ñư c tư i nư c. Ph i
x i ñ t trư c khi vun, gi ng s m ch vun cao 1 l n sau khi tr ng kho ng 12-15 ngày,
gi ng mu n vun thêm l n th 2 sau ñó 10-12 ngày.
Bón thúc: Dùng nư c gi i, nư c phân ho c phân ñ m pha loãng ñ thúc 2-3 l n.
Lư ng phân bón thúc cho 1ha như sau:
+ Phân b c, phân nư c 20 t n
+ ð m urê 80-100kg
Các kỳ bón thúc:
+ L n 1: sau khi tr ng ho ng 15 ngày, dùng phân b c pha 1/10, phân ñ m 20
kg urê ñ tư i.
+ L n 2; sau ñó 10-12 ngày cũng thúc như v y.
+ L n 3: khi cây ñã chéo nõn, lúc này t p trung s phân m c vào gi a lu ng
r i cho nư c vào rãnh, l y gáo té ñ u lên m t lu ng.
Phòng tr sâu b nh: Ngoài nh ng lo i sâu b nh tương t như các cây th p t như
r p, sâu tơ, sâu ăn lá, b nh th i lá, sulơ thư ng b b nh th i c r (Plasmodiophora
brassicae) và b nh g i ñen vi khu n (Xanthomonas campestris). Ngu n b nh ch y u
lây lan qua h t gi ng và phát tri n m nh trong ñi u ki n ñ m c a ñ t quá cao (trên
90%). Vì v y, c n ph i x lý h t gi ng trư c khi gieo và tránh tư i nư c quá m gây
ñ c h i cho b r sulơ. Các sâu b nh khác phòng tr như nh ng cây khác trong h
th p t .
175
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
- e) K thu t ñ c thù c a s n xu t h t gi ng
Khoét c m hoa: ð h tr cho canh hoa phát tri n vươn lên m t k thu t nên th c
hi n là khoét nh ( l o) c m hoa v trí trung tâm c a c m hoa khi c m hoa ñã
hoàn ch nh. Các gi ng có c m hoa ch t có th khoét s m ñ có nhi u cành hoa bên
hơn và tăng năng su t h t. Làm giàn ñ cành hoa gi ng như ñ i v i b p c i, cũng có
th c m c c gi hoa, m i cây c m m t c c, chi u dài c c kho ng 1 m
Kh l n: Kh cây khác d ng trư c khi hoa n ñ ñ m báo ch t lư ng lô h t gi ng.
Căn c vào ñ c ñi m hình thái c a cây như chi u cao, d ng cây, màu s c lá và c m
hoa, d ng lá, d ng c m hoa ñ lo i b toàn b nh ng cây khác v i cây khác trong
qu n th .
Ngoài kh cây khác d ng khi các nhánh hoa ñã nhô cao, thì ti n hành t a b nh ng
nhánh hoa phát tri n kém, m c d y… ñ cho ng ng hoa ñư c thoáng và có th t p
trung ch t dinh dư ng ñ nuôi các nhánh chính. nh ng nhánh hoa này, khi th y
chùm hoa sau ñã nh d n (hi n tư ng ñuôi ch n) thì nên c m ng n.
f) Thu ho ch, tách h t, ch biên và b o qu n h t gi ng
Thu ho ch khi qu ñã chuy n sang màu nâu và cũng chưa b n t ki u n t c a qu
c i khi bóp nh b ng tay, thu ho ch trong th i ñi m tr i n ng ñ khi c t hoa v có
th phơi ñư c ngay. Có nhi u cách thu , phơi và tách h t như phơi và tách h t b ng
tay, b ng s y, ñ p...Phơi h t trong n ng nh ho c s y nhi t ñ th p ñ n khi ñ m
h t ñ t 7% thì làm s ch r i ñóng gói b o qu n trong kho nhi t ñ và ñ m th p.
9.3.6 K thu t s n xu t h t gi ng c i c th ph n t do
a) Ngu n g c, ñ c ñi m
C i c (Raphanus sativus L. , n = 9) thu c h th p t và có th có ngu n g c t Tây
Á, Ai C p, La Mã và Hy L p c ñ i, ngày nay c i c ñã ph bi n kh p th gi i. C i
c có lo i hình hai năm và có lo i hàng năm, lo i hình hàng năm có ngu n g c Châu
Á không yêu c u nhi t ñ l ng ñ ra hoa, nhưng lo i hai năm. C hai lo i ñ u t o ra
các r và lá t thân ng n (còn g i là c ). C m hoa là d ng hoa h u h n ñi n hình,
các hoa có màu tr ng, h ng..và giao ph n r t cao nh côn trùng là ong. Các hoa n
kho ng 8 gi sáng và thích h p trong ñi u ki n m. Qu c i c khác v i các cây
khác trong h (qu c i) mà là qu ñ u 2,5 ñ n 7,5cm và r ng bên trong.
b) Yêu c u môi trư ng
C c i ưa khí h u mát 18 – 25oC, ñ c bi t giai ño n sinh trư ng sinh dư ng, khí h u
m r t phù h p cho s n xu t h t gi ng, các ñ t nong và h n dài s làm gi m năng
su t ñáng k . Nhi t ñ 32oC tr lên là nguyên nhân làm ñ u nh y khô và h t ph n
không th n y m m trên ñ u nh y. C i c thích h p tr ng trên nh ng lo i ñ t nh ,
giàu mùn, pH 6,0 – 6,5
c) Các gi ng c i c
Các gi ng c i c tr ng nư c ta hi n nay có các gi ng ñ a phương như gi ng T
liên, gi ng m i t o thành như gi ng ca i c s 8, s 9. Ngoài ra còn gi ng nh p n i
t các nư c như Trung Qu c, Nh t B n và gi ng c a các công ty gi ng liên doanh
cung c p h t gi ng trên th trư ng
d) K thu t tr ng tr t
176
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng-----------------------
http://www.ebook.edu.vn
nguon tai.lieu . vn
