Xem mẫu
- Chöông 2: Phaân tích ngaønh/ Industry Analysis
1. Giôùi thieäu
Nhö ôû chöông tröôùc chuùng ta ñaõ trình baøy phöông phaùp phaân tích cô baûn: ba böôùc,
töø treân xuoáng. Phaân tích ngaønh laø böôùc phaân tích thöù hai ñeå tieáp ñeán vieäc phaân tích
vaø löïa choïn coâng ty cuï theå ñeå ñaàu tö trong danh muïc ñaàu tö cuûa baïn. Böôùc ñaàu
tieân laø phaân tích vó moâ cuûa thò tröôøng coå phieáu ñeå quyeát ñònh xem tyû leä laõi mong
muoán töø ñaàu tö vaøo coå phieáu phoå thoâng coù töông ñöông hoaëc lôùn hôn tyû leä laõi yeâu
caàu. Treân cô sôû so saùnh naøy, chuùng ta seõ quyeát ñònh xem thò tröôøng ñang ñònh giaù
coå phieáu phoå thoâng cao hôn, thaáp hôn hay ñuùng vôùi giaù trò noäi taïi coå phieáu.
Phaàn ñaàu tieân chuùng ta seõ thaûo luaän caùc lôïi ích cuûa vieäc phaân tích ngaønh. Tieáp
theo seõ moâ taû caùi gì aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng caïnh tranh trong moät ngaønh vaø aûnh
höôûng ñeán möùc ñoä caïnh tranh veà lôïi nhuaän ngaønh tieàm naêng.
2. Taïi sao phaân tích ngaønh
2.1. Thöïc hieän cuûa caùc ngaønh
ÔÛ Vieät nam chöa coù caùc soá lieäu thoáng keâ chính thöùc veà vieäc thöïc hieän ngaønh (giaù
coå phieáu cuûa caùc ngaønh thay ñoåi trong töøng naêm). ÔÛ caùc nöôùc coù thò tröôøng chöùng
khoaùn phaùt trieån, ñeàu coù caùc soá lieäu thoáng keâ ñoù. Chuùng ta haõy laáy ví duï nhoùm caùc
ngaønh trong chæ soá Dow Jones cuûa Hoa kyø naêm 2001
Baûng 6-1:
Caùc nhoùm ngaønh cuûa Dow Jones Hoa kyø thöïc hieän trong naêm 2001
Caùc ngaønh thöïc hieän toát nhaát Caùc ngaønh thöïc hieän keùm nhaát
% thay ñoåi % thay ñoåi
31/12/200 - 31/12/200 -
31/12/2001 31/12/2001
Caùc dòch vuï ngöôøi tieâu duøng 57.12 Baùn leû thöïc phaåm -14.49
Thieát bò vaên phoøng 50.38 Baûo hieåm nhaân thoï -14.92
Thieát bò coâng ngheä cao 46.85 Than ñaù -15.13
Caùc ñoà chôi 38.89 Baùn leû döôïc phaåm -15.12
Cung caáp nöôùc 37.07 Phaàn meàm -15.94
Xaây döïng nhaø ôû 33.06 Cheá taïo maùy bay -16.18
Baùn leû ñaëc bieät 31.41 Döôïc -17.57
Phuï tuøng oâ toâ 27.85 Baûo hieåm toaøn phaàn -17.94
Thieát bò vaän taûi boä 26.26 Coâng ngheä sinh hoïc -20.17
Thieát bò ñoà goã 25.31 Lieân laïc khoâng daây -21.96
Bao bì vaø containers 24.13 Saûn xuaát oâ toâ -22.69
Haøng duøng trong nhaø 21.87 Ñieän -23.22
Haøng ñieän töû tieâu duøng 18.43 Maùy vi tính -24.24
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 38
- Kim loaïi quyù 16.99 Moâi giôùi chöùng khoaùn -24.35
Theùp 16.76 Thieát bò ñieän -29.67
Ñöôøng saét 16.47 Ñöôøng oáng -31.22
cung caáp thuoác 16.12 Haøng khoâng -34.13
Baùn leû lôùn 14.33 Kim loaïi maøu -39.85
Kieåm soaùt oâ nhieåm 12.12 Kyõ thuaät thoâng tin -56.58
Xaêm loáp 11.74 Gas -71.6
Chuùng ta thaáy roõ vieäc thöïc hieän ngaønh haøng naêm coù söï thay ñoåi raát lôùn trong tyû leä
laõi cuûa chuùng (ví duï vuøng ñieån hình cuûa tyû leä laõi trong naêm laø töø aâm 40% ñeán
döông 50%). Ngaønh thaáp nhaát laø aâm 71,6% (Thieát bò gas) vaø ngaønh cao nhaát laø
57,12% (dòch vuï ngöôøi tieâu duøng). Ví duï naøy cho ta thaáy vieäc phaân tích ngaønh laø
quan troïng vaø caàn thieát ñeå hieåu söï khaùc nhau giöõa vieäc thöïc hieän giöõa caùc ngaønh
laø raát lôùn vaø noù seõ giuùp ñeå xaùc ñònh caùc cô hoäi sinh lôïi vaø khoâng sinh lôïi.
2.2. Thöïc hieän cuûa caùc ngaønh qua thôøi gian
Keát quaû cuûa caùc cuoäc nghieân cöùu chæ ra raèng moät ngaønh thöïc hieän naêm nay toát (coù
tyû leä taêng giaù coå phieáu cao), khoâng ñoàng nghóa vôùi vieäc trong nhöõng naêm tôùi noù
nhaát thieát thöïc hieän toát (giaù coå phieáu tieáp tuïc taêng cao). Haàu nhö khoâng coù moät
hieäp hoäi naøo trong moät ngaønh cuï theå naøo maø noù thöïc hieän toát lieân tuïc töø naêm naøy
qua naêm khaùc hoaëc ngöôïc laïi. Nhöõng nghieân cöùu qua chuoãi nhieàu naêm naøy coù
nghóa laø vieäc thöïc hieän trong quaù khöù khoâng giuùp vieäc döï ñoaùn thöïc hieän cuûa
ngaønh trong töông lai. Tuy nhieân noù khoâng phuû nhaän söï höõu ích cuûa vieäc phaân tích
ngaønh. Noù chæ ñôn giaûn xaùc nhaän raèng caùc bieán soá maø noù aûnh höôûng ñeán vieäc thöïc
hieän cuûa ngaønh thay ñoåi theo thôøi gian vaø moãi naêm noù caàn ñöôïc döï phoùng vieäc
thöïc hieän töông lai cho moãi ngaønh cuï theå treân cô sôû caùc öôùc tính cuûa caùc bieán soá
lieân quan naøy.
2.3. Thöïc hieän cuûa caùc coâng ty trong moät ngaønh
Caùc cuoäc nghieân cöùu khaùc ñöôïc thieát keá vaø xaùc ñònh xem coù moät söï nhaát quaùn naøo
trong vieäc thöïc hieän cuûa caùc coâng ty trong cuøng moät ngaønh hay khoâng. Keát quaû
cuûa nhöõng cuoäc nghieân cöùu ñieån hình naøy ñeàu chæ ra coù moät söï khaùc bieät raát lôùn
trong vieäc thöïc hieän giöõa caùc coâng ty trong cuøng moät ngaønh vaø cho caùc ngaønh.
Chính vì vaäy chuùng ta phaûi phaân tích coâng ty chöù khoâng chæ döøng laïi ôû phaân tích
ngaønh.
Moät soá ngöôøi cho raèng phaân tích ngaønh laø khoâng caàn thieát vì taát caû caùc coâng ty
trong cuøng moät ngaønh khoâng vaän ñoäng cuøng nhau. Cho moät soá ngaønh maø ngaønh coù
aûnh höôûng raát lôùn vaø lieân tuïc nhö ngaønh daàu khí, vaøng, saét, oâtoâ, baïn seõ giaûm ñöôïc
vieäc phaân tích coâng ty cuûa baïn sau khi baïn ñaõ phaân tích ngaønh. Haàu heát caùc nhaø
phaân tích ñeàu khoâng hy voïng moät söï aûnh höôûng ngaønh lôùn nhö vaäy. Coù nghóa laø
vieäc phaân tích coâng ty kyõ caøng laø vaãn caàn thieát. Maëc duø cho caùc ngaønh coâng
nghieäp maø chuùng khoâng coù aûnh höôûng ngaønh maïnh, thì phaân tích ngaønh vaãn laø caàn
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 39
- thieát vì chuùng ta seõ deã daøng hôn trong vieäc löïa choïn moät coâng ty sieâu toát trong moät
ngaønh toát hôn laø tìm moät coâng ty toát trong moät ngaønh thöïc hieän khoâng toát.
2.4. Söï khaùc nhau trong ruûi ro ngaønh
Moät soá cuoäc nghieân cöùu taäp trung vaøo tyû leä laõi cuûa ngaønh, chæ coù moät soá ít cuoäc
nghieân cöùu ñeå ño löôøng ruûi ro ngaønh. Keát quaû cuûa caùc cuoäc nghieân cöùu naøy chæ ra
raèng ruûi ro khaùc nhau nhieàu trong caùc ngaønh khaùc nhau trong cuøng moät thôøi gian,
vaø coù söï khaùc nhau lôùn trong ruûi ro ngaønh ñieån hình trong caùc thò tröôøng taêng
tröôûng vaø ñi xuoáng. Caùc keát quaû trong caùc phaân tích tính oån ñònh cuûa ruûi ro laø khaû
quan, moät phaân tích cuûa vieäc ño löôøng ruûi ro cho caùc ngaønh coâng nghieäp rieâng bieät
trong moät khoaûng thôøi gian ñaõ chæ ra raèng caùc ruûi ro ngaønh laø oån ñònh hôïp lyù qua
thôøi gian (reasonably stable over time). Nhöõng phaùt hieän ôû nay chæ ra raèng maëc duø
vieäc ño löôøng caùc ruûi ro cho caùc ngaønh khaùc nhau cho thaáy coù moät söï phaân taùn raát
lôùn trong moät khoaûng thôøi gian, ruûi ro cuûa caùc ngaønh rieâng bieät laø oån ñònh töông
ñoái qua thôøi gian. Ñieàu naøy coù nghóa laø phaân tích ruûi ro ngaønh laø caàn thieát, khi baïn
coá gaéng öôùc tính ruûi ro töông lai cho moät ngaønh.
2.5. Toùm löôïc nghieân cöùu trong caùc phaân tích ngaønh
Trong baát kyø moät thôøi kyø naøo, tyû leä laõi cho caùc ngaønh khaùc nhau laø khaùc nhau raát
lôùn, ñieàu naøy coù nghóa laø phaân tích ngaønh laø moät phaàn raát quan troïng trong quy
trình ñaàu tö.
Tyû leä laõi cho caùc ngaønh cuï theå bieán ñoåi qua thôøi gian, do vaäy chuùng ta khoâng theå
chæ ñôn giaûn ngoaïi suy vieäc thöïc hieän ngaønh trong quaù khöù ñeå xaùc ñònh cho töông
lai.
Tyû leä laõi cho caùc coâng ty trong cuøng moät ngaønh cuõng khaùc nhau raát lôùn, do vaäy
vieäc phaân tích caùc coâng ty rieâng bieät trong moät ngaønh laø caàn thieát ñeå tieáp theo
phaân tích ngaønh.
Trong baát kyø thôøi kyø naøo, möùc ñoä ruûi ro cuûa caùc ngaønh khaùc nhau laø raát khaùc nhau,
do vaäy chuùng ta phaûi nghieân cöùu vaø öôùc tính caùc yeáu toá ruûi ro cho caùc ngaønh thay
theá.
Ruûi ro cho caùc ngaønh khaùc nhau giöõ töông ñoái oån ñònh qua thôøi gian, do vaäy phaân
tích ruûi ro lòch söû laø höõu ích khi öôùc tính ruûi ro töông lai.
2.6. Quy tình phaân tích ngaønh
Moät caâu hoûi quan troïng ñaët ra cho baïn laø baïn caáu truùc vieäc phaân tích ngaønh nhö
theá naøo? Chuùng ta caàn phaân tích kinh teá vó moâ vì hai lyù do sau: Thöù nhaát, maëc duø
thò tröôøng chöùng khoaùn coù khuynh höôùng chuyeån ñoäng tröôùc neàn kinh teá toång theå,
caùc thò tröôøng bò ñieàu khieån bôûi nhöõng gì xaåy ra trong neàn kinh teá-ñoù laø caùc thò
tröôøng chöùng khoaùn phaûn aùnh söï khoeû maïnh hay yeáu keùm cuûa neàn kinh teá. Thöù
hai, haàu heát caùc bieán soá maø chuùng ñieàu khieån caùc moâ hình ñònh giaù cho caùc thò
tröôøng chöùng khoaùn laø caùc bieán vó moâ nhö tyû leä laõi suaát, GDP vaø laõi caùc coâng ty.
Quy trình phaân tích ngaønh: ñaàu tieân laø phaân tích vó moâ ngaønh ñeå hieåu raát roõ raøng
ngaønh naøy lieân heä vôùi caùc chu kyø kinh doanh nhö theá naøo vaø caùc bieán kinh teá ñieàu
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 40
- khieån ngaønh naøy veà thaønh coâng hay thaát baïi. Phaàn naøy cuûa quy trình seõ laøm cho
phaàn thöù hai trôû neân deã hôn vaø toát hôn. Boä phaän thöù hai laø phaân tích vi moâ cuûa
ngaønh maø chuùng lieân quan ñeán vieäc tìm ra caùc ñònh giaù cuï theå cho ngaønh söû duïng
caùc kyõ thuaät ñònh giaù ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû chöông tröôùc.
Quy trình phaân tích ngaønh bao goàm caû phaân tích vó moâ vaø vi moâ. Phaàn phaân tích vó
moâ bao goàm :
1. Chu kyø kinh doanh vaø caùc khu vöïc ngaønh
2. Caùc thay ñoåi caáu truùc kinh teá vaø caùc ngaønh thay theá
3. Ñaùnh giaù chu kyø moät ñôøi cuûa ngaønh
4. Phaân tích moâi tröôøng caïnh tranh trong moät ngaønh
3. Chu kyø kinh doanh vaø caùc lónh vöïc ngaønh (business cycle & industry sectors)
Caùc xu höôùng kinh teá coù theå laøm aûnh höôûng vieäc thöïc hieän cuûa ngaønh. Baèng vieäc
xaùc ñònh vaø kieåm soaùt caùc giaû ñònh vaø caùc bieán cô baûn, chuùng ta coù theå kieåm soaùt
heä thoáng kinh teá vaø ño löôøng caùc chæ soá môùi cuûa trieån voïng neàn kinh teá vaø phaân
tích ngaønh. Caùc xu höôùng kinh teá coù theå coù hai daïng: Caùc thay ñoåi theo chu kyø
(cyclical changes) laø caùc phaùt sinh töø caùc vieäc leân vaø xuoáng cuûa chu kyø kinh doanh,
vaø caùc thay ñoåi caáu truùc (Structural changes) noù xaåy ra khi heä thoáng kinh teá ñang
phaûi traûi qua moät söï thay ñoåi lôùn trong caùc chöùc naêng cuûa chuùng. Ví duï, söï thöøa
nhaân coâng hoaëc voán coù theå toàn taïi ôû moät soá khu vöïc trong khi ñoù laïi coù söï thieáu
nhaân coâng vaø voán ôû moät soá khu vöïc khaùc. Vieäc caét giaûm ngöôøi vaø chi phí trong caùc
coâng ty Myõ trong nhöõng naêm thaäp nieân 1990s, thôøi kyø chuyeån tieáp töø neàn kinh teá
xaõ hoäi chuû nghóa sang caùc neàn kinh teá thò tröôøng cuûa caùc nöôùc Ñoâng AÂu, vaø
chuyeån giao trong nöôùc Myõ töø moät neàn kinh teá saûn xuaát sang neàn kinh teá dòch vu
laø caùc ví duï veà thay ñoåi caáu truùc. Caùc nhaø phaân tích ngaønh phaûi kieåm tra thay ñoåi
caáu truùc kinh teá veà caùc chæ soá cho ngaønh maø hoï ñang xem xeùt.
Haàu heát caùc nhaø quan saùt tin raèng vieäc thöïc hieän cuûa ngaønh lieân quan ñeán caùc
giai ñoaïn cuûa chu kyø kinh doanh. Caùi gì laøm cho vieäc phaân tích ngaønh trôû neân
thaùch thöùc? Ñoù laø moãi chu kyø kinh doanh laø khaùc nhau vaø raèng neáu nhöõng ngöôøi
chæ nhìn veà lòch söû seõ boû qua caùc xu höôùng phaùt trieån maø chuùng quyeát ñònh vieäc
thöïc hieän cuûa thò tröôøng trong töông lai.
Thay ñoåi töø moät nhoùm ngaønh sang ngaønh khaùc trong quaù trình cuûa chu kyø kinh
doanh ñöôïc goïi laø chieán löôïc xoay voøng (Rotation strategy). Khi coá gaéng xaùc ñònh
caùc nhoùm ngaønh naøo seõ coù lôïi töø giai ñoaïn tôùi cuûa chu kyø kinh doanh, caùc nhaø ñaàu
tö caàn xaùc ñònh vaø kieåm soaùt caùc bieán cô baûn lieân quan ñeán xu höôùng kinh teá vaø
caùc ñaëc ñieåm ngaønh.
Keát thuùc cuûa moät kyø suy thoaùi, caùc coå phieáu taøi chính thöôøng taêng tröôûng giaù
trò vì caùc nhaø ñaàu tö ñoaùn tröôùc raèng laõi cuûa caùc ngaân haøng seõ taêng vì caû neàn kinh
teá vaø nhu caàu vay ñöôïc phuïc hoài. Moâi giôùi nhaø trôû neân caùc khoaûn ñaàu tö haáp daãn
vì baùn haøng vaø laõi cuûa noù döï tính seõ taêng vì caùc nhaø ñaàu tö buoân baùn chöùng khoaùn,
caùc doanh nghieäp baùn nôï vaø voán, vaø coù moät söï taêng tröôûng maïnh trong vieäc mua
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 41
- baùn, saùt nhaäp caùc coâng ty trong thôøi kyø phuïc hoài kinh teá. Nhöõng löïa choïn ngaønh
naøy giaû ñònh raèng khi keát thuùc thôøi kyø suy thoaùi seõ coù söï taêng tröôûng trong nhu caàu
vay, xaây döïng nhaø cöûa vaø buoân baùn chöùng khoaùn.
Moät khi neàn kinh teá baét ñaàu hoài phuïc trôû laïi, caùc coâng ty haøng tieâu duøng oån
ñònh seõ saûn xuaát caùc maët haøng tieâu duøng ñaét tieàn nhö xe hôi, maùy tính caù nhaân,
maùy laïnh…trôû thaønh caùc khoaûn ñaàu tö haáp daãn vì moät söï hoài sinh neàn kinh teá seõ
taêng thu nhaäp caù nhaân vaø nieàm tin ngöôøi tieâu duøng. Moät khi caùc doanh nghieäp
nhaän ra raèng neàn kinh teá ñang phuïc hoài, hoï baét ñaàu nghó veà hieän ñaïi hoaù, caûi tieán,
hoaëc mua caùc thieát bò môùi ñeå thoaû maõn caùc nhu caàu taêng leân vaø ñeå giaûm giaù thaønh.
Do vaäy caùc ngaønh haøng coâng nghieäp naëng cô baûn nhö caùc nhaø saûn xuaát caùc thieát bò
coâng nghieäp naëng, nhaø saûn xuaát caùc maùy moùc duïng cuï, saûn xuaát maùy bay trôû neân
haáp daãn.
Caùc ngaønh coù tính chu kyø maø baùn haøng cuûa chuùng taêng vaø giaûm theo caùc hoaït
ñoäng kinh teá chung laø caùc ngaønh ñaàu tö haáp daãn trong giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi kyø
phuïc hoài kinh teá vì möùc ñoä cao cuûa ñoøn baåy hoaït ñoäng (operating leverage), coù
nghóa laø chuùng höôûng lôïi lôùn töø vieäc taêng tröôûng baùn haøng trong thôøi kyø môû roäng
kinh teá. Caùc ñoøn baåy hoaït ñoäng phaùt sinh töø vieäc toàn taïi chi phí coá ñònh trong caáu
truùc hoaït ñoäng cuûa coâng ty. Caùc ngaønh coù chi phí coá ñònh cao seõ coù möùc ñoøn baåy
hoaït ñoäng cao. Coù nghóa laø moät söï thay ñoåi nhoû trong tyû leä phaàn traêm cuûa baùn
haøng coù theå daãn ñeán söï thay ñoåi lôùn cuûa tyû leä phaàn traêm trong laõi hoaït ñoäng. Caùc
ngaønh coù ñoøn baåy taøi chính (financial leverage) cao cuõng höôûng lôïi töø vieäc taêng
tröôûng baùn haøng. Caùc ñoøn baåy taøi chính xuaát hieän do caùc chi phí taøi chính coá ñònh
(laõi tieàn vay) trong caáu truùc voán cuûa moät coâng ty. Caùc ngaønh maø chuùng coù caùc
khoaûn taøi trôï lôùn töø nôï (nhö ngaân haøng hoaëc caùc ngaønh coâng ích) seõ coù laõi thuaàn
raát nhaïy caûm vôùi moät söï thay ñoåi nhoû trong laõi hoaït ñoäng kinh doanh.
Theo truyeàn thoáng, khi tôùi gaàn ñænh cuûa chu kyø kinh doanh, tyû leä laïm phaùt taêng vì
nhu caàu baét ñaàu vöôït xa khaû naêng cung caáp. Caùc ngaønh nguyeân lieäu cô baûn nhö
daàu khí, saét, goã, maø chuùng chuyeån caùc nguyeân lieäu thoâ thaønh caùc thaønh phaåm, trôû
thaønh ngaønh haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö. Vì laïm phaùt coù aûnh höôûng chuùt ít ñeán chi phí
ñeå saûn xuaát caùc saûn phaåm naøy vaø noù coù theå taêng giaù, nhöõng ngaønh naøy thöôøng coù
tyû leä laõi cao hôn.
Trong thôøi kyø suy thoaùi, moät soá ngaønh hoaït ñoäng toát hôn ngaønh khaùc. Caùc
ngaønh tieâu duøng thieát yeáu, nhö döôïc, thöïc phaåm, nöôùc uoáng, giaáy veä sinh kinh
doanh toát hôn caùc khu vöïc khaùc trong thôøi kyø suy thoaùi vì maëc duø tieâu duøng toång
theå coù theå giaûm, moïi ngöôøi vaãn phaûi tieâu tieàn cho caùc nhu caàu thieát yeáu, do vaäy
caùc ngaønh naøy noùi chung giöõ ñöôïc giaù trò cuûa noù. Töông töï, neáu heä thoáng kinh teá
trong nöôùc taïo neân moät ñoàng tieàn yeáu, caùc ngaønh coù boä phaän xuaát khaåu lôùn coù theå
coù nhieàu lôïi ích vì haøng hoaù cuûa hoï trôû neân caïnh tranh hôn ôû thò tröôøng nöôùc ngoaøi.
Chuùng ta vöøa xaùc ñònh moät soá ngaønh cuï theå maø chuùng töông ñoái ñieån hình haáp
daãn ñaàu tö trong caùc quaù trình cuûa chu kyø kinh doanh. Noùi chung, caùc nhaø ñaàu tö
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 42
- seõ khoâng ñaàu tö treân cô sôû moâi tröôøng kinh teá hieän taïi vì trong thò tröôøng hieäu quaû,
giaù chöùng khoaùn ñaõ bao goàm toång hôïp caùc thoâng tin kinh teá hieän taïi. Ñuùng hôn, laø
chuùng ta caàn phaûi döï baùo caùc bieán kinh teá quan troïng cho ít nhaát ba ñeán saùu thaùng
töông lai vaø ñaàu tö phuø hôïp. Phaàn nhoû tieáp theo, chuùng ta xem caùc thay ñoåi trong
caùc bieán kinh teá quan troïng coù theå aûnh höôûng ñeán caùc ngaønh khaùc nhau.
3.1. Laïm phaùt
Laïm phaùt cao noùi chung laø coù aûnh höôûng khoâng toát ñeán thò tröôøng coå phieáu, vì noù
taïo neân tyû leä laõi suaát thò tröôøng cao hôn, noù taïo neân söï khoâng chaéc chaén veà giaù vaø
chi phí töông lai, vaø noù seõ laøm aûnh höôûng ñeán caùc coâng ty maø chuùng khoâng theå
chuyeån vieäc taêng chi phí sang cho ngöôøi tieâu duøng. Maëc duø nhöõng aûnh höôûng xaáu
naøy laø thöïc cho haàu heát caùc ngaønh, nhöng moät soá ngaønh laïi coù lôïi töø vieäc laïm phaùt.
Caùc ngaønh khai thaùc nguoàn thieân nhieân seõ coù lôïi neáu caùc chi phí saûn xuaát cuûa noù
khoâng taêng theo laïm phaùt, vì ñaàu ra seõ coù theå baùn ñöôïc vôùi giaù cao hôn. Caùc
ngaønh coù ñoøn baåy hoaït ñoäng cao coù theå coù lôïi vì raát nhieàu khoaûn chi phí cuûa chuùng
laø coá ñònh trong caùc ñieàu khoaûn danh nghóa (theo ñoàng tieàn hieän taïi) nhöng doanh
thu laïi taêng theo laïm phaùt. Caùc ngaønh coù ñoøn baåy taøi chính cao cuõng coù theå höôûng
lôïi vì caùc khoaûn nôï ñöôïc traû baèng caùc khoaûn tieàn reû hôn.
3.2. Tyû leä laõi suaát
Caùc ngaân haøng noùi chung ñöôïc höôûng lôïi töø vieäc thay ñoåi laõi suaát, vì caùc tyû leä laõi
suaát oån ñònh daãn ñeán aùp löïc caïnh tranh maïnh meõ maø keát quaû laø chuùng seõ eùp laøm
cho nhoû tyû leä laõi treân laõi suaát cuûa hoï. Caùc tyû leä laõi suaát cao roõ raøng laøm aûnh höôûng
xaáu ñeán ngaønh baát ñoäng saûn vaø xaây döïng, nhöng noù coù theå laøm lôïi cho caùc ngaønh
maø chuùng cung caáp ñeå ngöôøi tieâu duøng töï laøm laáy. Tyû leä laõi suaát cao cuõng mang
laïi lôïi ích cho nhöõng ngöôøi veà höu maø thu nhaäp cuûa hoï phuï thuoäc chính vaøo thu
nhaäp töø laõi suaát.
3.3. Kinh teá theá giôùi
Caû caùc söï kieän trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc ñeàu coù theå aûnh höôûng laøm bieán ñoäng giaù
trò Ñoàng Vieätnam. Moät ñoàng Vieät nam yeáu hôn seõ giuùp caùc ngaønh cuûa Vieätnam vì
caùc khoaûn xuaát khaåu cuûa chuùng ta seõ trôû neân töông ñoái reû hôn ôû thò tröôøng nöôùc
ngoaøi trong khi haøng hoaù cuûa caùc ñoái thuû caïnh tranh trôû neân ñaét hôn taïi Vieät nam.
Moät ñoàng VN maïnh seõ coù aûnh höôûng theo chieàu ngöôïc laïi. Söï taêng tröôûng kinh teá
trong caùc khu vöïc cuûa theá giôùi hay caùc nöôùc cuï theå seõ mang lôïi cho caùc ngaønh maø
chuùng coù söï hieän dieän lôùn trong caùc khu vöïc ñoù. Vieäc taïo neân caùc khu vöïc maäu
dòch töï do, nhö EC, NAFT, ASIA, seõ giuùp caùc ngaønh maø chuùng saûn xuaát haøng hoaù
vaø dòch vuï vaø tröôùc ñoù chuùng phaûi ñoái maët vôùi caùc chæ tieâu nhaäp khaåu (Quotas) hay
haøng raøo thueá quan giöõa caùc nöôùc thaønh vieân.
4. Nhöõng thay ñoåi caáu truùc kinh teá vaø caùc ngaønh thay theá
Caùc moâi tröôøng nhaân khaåu hoïc, loái soáng, nhöõng thay ñoåi trong kyõ thuaät, chính trò
vaø caùc quy ñònh seõ aûnh höôûng ñeán doøng tieàn vaø ruûi ro cuûa caùc ngaønh khaùc nhau.
4.1. Nhaân khaåu hoïc
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 43
- Sau cuoäc chieán tranh keát thuùc naêm 1975, daân soá Vieâtnam ñaõ buøng noå. Hieän nay
daân soá vieät nam raát treû, coù raát nhieàu treû em. Daân soá treû, thu nhaäp thaáp taùc ñoäng
lôùn ñeán tieâu duøng. Caùc ngaønh dòch vuï taøi chính ôû Vieät nam coù theå seõ ít khaùch haøng
hôn so vôùi ôû caùc nöôùc phaùt trieån daân soá giaø hôn, vôùi nhieàu ngöôøi coù tieàn tieát kieäm
hôn, neân caùc ngaønh dòch vuï taøi chính phaùt trieån hôn ñeå phuïc vuï cho nhöõng ngöôøi
nhieàu tieàn naøy muoán ñaàu tö caùc khoaûn tieàn tieát kieäm cuûa hoï. Vieäc nghieân cöùu
nhaân khaåu hoïc bao goàm nhieàu hôn vieäc taêng tröôûng daân soá vaø phaân boá tuoåi taùc.
Nhaân khaåu hoïc bao goàm caû vieäc phaân boá ngöôøi theo caùc vuøng ñòa lyù, vieäc thay ñoåi
cô caáu tín ngöôõng trong moät xaõ hoäi, thay ñoåi trong phaân phoái thu nhaäp. Caùc nhaø
phaân tích ngaønh thöôøng phaûi nghieân cöùu raát caån thaän caùc xu höôùng nhaân khaåu hoïc
vaø coá gaéng döï baùo nhöõng aûnh höôûng cuûa noù ñoái vôùi caùc ngaønh vaø caùc coâng ty.
4.2. Phong caùch soáng
Phong caùch soáng laø tìm hieåu veà con ngöôøi soáng, laøm vieäc, tieâu duøng, nghæ ngôi, vui
chôi giaûi trí, vaø töï giaùo duïc nhö theá naøo. Caùc öùng xöû cuûa ngöôøi tieâu duøng bò aûnh
höôûng bôûi caùc traøo löu vaø moát nhaát thôøi. Söï taêng vaø giaûm cuûa quaàn Jean, caùc nhaø
thieát keá quaàn Jean vaø caùc phong caùch khaùc trong quaàn aùo minh hoaï söï nhaïy caûm
cuûa moät soá thò tröôøng trong vieäc thay ñoåi trong caùc khaåu vò cuûa ngöôøi tieâu duøng.
Vieäc taêng tyû leä li dò, chuyeån dòch daân soá töø noâng thoân veà thaønh thò, vieäc giaùo duïc
vaø giaûi trí döïa vaøo maùy tính ñaõ coù aûnh höôûng lôùn ñeán nhieàu ngaønh, bao goàm caû
ngaønh xaây döïng nhaø cöûa, oâ toâ, mua haøng trong caùc sieâu thò, qua caùc catalog vaø giaûi
trí taïi nhaø. Do nhieàu naêm soáng trong bao caáp, vôùi chaát löôïng haøng noäi coøn nhieàu
haïn cheá, bôûi vaäy raát nhieàu ngöôøi Vieät Nam ngaøy nay vaãn cho raèng haøng ngoaïi coù
chaát löôïng cao hôn haøng noäi. Duøng haøng ngoaïi coù veû nhö saønh ñieäu hôn. Do vaäy
moät soá ngaønh baùn haøng ngoaïi nhaäp coù theå höôûng lôïi töø quan nieäm soáng naøy. Ñieàu
naøy cuõng aûnh höôûng ñeán caùch laøm marketing cuûa caùc coâng ty trong nöôùc.
4.3. Kyõ thuaät
Caùc xu höôùng trong kyõ thuaät coù theå aûnh höôûng lôùn ñeán caùc yeáu toá ngaønh bao goàm
caû saûn phaåm, dòch vuï vaø noù ñöôïc saûn xuaát vaø phaân phoái nhö theá naøo. Coù raát nhieàu
ví duï veà söï thay ñoåi ñaõ vaø ñang dieãn ra do caùc tieán boä kyõ thuaät. Ví duï, nhu caàu boä
cheá hoaø khí cho xe hôi ñaõ giaûm raát maïnh do söï ra ñôøi cuûa kyõ thuaät phun xaêng ñieän
töû. Caùc quaù trình thieát keá, cheá taïo ñaõ coù nhieàu thay ñoåi do aùp duïng thieát keá coù hoã
trôï maùy vi tính vaø saûn xuaát coù hoã trôï cuûa maùy vi tính. Xe taûi naëng laøm giaûm thò
phaàn vaän taûi ñöôøng saét trong caùc ngaønh vaän taûi ñöôøng xa vaø maùy bay. Taøu hoaû
baây giôø khoâng phaûi laø phöông tieän chính chôû ngöôøi ñi tuyeán ñöôøng xa. Caùc nhaø
baùn leû lôùn, duøng scan caùc maõ vaïch ñeå taêng toác ñoä kieåm tra vaø cho pheùp coâng ty coù
theå ghi nhaän haøng toàn kho.
4.4. Chính trò vaø caùc quy ñònh
Vì thay ñoåi chính trò phaûn aùnh caùc giaù trò xaõ hoäi, xu höôùng xaõ hoäi ngaøy hoâm nay coù
theå laø luaät, laø quy ñònh hay chính saùch thueá ngaøy mai. Caùc nhaø phaân tích ngaønh
caàn döï baùo vaø ñaùnh giaù caùc thay ñoåi chính trò lieân quan ñeán ngaønh. Moät soá quy
ñònh vaø luaät döïa treân cô sôû lyù do kinh teá. Vì vò theá cuûa caùc ngaønh ñoäc quyeàn khai
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 44
- thaùc taøi nguyeân, neân giaù baùn phaûi ñöôïc xem xeùt vaø pheâ duyeät cuûa moät cô quan
chính phuû. Moät soá quy ñònh lieân quan ñeán vaán ñeà xaõ hoäi nhö cô quan haønh chính
veà thöïc phaåm vaø döôïc phaåm ñeå baûo veä ngöôøi tieâu duøng baèng vieäc xeùt duyeät caùc
loaïi thuoác môùi. Caùc quy ñònh veà baûo veä moâi tröôøng coù theå daãn ñeán nhöõng chi phí
raát lôùn cho coâng ty vaø haïn cheá caùc coâng ty môùi tham gia vaøo ngaønh. Söï thay ñoåi
trong caùc quy ñònh coù theå aûnh höôûng lôùn ñeán caùc ngaønh. Söï thay ñoåi möùc soáng toái
thieåu, möùc ñoùng baûo hieåm xaõ hoäi cho ngöôøi lao ñoäng theo quy ñònh cuûa chính phuû
aûnh höôûng lôùn ñeán moät soá ngaønh söû duïng nhieàu lao ñoäng giaûn ñôn.
5. Ñaùnh giaù chu kyø soáng cuûa ngaønh ( Evaluate the industryt life cycle)
Moät vieäc phaân tích saâu saéc khi döï ñoaùn baùn haøng cuûa ngaønh vaø xu höôùng trong
khaû naêng sinh lôøi laø ñeå xem xeùt ngaønh qua thôøi gian vaø chia söï phaùt trieån cuûa noù
thaønh caùc giai ñoaïn gioáng nhö caùc quaù trình phaùt trieån cuûa con ngöôøi töø khi sinh ra
ñeán thanh nieân ñeán tuoåi tröôûng thaønh tôùi tuoåi trung nieân vaø tôùi tuoåi giaø. Soá giai
ñoaïn trong phaân tích chu kyø soáng cuûa ngaønh coù theå thay ñoåi treân cô sôû söï chi tieát
maø baïn muoán. Moâ hình naêm giai ñoaïn coù theå bao goàm:
1. Phaùt trieån khai phaù (Pioneering development)
2. Taêng tröôûng nhanh (Rapid accelerating growth)
3. Taêng tröôûng oån ñònh (Mature growth)
4. OÅn ñònh hoùa vaø tröôûng thaønh cuûa thò tröôøng(Stabilization and market maturity)
5. Giaûm taêng tröôûng vaø suy thoaùi ( Deceleration of growth and decline)
Ñeå öôùc tính doanh thu baùn haøng cuûa ngaønh, tyû leä laõi goäp vaø taêng tröôûng laõi baïn
phaûi döï ñoaùn ñoä daøi thôøi gian cuûa moãi giai ñoaïn. Döôùi ñaây chuùng ta seõ toùm löôïc
caùc giai ñoaïn treân vaø aûnh höôûng cuûa noù ñeán doanh thu baùn haøng vaø lôïi nhuaän:
1. Phaùt trieån khai phaù (Pioneering development). Trong thôøi kyø môùi baét ñaàu naøy,
ngaønh seõ traûi qua taêng tröôûng baùn haøng bình thöôøng vaø tyû leä laõi vaø toång laõi laø
raát nhoû hoaëc thaäm chí loã. Thò tröôøng cho caùc saûn phaåm cuûa ngaønh trong thôøi kyø
naøy coøn nhoû, vaø caùc coâng ty ñang phaûi gaùnh chòu chi phí phaùt trieån raát lôùn.
2. Thôøi kyø taêng tröôûng nhanh (Rapid accelerating growth). Trong thôøi kyø taêng
tröôûng nhanh naøy, thò tröôøng phaùt trieån cho caùc saûn phaåm vaø dòch vuï vaø nhu
caàu trôû neân lôùn hôn raát nhieàu. Do soá löôïng caùc coâng ty trong ngaønh coøn ít neân
söï caïnh tranh trong ngaønh thaáp. Vaø caùc coâng ty rieâng bieät coù theå coù phaàn ñôn
haøng chöa thöïc hieän ñöôïc ñang bò toàn ñoïng raát lôùn. Tyû leä laõi laø raát cao.
3. Taêng tröôûng oån ñònh (Mature growth). Söï thaønh coâng trong giai ñoaïn 2 ñaõ thoaû
maõn haàu heát caùc nhu caàu cho haøng hoaù vaø dòch vuï cuûa ngaønh. Do vaäy taêng
tröôûng baùn haøng trong töông lai coù theå treân möùc bình thöôøng nhöng noù seõ
khoâng coøn taêng toác nöõa. Ví duï, neáu toång theå neàn kinh teá taêng tröôûng 8,4%,
doanh thu baùn haøng cho ngaønh naøy coù theå taêng tröôûng nhanh hôn tyû leä bình
thöôøng nhö ôû möùc 15-20% moät naêm. Vì thôøi kyø taêng tröôûng nhanh cuûa doanh
thu vaø lôïi nhuaän ñaõ haáp daãn caùc nhaø ñoái thuû caïnh tranh vaøo trong ngaønh, noù
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 45
- taïo neân moät söï taêng nguoàn cung öùng vaø laøm giaûm giaù, coù nghóa laø laøm tyû leä lôïi
nhuaän baét ñaàu ñi xuoáng trôû veà möùc bình thöôøng.
4. OÅn ñònh hoùa vaø thò tröôøng tröôûng thaønh (Stabilization and market maturity).
Trong thôøi kyø naøy, thöôøng laø thôøi kyø daøi nhaát, tyû leä taêng tröôûng cuûa ngaønh
giaûm xuoáng tôùi tyû leä taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá toång theå hoaëc cuûa phaân khuùc
ngaønh cuûa noù. Trong giai ñoaïn naøy caùc nhaø ñaàu tö coù theå deã daøng döï ñoaùn
ñöôïc söï taêng tröôûng vì baùn haøng töông quan cao vôùi moät chuoãi cuûa neàn kinh teá.
Maëc duø baùn haøng taêng tröôûng phuø hôïp vôùi neàn kinh teá, nhöng tyû leä taêng tröôûng
laõi bieán ñoäng tuyø töøng ngaønh vì caáu truùc caïnh tranh khaùc nhau giöõa caùc ngaønh,
vaø khaùc nhau giöõa caùc coâng ty trong cuøng moät ngaønh vì khaû naêng kieåm soaùt chi
phí giöõa caùc coâng ty khaùc nhau. Söï caïnh tranh seõ thu heïp tyû leä lôïi nhuaän vaø
caùc tyû leä laõi treân voán vaø cuoái cuøng laø seõ trôû neân bình quaân, ngang baèng nhau.
5. Giaûm taêng tröôûng vaø suy thoaùi (Deceleration of growth and decline). ÔÛ giai
ñoaïn chín muoài naøy, taêng tröôûng baùn haøng cuûa ngaønh giaûm vì söï chuyeån dòch
trong nhu caàu hoaëc söï taêng tröôûng cuûa caùc ngaønh thay theá. Tyû leä lôïi nhuaän tieáp
tuïc bò eùp nhoû laïi, vaø moät soá coâng ty phaûi traûi qua raát ít lôïi nhuaän hoaëc thaäm chí
loã. Caùc coâng ty duy trì ñöôïc laõi thì coù theå tyû leä laõi treân voán raát thaáp. Cuoái cuøng
caùc nhaø ñaàu tö coù theå nghó ñeán vieäc ruùt voán ra khoûi ngaønh naøy, vaø giaù coå phieáu
cuûa caùc coâng ty trong ngaønh coù theå bò giaûm maïnh.
Roõ raøng laø caùc nhaø ñaàu tö seõ ñi tìm kieám caùc ngaønh ñang ôû phaàn ñaàu cuûa giai ñoaïn
2 vaø hy voïng traùnh ñöôïc caùc ngaønh ôû giai ñoaïn 4 hoaëc 5.
6. Phaân tích caïnh tranh ngaønh
Töông töï nhö döï baùo baùn haøng coù theå laøm toát hôn baèng vieäc phaân tích chu kyø soáng
cuûa ngaønh, döï baùo laõi cuûa ngaønh seõ ñöôïc thöïc hieän toát baèng vieäc phaân tích caáu
truùc caïnh tranh trong ngaønh. Moät yeáu toá then choát aûnh höôûng ñeán tieàm naêng laõi
cuûa moät ngaønh laø cöôøng ñoä caïnh tranh trong ngaønh, nhö Porter ñaõ thaûo luaän trong
moät chuoãi caùc saùch vaø caùc baøi baùo cuûa oâng. Bôûi vaäy haàu heát caùc taøi lieäu phaân tích
chieán löôïc caïnh tranh cuûa caùc taùc giaû vaø caùc nhaø xuaát baûn coù tính quoác teá ñeàu coù
thaûo luaän 5 löïc löôïng caïnh tranh cuûa Porter.
6.1. Caïnh tranh vaø laõi ngaønh kyø voïng
Khaùi nieäm veà chieán löôïc caïnh tranh cuûa Porter laø moâ taû vieäc nghieân cöùu cuûa coâng
ty cho moät vò theá caïnh tranh thuaän lôïi hôn trong moät ngaønh. Ñeå taïo moät chieán löôïc
caïnh tranh coù lôïi nhuaän, moät coâng ty ñaàu tieân phaûi xem xeùt caáu truùc caïnh tranh cô
baûn cuûa ngaønh ñoù vì khaû naêng sinh lôïi tieàm naêng cuûa moät coâng ty bò aûnh höôûng
lôùn bôûi khaû naêng sinh lôïi nhuaän cuûa ngaønh. Sau khi xaùc ñònh ñöôïc caáu truùc caïnh
tranh cuûa ngaønh, baïn phaûi xem xeùt caùc yeáu toá maø chuùng xaùc ñònh vò trí caïnh tranh
lieân quan cuûa moät coâng ty trong ngaønh cuûa noù. Trong phaàn naøy chuùng ta quan taâm
ñeán caùc löïc löôïng caïnh tranh maø chuùng xaùc ñònh caáu truùc caïnh tranh cuûa ngaønh.
6.2. Caùc löïc löôïng caïnh tranh cô baûn
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 46
- Theo porter, moâi tröôøng caïnh tranh cuûa moät ngaønh (cöôøng ñoä caïnh tranh trong caùc
coâng ty trong ngaønh ñoù) quyeát ñònh khaû naêng cuûa caùc coâng ty ñeå giöõ vöõng ñöôïc tyû
leä laõi treân voán ñaàu tö cao hôn möùc trung bình. Nhö ñöôïc moâ taû ôû hình döôùi, Porter
ñöa ra giaû thuyeát naêm löïc löôïng caïnh tranh quyeát ñònh cöôøng ñoä caïnh tranh vaø caùc
aûnh höôûng lieân quan cuûa moät trong naêm yeáu toá naøy coù theå khaùc nhau raát xa trong
caùc ngaønh khaùc nhau.
Hình 6-2 löïc löôïng ñieàu khieån caïnh tranh ngaønh
Caùc ñoái thuû tieàm naêng
Ñe doaï cuûa ngöôøi môùi vaøo
Quyeàn löïc traû giaù cuûa caùc Quyeàn löïc traû giaù cuûa
nhaø cung caáp Caùc ñoái thuû ngaønh ngöôì mua
Caùc nhaø cung caáp Caùc ngöôøi mua
Caùc ñòch thuû trong
caùc coâng ty hieän höõu
Ñe doaï cuûa caùc saûn phaåm thay theá
Caùc saûn phaåm thay theá
Nguoàn: Competitive strategy: Techniques for Analyzing Industries and
competitors cuûa Michael E. Porter. Copyright, 1980,1988 by The Free
Press
6.2.1. Caïnh tranh trong caùc ñoái thuû hieän höõu (Rivalry among the existing
competitors). Theo Porter, söï caïnh tranh lieân quan ñeán söï hieän dieän cuûa moät soá yeáu
toá sau:
- Soá löôïng caùc ñoái thuû caïnh tranh: Cho moãi ngaønh ñöôïc phaân tích, baïn phaûi ñaùnh
giaù söï caïnh tranh trong soá caùc coâng ty hieän höõu laø ñang maõnh lieät vaø ñang treân ñaø
taêng tröôûng, hay noù laø nheï nhaøng vaø oån ñònh. Caïnh tranh taêng khi nhieàu coâng ty coù
quy moâ töông ñoái ñeàu nhau caïnh tranh trong moät ngaønh. Khi öôùc tính soá löôïng coâng
ty vaø quy moâ cuûa caùc coâng ty, caàn ñaûm baûo raèng baïn bao goàm caû caùc ñoái thuû caïnh
tranh nöôùc ngoaøi, ñaëc bieät laø ôû Vieät Nam, nôi maø caùc coâng ty nöôùc ngoaøi thöôøng khaù
maïnh so vôùi caùc coâng ty trong nöôùc.
- Söï taêng tröôûng chaäm laøm cho caùc ñoái thuû caïnh tranh ñaùnh nhau döõ doäi ñeå
chieám thò phaàn vaø do vaäy taêng söï canh tranh.
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 47
- - Caùc ñònh phí cao khuyeán khích mong muoán baùn nhieàu ñeå chaïy heát coâng suaát
maùy moùc, chuùng coù theå daãn ñeán vieäc caét giaûm giaù baùn vaø laøm taêng söï caïnh tranh.
- Caùc raøo caûn hieän taïi (exit barriers) nhö caùc thieát bò ñaëc chuûng hoaëc caùc thoaû
öôùc lao ñoäng taäp theå. Nhöõng thöù naøy seõ giöõ caùc coâng ty ôû laïi trong ngaønh, baát keå tyû
leä lôïi nhuaän ñaõ thaáp döôùi möùc trung bình hoaëc thaäm chí loã. Ví duï coâng ty baùnh keïo
noåi tieáng KD coù daây chuyeàn keïo cöùng ñaét tieàn raát ñaëc chuûng, khoâng laøm ñöôïc caùc
saûn phaåm khaùc. Bôûi vaäy maëc duø ngaønh keïo cöùng hieän caïnh tranh raát khoác lieät, lôïi
nhuaän döôùi möùc trung bình xa, nhöng coâng ty XYZ vaãn ôû laïi trong ngaønh ñeå tieáp tuïc
caïnh tranh vì raát khoù coù theå baùn ñöôïc thieát bò ñaëc chuûng ñoù ñeå ruùt ra khoûi ngaønh keïo
cöùng.
- Caùc ñaëc tính cuûa saûn phaåm hoaëc dòch vuï: Nhieàu ngöôøi choïn moät hieäu cho thueâ
baêng treân cô sôû vò trí ñòa lyù, ña daïng veà söï löïa choïn vaø giaù caû vì hoïï cho raèng baêng
video laø moät maët haøng thoâng duïng-moät saûn phaåm maø caùc ñaëc tính cuûa noù laø gioáng
nhau cho duø ai baùn noù.
6.2.2. Ñe doïa cuûa caùc ñoái thuû môùi (Threat of new entrants)
Maëc duø moät ngaønh coù theå chæ coù vaøi ñoái thuû caïnh tranh, nhöng baïn phaûi xaùc ñònh
vieäc caùc coâng ty môùi coù theå nhaûy vaøo ngaønh vaø do vaäy laøm taêng theâm nhieàu söï
caïnh tranh. Moät ngöôøi môùi vaøo moät ngaønh ñieån hình seõ taïo ra khaû naêng saûn xuaát
môùi, moät khaùt khao coù ñöôïc moät thò phaàn nhaát ñònh, vaø caùc nguoàn löïc quan troïng.
Do vaäy noù ñe doaï caùc coâng ty hieän höõu. Söï ñe doaï cuûa ñoái thuû môùi tuyø thuoäc vaøo
söï hieän höõu cuûa caùc raøo caûn thaâm nhaäp (entry barriers) vaø caùc haønh ñoäng choáng
laïi maø chuùng hy voïng coù ñöôïc töø caùc ñoái thuû caïnh tranh hieän taïi. Moät haøng raøo caûn
thaâm nhaäp laø moät vaät caûn maø chuùng laøm khoù cho coâng ty môùi gia nhaäp vaøo moät
ngaønh. Moät soá haøng raûo thaâm nhaäp (barriers to entry) coù theå nhö sau:
Tính kinh teá cuûa quy moâ (economies of scale) laø raát ñaùng keå taïo cho caùc coâng
ty hieän höõu cuûa ngaønh moät lôïi theá so vôùi caùc coâng ty môùi. Tính kinh teá do quy moâ
lôùn trong saûn xuaát vaø phaân phoái, ví duï nhö cuûa Intel laø moät lôïi theá lôùn veà giaù thaønh
so vôùi caùc ñoái thuû môùi. Kinh Ñoâ ñaõ taïo ra ñöôïc moät haøng raøo caûn lôùn cho baát cöù
ñoái thuû naøo naøo muoán thaâm nhaäp vaøo ngaønh saûn xuaát baùnh myø coâng nghieäp ôû
Vieätnam vì Kinh ñoâ vôùi quy moâ saûn xuaát vaø phaân phoái baùnh mì coâng nghieäp lôùn
ñaõ taïo neân ñöôïc moät giaù thaønh thaáp vaø do vaäy coù giaù baùn khaù thaáp so vôùi chi phí
saûn xuaát vaø phaân phoái. Caùc ñoái thuû môùi seõ khoù coù theå coù lôøi vì möùc cheânh leäch
giöõa giaù baùn vaø giaù phí ñoù. Giaù baùn hieän taïi thaáp so vôùi chi phí, seõ giöõ moái ñe doaï
cho ngöôøi môùi vaøo thaáp.
Yeâu caàu voán cao: Nhu caàu ñaàu tö moät khoaûn voán lôùn trong caùc thieát bò saûn xuaát
maùy bay thöông maïi laø moät haøng raøo caûn lôùn cho vieäc thaâm nhaäp ñoái vôùi baát cöù ñoái
thuû caïnh tranh naøo cuûa Boeing vaø Airbus.
Chi phí cao trong vieäc chuyeån ñoåi caùc saûn phaåm: nhö caùc yeâu caàu thay ñoåi heä
thoáng maùy tính, hay thay ñoåi phaàn meàm Microsoft office nhö excel, Word, seõ laøm
cho chi phí ñaøo taïo taêng cao do vaäy vieäc caïnh tranh giöõa caùc phaàn meàm naøy vôùi caùc
ñoái thuû caïnh tranh laø thaáp.
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 48
- Vieäc thaâm nhaäp vaøo heä thoáng phaân phoái: caùc coâng ty môùi vaøo seõ bò chaùn naûn
neáu söï thaønh coâng trong ngaønh ñoøi hoûi phaûi coù moät heä thoáng caùc keânh phaân phoái
maïnh maø noù khoù coù theå xaây döïng ñöôïc vì caùc hôïp ñoàng phaân phoái ñoäc quyeàn. Ví duï
nhö Coca-cola hay Pepsi thöôøng kyù caùc hôïp ñoàng phaân phoái ñoäc quyeàn vôùi caùc nhaø
haøng cho caùc saûn phaåm nöôùc giaûi khaùt coù ga cuûa hoï, ñieàu naøy ñaõ haïn cheá caùc ñoái
thuû caïnh tranh khaùc nhö Tribeco xaâm nhaäp vaøo caùc keânh phaân phoái naøy. Caùc coâng
ty nhoû thöôøng khoù coù ñöôïc caùc quaày keä trong caùc sieâu thò lôùn cho haøng hoaù cuûa hoï
vì caùc sieâu thò lôùn tính phí raát cao cho khoaûng khoâng gian quaày keä ñeå tröng baøy saûn
phaåm trong caùc sieâu thò vaø hoï thöôøng öu tieân cho caùc coâng ty lôùn coù moái quan heä töø
tröôùc, nhöõng ngöôøi saün saøng traû cho caùc chi phí quaûng caùo ñeå taïo nhu caàu lôùn cho
khaùch haøng.
Caùc quy ñònh cuûa chính phuû: Chính phuû coù theå haïn cheá ngöôøi môùi vaøo baèng
vieäc ñöa ra caùc yeâu caàu raát cao trong vieäc caáp giaáy pheùp hoaït ñoäng hay haïn cheá
vieäc mua caùc nguyeân lieäu (goã, than). Neáu khoâng coù nhöõng haøng raøo caûn naøy, noù seõ
laø raát deã daøng cho caùc ñoái thuû nhaûy vaøo moät ngaønh, laøm taêng söï caïnh tranh vaø laøm
keùo giaûm tyû leä laõi tieàm naêng.
6.2.3. Ñe doïa cuûa caùc saûn phaåm thay theá (Threat of substitute products).
Caùc saûn phaåm thay theá laø caùc saûn phaåm maø chuùng coù hình thaùi khaùc nhöng coù
theå thoaû maõn caùc nhu caàu gioáng nhö saûn phaåm khaùc. Ví duï maùy FAX laø moät saûn
phaåm thay theá cho dòch vuï chuyeån phaùt nhanh cuûa Fedex, VMS, nöôùc tinh kieát ñoùng
chai laø moät saûn phaåm thay theá cuûa Cola. Moät coâng ty giaáy coù theå duøng than ñeå thay
theá daàu trong hoaït ñoäng cuûa loø hôi. Theo Porter,” Caùc saûn phaåm thay theá giôùi haïn
laõi tieàm naêng cuûa moät ngaønh baèng vieäc ñöa ra giaù traàn maø caùc coâng ty trong ngaønh
coù theå tính ñeå coù lôøi”. Môû roäng theâm ra, neáu caùc chi phí ñeå chuyeån dòch söï döïng saûn
phaåm thay theá thaáp, caùc saûn phaåm thay theá coù theå coù aûnh höôûng lôùn ñeán moät ngaønh.
Traø coù theå thay theá cho caøfe. Neáu giaù cuûa caø pheâ leân cao quaù, ngöôøi uoáng cafe seõ
chuyeån daàn daàn sang duøng traø. Giaù baùn cuûa traø chính laø giaù traàn cuûa giaù caø pheâ.
6.2.4. Quyeàn maëc caû cuûa caùc ngöôøi mua (Bargaining power of buyers).
Ngöôøi mua coù theå aûnh höôûng ñeán moät ngaønh thoâng qua khaû naêng ñaáu giaù ñeå caét
giaûm giaù, maëc caû cho chaát löôïng cao hôn hoaëc nhieàu dòch vuï hôn, vaø laøm caùc ñoái thuû
caïnh tranh laãn nhau. Moät ngöôøi mua hay moät nhoùm ngöôøi mua seõ coù quyeàn löïc neáu
hoï naém giöõ vaøi yeáu toá döôùi ñaây:
Moät ngöôøi mua mua moät phaàn lôùn cuûa saûn phaåm hoaëc dòch vuï cuûa ngöôøi baùn
(ví duï, nhaø saûn xuaát xe hôi lôùn mua toaøn boä boä loïc xaêng).
- Moät ngöôøi mua coù tieàm naêng hôïp nhaát phía sau baèng vieäc töï saûn xuaát saûn phaåm
(ví duï chuoãi xuaát baûn baùo coù theå töï saûn xuaát giaáy baùo).
- Caùc nhaø cung caáp thay theá raát doài daøo vì saûn phaåm laø theo tieâu chuaån hoaëc
khoâng coù söï khaùc bieät (ví duï: ngöôøi ñi xe maùy coù theå choïn ñoå xaêng ôû moät trong raát
nhieàu traïm xaêng).
- Thay ñoåi nhaø cung caáp taïo neân moät khoaûn phí raát thaáp (nhö caùc ñoà vaên phoøng
phaåm coù theå deã daøng tìm ra vaø thay theá).
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 49
- - Saûn phaåm ñöôïc mua ñaïi dieän cho moät tyû leä phaàn traêm cao trong toång chi phí cuûa
ngöôøi mua, vieäc cung caáp moät khoaûn thöôûng ñeå tìm mua töø nhöõng ngöôøi baùn xung
quanh ñeå coù ñöôïc giaù thaáp hôn (ví duï, xaêng ñöôïc mua ñeå baùn laïi trong caùc caây
xaêng taïo neân khoaûng 80% toång chi phí cuûa caây xaêng).
- Ngöôøi mua coù laõi thaáp vaø do vaäy raát nhaïy caûm veà chi phí vaø söï khaùc nhau veà
dòch vuï (nhö caùc cöûa hieäu taïp hoaù coù tyû leä laõi raát thaáp).
- Caùc saûn phaåm ñöôïc mua laø khoâng quan troïng ñoái vôùi chaát löôïng cuoái cuøng hoaëc
giaù caùc saûn phaåm cuûa ngöôøi mua hoaëc dòch vuï vaø do vaäy noù deã daøng bò thay theá
maø khoâng aûnh höôûng xaáu ñeán saûn phaåm cuoái cuøng (ví duï, giaây ñieän ñöôïc mua ñeå
söû duïng cho ñeøn).
6.2.5. Quyeàn maëc caû cuûa caùc nhaø cung caáp (Bargaining power of suppliers).
Caùc nhaø cung caáp coù theå aûnh höôûng ñeán moät ngaønh thoâng qua khaû naêng taêng giaù
hoaëc giaûm chaát löôïng haøng hoaù hay dòch vuï. Moät nhaø cung caáp hay moät nhoùm nhaø
cung caáp laø coù quyeàn löïc neáu moät soá yeáu toá sau ñöôïc aùp duïng:
- Ngaønh cuûa nhaø cung caáp laø ñöôïc thoáng trò bôûi moät vaøi coâng ty, nhöng noù baùn raát
lôùn (ví duï, ngaønh xaêng daàu)
- Saûn phaåm hoaëc dòch cuûa noù laø ñoäc nhaát vaø/ hoaëc noù coù chi phí cao khi chuyeån
sang duøng saûn phaåm khaùc (ví duï, caùc phaàn meàm öùng duïng maùy tính)
- Caùc saûn phaåm thay theá laø chöa saün saøng (nhö ñieän chaúng haïn)
- Caùc nhaø cung caáp coù theå hôïp nhaát veà phía tröôùc vaø caïnh tranh tröïc tieáp vôùi caùc
khaùch haøng hieän taïi cuûa hoï (ví duï, moät nhaø saûn xuaát caùc maïch vi ñieän töû nhö Intel
coù theå saûn xuaát maùy tính caù nhaân).
- Moät ngaønh mua chæ mua moät phaàn nhoû cuûa haøng hoaù cuûa nhaø cung caáp vaø do vaäy
noù seõ khoâng quan troïng ñoái vôùi nhaø cung caáp (ví duï, baùn loáp xe maùy caét coû laø ít
quan troïng ñoái vôùi ngaønh loáp xe hôn vieäc baùn loáp cho caùc nhaø saûn xuaát xe oâ toâ).
Moät nhaø ñaàu tö caàn phaân tích caùc löïc löôïng caïnh tranh naøy ñeå quyeát ñònh cöôøng
ñoä caïnh tranh trong moät ngaønh vaø ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa chuùng trong tieàm naêng
lôïi nhuaän laâu daøi cuûa ngaønh. Baïn neân kieåm tra töøng yeáu toá naøy vaø phaùt trieån moät
teäp phaân tích caïnh tranh lieân quan cho moãi ngaønh. Baïn caàn caäp nhaät thöôøng xuyeân
phaân tích naøy trong moâi tröôøng caïnh tranh cuûa ngaønh, vì caáu truùc caïnh tranh ngaønh
coù theå vaø seõ thay ñoåi theo thôøi gian.
Trong phaàn phaân tích ngaønh coøn ñeå uôùc tính tyû leä laõi cuûa ngaønh, öôùc tính EPS, P/E
vaø caùc tyû suaát ñònh giaù lieân quan cuûa ngaønh. Tuy nhieân nhöõng phaàn naøy khoâng
naèm trong chöông trình cuûa giaùo trình naøy.
Traàn Xuaân Nam, Masstricht MBA 50
nguon tai.lieu . vn
