Xem mẫu
- h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k lic lic C C w w w m m w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k Progesteron c ch s co bóp c a cơ t cung (an thai) và kích thích các tuy n vú phát tri n. 2.3.3.2. Ch c năng n i ti t c a d ch hoàn D ch hoàn là nơi ti t ra hocmon androgen. Nó bao g m testosteron, androsteron, dehydroandrosteron. Androgen làm tăng cư ng s phát tri n các ñ c tính sinh d c th c p và các cơ quan sinh d c ph c a con ñ c, ñ ng th i thúc ñ y s tích lu và t ng h p protein, t ng h p các ch t khoáng trong các mô bào. Riêng gia c m, d ch hoàn n m trong xoang b ng, nh s thích ng sinh v t và nh túi hơi ñi u hoà nhi t ñ nên nó v n ho t ñ ng bình thư ng. III. Sinh lý sinh d c Sinh d c là m t quá trình sinh lý quan tr ng và cơ b n nh t c a gia súc trong vi c duy trì nòi gi ng. 3.1. Thành th c v tính Gia súc ñ c sinh trư ng phát d c ñ n khi có kh năng s n sinh tinh trùng, con cái có kh năng s n sinh ra tr ng; tr ng và tinh trùng có th k t h p ñư c v i nhau t o thành h p t r i phát tri n thành bào thai g i là thành th c v tính. Tu i thành th c v tính s m hay mu n ph thu c vào các y u t như gi ng, th c ăn, ñi u ki n dinh dư ng, bi n pháp chăm sóc, qu n lý và y u t khí h u. B ng 1.1. Th i gian thành th c v tính c a m t s loài gia súc (tháng tu i) (Sinh lý h c gia súc, ðHNN I, 1996) Loài gia súc Con ñ c (tháng) Con cái (tháng) Ln 5-8 6-8 Trâu 18 - 32 18 - 24 12 - 18 8 - 12 Bò Ng a 12 - 20 12 - 18 Dê 6-8 7-8 3.2. Thành th c v th vóc Là th i kỳ mà gia súc ñã sinh trư ng phát tri n ñ n lúc hoàn h o, th i kỳ ñó thì kh i lư ng và kích thư c các chi u, t m vóc c a cơ th ñã n ñ nh. Tu i thành th c v th vóc cũng ph thu c vào các y u t như gi ng, th c ăn, ñi u ki n dinh dư ng, bi n pháp chăm sóc, qu n lý và y u t khí h u ... Tu i b t ñ u thành th c v th vóc c a m t s loài gia súc như sau: B ng 2.1. Tu i b t ñ u thành th c v th vóc c a m t s loài gia súc (Sinh lý h c gia súc, ðHNNI, 1996) Loài gia súc Con ñ c (tháng) Con cái (tháng) Ln 6- 8 6- 8 Trâu 36 - 42 30 - 36 24 - 30 24 - 30 Bò Ng a 48 36 Dê 12 - 18 12 - 18 - 33 -
- h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k lic lic C C w w w m m w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k Theo Lê Xuân Cương (1986), giai ño n t 1-1,5 tháng tu i, tinh hoàn l n ñ c ngo i Yorkshire và Landrace chưa ho t ñ ng s n xu t tinh. l n ñ c 15 ngày tu i s lư ng ng sinh tinh nhi u, kích thư c ng r ng, vách ng có t bào thư ng bì nhi u l p hình tr . Tinh nguyên bào tr ng thái phân chia, nhi m s c th hình m ng lư i. Các t bào phân chia ki u Metoz chi m 28 - 33% l n ðB x và 45 - 46% l n L x . l n ñ c 30 ngày tu i trong các t bào sinh d c ñã th y xu t hi n ti n tinh trùng, chi m t l 2-3%. giai ño n 45 ngày tu i, ng sinh tinh r ng. ð c bi t ti n tinh trùng r t nhi u chi m 27-35%. Tinh trùng giai ño n này ñã chi m t 3-5 % t ng s t bào dòng tinh. giai ño n 60 ngày tu i, ti n tinh trùng xu t hi n 48-51%. Tinh trùng ch a ñ y trong ng sinh tinh chi m 15-20% l n lai ðB x và 20 - 25% l n lai Ld x . Có th coi giai ño n này là giai ño n hình thành và phát tri n tinh trùng c a l n ñ c. các gi ng l n n i thu n ch ng như , Móng Cái thì s xu t hi n tinh trùng c a l n ñ c càng s m hơn, 40 ngày tu i ñã có tinh trùng thành th c, ho t l c 0,6-0,7. ð n 50-55 ngày tu i ñã có th giao ph i th thai ñó là nguyên nhân t n n c a l n con nh y l n m trong nhi u vùng chăn nuôi l c h u. 3.3. Sinh lý sinh d c ñ c Cơ quan sinh d c ñ c g m có d ch hoàn, dương v t, ng d n tinh và m t s tuy n sinh d c ph như tuy n ti n li t, c u ni u ñ o… 3.3.1. Sinh tinh trùng Khi gia súc ñ c ñã ñ n tu i thành th c thì d ch hoàn ñã b t ñ u sinh tinh trùng. m t s loài ñ ng v t như nai, l c ñà, voi m i năm ch có m t th i kỳ giao ph i nh t ñ nh, lúc ñó m i có tinh trùng thành th c, d ch hoàn vào tr ng thái ho t ñ ng, d ch hoàn to ra. gia súc d ch hoàn không ng ng s n sinh ra tinh trùng cho nên b t kỳ lúc nào gia súc ñ c cũng có th giao ph i. Các giai ño n s n sinh tinh trùng: + Giai ño n 1: t tinh nguyên bào qua 3-5 l n phân chia nguyên nhi m t o ra tinh bào sơ c p. + Tinh bào sơ c p qua 2 l n phân chia gi m nhi m t o ra tinh bào th c p + Tinh bào th c p hoàn ch nh v c u t o ñ thành tinh trùng. * M t ñ tinh trùng: + bò: M t ñ tinh trùng bi n ñ ng có th t 0 - 3 x 109, bình thư ng ñ t 2 - 2,2 x 109 tinh trùng/ml tinh d ch (Giáo trình Chăn nuôi trâu bò, ðHNN I, 1991). nông trư ng Moncada (Ba Vì) m t ñ tinh trùng bò ñ t 1,3-1,4 t /ml (2004) M t ñ tinh trùng trâu cũng khác nhau r t xa, kho ng 631 tri u ñ n 1034 tri u/ml. Tài li u t n ð và Ai C p 210-2000 tri u/ml trâu Murrah. M t ñ tinh trùng v mùa ñông (t tháng 11 ñ n tháng giêng) cao hơn v mùa xuân (tháng 2 - tháng 4) và mùa hè (tháng 5 - tháng 7). V mùa thu (tháng 8 - tháng 10), m t ñ tinh trùng kém hơn mùa hè. S thay ñ i theo mùa có th là do có nh ng thay ñ i trong ho t ñ ng c a tuy n giáp và d ch hoàn. (Giáo trình Chăn nuôi trâu bò, ðHNN I, 1991). + l n n i: 80-100 tri u/ml + l n ngo i: 150- 200 tri u/ml (tài li u c a Vi n Chăn nuôi, 2000) - 34 -
- h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k lic lic C C w w w m m w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k Cùng v i s thành th c c a tinh trùng thì hocmon androgen cũng ñư c ti t ra trong d ch hoàn. 3.3.2. C u t o c a tinh trùng: C u t o c a tinh trùng g m 3 ph n chính: ñ u, c , thân và ñuôi. Thành ph n g m: - 75% nư c - 25% v t ch t khô, trong ñó: + 85% protein + 13,2% lipit + 1,8% khoáng - ð u tinh trùng ch a nhi u ADN. Ngoài ra còn có nhi u men tham gia vào quá trình oxy hoá c a tinh trùng. ð u tinh trùng: ngoài là l p màng m ng, trong ch y u ch a nhân. Phía trên ñ u có th ñ nh (acrosom), ch a các enzym khác nhau: các enzym phân gi i protein, hyaluronidaza. Acrosom, photphataza, esteraza… N u b t n thương th ñ nh thì tinh trùng m t kh năng th tinh. - C : c r t ng n, n i vào phía sau c a nhân. T c b t ngu n 9 ñôi s i kéo dài xu ng t n ñuôi. - Thân và ñuôi: ñuôi có nhi u lipit. Ngoài g m 9 ñôi s i, gi a có 2 s i trung tâm. Ngoài ra còn có s i xo n. Bên ngoài nh ng bó tr c là ty th , ch a các enzym phosphoryl ôxy hoá, ño n gi a ñuôi ch a photpholipit, lexiti, ñây là ch t d tr năng lư ng. Ty th là ngu n phát năng lư ng cho v n ñ ng c a tinh trùng. S i tr c là cơ quan v n ñ ng c a tinh trùng. 3.3.3. ð c tính sinh lý c a tinh trùng 3.3.3.1. S c s ng và s c v n ñ ng Tinh trùng v n ñ ng nh ñuôi và s c v n ñ ng cũng như s c s ng ñ u ch u nh hư ng c a ñi u ki n ngo i c nh như nhi t ñ , ánh sáng, áp su t th m th u, ñ toan ki m, các ch t hóa h c… T c ñ v n ñ ng t do c a tinh trùng tùy t ng lo i có khác nhau: + Ng a : 5 mm/phút + Dê, bò : 3 mm/phút + Chó, th : 2 mm/phút - Nhi t ñ : Trong gi i h n sinh lý v nhi t ñ c a s s ng, n u nhi t ñ càng cao tinh trùng ho t ñ ng càng nhanh, th i gian s ng rút ng n vì quá trình chuy n hoá năng lư ng x y ra m nh, năng lư ng d tr cho tinh trùng ho t ñ ng b tiêu hao nhanh. Ngư c l i nhi t ñ th p thì ho t ñ ng gi m, tiêu hao năng lư ng gi m thì th i gian s ng l i kéo dài. N u nhi t ñ tăng quá cao, trên gi i h n sinh lý thì tinh trùng b ch t. Nhưng nhi t ñ h xu ng dư i gi i - 35 -
- h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k lic lic C C w w w m m w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k 0 h n thích h p, th m chí dư i 0 C thì tinh trùng không ch t mà vào tr ng thái "ti m sinh". N u tăng d n nhi t ñ lên 37-390C thì ho t ñ ng c a nó ñư c khôi ph c l i. Ngày nay v i k thu t b o t n tinh d ch trong môi trư ng Nitơ l ng -1960C (tinh ñông viên) cho phép b o t n ñư c hàng ch c năm. - Áp su t th m th u: Tinh trùng r t m n c m v i áp su t th m th u. Nó s b ch t r t nhanh n u áp su t th m th u quá th p ho c quá cao. Pha ch môi trư ng tinh d ch c n chú ý t i y u t này. ð pH: Trong ñi u ki n nhi t ñ gi ng nhau, nhưng ñ pH khác nhau v n ñ ng c a tinh trùng cũng khác nhau vì pH nh hư ng t i h th ng enzym c a tinh trùng qua ñó nh hư ng ñ n trao ñ i ch t c a tinh trùng. môi trư ng axit y u tinh trùng ít v n ñ ng nên th i gian s ng kéo dài, vì v y mu n b o t n tinh d ch lâu c n chú ý ñi u ch nh ñ pH thích h p. Trong kĩ thu t b o t n ngư i ta thư ng dùng mu i bicacbonat ñ ñi u ch nh ñ pH vì mu i này ít có nh hư ng x u ñ n tinh trùng. - Ánh sáng: ð c bi t ánh sáng chi u th ng trong ñó có các tia h ng ngo i làm cho tinh trùng ho t ñ ng m nh và th i gian s ng s gi m. Nh ng tia khác như tia t ngo i ñ u có nh hư ng x u ñ n tinh trùng. ð b o qu n t t, ngư i ta dùng các l màu ñ ñ ng tinh d ch và ñ trong bóng t i. - Các ch t hoá h c: tinh trùng r t m n c m v i nh ng hoá ch t l v n không có trong môi trư ng tinh d ch. S c s ng c a tinh trùng nh hư ng tr c ti p ñ n t l th thai, kh năng sinh trư ng phát tri n và s c ñ kháng c a ñ i con. 3.3.3.2. Hô h p c a tinh trùng Trong quá trình ho t ñ ng, tinh trùng c n có năng lư ng l y qua 3 phương th c phân gi i y m khí ñư ng fructoz, oxi hoá ñư ng b ng hô h p hi u khí, và phân gi i ATP. Hô h p y m khí x y ra ch y u khi tinh trùng s ng ng sinh tinh và tinh hoàn ph . Hô h p hi u khí x y ra khi tinh trùng ñư c phóng vào ñư ng sinh d c con cái ho c l y ra ngoài ñ pha ch tinh d ch. - Hô h p hi u khí: oxi hoá ñư ng Trong ñi u ki n có oxi, tinh trùng s ti n hành hô h p hi u khí v i nguyên li u chính là glucoz, ngoài ra còn có fructoz. C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O + 674 Kcal Ngư i ta th y r ng môi trư ng ñư ng sinh d c cái, ñ c bi t trong giai ño n ñ ng d c và r ng tr ng có ñ ñi u ki n thu n l i ñ tinh trùng hô h p hi u khí. ðó là môi trư ng giàu oxi do k t qu c a tăng sinh và m r ng lòng ñư ng sinh d c, ñ ng th i giàu glucoz do giãn m ch máu t cung âm ñ o, máu ñ n nhi u cung c p nhi u glucoz. - Hô h p y m khí b ng phân gi i y m khí ñư ng fructoz. Trong ñi u ki n thi u oxi tinh trùng ti n hành hô h p y m khí v i nguyên li u là fructoz v i s tham gia c a các enzym Hexokinaza và photphataza ñ gi i phóng năng lư ng dư i d ng ATP và axit lactic fructoz axit lactic + CO2 + Q (27,7 Kcal) H s phân gi i frutoz là s mg fructoz s d ng trong m t gi c a 109 tinh trùng nhi t ñ 370C. - 36 -
- h a n g e Vi h a n g e Vi XC XC e e F- F- w w PD PD er er ! ! W W O O N N y y bu bu to to k k lic lic C C w w w m m w w w w o o .c .c .d o .d o c u -tr a c k c u -tr a c k - Phân gi i ATP: c và ñuôi tinh trùng ch a enzym ATPaza có tác d ng phân gi i ATP thành ADP và gi i phóng năng lư ng (t 7 - 12 Kcal). Năng lư ng sinh ra trong quá trình hô h p y m khí và hi u khí m t ph n ñư c dùng ñ tái t o ATP. 3.3.4. D ch hoàn ph Tinh trùng sau khi ñư c hình thành d ch hoàn thì ñư c ñưa v d ch hoàn ph ñ ti p t c phát tri n ñ n khi gia súc c n s d ng thì tinh trùng t d ch hoàn ph ñưa ra ngoài. d ch hoàn ph có nh ng ñi u ki n thích h p hơn: nhi t ñ th p hơn d ch hoàn, môi trư ng axit y u, các ch t ñi n gi i phân li t n t i dư i d ng ion cũng ít hơn trong d ch hoàn. Khi tinh trùng chuy n xu ng ph n dư i c a d ch hoàn ph thì l p t bào vách ñó ti t ra ch t lipoprotein ñ bao b c m t ngoài c a tinh trùng và l p màng ñó có th b o v tinh trùng khi tinh trùng ñã ra ngoài cơ th ho c rơi vào nh ng ñi u ki n s ng b t l i. M t khác màng lipoprotein mang ñi n tích âm nên tinh trùng không th liên k t v i nhau thành t ng m ng. N u tinh trùng quá lâu trong d ch hoàn ph nó s d n d n thay ñ i v sinh lý và hình thái, m t s c s ng và kh năng th tinh, cu i cùng thoái hoá r i ch t. Cho nên gia súc ñ c ñã lâu không ñư c giao ph i thì khi giao ph i l n th nh t trong tinh d ch thư ng th y tinh trùng kỳ hình và suy như c. * Tinh hoàn ph Tinh hoàn ph là ng dài u n lư n g p khúc: ng a có chi u dài 70m, bò và dê 60m, l n ñ c 100m. Tinh trùng không ng ng ñư c sinh ra ng sinh tinh sau ñó ñi vào tinh hoàn ph lưu l i ñ y m t th i gian. Th i gian tinh trùng lưu l i tinh hoàn ph bò là 7-9 ngày. Trong tinh hoàn ph có ñ ñi u ki n c n thi t ñ tinh trùng s ng, phát tri n và thành th c. - pH axit y u ñ kìm hãm b t s v n ñ ng c a tinh trùng. - Y m khí, thi u oxi. - Nhi t ñ th p hơn thân nhi t t 3-40C. Do ñó tinh trùng ít ho t ñ ng, gi m tiêu hao năng lư ng, th i gian s ng lâu hơn. Tinh trùng trong d ch hoàn ph sau 2 tháng v n còn kh năng th tinh. - Tinh hoàn ph h p thu m t s mu i khoáng gi cho áp su t th m th u không thay ñ i, thu n l i cho s s ng c a tinh trùng. - Vách tinh hoàn ph có nhi u m ch máu là ngu n cung c p ch t dinh dư ng cho tinh trùng. - M t khác ñuôi tinh trùng ti t ra lipoprotein bao l y tinh trùng làm cho tinh trùng mang ñi n âm. Gi a các tinh trùng có l c ñ y do mang ñi n cùng d u, làm cho tinh trùng không b ngưng k t thành kh i. Các ion kim lo i như s t Fe2+, Pb2+ ho c axit s làm cho tinh trùng m t ñi n ngưng kêt l i v i nhau và m t kh năng th tinh. 3.3.5. Tác d ng sinh lý c a các tuy n sinh d c ph Tuy n sinh d c ph bao g m: tuy n ti n li t, tuy n c u ni u ñ o, tinh nang. Ch t ti t c a tuy t sinh d c ph g i là tinh thanh. Thành ph n ch t ti t c a các tuy n sinh d c ph cũng như th t ti t c a chúng trong ph n x phóng tinh có ý nghĩa sinh lý ñ c bi t. ð u tiên tuy n c u ni u ñ o ti t, th ñ n tinh trùng cùng v i ch t ti t c a tuy n ti n li t và tinh hoàn ph , cu i cùng là ch t ti t c a tinh nang. - 37 -
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học