Xem mẫu
- 1
Chương 1.
KHÁI NI M VÙNG VEN B VÀ QU N LÝ T NG
H P VÙNG VEN B
Vùng ven b luôn là nơi ư c con ngư i quan tâm do ngu n tài nguyên c a nó. ây là
nơi có vùng ng b ng màu m và tài nguyên bi n phong phú, vùng ven b cũng là nơi d
dàng cho s ti p c n c a th trư ng qu c t . Nó t o ra không gian s ng, các tài nguyên sinh
v t và phi sinh v t cho các ho t ng c a con ngư i và có ch c năng i u hoà i v i môi
trư ng t nhiên cũng như môi trư ng nhân t o.
Vùng ven b là tr ng tâm c a nhi u ngành kinh t qu c gia, là nơi mà ph n l n các ho t
ng v kinh t , xã h i di n ra và cũng là nơi mà tác ng c a các ho t ng này nhi u nh t.
i v i nh ng nư c có vùng b , hơn m t n a dân s s ng t i ây và t m quan tr ng c a vùng
ven b còn gia tăng trong tương lai do s gia tăng không ng ng c a vi c di dân t các vùng
sâu trong lãnh th t i ây. Do v y, không ng c nhiên khi có s xung t sâu s c gi a nhu c u
tiêu dùng hi n nay i v i tài nguyên và vi c m b o cho vi c tiêu th tài nguyên ó trong
tương lai. Trong m t s qu c gia, s xung t ó ã t n m c nguy c p do ph n l n vùng
ven b ã b ô nhi m do các ngu n khác nhau. R t nhi u ho t ng phát tri n ô th , công
nghi p và nông nghi p trên vùng ven bi n là n m trong vùng t ng p nư c ven bi n có năng
su t cao và các d án phát tri n ang làm bi n i h sinh thái ven bi n trên m t qui mô r t
l n. Nư c th i t h u h t các ô th và khu công nghi p trên th gi i tr c ti p vào bi n
ho c gián ti p qua các h th ng sông mà không ư c x lý ho c x lý r t ít. Ngh cá b sa sút,
t ng p nư c b khô, các r n san hô b phá h y, các bãi bi n b xu ng c p,...
các vùng ven b ư c duy trì và b o v , c n ph i có hành ng hi u qu và k p th i.
gi i quy t cho yêu c u này, m t h th ng qu n lý ã ư c hình thành: Qu n lý t ng h p
vùng ven b : (ICZM, Integrated Coastal Zone Management).
Qu n lý t ng h p vùng ven b (QLTHVB) có th cho phép gi i quy t các v n ny
sinh trong phát tri n như:
Tăng dân s vùng ven bi n, ô th hoá, c nh tranh t ai, ngu n nư c và các v n
•
liên quan n ô nhi m.
S dâng cao c a m c nư c bi n làm cho nhi u qu c gia ven bi n d b nh hư ng
•
c a l t l i và e d a cu c s ng và các ho t ng kinh t .
Qu n lý tài nguyên kém làm tăng ph m vi nh hư ng và tính kh c li t c a các tai
•
bi n thiên nhiên như bão l t, xói l b bi n,... i v i cu c s ng và dân cư.
Tài nguyên b khai thác quá m c và s d ng không h p lý, ví d như v n khai
•
thác c n ki t các loài thu h i s n, khai thác san hô làm v t li u xây d ng, phá r ng
ng p m n nuôi tôm.
I. Khái ni m vùng ven b
H u h t các hư ng d n QLTHVB ư c xu t b n u ng ý r ng vùng ven b là khu
v c có giao di n khá h p gi a bi n và t li n. ó là nơi các quá trình sinh thái ph thu c vào
s tác ng l n nhau gi a t li n và bi n, các tác ng này di n ra khá ph c t p và nh y
c m.
Vùng ven b thư ng ư c hi u như là nơi tương tác gi a t và bi n, bao g m các môi
trư ng ven b cũng như vùng nư c k c n. Các thành ph n c a nó bao g m các vùng châu
th , vùng ng b ng ven bi n, các vùng t ng p nư c, các bãi bi n và c n cát, các r n san
hô, các vùng r ng ng p m n, m phá, và các c trưng ven b khác. Khái ni m vùng ven b
thư ng ư c xác nh m t cách tùy ti n, hơi khác nhau gi a các qu c gia và thư ng d a vào
gi i h n pháp lý và ranh gi i hành chánh. Ngoài ra, còn có nh ng sai khác v a vă n
- 2
(physiography), sinh thái và kinh t gi a các vùng khác nhau, do ó không có m t nh nghĩa
ư c ch p nh n r ng rãi v vùng ven b . Thay vào ó, có nhi u nh nghĩa b sung ph c v
cho nh ng m c ích qu n lý khác nhau, trong ó v n ranh gi i c n ư c xem xét. Ví d
m t s nư c Châu Âu, vùng ven b m r ng ra t i vùng lãnh h i, m t s nư c khác thì l y
ư ng ng sâu làm gi i h n. Còn v ranh gi i t li n thì cũng r t mơ h do tác ng c a
bi n vào khí h u có th vào n vùng n i a bên trong cũng như vùng ng b ng ng p l t
r ng l n.
Vn ranh gi i vùng ven b có th ư c xác nh m t cách th c t bao g m các khu
v c và các ho t ng liên quan n v n qu n lý mà chương trình s nh m vào. Trong nhi u
trư ng h p, ranh gi i vùng t và bi n ư c ch n thư ng có m t kho ng cách nh t nh v i
m t m c t nhiên ch ng h n như là m c nư c th p trung bình (MLWM, Mean Low Water
Mark) hay m c nư c cao trung bình (MHWM, Mean High Water Mark).
B ng 1. M t s ví d v ranh gi i vùng ven b
Nư c, bang Ranh gi i t li n Ranh gi i bi n
Rhode Island 200 b k t b bi n Vùng lãnh h i (3 d m)
Hawaii T tc t li n tr vùng các khu r ng Vùng nư c c a Bang
b ov
Brunei T t c vùng t li n và nư c cách T MHWM n 200 m nư c sâu
MHWM 1 km
Singapore Toàn b t li n Vùng lãnh h i và các o xa b
Sri Lanka 300 m t MHWM 2 km t MLWM
Malaysia Ranh gi i huy n 20 km t b
Theo IUCN (1986), vùng ven b ư c nh nghĩa như sau: "là vùng ó t và bi n
tương tác v i nhau, trong ó ranh gi i v t li n ư c xác nh b i gi i h n các nh hư ng
c a bi n n t và ranh gi i v bi n ư c xác nh b i gi i h n các nh hư ng c a t và
nư c ng t n bi n."
Theo World Bank, vùng ven b ư c hi u là "... d a vào nh ng m c tiêu th c ti n, mà
vùng ven b là m t vùng c bi t có nh ng thu c tính c bi t, mà ranh gi i ư c xác nh,
thư ng d a vào nh ng v n ư c gi i quy t"
Ngoài ra còn có m t s thu t ng khác ư c s d ng trong QLTHVB bao g m:
Vùng ven bi n (Coastal area): v m t a lý thì r ng hơn vùng ven b , ư ng biên
•
c a nó m r ng v phía t li n hơn. Vùng ven b ch là m t ph n c a khu v c
ven bi n. i u này r t quan tr ng, ng trên phương di n ch c năng, b i trong
nhi u quy trình v môi trư ng, nhân kh u, kinh t và xã h i trên th c t b t ngu n
t vùng ven bi n r ng l n, tuy nhiên nh ng bi u hi n c a chúng ch th y rõ ư c
trong ph m vi vùng ven b .
Vùng nư c ven bi n (Coastal water): vành ai h p g n b có nư c bi n và nư c
•
c a sông.
Vùng gian tri u (Intertidal area): vùng gi a ư ng ng p tri u khi tri u th p nh t và
•
ư ng ng p tri u khi tri u cao nh t (ph n t li n ch u tác ng c a th y tri u).
Vùng b bi n (Coastline): ư ng ti p xúc t i i m chia c t t li n v i các vùng
•
nư c ven bi n.
Vùng t ven b (Shore lands): vùng t li n xu ng t i ư ng biên cao nh t b nh
•
hư ng b i th y tri u
- 3
Do có nhi u s khác nhau trong nh nghĩa v khái ni m vùng ven b , có m t s v n
thư ng n y sinh trong quá trình th c thi qu n lý t ng h p vùng ven b . Th nh t, pháp lu t
qu c gia liên quan t i gi i quy t v n này, n u nó t n t i, thư ng không rõ ràng trong vi c
ưa ra nh ng nh nghĩa và tiêu chí biên gi i vùng ven b m t cách chính xác. Th hai,
thư ng các ranh gi i ư c xác nh theo qui nh c a hành chính không ng nh t v i ranh
gi i c a h sinh thái. Th ba, vi c qu n lý các vùng ven b xuyên qu c gia thư ng r t khó
khăn do nó liên quan t i l i ích t ng qu c gia. Ngoài ra, pháp ch và s phân nh i b có
th có s khác nhau r t l n gi a các qu c gia c n k nhau.
Như v y có th th y là nh nghĩa v vùng ven b thư ng ph c v và h tr cho các k
ho ch chính tr , chính sách cân b ng nhu c u i v i tài nguyên và gi i quy t các xung t
nhi u m t trong v n s d ng tài nguyên.
Do v y, nh nghĩa vùng ven b ph i ph n nh các ti p c n t ng h p bao g m (a) vùng
ven b ư c qu n lý là m t h t ng h p v tài nguyên và s d ng tài nguyên và (b) ch c năng
qu n lý ph i h p gi a các t ch c khác nhau liên quan n qui ho ch và th c thi.
nh nghĩa v vùng ven b ti p t c ư c chu n b k lư ng và c p nh t trong các d
án c a các qu c gia, các y u t sau ây c n ph i ư c tính n:
Ph m vi ph n t bên trong vùng ven b ph i ư c tho thu n cũng như ph n
•
nư c thu c lãnh th qu n lý.
nh nghĩa vùng ven b ph i xu t phát t các c i m t nhiên ( a m o) và ch c
•
năng sinh thái.
Xác nh ranh gi i hành chính d a vào pháp lu t qu c gia, các vùng c trưng và
•
các qui ho ch chi ti t.
S d ng các k thu t b n phác h a ranh gi i ư ng b và ư ng vùng ven
•
b trên các b n
II. c tính c a vùng ven b
1. Vùng ven b bao g m s a d ng l n v nơi và các h sinh thái (như vùng c a
sông, r n san hô, th m c bi n, r ng ng p m n, m phá, vũng bi n,..)
2. Các h sinh thái trên có các c i m v n có ư c mô t như là các ch c năng khi
chú ý n ph m vi h th ng tài nguyên ven b . i v i các vùng t ng p nư c, các ch c
năng ó bao g m năng su t sơ c p và năng su t th c p duy trì khu h ng, th c v t; d
tr tr m tích và các ch t carbon h u cơ nâng cao săng su t sinh h c; liên k t các h sinh
thái c n thi t duy trì chu i th c ăn, tuy n di cư và gia tăng s n lư ng. i v i các r n san
hô các ch c năng ó s bao g m năng su t sinh h c cao và t l c nh carbon cao d n n
s phát tri n áng k các r n san hô và s ăn mòn v t lý và sinh h c d n n s t o thành
tr m tích á vôi.
3. L n lư t, các ch c năng ó s n sinh ra "hàng hoá" (ví d như cá, d u khí, khoáng
s n,...) và các d ch v có ích (ví d như ch ng l i sóng, bão, s gi i trí và v n chuy n,..). Các
hàng hoá và d ch v như th có giá tr kinh t , m t s có th trao i theo cơ ch th trư ng,
nhưng s khác không th ánh giá tr c ti p. Ví d t t nh t là giá tr c a san hô v nơi , giá tr
gi i trí như bơi l i, chèo thuy n, câu cá gi i trí hay ơn gi n ch là ng m nhìn i dương. i
v i các r ng ng p m n, s quan tâm i v i các ngu n tài nguyên này không ư c mua bán
và cũng không ư c ánh giá như hàng hoá hay như d ch v và thư ng b lo i tr khi phân
tích v giá tr c a r ng ng p m n khi phát tri n thành giá tr s d ng thay th khác (ví d như
chuy n i thành vùng nuôi tôm). Các giá tr thư ng buôn bán là c c ch ng, than c i, cua,
tôm r ng ng p m n; các giá tr có th buôn bán là cá, thân m m 2 m nh b t trong vùng k
c n; các giá tr ít khi tính n là dư c li u, ch t t trong gia ình, th c ăn trong nh ng lúc
nghèo ói, ch cho cá con, bãi th c ăn i v i các loài cá, tôm vùng c a sông, quan sát và
- 4
nghiên c u ng v t hoang dã; các giá tr thư ng b b qua là dòng dinh dư ng cho vùng c a
sông, vùng m i v i tác h i c a gió bão.
4. Có m t m i liên h tr c ti p gi a các ch c năng môi trư ng và vi c s n sinh ra các
hàng hoá có th s d ng ư c nhi u d ng hơn ch là m t d ng trong các ho t ng c a con
ngư i (ví d như á san hô ư c s d ng trong vi c xây d ng và s n xu t vôi).
5. Trong vùng ven b , nơi mà có s c nh tranh gi a các bên liên quan khác nhau (các
bên liên quan ư c xác nh là các nhóm trong c ng ng có nh ng m i quan tâm c bi t
hay là liên quan n vi c s d ng các ngu n tài nguyên như là tài s n chung) i v i vi c s
d ng t và bi n thư ng d n n nh ng xung kh c mãnh li t và phá hu s th ng nh t c a h
th ng tài nguyên.
6. Các ho t ng vùng ven b trong nhi u nư c ã góp ph n áng k vào GDP c a
kinh t qu c gia. Ví d như Sry Lanka, vùng ven b chi m 24% di n tích t c nư c,
nhưng ã óng góp 40% GDP c a qu c gia v i 50% dân s s ng ây. Nhi u c ng ng
trong vùng ông Nam Á ph thu c vào công nghi p d u l a và tàu thuy n, du l ch ven b ,...
7. Vùng ven b là nơi t p trung cao s nh cư c a con ngư i và là nơi thích h p cho s
ô th hoá. H u h t các thành ph l n c a các nư c vùng ông Nam Á, cũng như các nư c
khác trên th gi i n m vùng ven b .
8. Vùng ven b là s tâm i m cho s phát tri n trong tương lai trong vòng 50 năm t i
v i s gia tăng dân s và m r ng các ngành công nghi p. Nh ng s phát tri n như th s d n
n s gia tăng nh ng xung t v môi trư ng và xã h i, òi h i c n ph i có vi c th c hi n k
ho ch qu n lý t ng h p.
III. Các y u t sinh thái môi trư ng vùng ven b
1. V trí a lý
N m ti p giáp v i ư ng b bi n, có th có các d ng a hình:
ng b ng th p trũng thu c khu v c các sông l n, ch u nh hư ng c a th y tri u
Núi cao ăn ra t n bi n, a hình không b ng ph ng, cao ho c là nh ng gò á sát bi n và
ít ch u nh hư ng c a th y tri u
Vùng m l y ho c m phá.
2. Khí h u
T n su t xu t hi n gió và bão cao, nh t là vùng ven bi n nhi t i.
Có ch gió mùa và nh hư ng rõ c a ch này.
Biên nhi t dao ng ngày và êm không l n như l c a.
Lư ng mưa và m không khí thư ng cao hơn các vùng khác. ây cũng là vùng d có
các s c môi trư ng như bão l c, sóng th n.
3. Môi trư ng t
Có th có các d ng t như t m n, t phèn, phèn m n ho c t cát, c n cát ven bi n.
D m n c m v i các i u ki n bi n i c a môi trư ng như d b xói l do tác ng c a
sóng gió.
Môi trư ng t b nh hư ng m nh c a c m n trong nư c bi n và th y tri u.
Môi trư ng sinh thái ây không có tính n nh, d phát tri n nhưng cũng d b phá
h y, thay i.
4. Môi trư ng nư c
Nư c t m n cho n l , m n gi m t bi n vào t li n, i u ki n nư c cũng thay
i theo ch th y văn các c a sông ra bi n. Trong nư c bi n, nư c sông và nh t là
- 5
nư c l , hàm lư ng ch t dinh dư ng cao, có nhi u ch t phù sa lơ l ng và nhi u h t sét m n
t o nên tr m tích nhi u sét.
Ch th y tri u nh hư ng m nh n h sinh thái th hi n qua m c tri u c c i hay
c c t i u c a ch nh t tri u hay bán nh t tri u.
Ch nư c ng t r t khan hi m, ch th y t các ngu n nư c mưa ho c gi ng sâu t
t ng nư c ng m.
5. Môi trư ng không khí
Thư ng ch t lư ng không khí các vùng ven bi n r t t t n u không có các ho t ng
công nghi p. Trong nh ng vùng ho t ng công nghi p ven bi n thì môi trư ng không khí s
b nh hư ng. Tuy nhiên kh năng o nhi t thư ng ít x y ra hơn. Hàm lư ng mu i trong
không khí cao d gây ăn mòn kim lo i, các công trình xây d ng, v t li u.
6. a d ng sinh h c
ư c chia làm hai ph n: ph n dư i nư c và trên c n. Ph n trên c n l i ư c chia ra sinh
v t vùng cao và sinh v t vùng ng p và bán ng p. Ph n dư i nư c chia ra sinh v t t ng
m t, sinh v t t ng nư c nông và sinh v t t ng nư c sâu.
Nhìn chung a d ng sinh h c vùng ven bi n r t phong phú và a d ng. Tính a d ng
này ph thu c nhi u vào i u ki n môi trư ng t nhiên như nhi t , ch nư c, môi trư ng
t. i v i vùng t cao, ít ng p tri u và không có nư c ng t, t d nhi m m n và khô h n
thì a d ng sinh h c nghèo nàn. i v i vùng ng p nư c và bán ng p tri u hay còn g i là t
ng p nư c, thì a d ng sinh h c phong phú hơn nhi u.
7. Ô nhi m môi trư ng vùng ven bi n
Ngày nay v i t c phát tri n kinh t m nh m , ho t ng s n xu t và sinh ho t c a
con ngư i ã tác ng m nh m n môi trư ng sinh thái ven bi n theo hư ng ngày m t x u
i. Nguyên nhân c a ô nhi m xu t phát t :
Ngu n nư c th i sinh ho t ư c th i tr c ti p t các khu dân cư ven bi n;
Nư c th i công nghi p;
Ngu n nư c th i t các c ng rãnh ô th ;
Ch t th i r n t công nghi p, nông nghi p.
8. Các d ng năng lư ng trong môi trư ng ven bi n
Năng lư ng sóng bi n: vô cùng l n nhưng n nay con ngư i ch m i khai thác, s
d ng ư c kho ng 1-2%. M t s nư c trên th gi i ã s d ng m t ph n năng lư ng sóng
bi n phát i n, tuy nhiên v n này còn có nhi u khó khăn trong thi t k , x lý công trình.
Năng lư ng gió: là lo i năng lư ng có ti m năng r t l n dùng phát i n, bơm nư c,
quay các ng cơ,... Tuy nhiên ngu n năng lư ng này cũng chưa ư c khai thác nhi u.
Năng lư ng ánh sáng m t tr i: sinh v t s d ng năng lư ng này cho quang h p, sinh
trư ng và phát tri n, con ngư i s d ng s y khô nguyên li u, làm mu i
IV. Khái ni m v Qu n lý t ng h p vùng ven b
T i H i ngh Qu c t v Vùng b , QLTHVB ư c nh nghĩa như sau: QLTHVB bao
g m vi c ánh giá toàn di n, t ra các m c tiêu, quy ho ch và qu n lý các h th ng tài
nguyên ven bi n, có xét n các y u t l ch s , văn hóa và truy n th ng, và các l i ích trong
mâu thu n s d ng; là quá trình liên t c ti n tri n nh m t ư c s phát tri n b n v ng.
Qu n lý t ng h p vùng ven b là m t cơ c u t p h p nh ng ngư i s d ng, các ch
th và nh ng ngư i ra quy t nh t i vùng ven b nh m m b o qu n lý h sinh thái có hi u
qu hơn ng th i phát tri n ư c kinh t và phân chia quy n l i h p lý gi a các th h và
trong cùng th h , thông qua vi c áp d ng nh ng nguyên t c có tính b n v ng. Pháp ch và
quy ho ch lãnh h i và n i a thư ng là công c thu n l i th c thi QLTHVB.
- 6
M c dù có r t nhi u nh nghĩa khác nhau v QLTHVB nhưng s khác nhau gi a chúng
là r t ít. H u h t các nh nghĩa u th a nh n r ng QLTHVB là m t quy trình có tính liên
t c, tính tiên phong trong th c hi n và có kh năng thích nghi cao nh m qu n lý ngu n tài
nguyên cho s phát tri n b n v ng vùng ven b . QLTHVB ph i t ư c m c tiêu c a nó
trong các i u ki n h n ch v môi trư ng, kinh t , xã h i và t nhiên cũng như trong h n ch
c a các h th ng và th ch v pháp lý, tài chính và hành chính.
QLTHVB không thay th cho các vi c k ho ch và qu n lý c a t ng ngành. úng hơn
là nó t p trung vào s liên k t gi a ho t ng c a các ngành, cũng c và i u hòa qu n lý
ngành t ư c m c tiêu m t cách b n v ng và y .
QLTHVB là m t quy trình tu n hoàn thư ng bao g m 3 giai o n cơ b n: 1. kh i
xư ng, 2. l p k ho ch và 3. th c thi, giám sát và ánh giá. Tuy nhiên nó cũng ph i ho t ng
như m t quy trình l p l i trong ó vi c l p k ho ch và th c thi c n ph i ư c ti n hành xem
xét ánh giá và i u ch nh thư ng xuyên.
Các bi n pháp t ng h p i v i qu n lý vùng ven b ư c bi t n dư i nhi u tên g i
và ch vi t t t khác nhau, trong ó g m có Qu n lý t ng h p vùng ven b (ICZM, Integrated
Coastal Zone Management), Qu n lý t ng h p vùng ven bi n (ICAM, Integrated Coastal Area
Management), Qu n lý t ng h p ven bi n (ICM, Integrated Coastal Management) và Qu n lý
t ng h p vùng bi n và ven bi n (IMCAM, Integrated Marine and Coastal Area Management).
V n quan tr ng nh t trong qu n lý t ng h p vùng ven b là qu n lý cái gì và như th
nào? Có r t nhi u d ng c a qu n lý t ng h p, theo NetCoast 2001, có th phân bi t các d ng
sau:
T ng h p gi a các chính quy n: t ng h p gi a các th ch và c p hành chính
•
theo các m c như a phương, t nh, qu c gia. ây cũng ư c g i là t ng h p
theo ngành d c. M c ích c a s t ng h p này là hoà h p chính sách c a qu c gia
và vi c th c hi n cu i cùng các a phương.
T ng h p gi a các lĩnh v c: t ng h p gi a các ngành khác nhau t i cùng m t c p
•
hành chính, ví d như gi a các b v i nhau. ây cũng g i là t ng h p theo chi u
ngang. M t d ng c bi t là t ng h p theo không gian, do vùng t và bi n k bên
vùng ven b ư c qu n lý b i các ngành khác nhau (ví d du l ch và ngh cá),
nhưng các ho t ng thì l i nh hư ng l n nhau.
T ng h p gi a các t ch c phi chính ph và t ch c chính ph : ví d như gi a các
•
chính quy n a phương và các t ch c t nhiên a phương và các công nghi p
nh .
T ng h p gi a khoa h c và qu n lý: t ng h p gi a các lĩnh v c khoa h c khác nhau
•
và chuy n giao khoa h c t i nh ng ngư i s d ng và nh ng ngư i l p k ho ch. Rõ
ràng là khoa h c xã h i, khoa h c công ngh và t nhiên có nhi m v cung c p tài
li u cho các nhà qu n lý vùng ven bi n. Tuy nhiên, thông tin c a h thư ng không
t i ưu nh t.
T ng h p qu c t : có th x y ra v n khi m t vùng di n tích l i n m trong biên
•
gi i c a hai nư c. Do tác ng c a vi c s d ng tài nguyên gi a hai nư c là không
bi t ư c, do v y s h p tác qu c t là i u ki n tiên quy t.
Mc Glashan ngh 4 phương di n qu n lý t ng h p: ó là h th ng qu n lý theo không
gian, theo th i gian, theo chi u d c và theo chi u ngang.
T ng h p theo không gian: bao g m nh ng v n liên quan n ranh gi i, xa vào
•
t li n như th nào và xa ra t i bi n bao nhiêu c n ph i ư c xem xét trong các
d án qu n lý. V n t li n và bi n c n ph i ư c coi tr ng như nhau, các quá
trình t nhiên không quan h n các ranh gi i hành chính.
- 7
T ng h p theo th i gian: v n th i gian ph i ư c coi tr ng, các quy t nh
•
trong hi n t i c n ph i xem xét n tác ng c a nó trong tương lai bo m
cho s b n v ng.
T ng h p theo chi u d c: t t c c các m c c a các m i liên h , h p tác, k
•
ho ch t i các i m a phương ph i g n v i k ho ch c a vùng ven b , v i chi n
lư c c a qu c gia và qu c t . Cũng trong lĩnh v c này, khi áp d ng các chính sách
trong các t ch c, thông tin c n ph i ư c thông qua t th p n cao trong các t
ch c cũng như trong các c p (ví như văn phòng qui ho ch, h i ng a phương,
chính quy n qu c gia,..).
T ng h p theo chi u ngang: th hi n n l c nh m i u ph i các ngành kinh t tư
•
nhân cũng như nhà nư c, nh ó gi m ư c s ch p vá và ch ng chéo trong qu n
lý. Các ch khác nhau trong ph m vi vùng b c n ư c ưa ra khi thành l p các
quy t nh (ví d như b o v vùng ven b , phát tri n kinh t , b o t n thiên
nhiên,...); các ban ngành, các t ch c khác nhau ph i cùng làm vi c v i nhau hơn
là làm vi c riêng l nhau.
M tv n n a trong qu n lý t ng h p vùng ven b là tính toàn b . ây là m t ph n
c a mô hình b n v ng bao g m c ngư i dân, c bi t là ngư i dân a phương. i u này ã
ư c nh n th y trong h u h t các bư c kh i u thành công v qu n lý t ng h p vùng ven b
nhi u qu c gia, trong ó có s tham gia nhi t tình c a c ng ng a phương.
T các th o lu n trên, có th th y là có nhi u quan i m khác nhau v qu n lý t ng h p
vùng ven b . Tuy v y, rõ ràng là m t chương trình qu n lý vùng b miêu t m t s d ng h p
tác gi a các cơ quan ho c t ch c khác nhau c g ng gi i quy t nh ng mâu thu n có kh
năng sinh ra. Cũng c n ph i nh r ng các qu c gia khác nhau có các phương pháp ti p c n
vùng ven b theo các ư ng l i khác nhau. Không có m t cơ ch nào phù h p cho t t c , do
s thành công c a vi c th c thi QLTHVB ph thu c vào các i u ki n a phương, kinh
nghi m, c i m c a h sinh thái, áp l c phát tri n cũng như vào các khung chính sách, pháp
lý khu v c và qu c gia, cùng nhi u y u t khác n a. i u ó có nghĩa r ng m i m t vùng c n
có m t phương pháp ti p c n c a chính mình. Không có m t khuôn m u chung i v i t t c
các vùng khác nhau.
Tuy nhiên, kinh nghi m trong th c thi QLTHVB cho n nay, ã th y có m t s nhân
t quan tr ng c n ph i ư c k t h p ch t ch trong b t kỳ ho t ng nào c a QLTHVB t
ư c thành công. Chúng bao g m:
t ư c s th ng nh t và h p tác gi a các ban ngành chính ph t i m i c p
•
khác nhau;
m b o s ng h c a các th ch chính tr cho vi c th c thi d án;
•
m b o s tham gia và tham v n y c a c ng ng và các ch th a
•
phương;
t ư c s nh t trí trong vi c qu n lý và s d ng b n v ng tài nguyên ven b ;
•
inh hư ng các phương pháp qu n lý có tính linh ho t và thích ng khi các i u
•
ki n thay i;
Làm cho quy trình QLTHVB phù h p v i th ch , t ch c và môi trư ng xã h i
•
c a qu c gia và khu v c.
V. Ch c năng c a QLTHVB
QLTHVB hoàn thi n các d ng quy ho ch phát tri n truy n th ng theo 4 khía c nh sau:
Tăng cư ng nh n th c y v các h tài nguyên thiên nhiên quý giá c a vùng
•
b và tính b n v ng c a chúng i v i các ho t ng a d ng c a con ngư i;
- 8
T i ưu hóa vi c s d ng a m c tiêu các h tài nguyên vùng b thông qua vi c
•
t ng h p các thông tin sinh thái, xã h i và kinh t ;
Tri n khai các cách ti p c n a ngành, h p tác và ph i h p liên ngành nh m gi i
•
quy t nh ng v n phát tri n ph c t p, ng th i xây d ng các chi n lư c t ng
h p nh m m r ng và a d ng hóa các ho t ng kinh t ;
Giúp chính quy n nâng cao năng su t và hi u qu c a vi c u tư tài chính và
•
nhân l c, nh m t các m c tiêu kinh t , xã h i và môi trư ng, th c hi n ư c các
cam k t qu c t liên quan n môi trư ng bi n và ven b .
Khác v i các cách th c quy ho ch phát tri n khác, QLTHVB giúp t i ưu hóa các l i
ích kinh t và h i do vi c s d ng tài nguyên em l i. Nơi mà s phát tri n b n v ng ph
thu c vào ngu n tài nguyên ven b có kh năng ph c h i. QLTHVB s giúp qu n lý vi c s
d ng a a m c tiêu, duy trì ư c tính t ng h p v ch c năng c a các h ven b và s n nh
c a các ngu n tài nguyên. T t các các d ng phát tri n u tác ng n ch t lư ng và năng
su t c a các h sinh thái ven b . Do ó, s phát tri n kinh t , xã h i b n v ng c a vùng b
không th tách r i quy ho ch và qu n lý môi trư ng. i u này r t quan tr ng i v i các
ngành kinh t ang phát tri n mà ph thu c nhi u vào ch t lương môi trư ng và tài nguyên
thiên nhiên trong vi c b o m an toàn th c ph m, cũng như i v i các ngành kinh t ã
phát tri n v i mô hình phát tri n vùng ven b tiên ti n.
QLTHVB cũng là m t công c gi i quy t các v n qu c t xuyên biên gi i như ô
nhi m bi n, khai thác quá m c các ngu n tài nguyên chung và b o v a d ng sinh h c.
VI. Các m c tiêu c a qu n lý t ng h p vùng ven b
M c tiêu chung c a m t chương trình qu n lý t ng h p vùng ven b là m b o s
d ng b n v ng, t t nh t các tài nguyên thiên nhiên vùng b và duy trì l i ích nhi u nh t t
môi trư ng t nhiên. V m t th c t , chương trình qu n lý t ng h p vùng ven b h tr các
m c tiêu qu n lý thông qua vi c ưa ra cơ s cho vi c s d ng b n v ng các tài nguyên, b o
t n a d ng sinh h c, ngăn ng a thiên tai, ki m soát ô nhi m, tăng cư ng l i ích, phát tri n
b n v ng n n kinh t và t i ưu hóa vi c s d ng a m c tiêu.
Các m c tiêu c th bao g m: h tr ngành th y s n, thu hút khách du l ch, nâng cao
s c kh e c ng ng, tăng cư ng nh n th c c ng ng, duy trì s n lư ng s n ph m có ư c t
các vùng ng p m n,... T t c các i u này òi h i các hành ng c a c ng ng ph i ư c
i u ph i t t. ó chính là cái mà qu n lý t ng h p vùng ven b c n làm. Các m c tiêu c th
ó là:
Hư ng d n m c s d ng và can thi p i v i ngu n tài nguyên ven bi n
•
chúng không b s d ng ho c can thi p quá s c mang cho phép b ng cách phân
nh ra các ngu n tài nguyên nào có th khai thác mà không gây ra suy thoái ho c
c n ki t, hay ngu n tài nguyên nào c n ph i c i t o ho c khôi ph c l i cho
nh ng m c ích s d ng truy n th ng và các m c ích khác sau này;
Duy trì môi trư ng vùng b v i ch t lư ng cao nh t, xác nh và b o v các loài
•
có giá tr , xác nh và b o t n các sinh c nh vùng b quan tr ng;
Gi i quy t các mâu thu n gi a các ho t ng tác ng n tài nguyên vùng b và
•
vi c s d ng không gian;
Tôn tr ng các quy trình t nhiên, khuy n khích các qui trình có l i và ngăn ch n
•
nh ng s can thi p có h i;
Xác nh và ki m soát các ho t ng gây tác h i lên môi trư ng vùng b ;
•
Ki m soát các ô nhi m t ngu n, t dòng ch y tràn và t vi c tràn hóa ch t do s
•
c;
Ph c h i các h sinh thái b phá h y;
•
- 9
Khuy n khích các ho t ng có tính k t h p hơn là nh ng ho t ng có tính c nh
•
tranh;
m b o r ng các m c tiêu kinh t , xã h i, môi trư ng t ư c v i m c chi phí
•
có th ch p nh n ư c v i xã h i;
B o m các quy n và s d ng truy n th ng và các cách ti p c n h p lý i v i tài
•
nguyên;
Nâng cao nh n th c, phát tri n c ng ng.
•
M t i u quan tr ng s ng còn i v i s thành công c a quy trình QLTHVB là vi c
b o m s tham gia và cam k t y c a các c ng ng a phương t nh ng giai o n
u tiên. i u này c bi t quan tr ng trong trư ng h p nhi u ho c toàn b vùng ven b
thu c quy n qu n lý c a a phương, b i nhi u khi a phương có s chi m h u truy n th ng
và có các quy n khai thác các ngu n tài nguyên thiên nhiên.
VII. Các nhân t thi t y u c a vi c t ng h p vùng ven b .
Nhân t cơ b n c a quá trình qu n lý t ng h p vùng ven b là s th ng nh t và h p
tác. B t kỳ m t chính sách và hành ng qu n lý t ng h p nào ư c thi t k gi i quy t các
xung t trong phát tri n vùng b ph i căn c vào nh ng hi u bi t có cơ s c a các quá trình
t nhiên và nh ng cách th c mà các quá trình này có th b nhi u ng. ó là các hi u bi t v
các v n chính tr , kinh t , xã h i; các nhu c u hi n t i và tương lai; cũng như bao g m chi
phí xã h i.
Vi c qu n lý h th ng tài nguyên ven b ư c liên k t b i 3 m t c a m t hình kh i h
tr nhau. ó là các ti n trình, các v n và các hành ng, m i m t m t như th là m t tr c
c a hình kh i. Ba khía c nh này quy n ch t vào nhau và vi c ch xem xét m t trong 3 khía
c nh này có th làm s p toàn b h th ng qu n lý (Hình 1).
Theo mô hình này:
Các ti n trình qu n lý bao g m 3 thành ph n thi t y u ó là k ho ch, th c thi, quan
tr c và ánh giá.
K ho ch bao g m s kh i u, nghiên c u, phân tích, hình thành các chương
•
trình, thông qua và các th t c.
S th c thi òi h i kinh phí và nhân l c và bư c u ph thu c vào thi t k d án
•
và năng l c c a các cơ quan th c thi.
Quan tr c là ph n quan tr ng c a quá trình qu n lý và k t h p ch t ch vào giai
•
o n s m c a chương trình. M c tiêu c a quan tr c là xem xét d án ti n tri n như
th nào, thăm dò các cơ h i có th m r ng, ánh giá tác ng và bài h c rút ra.
ánh giá là c p thi t do nó có khă năng s a i các ho t ng n u như k ho ch qu n lý
không t o ư c nh ng k t qu như mong i. K t qu c a ánh giá làm thay i nh ng k
ho ch và chi n lư c qu n lý có th s a ch a nh ng sai sót ngay t giai o n u c a quá
trình qu n lý. Theo cách này, qu n lý t ng h p vùng ven b ư c l p l i v i các bài h c rút ra
t nh ng sai sót ngay t nh ng giai o n u c a chương trình qu n lý.
Các v n bao g m vi c x d ng tài nguyên ( ánh b t quá m c, ti m năng du l ch, phá
hu nơi ,...); ch t lư ng môi trư ng (ô nhi m, xói l vùng b ) và các liên quan n các t
ch c (ví d nh ng xung t trong pháp ch , xung t gi a các ngành, vi c thi hành lu t kém
hi u qu ,...)
Các hành ng qu n lý t o nên m t quan tr ng nh t c a chương trình qu n lý vùng ven
b do liên quan n vi c áp d ng các bi n pháp tr c ti p hư ng t i các thành qu mong mu n
t ư c. Ví d như duy trì ch c năng th ng nh t c a h sinh thái, nâng cao ch t lư ng nư c
và thay i hành vi c a con ngư i. Các hành ng bao g m:
- 10
S p x p các t ch c và th ch làm rõ các quy n h n và nghĩa v , tăng cư ng
•
s c m nh cho vi c tuân theo pháp lu t và nhi m v quan tr c và ánh giá.
Khuy n khích và i u ch nh thay i các hành vi c a con ngư i bao g m vi c
•
hình thành qu tr c p, gi y phép ánh b t, c m khai thác m và ánh b t cá, i u
ch nh tàu thuy n và các ho t ng ánh b t.
u tư công c ng tr c ti p, bao g m các u tư c a chính ph trong vi c nâng cao
•
nh n th c c a c ng ng, các nghiên c u thích áng v qu n lý, t o ra cơ s h
t ng căn b n (ví d như h th ng th i ch t th i) và các h tr k thu t n u c n
thi t.
Hành ng
S p x p các th ch , t ch c
Khuy n khích thi hành
Ti n trình pháp lu t, thay i thái
- Quan tr c
Thu hút c ng
và ánh giá
ng u tư
- Th c thi
Vn
- K ho c h
-Ô nhi m
-M t nơi
-Khai thác quá m c
Hình 1. H th ng qu n lý vùng b
M c dù v y, có nhi u có r t nhi u tr ng i thư ng xuyên g p ph i trong quá trình th c
thi hi u qu QLTHVB. S trì tr v hành chính, s b o th trư c các thay i, xung t v i
các l i ích kinh t cá nhân, thi u s quy t tâm v m t chính tr khi b t u qui trình, thi u các
ngu n tài chính t i thi u, s ph c t p c a các v n pháp lý trong nh nghĩa vùng ven b ,
thi u s hi u bi t l n nhau gi a các nhà khoa h c và các nhà quy ho ch s d ng t thư ng là
nh ng rào c n quan tr ng.
Nh ng rào c n này có th phá b n u th c thi các bư c sau:
t các chương trình QLTHVB vào úng hoàn c nh xã h i t i th i i m s m nh t
•
có th ;
Hư ng d n m t cách rõ ràng cho càng nhi u ch th càng t t th nào là QLTHVB
•
và nh ng gì nó có th và không th t ư c;
Gia tăng m c minh b ch c a quá trình ra quy t nh thông qua các b máy c a
•
QLTHVB;
Nâng cao s tham gia c a các ch th và
•
T p h p các i di n c a các cơ quan ch u trách nhi m th c thi và qu n lý t i vùng
•
ven b vào trong quy trình QLTHVB.
VIII. Cơ c u t ch c h th ng QLTHVB
Qu n lý tài nguyên vùng ven b òi h i s tham gia c a t t c các c p. C p
chính quy n a phương tham gia vì h quy t nh ch nào d nh phát tri n, nơi nào
tài nguyên ư c tìm th y và nơi nào c n khai thác l i ích. Chính ph cũng tham gia vì
- 11
m t s trách nhi m và quy n h n khác i v i các lĩnh v c v bi n ó (hàng h i, an
ninh qu c gia, cá di cư, quan h qu c t ,...).
C n th y rõ r ng QLTHVB là m t chương trình t ng th , bao trùm, nó không
thay th th ch hi n t i, trong ph n l n trư ng h p, mà cũng c chúng.
S t ng h p các l i ích a ngành vào trong m t chương trình là r t khó khăn.
Vi c có ư c m t cơ ch i u ph i các ho t ng a ngành, hư ng t i m c tiêu c a
QLTHVB, ch không ph i m t cơ quan ơn l th c hi n, là m t trong nh ng công vi c
t i c n thi t c a chương trình QLTHVB.
i v i m t chương trình có ph m vi l n và toàn di n, có th xem xét và hình
thành m t cơ quan m i, ch ng h n như m t cơ quan lãnh o chung, ư c chính ph tr
giúp các ngu n l c, tài chính c n thi t ho t ng. Trong trư ng h p khác, m t cơ
quan ang ho t ng cũng có th tr thành cơ quan tr ng trách th c hi n chương trình;
nó ư c tăng cư ng qu n lý, b o t n, v i các m c tiêu rõ ràng và phù h p v i lu t
pháp và ư c trao trách nhi m, ngu n l c, ti n ích hành chính và k thu t c n thi t.
Không có câu tr l i duy nh t cho câu h i quy n h n QLTHVB s t vào ch
nào trong cơ c u th ch nhà nư c hi n hành. Nó s r t khác bi t i v i m i qu c gia,
ph thu c vào nh ng câu tr l i cho các câu h i như: li u m t cơ quan i u ph i có
không? N u thì nó ph i t b nào? Ho c là có c n m t cơ quan có quy n l c ti n
hành QLTHVB m t cách c l p không? K năng c n thi t c a nhân viên là gì? Cơ
quan này l ng ghép vai trò c a m t s cơ quan, ngành liên quan nhi u n vùng ven b
như th n o? ó là các v n quan tr ng c n ph i xem xét. V m t th ch , h u h t các
qu c gia s tìm th y r ng chương trình QLTHVB c a h có th ư c qu n lý b ng cơ
ch qu n lý hi n hành, v i ít s thay i nh t trong các s p x p v th ch . Ưu tiên v
chính tr c a m t s qu c gia trong vi c thành l p m t cơ quan m i cho các chương
trình QLTHVB thư ng khó th c hi n ư c, do v y cơ quan QLTHVB có l nên t
trong m t cơ quan có quy n l c pháp lý phù h p nh t như là Cơ quan qu n lý tài
nguyên, môi trư ng ho c là cơ quan mà có quy n l c i v i nhi u cơ quan khác, n u
như nó có ch c năng i u ph i m nh.
Vì QLTHVB òi h i s t ng h p ho t ng c a nhi u ngành liên quan vào
chung m t chương trình, và i u này có th x y ra n u có m t s i u ph i a ngành
m nh, cho nên s r t c n thi t, n u như không ph i là b t bu c, thi t l p m t y ban
i u ph i a ngành, tham gia xây d ng k ho ch chi n lư c. y ban này sau ó cũng
tham gia trong vi c hình thành k ho ch t ng th v i nhi m v ki m tra ti n , xem xét
các thay i c a chương trình, th o lu n các quy nh xu t và cung c p các thông tin,
tư v n k thu t. Sau này, khi tri n khai chương trình, y ban này s xem xét các
cương c th v phát tri n và qu n lý tài nguyên.
Cơ quan QLTHVB cũng c n ph i xây d ng nhi m v , i ngũ, có ngu n tài
chính và ít nh t ph i hoàn thành 3 nhi m v sau:
i u ph i liên ngành v phát tri n vùng b và các v n b o t n ngu n
•
l i;
ánh giá môi trư ng và c p phép cho các ho t ng chính trong phát tri n
•
vùng ven b ;
t ư c s tuân th c a các ngành v i các i u l và quy t nh c a
•
QLTHVB.
Có th có thêm m t s nhi m v khác như là xây d ng các d ch v v
QLTHVB. S r t h u ích n u trao cho m t B c th tri n khai giai o n l p k ho ch
và chi n lư c và B khác th c hi n k ho ch, bao g m c xây d ng và qu n lý chương
trình.
- 12
Câu h i ôn t p chương 1
1. Vì sao c n có m t chương trình qu n lý t ng h p vùng ven b ?
2. Khái ni m vùng ven b .
3. c tính c a vùng ven b .
4. Các y u t sinh thái c a vùng ven b .
5. Khái ni m v qu n lý t ng h p vùng ven b .
6. Ch c năng c a qu n lý t ng h p vùng ven b .
7. Các m c tiêu c a qu n lý t ng h p vùng ven b .
8. Các nhân t thi t y u c a vi c t ng h p vùng ven b .
nguon tai.lieu . vn