Xem mẫu
- 153
PGS. TS. PHAN VAÊN
THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
Ñeå xaây döïng muïc luïc chuû ñeà, döïa treân noäi dung kho tö
lieäu ngöôøi ta nhoùm thaønh caùc chuû ñeà töø caùc ñeà muïc chuû ñeà
ñöôïc ñònh ra khi mieâu taû taøi lieäu, thöù töï saép xeáp caùc chuû ñeà
chính theo ñuùng traät töï vaàn chöõ caùi, nhöng caùc chuû ñeà phuï coù
theå saép xeáp hoaëc theo chöõ caùi hoaëc theo caùc daáu hieäu khaùc
nhö ñòa lí, thôøi gian, hình thöùc... Trong moãi chuû ñeà chính hay
phuï, caùc phieáu mieâu taû vaãn ñöôïc saép xeáp theo thöù töï vaàn chöõ
caùi caùc tieâu ñeà mieâu taû hoaëc teân taøi lieäu ñaûm baûo tính nhaát
quaùn cuûa nguyeân taéc saép xeáp.
Phieáu höôùng daãn, chæ choã trong muïc luïc chuû ñeà coù hai
loaïi: Loaïi thöù nhaát chæ daãn baèng chöõ xem duøng ñeå chæ choã cho
nhöõng ñeà muïc coù nhieàu teân goïi khaùc nhau ñeán moät teân goïi
thoáng nhaát; cho caùc thuaät ngöõ dòch, vieát taét... loaïi thöù hai laø
chæ daãn tham khaûo, duøng chöõ cuõng xem, nhaèm giôùi thieäu caùc
chuû ñeà coù lieân quan.
III.2 BOÄ MAÙY TRA CÖÙU HIEÄN ÑAÏI
III.2.1 Nguoàn tra cöùu ñieän töû
Taát caû caùc loaïi taøi lieäu tra cöùu ñeàu ñaõ ñöôïc xuaát baûn döôùi
caû hai daïng, daïng in aán truyeàn thoáng vaø daïng taøi lieäu ñieän töû.
- 154
NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN
Baïn ñoïc coù theå tra tìm caùc nguoàn tra cöùu treân ñóa quang (CD-
ROM) hoaëc tröïc tuyeán (online). Döôùi ñaây laø moät soá nguoàn taøi
lieäu tra cöùu ñieän töû.
Baùch khoa toaøn thö.
Beân caïnh caùc boä baùch khoa toaøn thö vaø töø ñieån baùch
khoa ñöôïc in aán thaønh saùch, hieän nay ñaõ coù caùc “cuoán” baùch
khoa toaøn thö treân CD-ROM. Ñóa CD-ROM caûi tieán goïi laø
CD-I (Compact Disk Interative) cho pheùp cung caáp hình aûnh
vaø aâm thanh ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc saûn xuaát caùc baùch
khoa toaøn thö treân CD-ROM, ñaëc bieät hieäu quaû ñoái vôùi nhöõng
baùch khoa toaøn thö veà aâm nhaïc. Dung löôïng cuûa CD-ROM
raát lôùn, toaøn boä noäi dung cuûa 3 boä baùch khoa toaøn thö lôùn
nhö boä Americana, boä Britanica vaø boä World Book coù theå
chöùa goïn trong moät ñóa CD-ROM. Ngoaøi ra moät soá baùch
khoa toaøn thö cô sôû ñöôïc trôû thaønh moät boä phaän cuûa bao goùi
thoâng tin tröïc tuyeán. Coù theå tra tìm tröïc tuyeán boä New Ency-
clopedia Britanica qua dòch vuï cuûa Mead Data Center vôùi
NEXIS baát kì thôøi ñieåm naøo trong ngaøy hay ñeâm, giaù trung
bình laø 100 USD /1 giôø. Tuy nhieân vieäc tra tìm baùch khoa
toaøn thö tröïc tuyeán laø khoâng kinh teá. Ñoàng thôøi cho tôùi luùc
naøy vieäc truyeàn hình aûnh tröïc tuyeán chöa ñöôïc thöïc hieän.
Ñóa CD-ROM baùch khoa toaøn thö coù hai öu ñieåm cho caùc
thö vieän: Caùc taäp leû khoâng bò maát hoaëc ñeå laãn taïi vò trí khaùc;
cuøng moät luùc nhieàu ngöôøi coù theå tra tìm cuøng moät “taäp” baùch
khoa toaøn thö. Nhöng ñoái vôùi ngöôøi duøng caù nhaân, chi phí
vaãn coøn quaù cao. Ví duï CD-ROM Compton’s Multimedia
Encyclopedia giaù laø 895 USD trong khi giaù cuûa boä naøy döôùi
hình thöùc saùch in laø 699 USD.
Nguoàn tra cöùu nhanh.
Tra cöùu tröïc tuyeán ñaëc bieät coù yù nghóa vôùi nguoàn tra cöùu
thoâng tin cuûa caùc thö vieän. Noù hoã trôï ñaéc löïc cho vieäc traû lôøi
caùc caâu hoûi trong moät khoaûng thôøi gian raát ngaén. Nhôø ñoù thö
vieän khoâng chæ tieát kieäm ñöôïc ngaân saùch maø coøn tieát kieäm
ñöôïc caû thôøi gian vaø dieän tích. Ñóa CD-ROM raát phuø hôïp vôùi
yeâu caàu ñöôïc caäp nhaät haøng quyù, haøng thaùng cuûa loaïi taøi lieäu
- 155
PGS. TS. PHAN VAÊN
THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
naøy. Ñóa CD New York Telephone taäp hôïp treân 10 trieäu soá
ñieän thoaïi cuûa hai thaønh phoá New York vaø Boston.
Töø ñieån.
Moät soá töø ñieån ñaõ coù theå söû duïng tröïc tuyeán vaø CD-
ROM. Trong ñoù thaønh coâng nhaát vaø ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát
laø Smart Translator cung caáp dòch vuï dòch töï ñoäng trong lónh
vöïc taøi lieäu kó thuaät töø tieáng Anh sang tieáng Phaùp, tieáng Taây
ban nha, tieáng Italia vaø tieáng Ñöùc.
Ngoaøi ra coù nhieàu chöông trình xöû lí phaàn meàm maùy tính
cung caáp dòch vuï kieåm tra chính taû vaø töø goác. Ví duï: Choice
Words goàm 80.000 töø trong boä Webster’s Ninth New Colle-
giate Dictionary ñöôïc boå sung theâm phaàn töø ñoàng nghóa.
Hoaëc töø ñieån phieân aâm ñieän töû goàm caû phaàn meàm vaø phaàn
cöùng trong moät chieác maùy nhoû giuùp chöõa laïi nhöõng töø ñöôïc
nhaäp vaøo sai chính taû vaø cho moät danh muïc nhöõng töø ñoàng
nghóa. Ñaëc bieät coøn giuùp phaùt aâm chuaån cuûa töø. Naêm 1990
NTC Publishing Group phaùt haønh ñóa CD-ROM cho 12 ngoaïi
ngöõ goïi laø Languages of the World bao goàm 7 trieäu töø vaø 18
cuoán töø ñieån vôùi caùc chöùc naêng xaùc ñònh, dòch vaø giôùi thieäu töø
ñoàng nghóa. Töø ñieån coù theå ngay laäp töùc dòch töø tieáng Anh
sang moät hoaëc taát caû 12 ngoaïi ngöõ (Trung quoác, Ñan maïch,
Ñöùc, Phaàn lan, Phaùp...)
Nguoàn ñòa lí.
Vôùi nhöõng tieán boä môùi trong vieäc ñöa ñoà hoaï vaø aûnh vaøo
vaên baûn trong CD-ROM, haàu heát caùc taøi lieäu ñòa lí ñaõ ñöôïc
xuaát baûn döôùi daïng CD-ROM. The Electromap World Atlas
saûn xuaát naêm 1990 laø ñóa CD-ROM baûn ñoà ñaàu tieân, chöùa
ñöïng 239 baûn ñoà thoáng keâ, ñòa hình, caùc chaâu luïc vaø caùc nöôùc
treân toaøn theá giôùi. Caùc noäi dung môùi thay ñoåi ñöôïc caäp nhaät
haøng naêm.
Baûn ñoà ñieän töû cho pheùp phoùng to hoaëc thu nhoû moät luïc
ñòa, moät nöôùc, moät tieåu bang, moät thaønh phoá cho ñeán caùc chi
tieát cuûa moät thaønh phoá nhö moät quaän, moät khu phoá, moät khoái
nhaø hay moät ñieåm. Baûn ñoà coøn giuùp tra tìm moïi ñòa danh nhö
- 156
NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN
nhö nhaø ga, saân bay, khaùch saïn; heä thoáng giao thoâng nhö
ñöôøng saét, ñöôøng cao toác, ñöôøng taøu ñieän ngaàm. Töø vò trí hieän
taïi, theo höôùng daãn baèng caùc muõi teân nhaáp nhaùy treân baûn ñoà,
baïn coù theå choïn con ñöôøng gaàn vaø thuaän lôïi nhaát ñeå tôùi baát kì
moät ñieåm naøo trong thaønh phoá baèng taøu ñieän ngaàm, xe buyùt
coâng coäng hay xe rieâng. Thaäm chí moïi chi tieát raát nhoû trong
khu phoá töø heä thoáng thoaùt nöôùc tôùi caùc naép coáng cuõng ñöôïc
chæ daãn treân baûn ñoà.
Baûng chuù daãn.
Hieän nay haàu heát caùc dòch vuï chuù daãn ñaõ ñöôïc thöïc hieän
treân maùy, thaäm chí nhieàu ngöôøi coøn cho raèng ñaõ ñeán luùc keát
thuùc thôøi ñaïi cuûa caùc baûng chuù daãn in. Nguoàn tröïc tuyeán, ñóa
CD-ROM vaø caùc daïng ñieän töû khaùc ñaõ thay theá haøng nghìn
baûn chuù daãn in. Lí do raát ñôn giaûn laø baûn chuù daãn ñieän töû cho
pheùp truy nhaäp raát nhanh nhieàu ñieåm cuøng moät luùc vaø deã
daøng in ra caùc trích daãn. Baïn ñoïc khoâng chuyeân moân- ñaëc
bieät laø thanh nieân- thöôøng traùnh caùc baûng chuù daãn in, khoâng
nhöõng vì hoï khoâng hieåu caùch söû duïng noù maø coøn bôûi vì noù
khoâng theå in ra caùc keát quaû tìm ñöôïc. Xu höôùng laø ñóa CD-
ROM seõ chieám öu theá trong caùc thö vieän. Song nhöõng ngöôøi
coù thu nhaäp cao ñuû khaû naêng
thanh toaùn chi phí ñaét ñoû cuûa
nguoàn tröïc tuyeán thích
nguoàn tröïc tuyeán hôn vì noù
tinh vi, linh hoaït hôn vaø caäp
nhaät thöôøng xuyeân hôn.
Daïng thu nhoû
(Microform) ñöôïc söû
duïng trong thö vieän ñeå tieát
kieäm dieän tích kho tö lieäu,
ñeå taäp hôïp thö muïc vaø caùc
nguoàn nghieân cöùu khaùc,
ñoàng thôøi cung caáp cho
ngöôøi duøng tin nhöõng
phöông phaùp truy nhaäp deã
- 157
PGS. TS. PHAN VAÊN
THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
daøng. Vi phieáu toàn taïi theo hai daïng cuoän phim troøn vaø phieáu
phaúng. Cuoän phim troøn töông töï cuoän phim chuïp aûnh 35mm.
Taám phaúng coù nhieàu kích thöôùc khaùc nhau: Vi phieáu hoaëc
phieáu vôùi kích thöôùc tieâu chuaån laø 10x15cm chöùa khoaûng 98
trang/phieáu. Phieáu sieâu nhoû laø moät taám nhöïa trong suoát
10x15cm, coù theå chöùa ñöïng 3000-5000 trang. Vi ñieåm laø taám
phieáu kích thöôùc 15x23cm coù söùc chöùa raát lôùn, trung bình 10
haøng vaø 10 coät treân phieáu baèng 100 trang.
III.2.2 Thö muïc
Thö muïc ñaõ khaúng ñònh vai troø chuû ñaïo cuûa noù nhôø söï
phaùt trieån cuûa kó thuaät. Tra cöùu thö muïc tröïc tuyeán (Online)
hieän taïi coù theå thöïc hieän khoâng phaûi chæ vôùi moät maø laø haøng
nghìn thö vieän töø Myõ tôùi UÙc. Raát gaàn guõi vôùi thö muïc Book in
Print veà taøi lieäu nghe nhìn laø NICEM Media Indexs. Muïc ñích
- 158
NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN
cuûa Index naøy- thöïc chaát laø thö muïc - laø cung caáp thoâng tin
haøng ngaøy ñaùnh giaù veà caùc taøi lieäu khoâng in aán (treân 1 trieäu
taøi lieäu). Cô sôû döõ lieäu tröïc tuyeán cuûa NICEM AV Online
cung caáp dòch vuï tra cöùu lieân quan ñeán caùc nhan ñeà vaø ñöôïc
caäp nhaät haøng quyù. Trong khi ñoù ñóa CD-ROM cuûa NICEM
ñöôïc caäp nhaät haøng naêm vaø giaù khaù cao (gaàn 1000 USD).
Moät taøi lieäu töông töï Books in Print döôùi daïng thu nhoû laø
Guide to Microforms in Print. Phieáu naøy ñaõ taäp hôïp theo vaàn
chöõ caùi teân taùc giaû hoaëc teân saùch treân 100.000 taøi lieäu töø 500
nhaø xuaát baûn.
III.2.3 Muïc luïc ñoïc maùy (Machine Readable Cataloging - MARC)
Ñöôïc phaùt trieån töø naêm 1990 do Thö vieän Quoác hoäi Myõ
ñeà xuaát nhaèm chuyeån caùc thoâng tin treân phieáu muïc luïc vaøo
moät maãu ghi coù theå ñoïc, caát giöõ vaø xöû lí treân maùy vi tính.
Trong maãu ghi MARC moãi nhan ñeà rieâng bieät - thöôøng
töông ñöông vôùi nhieàu muïc luïc xeáp giaù, trôû thaønh moät maãu
ghi muïc luïc.
Döôùi ñaây laø moät soá khaùi nieäm cô sôû cuûa maãu ghi MARC:
Tröôøng:
●
Moãi vuøng moâ taû treân phieáu muïc luïc nhö teân taùc giaû, teân
aán phaåm, chi tieát xuaát baûn, ñaëc ñieåm soá löôïng, chuû ñeà... ñöôïc
ghi taïi moät vò trí rieâng trong maãu ghi MARC goïi laø tröôøng.
Moãi tröôøng phaûi coù moät ñòa chæ hoaëc nhaõn ñeå thoâng baùo vôùi
maùy tính loaïi thoâng tin naøo maø tröôøng chöùa ñöïng. Neáu duøng
caùc töø nhö “teân taùc giaû”, “teân aán phaåm”,... thì seõ chieám nhieàu
choã trong maùy tính, vì vaäy 3 chöõ soá ñöôïc goïi laø nhaõn tröôøng
(tag) duøng ñeå ñaïi dieän cho noäi dung cuûa tröôøng. Söû duïng chöõ
soá cuõng nhaèm ñaûm baûo raèng tröôøng ñoù seõ ñöôïc aùp duïng thoáng
nhaát trong moïi luùc moïi nôi. Ví duï: Nhaõn tröôøng 245 laø Teân aán
phaåm hoaëc 260 laø Xuaát baûn
Tröôøng con:
●
Moät soá thoâng tin trong phaïm vi moät tröôøng caàn phaûi ñöôïc
chi tieát nhoû hôn thaønh caùc vuøng con. VD tröôøng “xuaát baûn”
- 159
PGS. TS. PHAN VAÊN
THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
bao goàm: nôi xuaát baûn, nhaø xuaát baûn, naêm xuaát baûn. Caùc
vuøng con naøy phaûi ñöôïc theå hieän cuøng caáp vaø theo moät traät töï
ñeå maùy tính coù theå hieåu ñöôïc ñaâu laø keát thuùc cuûa moät chi tieát
vaø ñaâu laø nôi baét ñaàu chi tieát khaùc.
Maõ tröôøng con:
●
Ñeå giöõ caùc khoaûng caùch, tröôùc moãi vuøng con ñeàu coù moät
chöõ caùi nhoû. Nhöõng chöõ caùi nhoû naøy goïi laø maõ tröôøng con.
Tröôùc moãi maõ tröôøng con laø moät kí töï ñaëc bieät (=) goïi laø daáu
“quy ñònh phaïm vi tröôøng con”. Bôûi vì nhieàu baøn phím maùy
tính khoâng theå hieän ñöôïc kí töï “quy ñònh phaïm vi” (=), neân
coù theå söû duïng caùc kí töï ñaëc bieät khaùc nhö gaïch ngang (-)
hoaëc daáu dollar ($) ñeå thay theá. Maõ tröôøng con ñaõ tieâu chuaån
hoaù sao cho moïi tröôøng con ñeàu ñöôïc ñöa ñuùng vaøo vò trí ñaõ xaùc
ñònh
Vaät chæ thò: .
●
Nhaõn tröôøng cuõng coù theå coù sau noù moät hoaëc hai chöõ soá
goïi laø vaät chæ thò (indicator). Vaät chæ thò trình baøy moät caùch
taùch bieät söï caàn thieát cho moät muïc nhaäp nhan ñeà rieâng trong
muïc luïc vaø moät soá kí töï khoâng phaûi teäp ôû ñaàu cuûa tröôøng.
Ví duï:
245 14 $a The American heritage
guide to antiques/$c Mary Durant
Nhaõn tröôøng, maõ tröôøng con vaø vaät chæ thò ñöôïc coi nhö
xem laø nhöõng maãu ghi coù nhaõn (tagged record).
Söï phaùt trieån cuûa maãu ghi muïc luïc ñoïc maùy cho pheùp ghi
caùc döõ lieäu thö muïc vaø chuyeån noù töø thö vieän naøy tôùi thö vieän
khaùc ñaõ taêng theâm khaû naêng phoái hôïp söû duïng thoâng tin vaø
giaûm bôùt coâng taùc bieân soaïn muïc luïc cho taøi lieäu nhaäp vaøo
töøng thö vieän rieâng.
- 160
NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN
III.2.4 Trung taâm thö vieän maùy tính tröïc tuyeán (Online Computer
Library Center - OCLC)
Ñöôïc ñaët taïi Dublin, Ohio (Myõ) Trung taâm thö vieän maùy
tính tröïc tuyeán (OCLC) laø maïng maùy tính hoã trôï cho caùc hoaït
ñoäng cuûa thö vieän, noù coøn ñöôïc goïi laø coâng cuï thö muïc tieän
ích. Truy nhaäp nhieàu hôn vaøo theá giôùi thoâng tin vaø giaûm chi
phí thoâng tin laø muïc tieâu cuûa OCLC. Kieåu dòch vuï naøy ñöôïc
cung caáp töø nhöõng maïng maùy tính hoã trôï vaän haønh bao goàm
caùc öùng duïng nhö: Caùc bieåu ghi muïc luïc, söï truyeàn thoâng cho
möôïn giöõa caùc thö vieän, nhöõng dòch vuï xuaát baûn vaø in aán...
vôùi soá löôïng thaønh vieân lôùn nhaát trong caùc maïng löôùi thö
muïc, ñeán naêm 1991 OCLC ñaõ coù treân 17000 thö vieän thaønh
vieân ôû Myõ vaø 51 quoác gia treân toaøn theá giôùi.
Heä thoáng hoã trôï moät CSDL khaù noåi tieáng laø EPIC goàm
treân 23 trieäu saùch, baùo, taïp chí, phim, baùo caùo, baûn thaûo treân
cô sôû caùc muïc luïc keát hôïp cuûa caùc thö vieän thaønh vieân. CSDL
naøy phaùt trieån raát nhanh khoâng chæ haøng naêm, haøng thaùng maø
haøng ngaøy. Trung bình moãi naêm coù treân 2 trieäu maãu ghi ñöôïc
nhaäp theâm.
Phaàn meàm EPIC cung caáp nhöõng thöïc ñôn ñieàu khieån
muïc nhaäp raát ñôn giaûn maø baát kì ai chöa qua ñaøo taïo ñeàu coù
theå söû duïng deã daøng. Ngoaøi nhöõng maãu ghi cuûa OCLC, EPIC
coøn cho pheùp tìm taøi lieäu trong nhieàu CSDL khaùc. Vì vaäy
OCLC ñaõ trôû thaønh nguoàn thoâng tin roäng lôùn nhaát theá giôùi.
Heä thoáng muïc luïc ñoïc maùy (MARC) laø thaønh phaàn troïng
yeáu nhaát cuûa heä thoáng OCLC. Noù cuõng bao goàm caùc muïc luïc
goác quan troïng cuûa caùc thö vieän thaønh vieân vaø naém taát caû caùc
thö vieän nhaø nöôùc chính. Heä thoáng tra cöùu cuûa OCLC coù theå
truy nhaäp tôùi coâng trình thö muïc khaùc teân laø CSDL saùch (The
Book Database). CSDL naøy bao goàm treân 900 thö vieän ôû
Anh, caùc nöôùc chaâu AÂu khaùc vaø Baéc Myõ. Heä thoâng tin thö
muïc hieän taïi chuaån naøy laø coâng cuï chuû yeáu daønh cho caùn boä
boå sung cuûa thö vieän. Tuy nhieân caùn boä tra cöùu vaø baïn ñoïc
coù theå söû duïng noù ñeå tìm saùch theo teân taùc giaû, teân saùch vaø
chuû ñeà...
- 161
PGS. TS. PHAN VAÊN
THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
OCLC coøn ñöôïc noái tôùi moät soá CSDL cuûa ngöôøi baùn saûn
phaåm thoâng tin nhö Easy-Net (truy nhaäp tôùi 850 CSDL),
Wilsonline, DIALOG vaø VU/Text. Ngöôøi duøng tin noái vaøo heä
thoáng OCLC vaø deã daøng söû duïng caùc CSDL ñoù theo chuû ñeà,
töø khoaù, taùc giaû...
Coù theå tröïc tieáp truy nhaäp vaøo OCLC hoaëc thoâng qua heä
thoáng maïng löôùi vuøng raát phong phuù nhö maïng thö vieän
OCLC cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp New York hay maïng
thoâng tin thö vieän New England. Taát caû caùc maïng löôùi naøy
ñeàu coù nhieàu dòch vuï thoâng tin raát ña daïng, moät soá phaûi traû
tieàn vaø moät soá ñöôïc mieãn phí.
Phí toån cho OCLC goàm chi phí cho vieäc trích daãn tröïc
tuyeán, caùc thieát bò, vieäc toå chöùc quaûn lí heä thoáng vaø chi phí
truyeàn thoâng. Neáu thoâng qua maïng löôùi naøy, leä phí haøng naêm
töø 500 USD tôùi 2000 USD .
III.2.5 Muï c luï c truy nhaä p coâ n g coä n g tröï c tuyeá n (Online Public
Access Cataloging- OPAC)
Caùc thö vieän coù theå chuyeån ñoåi caùc phieáu muïc luïc truyeàn
thoáng thaønh nhöõng maãu ghi muïc luïc coù theå ñoïc maùy vaø noù seõ
trôû thaønh moät boä phaän cuûa heä thoáng muïc luïc töï ñoäng hoaù
(thöôøng goïi laø muïc luïc truy nhaäp coâng coäng tröïc tuyeán-
OPAC). Treân OPAC, baïn ñoïc thöïc hieän thao taùc tìm theo
nhieàu daáu hieäu: Teân taùc giaû, nhan ñeà, keát hôïp teân taùc giaû vaø
nhan ñeà, chuû ñeà, töø khoaù, ISBN, ISSN, soá phaân loaïi, call
number ... Baïn ñoïc coù theå giôùi haïn phaïm vi tìm veà ngoân ngöõ,
loaïi hình taøi lieäu, thôøi gian...
III.2.6 Heä thoáng trôï giuùp tìm tin tröïc tuyeán (Online)
Ngaøy nay, boä maùy tra cöùu tröïc tuyeán khoâng chæ giôùi haïn
trong phaïm vi caùc maïng löôùi hay toå hôïp thö vieän cuûa moät
quoác gia hay ña quoác gia maø ñaõ trôû thaønh maïng toaøn caàu
thoâng qua Internet.
- 162
NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN
Internet laø maïng truyeàn döõ lieäu dieän roäng bao truøm caû
theá giôùi. Thoaït ñaàu ñaây laø heä thoáng maïng lieân keát caùc trung
taâm nghieân cöùu cuûa Boä quoác phoøng Myõ. Daàn daàn noù môû roäng
ñeán caùc cô quan nghieân cöùu vaø thoâng tin beân ngoaøi, tröôùc
tieân laø caùc tröôøng ñaïi hoïc. Caùc dòch vuï thöông maïi ñaõ ñaåy
nhanh söï baønh tröôùng cuûa Internet ra khaép caùc giôùi, caùc
ngaønh. Trong nhöõng naêm 80, do khaû naêng tieàm taøng trong
phuïc vuï nghieân cöùu toång hôïp vaø kinh doanh, Internet ñaõ vöôït
khoûi bieân giôùi nöôùc Myõ sang nhieàu nöôùc coâng nghieäp khaùc.
Ñeán naêm 1993, caùc sieâu maïng trong Internet taêng ñeán 25.000
maïng treân khaép theá giôùi vôùi treân 40 trieäu ngöôøi söû duïng vaø
haøng thaùng taêng 15% soá ngöôøi gia nhaäp maïng.
Internet coù caáu truùc hình “maïng nheän” ñeå khi moät ñöôøng
daây bò caét thoâng tin vaãn khoâng giaùn ñoaïn vì lieân laïc seõ tieán
haønh theo ngoõ khaùc. Internet ñöôïc coi laø moät xa loä thoâng tin
bao goàm maïng löôùi caùc maùy tính chuû ñöôïc noái thoâng qua
maïng ñieän thoaïi hay caùc keânh chuyeân duøng. Taát caû moïi
ngöôøi tham gia maïng Internet ñeàu coù theå ñoå döõ lieäu rieâng cuûa
mình vaøo maïng vaø truy nhaäp, tìm kieám thoâng tin cuûa moïi
thaønh vieân cuõng nhö lieân laïc tröïc tieáp vôùi nhau. Caùc dòch vuï
cuûa Internet raát phong phuù ña daïng goàm haøng chuïc loaïi trong
ñoù moät soá loaïi coù taùc duïng raát lôùn cho coâng taùc tra cöùu tìm
tin. Tröôùc tieân phaûi keå ñeán dòch vuï thö ñieän töû (E-Mail); dòch
vuï truy nhaäp töï do, tìm kieám caùc danh muïc döõ lieäu (Anony-
mous FPT); dòch vuï caùc thoâng tin cô baûn (Gopher Menu);
dòch vuï tìm kieám caùc CSDL ñöôïc saép xeáp theo khoaù (Wais
Server); dòch vuï tra cöùu tìm kieám taïp chí tin töùc (Electronic
Magazines)... Nhieàu hoäi nghò, hoäi thaûo khoa hoïc ñöôïc truyeàn
tröïc tieáp treân maïng. Caùc chuyeân gia thoâng tin- thö vieän treân
toaøn theá giôùi coù theå vaøo Internet ñeå theo doõi hoäi thaûo veà
OCLC cuûa Hieäp hoäi thö vieän Myõ thaùng 2-1994 “The Future
Is Now: The Changing Face of Technical Services”. Raát
nhieàu coâng ty ñaõ giôùi thieäu caùc CSDL vaø nguoàn tra cöùu quan
troïng treân maïng. Moãi cô sôû döõ lieäu naøy ñöôïc truy nhaäp theo
nhöõng cuù phaùp rieâng cuûa töøng phaàn meàm öùng duïng. Ngöôøi söû
duïng maïng khoâng nhöõng ñöôïc giaûi ñaùp nhöõng caâu hoûi mang
tính chaát tra cöùu maø coøn nhaän ñöôïc caû baûn sao taøi lieäu goác
- 163
PGS. TS. PHAN VAÊN
THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
neáu caàn. Ñoù laø dòch vuï xuaát baûn saùch treân Internet. Thoâng
qua moät khu vöïc thoâng tin ñöôïc goïi laø traïm ñieàu khieån
(Cyber-Station), ngöôøi duøng Internet coù danh saùch caùc thö
vieän vaø danh muïc caùc loaïi saùch. Hoï coù theå truy nhaäp tôùi moät
vaøi chöông lieân quan trong moät cuoán saùch cuï theå hoaëc truy
tìm taøi lieäu cho ñeà taøi nghieân cöùu cuûa mình.
Taïi khu vöïc chaâu AÙ Thaùi Bình Döông, khaùch haøng chuû
yeáu cuûa Internet vaãn laø caùc trung taâm nghieân cöùu khoa hoïc,
caùc vieän vaø tröôøng ñaïi hoïc. Nhieàu quoác gia ôû chaâu AÙ, moät
maët raát muoán khai thaùc, söû duïng kho taøng tri thöùc khoång loà
naøy, maët khaùc raát e ngaïi tính chaát “môû”, “khoâng kieåm soaùt
ñöôïc” cuûa noù seõ laø moät moái ñe doaï tieàm taøng ñoái vôùi caùc giaù
trò vaên hoaù truyeàn thoáng vaø an ninh quoác gia cuûa hoï.
Vieät nam chöa chính thöùc ra nhaäp Internet, hieän nay
chuùng ta coù moät soá maïng tin hoïc noái vôùi maïng Internet theo
hình thöùc Ngoaïi tuyeán (off-line) nhö Varenet, Tnet,
Vestenet... dòch vuï chuû yeáu laø thö ñieän töû (Email)
- 164
NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN
C AÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG III
1. Phaân tích caùc nguoàn taøi lieäu tra cöùu truyeàn thoáng (taøi
lieäu in)
2. Phaân tích ñaëc ñieåm caùc loaïi hình thö muïc (in), so saùnh
chöùc naêng vaø ñoái töôïng phuïc vuï cuûa caùc loaïi thö muïc.
3. Trình baøy caáu taïo, nguyeân taéc saép xeáp cuûa muïc luïc chöõ
caùi, muïc luïc phaân loaïi vaø muïc luïc chuû ñeà.
4. Giôùi thieäu caùc nguoàn tra cöùu ñieän töû: baùch khoa toaøn
thö, nguoàn tra cöùu nhanh, töø ñieån, nguoàn ñòa lyù, chuù daãn vaø
daïng thu nhoû.
5. Trình baøy ñaëc ñieåm, taùc duïng cuûa Muïc luïc ñoïc maùy
(MARC) vaø Trung taâm thö vieän maùy tính tröïc tuyeán (OCLC).
6. Trình baøy ñaëc ñieåm cuûa Muïc luïc truy nhaäp coâng coäng
tröïc tuyeán (OPAC) vaø Heä thoáng trôï giuùp tìm tin tröïc tuyeán
- 165
PGS. TS. PHAN VAÊN
THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
Taøi lieäu tham khaûo
I. TIEÁNG VIEÄT
A. Taøi lieäu chæ ñaïo
1. Caùc Maùc. Toaøn taäp. T.12.-H.: Söï thaät, 1962
2. V.I. Leânin .- Toaøn taäp. T.10.-H.: Söï thaät, 1964
3. Hoà Chí Minh.- Con ngöôøi xaõ hoäi chuû nghóa.-H.: “ST”, 1961
4. Hoà Chí Minh.- Tuyeån taäp.- H.: Söï thaät, 1960
5. Hoà Chí Minh.- Vaán ñeà hoïc taäp.-H.:”ST” 1971
6. Ñaûng CSVN.- Baùo caùo Chính trò taïi Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù
4.-H.:Söï thaät, 1977
7. Ñaûng CSVN.- Vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù III.-H.: “ST”,
1960
8. Ñaûng CSVN.- Vaên kieän Hoäi nghò Ban chaáp haønh Trung
öông laàn thöù 4 khoaù VII.-H.: Söï thaät, 1993, tr.51-57
9. Ñaûng CSVN.- Nghò quyeát soá 37/NQ-TÖ ngaøy 20-4-1981
cuûa Boä Chính trò veà chính saùch khoa hoïc vaø kó thuaät.- H.:
“ST”, 1981
10. Ñaûng CSVN.- Nghò quyeát soá 26/ NQ-TÖ ngaøy 30-3-1991
cuûa Boä Chính trò veà khoa hoïc vaø coâng ngheä trong söï nghieäp
ñoåi môùi.-H.: “ST”, 1991
11. Quyeát ñònh soá 178/CP ngaøy 16-9-1970 cuûa Thöôøng vuï Hoäi
ñoàng chính phuû veà coâng taùc thö vieän.
12. Chæ thò soá 95/CT cuûa Chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng veà coâng
taùc thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä ngaøy 4-4-1991.
- 166
NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN
B. Saùch
13. Cao Baïch Mai.- Giaùo trình cô sôû thö muïc hoïc ñaïi cöông.-
H.: ÑHTHHN, 1977
14. Döông Vaên Khaûm, Leâ Vaên Naêng.- Tin hoïc hoaù coâng taùc
vaên thö löu tröõ vaø thö vieän.- H.: “ST”, 1995
15. Hoaøng Sôn Cöôøng.- Lòch söû saùch.-H.: ÑHVH, 1981
16. La Phuùc.- Hoài öùc veà Maùc.-M.: Kniga, 1967
17. Löu Quoác Quaân.- Sô giaûn lòch söû saùch Trung quoác.- Baéc
kinh: 1958
18. Nghieäp vuï xuaát baûn saùch.-H.: Tröôøng Tuyeân huaán Trung
öông, 1982
19. Nguyeãn Huy Chöông.- Ñeà xuaát maïng maùy tính (Network)
trong thö vieän ñaïi hoïc Vieät nam .- Kyû yeáu Hoäi thaûo khoa hoïc,
1996, tr 27-33
20. Nguyeãn Xuaân Maïnh.- Phaân loaïi aán phaåm vaø muïc luïc
phaân loaïi.- H.: ÑHTHHN, 1979
21. Phaïm Vaên Rính.- Quy taéc mieâu taû aán phaåm vaø xaây döïng
muïc luïc thö vieän.- H.: ÑHTHHN, 1976
22. Phan Vaên.- Coâng taùc ñoäc giaû.-H.:ÑH & THCN, 1978
23. Phan Vaên.- Noäi dung chöông trình ñaøo taïo cöû nhaân khoa
hoïc Thoâng tin - Tö lieäu - Thö vieän. Kæ yeáu Hoäi thaûo khoa hoïc,
1996, tr.69-72
24. Phan Vaên.- Thoâng tin hoïc.-H.: ÑHTH, 1988
25. Phan Vaên.- Thö vieän hoïc ñaïi cöông.-H.: H.: Boä ÑH &
THCN, 1983
26. Taï Baù Höng.- Heä thoáng thoâng tin khoa hoïc kyõ thuaät töï
ñoäng hoaù (Taøi lieäu höôùng daãn nghieäp vuï).-H.:1987
27. VESTENET.- Höôùng daãn khai thaùc CSDL. Quyeån I/Cao
Minh Kieåm chuû bieân.-H.: 1995,
28. Xuaân Thuyû.- Taäp thô Baùc ôi.-H.: Vaên hoaù, 1964
- 167
PGS. TS. PHAN VAÊN
C. Taïp chí
THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
29. Maïc Vaên Troïng.- “Thö vieän Quaân ñoäi trong nhöõng naêm
ñoåi môùi”.- Taäp san thö vieän, soá 4, 1994.- tr.5-8
30. Nguyeãn Huy Chöông.- “ÖÙng duïng tin hoïc trong caùc thö
vieän ñaïi hoïc ôû Myõ”.- Tin hoïc vaø ñôøi soáng, soá 3+4, 1993.-
tr.51-52
31. Nguyeãn Minh Hieäp.- “Kyõ thuaät maïng thö vieän On-line
ngaøy nay”.- Taïp chí Ñieän töû vaø tin hoïc, soá 3, 1995.- tr.3-6
32. Nguyeãn Thu Thaûo.- “Nghieân cöùu xaây döïng heä thoáng töï
ñoäng hoaù bieân soaïn caùc maãu tìm tin...”.- Taïp chí Thoâng tin vaø
tö lieäu, soá 1, 1992.- tr.6
33. Nguyeãn Tuaán Hoa.- “Caùc heä thoáng tin hoïc hieän ñaïi”.-
Taïp chí Ñieän töû vaø tin hoïc, soá 6, 1995.- tr.12-14
34. Nguyeãn Tuaán Hoa.- “Internet ... “.- Taïp chí Ñieän töû vaø tin
hoïc, soá 7, 1995.- tr.2-4
35. Popov G.A..- “Coâng ngheä thoâng tin hieän ñaïi”.- Taïp chí
Thö vieän khoa hoïc kyõ thuaät, soá 8-9, 1995.- tr.11-17
36. “Söï phaùt trieån caùc maïng tin hoïc vaø truyeàn döõ lieäu ôû Vieät
nam”.- Taïp chí Ñieän töû vaø tin hoïc, soá 11, 1995.- tr.47-48
37. Vuõ Vaên Sôn.- “Format vaø nhöõng moái quan heä trong hoaït
ñoäng thoâng tin - thö vieän töï ñoäng hoaù”. Taïp chí Thoâng tin vaø
tö lieäu, soá 1, 1992.- tr.2-5
II. TIEÁNG NÖÔÙC NGOAØI
38. Cohn, John M. et al. .- Cataloging and Classification: a
Workbook.- New York: Marcel Dekker, 1980
39. Grogan, Deni .- Encyclopedias, Yearbooks, Directories
and Statistical Sources .- Chicago American library Asso-
ciation, 1988
40. Grogan, Denis .- Bibliographies of Books.- Chicago:
American Library Association, 1988
- 168
NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN
41. Harmon, Robert .- Elements of Bibliography Mentuchen,
NJ: Scarecrow Press,1989
42. Katz, William A. .- Introduction to Reference Work.
Volume I: Basic Information Sources.- New York: Mc Graw-
Hill, 1992
43. Katz, William A. .- Introduction to Reference Work.
Volume II: Reference Services and Reference Processes.-
New York: Mc Graw-Hill, 1992
44. Martin, Susan .- “Information Technology and Libraries:
Toward the Year 2000” .- College Research Libraries,
July 1989, pp 397-405
45. Miller, William and Bonnie Gratch .- “Making Connec-
tions: Computerized Reference Services and People”.-
Library Trends, Spring 1989, pp 387-401
46. Nguyen Huy Chuong .- Currently Status and Proposal for
and Library Higher Training in Vietnam.-
Information
Paper, Boston, 1995
47. Nguyen Huy Chuong .- The Detailed Functional Specifi-
cations of the Center of Information and Library of the
Hanoi National University .- Paper .- Boston, 1995
48. OCLC MARC Records: Structure of the OCLC Database
Online Union Catalog.- Newton, MA:
Searching the
NELINET, 1995
49. OCLC Reference Services: EPIC and FirstSearch.- New-
ton, MA: NELINET, 1995
50. Philip Barker.- The Electronic library, Vol.12, No.4, 1994
51. Prospectus of University College London, School of
library, Archive and Information studies. London, 1992
52.”Reference Librarian of the Future”.- Reference Service
Review.- Spring 1991
53. Sabor, Josefa E. MÐthode d’Enseignement de la
BibliothÐconomie.- P.: UNESCO, 1969
- 169
PGS. TS. PHAN VAÊN
THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG
54. Stabler, Karen .- “Introductory Training of Academic
Reference Librarians: A Survey” .- RQ .- Spring 1987, pp
363-369
55. Steig, Margaret .- “Technology and the Concept of Ref-
erence”.- Library Journal .- April 15, 1990, pp 45-49
56. Stewart, Linda et al. .- Public Access CD-ROMs in Li-
braries: Case Studies .- Westport, CT: Meckler, 1990
57. Tenopir, Carol .- “The Impact of CD-ROM on Online”.-
Library Journal .- February 1, 1991, pp 61-62
58. The Vietnam Journal of Electronies and Informatics.-
No.7/1995, pp.2
nguon tai.lieu . vn