Xem mẫu
- - §é dèc.
- MËt ®é trång vµ mËt ®é hiÖn t¹i.
Tõ c¸c nh©n tè sinh th¸i vµ mËt ®é dù kiÕn ban ®Çu, dïng ph−¬ng ph¸p
thèng kª to¸n häc, lùa chän nh÷ng nh©n tè chñ ®¹o thùc sù ¶nh h−ëng ®Õn
sinh tr−ëng cña l©m phÇn. Theo c¸ch nµy, dùa vµo sinh tr−ëng cña c¸c l©m
phÇn thùc tÕ cïng c¸c nh©n tè ®iÒu tra t−¬ng øng, s¾p xÕp chóng theo tõng
nhãm. øng víi mçi nhãm nh©n tè sinh th¸i vµ mËt ®é, t¹i tuæi x¸c ®Þnh, c¸c
l©m phÇn sÏ cã s¶n l−îng t−¬ng tù nhau, nh−: chiÒu cao, ®−êng kÝnh, tæng tiÕt
diÖn ngang, tr÷ l−îng. Nh÷ng ®¬n vÞ nh− thÕ ®−îc gäi lµ h¹ng ®Êt vµ ph−¬ng
ph¸p s¾p xÕp c¸c ®¬n vÞ ®ã ®−îc gäi lµ ph−¬ng ph¸p ph©n chia h¹ng ®Êt.
Quan ®iÓm thø hai cho lµ, c¸c nh©n tè sinh th¸i cã t¸c ®éng tæng hîp
®Õn sinh tr−ëng cña c©y vµ l©m phÇn, tõ ®ã viÖc nghiªn cøu x¸c ®Þnh ¶nh
h−ëng cña tõng nh©n tè hÕt søc phøc t¹p, ®ßi hái ph¶i cã hÖ thèng c¸c « ®Þnh
vÞ theo dâi l©u dµi víi tæ hîp c¸c nh©n tè kh¸c nhau.
Víi quan ®iÓm nh− vËy, ®Ó ®¬n gi¶n cho viÖc nghiªn cøu vµ øng dông
®¬n vÞ ph©n chia vµo kinh doanh rõng, ng−êi ta dïng kÕt qu¶ ®Ó ph¶n ¸nh
nguyªn nh©n. Theo h−íng nµy, c¸c nhµ l©m nghiÖp sÏ chän mét chØ tiªu nµo
®ã ph¶n ¸nh tèt n¨ng suÊt cña l©m phÇn lµm chØ tiªu ph©n chia ®¬n vÞ dù ®o¸n
s¶n l−îng vµ ®Ò xuÊt biÖn ph¸p kinh doanh rõng. C¸c ®¬n vÞ nh− vËy ®−îc gäi
lµ cÊp ®Êt, cßn ph−¬ng ph¸p ph©n chia c¸c ®¬n vÞ ®ã ®−îc gäi lµ ph−¬ng ph¸p
ph©n chia cÊp ®Êt. H−íng nghiªn cøu nµy tá ra cã hiÖn qu¶, v× thÕ, cho ®Õn
nay, cÊp ®Êt ®· ®−îc sö dông réng r·i trong vµ ngoµi n−íc ®Ó ph©n chia c¸c
l©m phÇn thuéc cïng loµi c©y thµnh c¸c ®¬n vÞ dù ®o¸n s¶n l−îng còng nh−
x¸c ®Þnh biÖn ph¸p t¸c ®éng
D−íi ®©y lÇn l−ît giíi thiÖu c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n chia h¹ng ®Êt vµ cÊp
®Êt ®· ®−îc øng dông phæ biÕn ë n−íc ta vµ trªn thÕ giíi.
73
- 2.2. Ph©n chia h¹ng ®Êt.
MÆc dï viÖc ph©n chia h¹ng ®Êt cho mçi loµi c©y lµ vÊn ®Ò phøc t¹p vµ
tèn kÐm h¬n nhiÒu so víi viÖc ph©n chia cÊp ®Êt, nh−ng nã rÊt cã ý nghÜa ®èi
víi s¶n xuÊt l©m nghiÖp, bëi lÏ, ng−êi ta cã thÓ dù ®o¸n tr−íc ®−îc s¶n l−îng
cña rõng trªn l« ®Êt ®ã t¹i nh÷ng thêi ®iÓm cÇn thiÕt khi quyÕt ®Þnh trång loµi
c©y nµy hay loµi c©y kh¸c.
Tõ kh¸i niÖm vÒ h¹ng ®Êt còng nh− ý nghÜa cña nã trong s¶n xuÊt l©m
nghiÖp, cã thÓ tãm t¾t c¸c néi dung còng nh− ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh ph©n
chia h¹ng ®Êt trång rõng cho mçi loµi c©y.
- X¸c ®Þnh ph¹m vi ph©n bè diÖn tÝch rõng trång cña loµi c©y lµm c¬ së
lùa chän ®Þa bµn nghiªn cøu (toµn quèc hay theo vïng).
- Kh¶o s¸t ®Þa bµn nghiªn cøu ®Ó s¬ bé x¸c ®Þnh ph©n bè diÖn tÝch rõng
còng nh− diÖn tÝch rõng theo cÊp tuæi ë tõng vïng (nÕu nghiªn cøu ®−îc triÓn
khai trªn ph¹m vi c¶ n−íc, mçi vïng ë ®©y cã thÓ t−¬ng øng víi vïng sinh
th¸i) hay tõng ®Þa ph−¬ng (nÕu nghiªn cøu ®−îc triÓn khai ë mét vïng nµo ®ã,
nh− vïng Trung bé, vïng B¾c bé, hay c¸c tØnh Trung du vµ miÒn nói phÝa
B¾c..., th× ®Þa ph−¬ng cã thÓ ®−îc coi lµ tØnh hoÆc huyÖn).
- Dù kiÕn tæng sè l©m phÇn cÇn ®iÒu tra còng nh− ph©n bè c¸c l©m phÇn
®ã theo cÊp tuæi vµ ®Þa ph−¬ng thuéc ®Þa bµn nghiªn cøu.
- Bè trÝ c¸c « tiªu chuÈn t¹m thêi ®¹i diÖn cho tõng l©m phÇn ®· chän.
DiÖn tÝch mçi « th−êng ®−îc x¸c ®Þnh lµ 500m2 hoÆc 1000m2, tuú theo mËt ®é
l©m phÇn lóc ®iÒu tra, sao cho sè c©y trong « dao ®éng trªn d−íi 100c©y.
- §iÒu tra thu thËp c¸c chØ tiªu cÇn thiÕt cho mçi «:
+ MËt ®é trång vµ mËt ®é hiÖn t¹i.
+ §−êng kÝnh, chiÒu cao b×nh qu©n.
+ Tæng tiÕt diÖn ngang vµ tr÷ l−îng.
+ Tæng diÖn tÝch t¸n c©y.
74
- + Nguån gèc ®Êt trång rõng (®Êt rõng gç kiÖt, ®Êt rõng gç pha tre nøa,
®Êt rõng tre nøa, ®Êt cã c©y bôi vµ gç r¶i r¸c, ®Êt n−¬ng rÉy, ®Êt cá tranh hay
lau chÝt chÌ vÌ...).
+ §¸ mÑ.
+ §é dÇy tÇng ®Êt.
+ VÞ trÝ t−¬ng ®èi, h−íng ph¬i, ®é dèc.
+ Thùc b× d−íi t¸n rõng.
+ C¸c yÕu tè vÒ thêi tiÕt (®−îc x¸c ®Þnh chung cho tõng ®Þa ph−¬ng).
- Lùa chän c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng râ nÐt ®Õn s¶n l−îng rõng nh− chiÒu
cao b×nh qu©n, tæng tiÕt diÖn ngang hay tr÷ l−îng.
- §Þnh l−îng mèi quan hÖ cña c¸c nh©n tè nµy víi chØ tiªu s¶n l−îng
®−îc chän.
- Ph©n chia h¹ng ®Êt cho loµi c©y nghiªn cøu.
ë n−íc ta, trong thêi gian võa qua ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu
vÒ ph©n h¹ng ®Êt cho c¸c loµi c©y trång, nh−ng kÕt qu¶ ph©n h¹ng ®Êt trång
rõng Bå ®Ò n»m trong c«ng tr×nh khoa häc "Dù ®o¸n s¶n l−îng rõng vµ n¨ng
suÊt gç cña ®Êt trång rõng Bå ®Ò thuÇn loµi ®Òu tuæi vïng Trung t©m Èm B¾c
ViÖt Nam" cña TrÞnh §øc Huy (1988) lµ tiªu biÓu vµ hoµn thiÖn h¬n c¶ vÒ mÆt
ph−¬ng ph¸p. Tãm t¾t kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c gi¶ TrÞnh §øc Huy d−íi ®©y lµ
vÝ dô minh ho¹ cho ph−¬ng ph¸p ph©n chia h¹ng ®Êt ®èi víi mçi loµi c©y trång.
§Ó ph©n chia h¹ng ®Êt trång rõng Bå ®Ò vïng Trung t©m, t¸c gi¶ tËp
hîp sè liÖu cho tõng « ®iÒu tra theo c¸c chØ tiªu nh− ®· tr×nh bµy ë trªn. Sau
®ã tiÕn hµnh m· ho¸ ®Ó ®Þnh l−îng mét sè chØ tiªu. TiÕp ®ã, sö dông ph−¬ng
tr×nh håi quy nhiÒu líp ®Ó x¸c ®Þnh quan hÖ cña tõng chØ tiªu s¶n l−îng chñ
yÕu víi tõng nh©n tè sinh th¸i còng nh− mËt ®é. Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch håi quy
vµ t−¬ng quan nhiÒu líp, lùa chän nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng râ nÐt ®Õn s¶n
l−îng l©m phÇn. Mét sè ph−¬ng tr×nh håi quy cô thÓ sau khi ®· lùa chän lµ:
75
- LnH = 6,676 - 3,684X1 - 0,3087X2 - 0,05891X3 + 0,1389X4 (2.2)
LnM = 6,951-7,889X1-0,6734X2-0,2025X3+0,3933X4+0,5988X5 (2.3)
LnD= 6,424-2,561X1-0,1885X2-0,1029X3+0,1231X4-0,22551X5 (2.4)
ë c¸c ph−¬ng tr×nh trªn:
X1 = 1/A0,3 (PT.2.2); 1/A0,7 (PT.2.3); 1/A0,5 (PT.2.4)
X2 = Ln(SAD)
SAD: ChØ sè kh« h¹n cña Th¸i V¨n Trõng (xem môc 2.1)
X3= Ln(TBC)
TBC: Nguån gèc ®Êt trång rõng.
X4 = Ln(DAY)
DAY: §é dµy tÇng ®Êt
X5 = Ln(N)
N: MËt ®é l©m phÇn
C¸c chØ tiªu DAY vµ TBC ®−îc m· ho¸ nh− sau:
Víi DAY:
< 60cm: LÊy gi¸ trÞ 1
61-99 cm: LÊy gi¸ trÞ 2
≥ 100 cm: LÊy gi¸ trÞ 3
Víi TBC:
§Êt rõng gç kiÖt: LÊy gi¸ trÞ 1
§Êt rõng gç pha tre nøa: LÊy gi¸ trÞ 2
§Êt rõng tre nøa: LÊy gi¸ trÞ 3
§Êt rõng giang nøa: LÊy gi¸ trÞ 4
§Êt trèng cã c©y bôi vµ gç r¶i r¸c: LÊy gi¸ trÞ 5
76
- §Êt n−¬ng rÉy: LÊy gi¸ trÞ 6
Tr¶ng cá lau chÝt chÌ vÌ: LÊy gi¸ trÞ 7
C¸c ph−¬ng tr×nh tõ (2.2) ®Õn (2.4) cã hÖ sè t−¬ng quan lÇn l−ît lµ:
0,989; 0,896 vµ 0,932. §iÒu ®ã chøng tá cã sù quan hÖ chÆt chÏ gi÷a tõng chØ
tiªu s¶n l−îng l©m phÇn víi c¸c nh©n tè sinh th¸i (X2, X3, X4), tuæi vµ mËt ®é.
§©y chÝnh lµ c¬ së ®Ó dù ®o¸n tr−íc s¶n l−îng cho ®Êt trång rõng Bå ®Ò ë c¸c
thêi ®iÓm kh¸c nhau trong t−¬ng lai.
C¨n cø vµo quan hÖ cña tõng chØ tiªu s¶n l−îng víi tr÷ l−îng l©m phÇn
vµ møc ®é ®¬n gi¶n khi x¸c ®Þnh, ®ång thêi vÒ c¬ b¶n kh«ng chÞu ¶nh h−ëng
cña mËt ®é, t¸c gi¶ chän chiÒu cao b×nh qu©n lµm chØ tiªu vµ dïng ph−¬ng
tr×nh (2.2) lµm c¬ së ph©n h¹ng ®Êt trång rõng Bå ®Ò.
Chän tuæi 7 lµm tuæi c¬ së (A0) ®Ó ph©n chia cù ly chiÒu cao cho tõng
h¹ng ®Êt. KÕt qu¶ ph©n chia cô thÓ nh− sau:
Tõ cù ly chiÒu cao cho ë tuæi A=7, x¸c ®Þnh tæ hîp sinh th¸i rõng Bå ®Ò
thuéc c¸c h¹ng ®Êt kh¸c nhau cho c¸c l©m phÇn ®iÒu tra (BiÓu 2.1)
BiÓu 2.1. B¶ng ph©n h¹ng ®Êt trong rõng bå ®Ò
77
- Tõ biÓu 2.1 nhËn thÊy:
H¹ng ®Êt 1 chñ yÕu lµ nh÷ng l©m phÇn cã tÇng ®Êt dÇy tõ 1m trë lªn, cã
nguån gèc tõ ®Êt rõng gç kiÖt, gç pha tre nøa, rõng tre nøa, nøa tÐp vµ cã chØ
sè kh« h¹n b»ng 100.
H¹ng ®Êt 5 chñ yÕu lµ nh÷ng l©m phÇn cã tÇng ®Êt dÇy d−íi 1m, cã
nguån gèc tõ tre nøa ®Õn cá tranh h¹n sinh vµ chØ sè kh« h¹n b»ng 520.
Tõ tæ hîp sinh th¸i t−¬ng øng víi tõng h¹ng ®Êt, x¸c ®Þnh h¹ng ®Êt cho
c¸c l©m phÇn ®iÒu tra ë c¸c tuæi kh¸c nhau lµm c¬ së thiÕt lËp ®−êng cong
sinh tr−ëng chiÒu cao cho tõng h¹ng ®Êt.
Tõ ®−êng cong sinh tr−ëng chiÒu cao t−¬ng øng víi tõng h¹ng ®Êt, dù
®o¸n chiÒu cao cho c¸c l« ®Êt trång rõng Bå ®Ò (trªn c¬ së tæ hîp nh©n tè sinh
th¸i) ë c¸c tuæi kh¸c nhau. Tõ chiÒu cao nµy, cã thÓ dù ®o¸n tr÷ l−îng theo
c¸c ph−¬ng tr×nh (2.5) hay (2.6), tïy theo mËt ®é biÕt tr−íc hay kh«ng biÕt
tr−íc:
M = -126,6 + 12,43H + 0,03742N (2.5)
LnM = -0,03676 + 1,664LnH (2.6)
2.3. Ph©n chia cÊp ®Êt.
2.3.1. Sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n chia cÊp ®Êt.
TÊt c¶ nh÷ng l« ®Êt cã rõng hay dù kiÕn trång rõng ®−îc gäi chung lµ
lËp ®Þa. Nh− vËy, lËp ®Þa lµ diÖn tÝch ®Êt ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua m«i tr−êng,
®Æc biÖt lµ loµi c©y vµ chÊt l−îng thùc b× cã trªn ®ã. VÒ yªu cÇu, lËp ®Þa cã thÓ
®−îc ph©n theo cÊp chÊt l−îng ®Õn tõng lo¹i trªn c¬ së khÝ hËu, ®Êt ®ai, thùc b×
hoÆc l−îng ho¸ th«ng qua cÊp lËp ®Þa trªn c¬ së tiÒm n¨ng s¶n xuÊt gç ban ®Çu.
C¸c nhµ l©m nghiÖp cho r»ng, môc tiªu ban ®Çu cña viÖc x¸c ®Þnh lËp
®Þa lµ:
+ Dù tÝnh n¨ng suÊt tiÒm n¨ng cña l©m phÇn, c¶ hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai.
+ Cung cÊp th«ng tin cÇn thiÕt cho viÖc ®Þnh h−íng qu¶n lý ®Êt, trong
78
- ®ã, môc tiªu thø nhÊt ®−îc coi lµ c¬ b¶n.
VÒ lý thuyÕt, cã thÓ ®¸nh gi¸ trùc tiÕp lËp ®Þa th«ng qua ph©n tÝch c¸c
yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt cña rõng, nh− dinh d−ìng ®Êt, ®é Èm, chÕ ®é
nhiÖt, ¸nh s¸ng, ®Þa h×nh... Tuy vËy, mÆc dï cã thÓ ®¸nh gi¸ trùc tiÕp lËp ®Þa,
nh−ng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ngay ®−îc c¸c nh©n tè nµy ngoµi hiÖn tr−êng b»ng
kinh nghiÖm cña c¸c nhµ l©m nghiÖp. V× thÕ, lËp ®Þa th−êng ®−îc ®¸nh gi¸
gi¸n tiÕp.
C¸c nhµ l©m nghiÖp th−êng coi gç lµ s¶n phÈm cuèi cïng ®Ó ®¸nh gi¸
lËp ®Þa. Tr÷ l−îng gç hiÖn cã ®−îc coi lµ chØ tiªu ®¸nh gi¸ lËp ®Þa h÷u hiÖu
nhÊt. MÆc dï vËy, chØ tiªu nµy ngoµi lËp ®Þa ra cßn chÞu t¸c ®éng bëi nhiÒu
yÕu tè kh¸c n÷a, nh− mËt ®é, ph−¬ng thøc khai th¸c tr−íc ®ã, loµi c©y trång.
Tõ ®ã ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ lËp ®Þa.
C¬ së ®Ó xem xÐt chÊt l−îng lËp ®Þa lµ ®Êt. Nh©n tè nµy th−êng æn ®Þnh
vµ cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc ¶nh h−ëng cña nã ®Õn n¨ng suÊt l©m phÇn. §Êt ®−îc
coi lµ yÕu tè quan träng ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt cña rõng, bao gåm c¸c yÕu
tè cã tÝnh æn ®Þnh l©u dµi, nh− ®é dÇy, kÕt cÊu ®Êt, møc ®é thÈm thÊu, ®¸ mÑ...
vµ nh÷ng nh©n tè dÔ thay ®æi, nh− hµm l−îng mïn, hµm l−îng nit¬, cÊu tróc
cña líp ®Êt mÆt... V× thÕ, lËp ®Þa còng kh«ng thÓ nµo ®¸nh gi¸ hoµn toµn th«ng
qua ®Êt ®−îc.
¦u ®iÓm cña viÖc sö dông c¸c ®Æc tÝnh cña ®Êt ®Ó xem xÐt lËp ®Þa lµ
viÖc ®¸nh gi¸ ®−îc tiÕn hµnh ®éc lËp víi rõng (tr−íc khi cã rõng). ChÝnh v×
thÕ, viÖc ®¸nh gi¸ lËp ®Þa cã thÓ tiÕn hµnh trªn nh÷ng diÖn tÝch ®ang cã rõng
hoÆc rõng ®· mÊt hoÆc ch−a cã rõng.
Mét sè nhµ l©m nghiÖp cho r»ng, cã thÓ dùa vµo thùc vËt chØ thÞ ®Ó ®¸nh
gi¸ lËp ®Þa (Husch, B.1982). §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, gi÷a thùc vËt vµ lËp ®Þa cã
mèi quan hÖ qua l¹i, cã thÓ th«ng qua mèi quan hÖ ®ã ®¸nh gi¸ lËp ®Þa, ®¸nh
gi¸ n¨ng suÊt l©m phÇn. Tuy vËy, thùc vËt chØ thÞ cã h¹n chÕ lµ:
- Dùa vµo thùc vËt chØ thÞ chØ cho phÐp ®¸nh gi¸ lËp ®Þa ë møc t−¬ng ®èi
vµ cã tÝnh chÊt ®Þnh tÝnh.
79
- - §Æc tr−ng cña thùc b× (hay thùc vËt d−íi t¸n rõng) lµ hay bÞ ch¸y vµ
hay bÞ ®éng vËt ¨n, bëi chóng th−êng lµ nguån thøc ¨n hµng ngµy cña ®éng vËt.
- Thùc vËt d−íi t¸n th«ng th−êng chØ ph¶n ¸nh ®é ph× tÇng ®Êt mÆt, tÇng
nµy Ýt ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng cña c©y. Thùc tÕ cho thÊy, tÇng ®Êt s©u phÝa
d−íi míi ph¶n ¸nh chÊt l−îng lËp ®Þa ®èi víi sinh tr−ëng cña c©y.
Tõ thùc tÕ ®ã, cho ®Õn nay ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ lËp ®Þa phæ biÕn nhÊt
lµ dùa vµo chiÒu cao cña c©y ë tuæi x¸c ®Þnh.
VÒ lý thuyÕt, sinh tr−ëng chiÒu cao chÞu ¶nh h−ëng cña chÊt l−îng lËp
®Þa, Ýt chÞu ¶nh h−ëng bëi mËt ®é, t−¬ng ®èi æn ®Þnh víi c¸c lo¹i c−êng ®é tØa
th−a vµ cã quan hÖ chÆt chÏ víi tr÷ l−îng. ChÝnh v× thÕ, chiÒu cao ë tuæi c¬ së
nµo ®ã ®−îc sö dông réng r·i ®Ó ®¸nh gi¸ lËp ®Þa trªn c¬ së ®Þnh l−îng vµ
®−îc coi lµ chØ sè lËp ®Þa.
Th«ng th−êng, chØ sè lËp ®Þa ®−îc −íc l−îng th«ng qua chiÒu cao vµ
tuæi cña nh÷ng c©y −u thÕ vµ ®ång −u thÕ,v× vËy chØ sè nµy chØ ¸p dông cho
nh÷ng l©m phÇn thuÇn loµi ®Òu tuæi. Khi chiÒu cao vµ tuæi ®−îc x¸c ®Þnh, c¨n
cø biÓu ®å x¸c ®Þnh chØ sè lËp ®Þa cho mçi l©m phÇn. §©y chÝnh lµ chiÒu cao ë
tuæi c¬ së cho tr−íc, ch¼ng h¹n nh− ë tuæi 30, 50 hay 100.
Nh− vËy, chiÒu cao cho tr−íc ë tuæi x¸c ®Þnh ®−îc coi lµ chØ sè lËp ®Þa.
ThÕ nh−ng, ngoµi thùc tÕ, khi ®o chiÒu cao ®Ó x¸c ®Þnh chØ sè lËp ®Þa cho mçi
l©m phÇn, tuæi cña l©m phÇn th−êng kh«ng trïng víi tuæi c¬ së, cã thÓ thÊp
h¬n hoÆc cao h¬n. Bëi lÏ ®ã, cÇn ph¶i thiÕt lËp c¸c ®−êng cong sinh tr−ëng
chiÒu cao theo mét hÖ thèng x¸c ®Þnh, ®Ó th«ng qua chiÒu cao ë mét tuæi bÊt
kú, cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc chØ sè lËp ®Þa cho l©m phÇn. Trong s¶n l−îng rõng,
c¸c ®−êng cong nµy ®−îc gäi lµ ®−êng cong cÊp ®Êt. V× thÕ, chØ sè lËp ®Þa
còng ®−îc gäi t−¬ng øng lµ chØ sè cÊp ®Êt. Sau ®©y sÏ lÇn l−ît ®Ò cËp ®Õn c¸c
ph−¬ng ph¸p thiÕt lËp c¸c ®−êng cong sinh tr−ëng chiÒu cao hay cßn gäi lµ
ph−¬ng ph¸p ph©n chia c¸c ®−êng cong cÊp ®Êt.
80
- 2.3.2. Ph©n chia cÊp ®Êt.
Cïng víi tuæi t¨ng lªn, c¸c chØ tiªu s¶n l−îng cña l©m phÇn còng kh«ng
ngõng biÕn ®æi theo. V× vËy, cÇn thiÕt ph¶i dù ®o¸n tr−íc c¸c chØ tiªu nµy
còng nh− biÖn ph¸p kü thuËt cÇn t¸c ®éng cho mçi l©m phÇn ë c¸c thêi ®iÓm
kh¸c nhau trong chu kú kinh doanh. §¬n vÞ ®Ó dù ®o¸n s¶n l−îng vµ x¸c ®Þnh
hÖ thèng biÖn ph¸p kinh doanh ®−îc gäi lµ cÊp ®Êt.
Trong l©m nghiÖp, cÊp ®Êt lµ mét c«ng cô dïng ®Ó ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt
cña mét lo¹i rõng x¸c ®Þnh trªn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cô thÓ. C¨n cø vµo hÖ thèng
cÊp ®Êt, ph©n chia c¸c l©m phÇn thùc tÕ thµnh c¸c ®¬n vÞ kh¸c nhau, mçi ®¬n
vÞ t−¬ng øng víi mét cÊp n¨ng suÊt vµ mét hÖ thèng biÖn ph¸p t¸c ®éng. Víi ý
nghÜa nh− vËy, mçi loµi c©y, cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh ph©n chia cÊp ®Êt trªn c¬
së chØ tiªu s¶n l−îng nµo ®ã.
Theo NguyÔn Ngäc Lung (1999), cÊp ®Êt hay cÊp n¨ng suÊt cña mét
lo¹i rõng x¸c ®Þnh nµo ®ã lµ ®¸nh gi¸ sù phï hîp cña ®iÒu kiÖn lËp ®Þa víi lo¹i
rõng ®ã th«ng qua n¨ng suÊt gç, v× vËy ®èi víi c¸c loµi c©y trång kh¸c nhau
th× ph©n chia cÊp ®Êt nh»m ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt cña lËp ®Þa ®èi víi s¶n phÈm
môc ®Ých, nã phôc vô lîi Ých con ng−êi chø kh«ng ph¶i lîi Ých sinh tån cña
lo¹i rõng ®ã. Nh−ng muèn cã n¨ng suÊt gç cao (hay s¶n l−îng qu¶, nhùa,....)
sù phï hîp cña quÇn thÓ rõng víi lËp ®Þa còng ph¶i cao. CÊp n¨ng suÊt ë ®©y
®−îc hiÓu lµ s¶n l−îng l©m phÇn (nh− tr÷ l−îng) ë tuæi x¸c ®Þnh nµo ®ã.
CÊp ®Êt th−êng ®−îc sö dông ®Ó ph©n chia ®¬n vÞ dù ®o¸n s¶n l−îng vµ
x¸c ®Þnh hÖ thèng biÖn ph¸p t¸c ®éng cho ®èi t−îng rõng trång mµ chñ yÕu lµ
rõng thuÇn loµi ®Òu tuæi. Víi ®èi t−îng rõng tù nhiªn hçn loµi kh¸c tuæi, ®¬n
vÞ nµy ®−îc gäi lµ cÊp n¨ng suÊt. Víi rõng tù nhiªn, cÊp n¨ng suÊt chÝnh lµ
cÊp tr÷ l−îng t−¬ng øng víi tõng cÊp chiÒu cao.
2.3.2.1. ChØ tiªu ph©n chia cÊp ®Êt.
Nh− ®· biÕt, t¹i nh÷ng thêi ®iÓm x¸c ®Þnh, cÊp ®Êt ph¶n ¸nh n¨ng suÊt
cña l©m phÇn thuéc loµi c©y nµo ®ã trªn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cho tr−íc. Thùc tÕ
81
- s¶n xuÊt l©m nghiÖp cho thÊy, cïng loµi c©y, cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, nh−ng
mËt ®é ban ®Çu vµ hÖ thèng biÖn ph¸p t¸c ®éng kh¸c nhau (nh− thêi ®iÓm tØa
th−a, c−êng ®é tØa th−a, thêi gian gi·n c¸ch gi÷a 2 lÇn tØa th−a...) th× t¹i tuæi
x¸c ®Þnh, s¶n l−îng cña c¸c l©m phÇn còng kh¸c nhau. Tõ ®ã nhËn thÊy, chØ
tiªu ph©n chia cÊp ®Êt cÇn ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau:
- Ph¶n ¸nh tèt sù phï hîp cña lËp ®Þa ®èi víi sinh tr−ëng cña loµi c©y trång.
- Cã quan hÖ chÆt chÏ víi tr÷ l−îng, v× tr÷ l−îng lµ chØ tiªu tæng hîp
ph¶n ¸nh n¨ng suÊt l©m phÇn t¹i nh÷ng thêi ®iÓm cho tr−íc.
- VÒ c¬ b¶n ®éc lËp víi mËt ®é.
- Kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p tØa th−a.
- X¸c ®Þnh ®¬n gi¶n ngoµi hiÖn tr−êng.
Qua nghiªn cøu, nhiÒu t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, víi mçi l©m phÇn, chiÒu cao
ë tuæi x¸c ®Þnh lµ chØ tiªu biÓu thÞ tèt cho søc s¶n xuÊt cña l©m phÇn. V× thÕ,
viÖc thiÕt lËp c¸c ®−êng cong sinh tr−ëng chiÒu cao sÏ lµ c¬ së ®Ó ph©n chia
c¸c l©m phÇn thuéc cïng loµi c©y theo ®¬n vÞ c¸c cÊp ®Êt kh¸c nhau.
Sö dông chiÒu cao lµm chØ tiªu ph©n chia cÊp ®Êt cã nh÷ng −u ®iÓm so
víi c¸c chØ tiªu kh¸c lµ:
- ChiÒu cao dÔ x¸c ®Þnh.
- Tr÷ l−îng cã quan hÖ chÆt víi chiÒu cao, v× thÕ chiÒu cao lµ chØ tiªu
ph¶n ¸nh tèt tr÷ l−îng l©m phÇn.
- Sinh tr−ëng chiÒu cao chÞu ¶nh h−ëng râ nÐt cña ®iÒu kiÖn lËp ®Þa vµ Ýt
chÞu ¶nh h−ëng cña biÖn ph¸p t¸c ®éng. §©y lµ chØ tiªu quan träng ph¶n ¸nh
n¨ng lùc sinh tr−ëng cña loµi c©y trªn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cô thÓ.
Cho ®Õn nay, trong l©m nghiÖp, ng−êi ta th−êng sö dông mét sè lo¹i
chiÒu cao l©m phÇn kh¸c nhau, mçi lo¹i ®Òu cã ý nghÜa vµ c¸ch x¸c ®Þnh
riªng, ®ã lµ:
- ChiÒu cao b×nh qu©n céng:⎯H.
82
- - ChiÒu cao c©y cã ®−êng kinh b×nh qu©n: Hd
- ChiÒu cao c©y cã tiÕt diÖn b×nh qu©n: Hg.
- ChiÒu cao Lorey: HL.
- ChiÒu cao −u thÕ: H0, H100 ...H50 (xem Vò TiÕn Hinh, Ph¹m Ngäc
Giao, 1997).
Trong c¸c lo¹i chiÒu cao trªn, trõ chiÒu cao b×nh qu©n céng, c¸c lo¹i
chiÒu cao kh¸c ®Òu ®−îc x¸c ®Þnh tõ ®−êng cong chiÒu cao l©m phÇn (khi x¸c
®Þnh chiÒu cao Lorey, chiÒu cao cña tõng cÊp kÝnh ®−îc tra tõ ®−êng cong
chiÒu cao th«ng qua ®−êng kÝnh b×nh qu©n theo tiÕt diÖn cña tõng cÊp). Thø tù
cña c¸c lo¹i chiÒu cao nµy ®−îc s¾p xÕp nh− sau:
H < Hd < Hg < HL < H0
H < Hd < Hg < HL < H100 < H50
Trong c¸c lo¹i chiÒu cao ®−îc ®Ò cËp ë trªn, chiÒu cao⎯H, Hd, Hg chÞu
¶nh h−ëng cña tØa th−a. NÕu tØa th−a tÇng d−íi, sÏ lµm cho c¸c chØ tiªu nµy
t¨ng lªn. Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra c¸c l©m phÇn ®Ó lËp biÓu s¶n l−îng mét sè loµi
c©y trång ë n−íc ta cho thÊy, sau mçi lÇn tØa th−a, chiÒu cao Hg cña bé phËn
nu«i d−ìng b»ng 1,03-1,05 lÇn chiÒu cao l©m phÇn tr−íc tØa th−a. Møc ®é biÕn
®æi nµy tû lÖ thuËn víi c−êng ®é tØa th−a (Vò TiÕn Hinh, 2000).
Khi nghiªn cøu lËp biÓu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cho c¸c l©m phÇn Th«ng
3 l¸ (Pinus kesiya Royle ex.Gordon) ë L©m §ång, NguyÔn Ngäc Lung (1999)
®· x¸c ®Þnh ¶nh h−ëng cña tØa th−a tÇng d−íi ®Õn chiÒu cao b×nh qu©n l©m
phÇn ë c¸c « ®o ®Õm kh¸c nhau. D−íi ®©y lµ kÕt qu¶ tÝnh to¸n cô thÓ:
¤ Phi N«m ¤ Eakmat ¤ T«n ThÊt LÔ ¤ Lang hanh
⎯H tr−íc TT 19,85m 20,06m 19,15m 5,76m
⎯H sau TT 21,33m 21,11m 20,47m 6,19m
Møc t¨ng 1,48m 1,05m 1,32m 0,43m
PhÇn tr¨m 7,4% 5,2% 6,9% 7,4%
83
- Sè liÖu trªn ®©y cho thÊy, víi Th«ng 3 l¸, tØa th−a tÇng d−íi lµm chiÒu
cao b×nh qu©n l©m phÇn t¨ng lªn tõ 5,2% ®Õn 7,4%. Møc ®é t¨ng lªn cña
chiÒu cao b×nh qu©n nµy b»ng kho¶ng 1/3 ®Õn 1/2 cù ly gi÷a c¸c cÊp ®Êt ë tuæi
t−¬ng øng. Nh− vËy, nÕu dïng H lµm chØ tiªu ph©n chia cÊp ®Êt, th× cø sau 2
®Õn 3 lÇn tØa th−a, l©m phÇn l¹i dÞch chuyÓn lªn 1 cÊp ®Êt.
C¸c lo¹i chiÒu cao −u thÕ nh− H0, H100, H50 kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cña
biÖn ph¸p tØa th−a, do ®ã chóng lµ chØ tiªu thÝch hîp dïng ®Ó ph©n chia cÊp
n¨ng suÊt cho c¸c l©m phÇn.
ChiÒu cao −u thÕ cßn cã c¸c −u ®iÓm næi bËt lµ:
- Kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cña tØa th−a vµ cã quan hÖ víi tr÷ l−îng chÆt
h¬n so víi c¸c lo¹i chiÒu cao kh¸c.
- ChiÒu cao −u thÕ dÔ dµng x¸c ®Þnh trªn ¶nh m¸y bay. Theo Kramer
(Wenk,G.,1990), sai sè x¸c ®Þnh chiÒu cao nµy tõ ¶nh m¸y bay vµo kho¶ng
3%.
ChiÒu cao −u thÕ víi kh¸i niÖm chung nhÊt lµ chiÒu cao b×nh qu©n theo
tiÕt diÖn cña bé phËn c©y cã ®−êng kÝnh lín nhÊt trong l©m phÇn (do ®−êng
kÝnh vµ chiÒu cao cã quan hÖ ®ång biÕn, nªn nh÷ng c©y cã ®−êng kÝnh lín
nhÊt trong l©m phÇn ®ång nghÜa víi nh÷ng c©y cã chiÒu cao lín nhÊt trong
l©m phÇn). Tõ kh¸i niÖm chung nh− vËy, dÉn ®Õn cã mét sè lo¹i chiÒu cao −u
thÕ th−êng sö dông phæ biÕn trong l©m nghiÖp.
Tr−íc ®©y, khi x¸c ®Þnh tr÷ l−îng hay chiÒu cao Lorey, l©m phÇn
th−êng ®−îc chia thµnh 5 cÊp kÝnh cã sè c©y b»ng nhau. ChiÒu cao b×nh qu©n
cña cÊp thø 5 (cÊp lín nhÊt) ®−îc gäi lµ chiÒu cao −u thÕ vµ ®−îc ký hiÖu lµ H0
. Nh− vËy, H0 chÝnh lµ chiÒu cao c©y cã tiÕt diÖn b×nh qu©n cña 20% sè c©y cã
®−êng kÝnh lín nhÊt trong l©m phÇn. Kh¸c víi H0, H100 vµ H50 lµ chiÒu cao c©y
cã tiÕt diÖn b×nh qu©n cña 100 c©y hay 50 c©y lín nhÊt trªn ha.
So víi H0, H100 ®−îc sö dông phæ biÕn h¬n khi ph©n chia cÊp ®Êt cho
c¸c loµi c©y trång (Wenk, G., 1990 , Alder, D., 1980, Husch, B.; Miller, C. vµ
84
- Beers, T.W.,1982, Avery, T.E.; Burkhart, H.E,1975). Tuy vËy, còng theo
Alder, D., (1980), ®èi víi rõng ®¬n gi¶n vïng nhiÖt ®íi, ®«i khi chiÒu cao −u
thÕ kh«ng ph¶i lµ chØ tiªu thÝch hîp ®Ó ph©n chia cÊp ®Êt. Tr−êng hîp nµy
th−êng xuÊt hiÖn ë nh÷ng l©m phÇn non cña c¸c loµi c©y sinh tr−ëng nhanh vµ
nh÷ng loµi cã biÕn ®éng m¹nh vÒ sinh tr−ëng chiÒu cao.
ë ViÖt Nam, khi lËp biÓu cÊp ®Êt cho mét sè loµi c©y trång rõng chñ
yÕu, phÇn lín c¸c t¸c gi¶ sö dông chiÒu cao H0, nh−:
- Vò §×nh Ph−¬ng (1972): LËp biÓu cÊp ®Êt cho rõng Bå ®Ò (Styrax
tonkinensis).
- Vò Nh©m (1988), Vò TiÕn Hinh (1993, 2000), NguyÔn ThÞ B¶o L©m
(1996) : LËp biÓu cÊp ®Êt cho Th«ng ®u«i ngùa (Pinus massoniana - Lamb).
- Vò TiÕn Hinh (2000): LËp biÓu cÊp ®Êt cho Saméc (Cunninghamia
Lanceolata - Hook) vµ Mì (Manglietia glauca).
- NguyÔn Ngäc Lung (1999): LËp biÓu cÊp ®Êt cho Th«ng 3 l¸ (Pinus
kesiya Royle ex.Gordon) ë ViÖt Nam.
- B¶o Huy (1995): LËp biÓu cÊp ®Êt rõng TÕch (Tectona grandis) ë §¾c
L¾c.
Ngoµi ra cßn nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c còng sö dông H0 lµm chØ tiªu ph©n chia
cÊp ®Êt nh−: Viªn Ngäc Hïng (1989), Vò V¨n MÔ vµ NguyÔn Thanh §¹m
(1989)...
Tuy nhiªn, viÖc sö dông lo¹i chiÒu cao nµo ®Ó ph©n chia cÊp ®Êt còng
cÇn c¨n cø vµo môc ®Ých kinh doanh cô thÓ. Tr−êng hîp môc ®Ých kinh doanh
gç nhá hay rõng nguyªn liÖu cung cÊp d¨m hoÆc bét giÊy, chu kú kinh doanh
ng¾n, c¸c l©m phÇn kh«ng qua tØa th−a, th× nªn dïng chiÒu cao b×nh qu©n
chung.
ChiÒu cao b×nh qu©n l©m phÇn ®−îc ®Ò cËp ë ®©y cã nhiÒu lo¹i, nh−ng
hay ®−îc sö dông lµ chiÒu cao c©y cã tiÕt diÖn b×nh qu©n (theo c«ng thøc tÝnh
85
- to¸n, viÖc x¸c ®Þnh chiÒu cao b×nh qu©n céng kh¸ phøc t¹p, v× ph¶i ®o chiÒu
cao toµn bé nh÷ng c©y trong l©m phÇn hoÆc trong « tiªu chuÈn, mµ kh«ng x¸c
®Þnh tõ ®−êng cong chiÒu cao. Ngoµi ra, do khi tÝnh kh«ng lÊy gia quyÒn theo
bÊt kú chØ tiªu nµo, nªn Ýt cã ý nghÜa vµ Ýt ®−îc sö dông trong ®iÒu tra vµ kinh
doanh rõng).
ChiÒu cao c©y b×nh qu©n theo tiÕt diÖn (Hg) ®−îc x¸c ®Þnh tõ ®−êng
cong chiÒu cao th«ng qua ®−êng kÝnh b×nh qu©n theo tiÕt diÖn (Dg). Theo
Prodan, M. (1965), khi ph¹m vi biÕn ®éng ®−êng kÝnh trong l©m phÇn t−¬ng
®èi nhá, th× quan hÖ gi÷a thÓ tÝch th©n c©y víi tiÕt diÖn ngang theo d¹ng ®−êng
th¼ng. Tr−êng hîp nµy c©y b×nh qu©n vÒ thÓ tÝch còng chÝnh lµ c©y b×nh qu©n
vÒ tiÕt diÖn vµ nh− vËy, Hg còng chÝnh lµ chiÒu cao c©y b×nh qu©n vÒ thÓ tÝch.
V× lÏ ®ã, Hg ®−îc dïng phæ biÕn trong c¸c biÓu s¶n l−îng.
Tõ nh÷ng lý do võa ph©n tÝch ë trªn, víi nh÷ng l©m phÇn trong chu kú
kinh doanh kh«ng qua tØa th−a, nªn sö dông Hg lµm chØ tiªu ph©n chia cÊp ®Êt.
Trong tr−êng hîp nµy, ®−êng cong cÊp ®Êt còng chÝnh lµ ®−êng cong sinh
tr−ëng chiÒu cao cña l©m phÇn.
Khi sö dông chiÒu cao lµm chØ tiªu ph©n chia cÊp ®Êt còng cÇn l−u ý,
víi mçi loµi c©y, ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau, quy luËt sinh tr−ëng chiÒu
cao cã thÓ kh¸c nhau. Marschall, J. (1976) kh¼ng ®Þnh r»ng, quy luËt sinh
tr−ëng chiÒu cao cña mçi loµi c©y ë c¸c vïng kh¸c nhau cã sù kh¸c biÖt râ
nÐt. Tõ ®ã víi mçi kiÓu sinh tr−ëng chiÒu cao, cÇn x¸c lËp mét hÖ thèng cÊp
®Êt t−¬ng øng (mçi hÖ thèng cÊp ®Êt t−¬ng øng víi mét biÓu cÊp ®Êt).
Wenk, G.; Roemisch, K.; Gerold, D.; (1985) ®· chó ý ®Õn c¸c kiÓu sinh
tr−ëng khi ph©n chia cÊp ®Êt loµi Fichte. C¸c t¸c gi¶ ®· lËp 3 biÓu cÊp ®Êt
t−¬ng øng víi 3 kiÓu sinh tr−ëng chiÒu cao. §ã lµ kiÓu sinh tr−ëng nhanh,
kiÓu sinh tr−ëng trung b×nh vµ kiÓu sinh tr−ëng chËm. C¸c kiÓu sinh tr−ëng
nµy ®−îc thÓ hiÖn ë tû sè gi÷a chiÒu cao ë tuæi nµo ®ã víi chiÒu cao ë tuæi c¬
së A0. Tû sè nµy t¨ng dÇn tõ kiÓu sinh tr−ëng chËm ®Õn kiÓu sinh tr−ëng
86
- nhanh. Sè liÖu ®−îc trÝch tõ biÓu cÊp ®Êt loµi Fichte d−íi ®©y lµ vÝ dô minh
ho¹.
KiÓu sinh tr−ëng ChiÒu cao ChiÒu cao Tû sè
t¹i tuæi 50 t¹i tuæi A0=100 H50/H100
Sinh tr−ëng chËm 13,7m 28m 0,40
Sinh tr−ëng trung b×nh 15,4m 28m 0,55
Sinh tr−ëng nhanh 16,1m 28m 0,58
Nh− vËy, t¹i tuæi c¬ së A0 chiÒu cao b×nh qu©n cña 3 kiÓu sinh tr−ëng
®Òu b»ng nhau.Tõ ®ã, cã thÓ c¨n cø vµo tû sè gi÷a chiÒu cao ë tuæi nµo ®ã víi
chiÒu cao ë tuæi c¬ së A0 ®Ó ph©n ®èi t−îng lËp biÓu thµnh c¸c kiÓu sinh
tr−ëng chiÒu cao kh¸c nhau, mçi kiÓu lËp mét biÓu cÊp ®Êt.
2.3.2.2. Mét sè kh¸i niÖm th−êng dïng khi lËp biÓu cÊp ®Êt.
- Tuæi c¬ së: Tuæi c¬ së lµ tuæi ®−îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh sè cÊp ®Êt cÇn
ph©n chia cho mçi loµi c©y, x¸c ®Þnh ph¹m vi biÕn ®éng chiÒu cao gi÷a c¸c
cÊp ®Êt vµ chØ sè cÊp ®Êt sao cho hîp lý. Th«ng th−êng tuæi c¬ së (A0) ®−îc
x¸c ®Þnh vµo giai ®o¹n mµ sinh tr−ëng chiÒu cao cña loµi c©y b−íc vµo æn
®Þnh. Nh− vËy, tuæi c¬ së cµng cao cµng tèt. Theo Wenk, G. (1990), víi phÇn
lín c¸c loµi c©y sinh tr−ëng chËm ë Ch©u ¢u, tuæi c¬ së th−êng ®−îc x¸c ®Þnh
b»ng 100; víi c¸c loµi c©y sinh tr−ëng nhanh, A0 cã thÓ b»ng 50. §èi víi c¸c
loµi c©y ë vïng nhiÖt ®íi cã chu kú kinh doanh dµi, A0 cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng
30, 40, 50 tuú thuéc vµo tuæi cña c¸c l©m phÇn ®ang tån t¹i ngoµi thùc tÕ.
Khi lËp biÓu cÊp ®Êt cho rõng Th«ng 3 l¸, NguyÔn Ngäc Lung (1999)
x¸c ®Þnh A0 = 60, cßn Alder, D. (1980) x¸c ®Þnh A0 = 20 cho loµi Cupressus
lusitanica ë Kenya; Abdalla. M.T. (1985) chän A0 = 30 khi lËp biÓu cÊp ®Êt
cho loµi Acacia nibotica ë Xu®¨ng.
Víi c¸c loµi c©y trång rõng chñ yÕu ë n−íc ta hiÖn nay, do chu kú kinh
doanh ng¾n, h¬n n÷a ngoµi thùc tÕ Ýt tån t¹i nh÷ng l©m phÇn tuæi cao, nªn tuæi
87
- A0 ®−îc chän th−êng dao ®éng tõ 8 ®Õn 12, mét sè Ýt loµi tuæi A0 ≥ 15 (Sa
méc, Th«ng ®u«i ngùa (Vò TiÕn Hinh, 2000 ), TÕch (B¶o Huy, 1995 ), QuÕ
(Vò TiÕn Hinh, 2003 )). ThËm chÝ cã loµi A0 ®−îc x¸c ®Þnh ë tuæi 7 (Bå ®Ò
(TrÞnh §øc Huy, 1988 )). Qua c¸c biÓu cÊp ®Êt ®· lËp cho thÊy, nguyªn t¾c
chung x¸c ®Þnh tuæi A0 lµ, t¹i ®ã sè l©m phÇn ®−îc thu thËp sè liÖu cho mçi
loµi c©y lµ nhiÒu nhÊt vµ dÔ x¸c ®Þnh ph¹m vi biÕn ®éng chiÒu cao lµm c¬ së
x¸c ®Þnh hîp lý sè cÊp ®Êt cÇn ph©n chia còng nh− cù ly chiÒu cao gi÷a c¸c
cÊp ®Êt.
- ChØ sè cÊp ®Êt
ChØ sè cÊp ®Êt (Si) lµ gi¸ trÞ chiÒu cao cho tr−íc øng víi tõng cÊp ®Êt t¹i
tuæi c¬ së A0.
Víi loµi Th«ng 3 l¸, t¹i A0 = 60, chiÒu cao t−¬ng øng víi cÊp ®Êt tõ I
®Õn V lÇn l−ît lµ 40,8; 35,8; 30,8; 25,8; 20,8 m. Tõ ®ã chØ sè cña tõng cÊp ®Êt
®−îc x¸c ®Þnh lµ: S1 = 40,8 m S2 = 35,8 m S3 = 30,8 m
S4 = 25,8 m S5 = 20,8 m
T−¬ng tù nh− vËy, t¹i tuæi 15, chØ sè cña c¸c cÊp ®Êt loµi Sa méc lµ: S1=
15m; S2 = 13m; S3 = 11 m; S4 = 9 m.
- §−êng cong cÊp ®Êt
§−êng cong cÊp ®Êt hay cßn gäi lµ ®−êng cong chØ thÞ cÊp ®Êt (Alder,
D.1980) lµ ®−êng sinh tr−ëng chiÒu cao b×nh qu©n (H100, H0, Hg) cña tõng cÊp
®Êt. Nguyªn t¾c chung, c¸c ®−êng cong nµy ®Òu xuÊt ph¸t tõ gèc to¹ ®é vµ ®i
qua gi¸ trÞ chiÒu cao cho tr−íc t¹i tuæi A0 (C¸c ®−êng liÒn nÐt h×nh 2.1)
- CÊp ®Êt tuyÖt ®èi vµ cÊp ®Êt t−¬ng ®èi.
Th«ng th−êng cã hai c¸ch gäi tªn cÊp ®Êt:
Dïng ch÷ sè La m·: I, II ... V ®Æt tªn cho c¸c cÊp ®Êt tõ tèt ®Õn xÊu.
Ch¼ng h¹n víi Sa méc, cã cÊp ®Êt I, II, III, IV; víi Th«ng 3 l¸, cã c¸c cÊp ®Êt
I, II, III, IV, V. Víi c¸ch gäi tªn nh− vËy, ta cã cÊp ®Êt t−¬ng ®èi.
88
- Ngoµi c¸ch gäi tªn nh− trªn, ng−êi ta th−êng dïng chØ sè cÊp ®Êt ®Ó gäi
tªn c¸c cÊp ®Êt. Theo c¸ch gäi tªn nµy, ta cã cÊp ®Êt tuyÖt ®èi. VÝ dô, víi Sa
méc cã c¸c cÊp ®Êt 15, 13, 11, 9; víi Th«ng 3 l¸, cã c¸c cÊp ®Êt 40, 35, 30, 25
vµ 20.
- BiÓu cÊp ®Êt
BiÓu cÊp ®Êt lµ biÓu ghi gi¸ trÞ chiÒu cao trung b×nh ë tõng tuæi hay cÊp
tuæi t−¬ng øng víi tõng cÊp ®Êt. Tuy vËy, ®Ó tiÖn cho viÖc sö dông biÓu x¸c
®Þnh cÊp ®Êt cho c¸c l©m phÇn ngoµi thùc tÕ, ngoµi gi¸ trÞ b×nh qu©n ra, ng−êi
ta cßn ghi thªm gi¸ trÞ chiÒu cao giíi h¹n trªn vµ d−íi cho tõng cÊp ®Êt.
- BiÓu ®å cÊp ®Êt.
Khi biÓu thÞ c¸c ®−êng cong sinh tr−ëng chiÒu cao cña tõng cÊp ®Êt (cã
khi c¶ ®−êng giíi h¹n gi÷a c¸c cÊp ®Êt) lªn biÓu ®å, ta cã biÓu ®å cÊp ®Êt. ë
h×nh 2.1, nh÷ng ®−êng liÒn nÐt biÓu thÞ c¸c ®−êng cong cÊp ®Êt, cßn c¸c
®−êng ®øt qu·ng lµ ®−êng giíi h¹n gi÷a c¸c cÊp ®Êt.
0
H (m)
40
I
35 II
30
III
25 IV
V
20
15
10
5
0 A (tuæi)
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70
H×nh 2.1. BiÒu ®å cÊp ®Êt rõng Th«ng ba l¸
(NguyÔn Ngäc Lung, 1999)
89
- - Sö dông biÓu cÊp ®Êt vµ biÓu ®å cÊp ®Êt.
BiÓu cÊp ®Êt còng nh− biÓu ®å cÊp ®Êt ®−îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh cÊp ®Êt
cho c¸c l©m phÇn thuéc loµi c©y nµo ®ã. Khi sö dông biÓu, tr−íc tiªn cÇn x¸c
®Þnh tuæi vµ chiÒu cao cho l©m phÇn (H100, H0 hay Hg tuú theo chiÒu cao ®−îc
chän ®Ó ph©n chia cÊp ®Êt). Sau ®ã, c¨n cø vµo tuæi vµ chiÒu cao, dß trªn biÓu
cÊp ®Êt hay biÓu ®å cÊp ®Êt, x¸c ®Þnh cÊp ®Êt cho l©m phÇn.
2.3.2.3. X¸c ®Þnh sè cÊp ®Êt cÇn ph©n chia.
§Ó x¸c ®Þnh sè cÊp ®Êt cÇn ph©n chia cho mçi loµi c©y, tr−íc tiªn cÇn
thÓ hiÖn c¸c ®−êng sinh tr−ëng chiÒu cao thùc nghiÖm cña c¸c l©m phÇn lªn
biÓu ®å (sè liÖu vÒ sinh tr−ëng cã thÓ ®−îc thu thËp th«ng qua c¸c lÇn ®o ®¹c
trªn « b¸n cè ®Þnh, « cè ®Þnh hoÆc gi¶i tÝch c©y b×nh qu©n theo lo¹i chiÒu cao
®−îc chän). Sau ®ã, x¸c ®Þnh ®−êng giíi h¹n trªn vµ d−íi cña ph¹m vi biÕn
®éng sinh tr−ëng chiÒu cao.
C¨n cø vµo sè « thu thËp sè liÖu ë tõng tuæi, ph¹m vi biÕn ®éng chiÒu
cao, x¸c ®Þnh tuæi cë së A0. Tuæi c¬ së nªn chän ®ång thêi víi viÖc x¸c ®Þnh
chØ sè cÊp ®Êt sao cho cµng cao cµng tèt vµ t¹i ®ã, cù ly gi÷a c¸c cÊp ®Êt vµ chØ
sè cÊp ®Êt nªn lÊy lµ sè nguyªn. VÝ dô, biÓu cÊp ®Êt rõng QuÕ ë V¨n Yªn -
Yªn B¸i:
CÊp ®Êt Ph¹m vi biÕn ®éng chiÒu cao Si
I 15,5 - 18,5m 17m
II 12,5 - 15,4m 14m
III 9,5 - 12,4m 11m
IV 6,5 - 9,4m 8m
2.3.2.4. Ph−¬ng ph¸p x¸c lËp ®−êng cong cÊp ®Êt.
Sau khi x¸c ®Þnh sè cÊp ®Êt cÇn ph©n chia, tuæi s¬ së A0 vµ chØ sè (Si)
cho c¸c cÊp ®Êt, tiÕn hµnh x¸c lËp c¸c ®−êng cong sinh tr−ëng chiÒu cao b×nh
qu©n cho tõng cÊp ®Êt. C¸c ®−êng cong nµy cßn ®−îc gäi lµ ®−êng cong cÊp
90
- ®Êt hay ®−êng cong chØ thÞ cÊp ®Êt. §©y lµ néi dung c¬ b¶n cña b−íc néi
nghiÖp lËp biÓu cÊp ®Êt cho mçi loµi c©y.
Tõ c¸c biÓu cÊp ®Êt ®· lËp cho c¸c loµi c©y ë trong vµ ngoµi n−íc cho
thÊy, cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p x¸c lËp ®−êng cong cÊp ®Êt ®−îc c¸c t¸c gi¶ sö
dông. Khi x¸c lËp c¸c ®−êng cong cÊp ®Êt cho loµi c©y nµo ®ã, ng−êi ta
th−êng sö dông ®ång thêi nhiÒu ph−¬ng ph¸p, sau ®ã lùa chän ph−¬ng ph¸p
thÝch hîp nhÊt.
Dï ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµo ®i n÷a, c¸c ®−êng cong cÊp ®Êt ph¶i tho¶
m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn sau:
- §¹i diÖn tèt cho quy luËt sinh tr−ëng chiÒu cao cña c¸c l©m phÇn
thuéc tõng cÊp ®Êt.
- XuÊt ph¸t tõ gèc to¹ ®é.
- §é dèc cña c¸c ®−êng cong cÊp ®Êt t¨ng dÇn tõ cÊp ®Êt xÊu ®Õn cÊp
®Êt tèt (b¶o ®¶m cho c¸c ®−êng sinh tr−ëng chiÒu cao kh«ng c¾t nhau)
- Mçi ®−êng cong cÊp ®Êt ®i qua mét ®iÓm cho tr−íc t¹i tuæi c¬ së A0.
Cuèi cïng th«ng qua kiÓm nghiÖm, lùa chän ph−¬ng ph¸p phï hîp
nhÊt. D−íi ®©y lÇn l−ît giíi thiÖu mét sè ph−¬ng ph¸p th−êng ®−îc øng dông
®Ó x¸c lËp c¸c ®−êng cong cÊp ®Êt.
a) X¸c lËp ®−êng cong cÊp ®Êt trªn c¬ së ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng b×nh
qu©n chung.
Ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng b×nh qu©n chung cña ®èi t−îng lËp biÓu lµ
ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng ®−îc x¸c lËp trªn c¬ së sè liÖu sinh tr−ëng chiÒu cao
cña c¸c l©m phÇn thu thËp sè liÖu ®Ó lËp biÓu cÊp ®Êt.
Cã hai ph−¬ng ph¸p x¸c lËp ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng b×nh qu©n cho ®èi
t−îng lËp biÓu, mçi ph−¬ng ph¸p cã −u ®iÓm vµ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Tuy vËy,
c¸c ph−¬ng ph¸p nµy ®Òu cã mét sè néi dung ban ®Çu gièng nhau, ®ã lµ:
- Lùa chän ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng b×nh qu©n.
91
- - BiÕn ®æi ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng vÒ d¹ng ®−êng th¼ng (®Ó tiÖn cho
viÖc x¸c ®Þnh c¸c tham sè vµ x¸c lËp c¸c ®−êng cong cÊp ®Êt sau nµy, mÆc dï
vÉn x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ hîp lý cho c¸c tham sè cña ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng
d¹ng hµm mò b»ng ch−¬ng tr×nh SPSS 10.0 for Windows).
Y=A+BX (2.7)
Víi: Hµm Schumacher: Y = LnH; X = 1/Ac
Hµm Gompertz: Y = Ln(Ln(m/H)); X = A
Hµm Korf: Y = Ln(Ln(m/H)); X = LnA
Trong ®ã: Ln lµ Logarit tù nhiªn, A lµ tuæi.
- X¸c lËp ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng chiÒu cao b×nh qu©n tõ ®−êng sinh
tr−ëng thùc nghiÖm b×nh qu©n.
§©y lµ ph−¬ng ph¸p th−êng ®−îc c¸c t¸c gi¶ trong n−íc vËn dông ®Ó
x¸c lËp ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng chiÒu cao cho mçi loµi c©y. Néi dung chÝnh
cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ:
X¸c ®Þnh gi¸ trÞ chiÒu cao b×nh qu©n t¹i tõng tuæi tõ sè liÖu sinh tr−ëng
chiÒu cao cña c¸c l©m phÇn tham gia tÝnh to¸n.
Tõ sè liÖu chiÒu cao thùc nghiÖm b×nh qu©n, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ −íc l−îng
cña c¸c tham sè A, B theo c«ng thøc th«ng th−êng:
∑ X ⋅∑ Y
∑ XY −
n
b= (2.8)
2 (∑ X )
2
∑X −
n
a = Y − bX (2.9)
- X¸c lËp ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng chiÒu cao b×nh qu©n b»ng ph−¬ng
ph¸p håi quy ph©n nhãm.
§©y lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc Alder, D. (1980) sö dông ®Ó −íc l−îng c¸c
tham sè A, B cña ph−¬ng tr×nh (2.7), trong ®ã ®−êng sinh tr−ëng chiÒu cao
92
nguon tai.lieu . vn
