Xem mẫu
- BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI
TRƯỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI TRUNG ƯƠNG I
GIÁO TRÌNH MÔN HỌC
PHÂN TÍCH HOẠT ĐỘNG KINH DOANH
TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG
NGHỀ: KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP
Ban hà nh theo Quyế t đị nh số 1661/QĐ-CĐGTVTTWI ngà y 31/10/2017 của Hiệ u
trưởng Trường Cao đẳ ng GTVT Trung ương I
Hà Nội, 2017 1
- BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI
TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI TRUNG ƢƠNG I
GIÁO TRÌNH
Môn học: Phân tích hoạt động kinh doanh
NGHỀ: KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP
TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG
Hà Nộ i – 2017
2
- Mục lục
Lời nói đầu………………………………………………………………………………...4
Chương 1: Khái quát chung của phân tích hoạt động kinh doanh
1. Khái niệm, nội dung và ý nghĩa của phân tích hoạt động kinh doanh …………………5
2.Các phƣơng pháp phân tích hoạt động kinh doanh……………………………………..8
3. Tổ chức và phân loại phân tích kinh doanh…………………………………………...16
Chương 2: Phân tích môi trường kinh doanh, thị trường và chiến lược kinh doanh
của doanh nghiệp
1. Chức năng và vai trò của doanh nghiệp……………………………………………….20
2. Phân tích môi trƣờng kinh doanh của doanh nghiệp……………………………………….25
Chương 3: Phân tích tình hình sử dụng các yếu tố sản xuất của doanh nghiệp
1. Phân tích tính cân đối của các yếu tố sản xuất………………………………………...31
2. Phân tích tính hình sử dụng lao động…………………………………………………32
3. Phân tích tình hình sử dụng TSCĐ……………………………………………………40
4. Phân tích tình hình sử dụng NVL……………………………………………………..46
Chương 4: Phân tích chi phí sản xuất và giá thành sản xuất sản phẩm
1. Ý nghĩa, nội dung phân tích chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm…………………49
2. Đánh giá chung tình hình thực hiện kế hoạch giá thành của toàn bộ sp hàng hoá……50
3. Phân tích chi phí cho 1.000 đồng sản phẩm hàng hoá………………………………...54
4. Phân tích tình hình thực hiện kế hoạch hạ thấp giá thành của sp so sánh đƣợc………62
Chương 5: Phân tích kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh
1. Phân tích kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh……………………………………..65
2. Phân tích kết quả tiêu thụ sản phẩm hàng hoá………………………………………...67
3. Phân tích điểm hoà vốn…………..……………………………………………………69
Chương 6: Phân tích tình hình tài chính của doanh nghiệp
1. Mục tiêu, ý nghĩa và công cụ phân tích báo cáo tài chính…………………………….74
2. Đánh giá khái quát tình hình tài chính của doanh nghiệp……………………………..75
3. Phân tích các tỷ số tài chính chủ yếu………………………………………………….77
Tài liệu tham khảo……………………………………………………………………….80
3
- Lời nói đầu
Phân tích hoạt động kinh doanh là môn học chuyên môn để sinh viên nhận thức và phát
triển kỹ năng học các môn chuyên môn nghề. Với mục tiêu trang bị cho học viên những
vấn đề về lý luận về bản chất, nội dung của tăng trƣởng kinh tế và phát triển kinh tế - xã
hội; nguồn lực và sự phát triển của nó đến nền kinh tế, đồng thời hình thành kỹ năng tính
toán và đánh giá đƣợc các chỉ tiêu phản ánh sự tăng trƣởng kinh tế và phát triển kinh tế
xã hội của địa phƣơng, ngành và nền kinh tế, đáp ứng yêu cầu về giáo trình giảng dạy học
tập và nghiên cứu của sinh viên đồng thời đáp ứng đƣợc chƣơng trình khung của Bộ Lao
động – Thƣơng binh và xã hội. Giáo trình phân tích hoạt động kinh doanh ngoài bao gồm
6 chƣơng.
Chƣơng 1: Khái quát chung của phân tích hoạt động kinh doanh
Chƣơng 2: Phân tích môi trƣờng kinh doanh, thị trƣờng và chiến lƣợc kinh doanh của
doanh nghiệp
Chƣơng 3: Phân tích tình hình sử dụng các yếu tố sản xuất của doanh nghiệp
Chƣơng 4: Phân tích chi phí sản xuất và giá thành sản xuất sản phẩm
Chƣơng 5: Phân tích kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh
Chƣơng 6: Phân tích tình hình tài chính của doanh nghiệp
4
- Ch-¬ng 1: Khái quát chung của ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh
1. Khái niệm, nội dung và ý nghĩa của ph©n tÝch ho¹t ®éng kinh doanh:
1.1 Kh¸i niÖm ph©n tÝch ho¹t ®éng kinh doanh
“Phân tích, hiểu theo nghĩa chung nhất là sự chia nhỏ sự vật và hiện tƣợng trong
mối quan hệ hữu cơ giữa các bộ phận cấu thành sự vật, hiện tƣợng đó”
“Phân tích hoạt động kinh doanh (PTKD) là quá trình nghiên cứu để đánh giá
toàn bộ quá trình và kết quả của hoạt động kinh doanh; các nguồn tiềm năng cần khai
thác ở doanh nghiệp (DN), trên cơ sở đó đề ra các phƣơng án và giải pháp để nâng
cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của DN”
Trƣớc đây, trong điều kiện sản xuất kinh doanh đơn giản và với quy mô nhỏ,
yêu cầu thông tin cho nhà quản trị chƣa nhiều và chƣa phức tạp, công việc phân tích
thƣờng đƣợc tiến hành giản đơn, có thể thấy ngay trong công tác hạch toán. Khi sản
xuất kinh doanh càng phát triển thì nhu cầu thông tin cho nhà quản trị càng nhiều, đa
dạng và phức tạp. PTKD hình thành và phát triển nhƣ một môn khoa học độc lập, để
đáp ứng nhu cầu thông tin cho các nhà quản trị.
Phân tích nhƣ là một hoạt động thực tiễn, vì nó luôn đi trƣớc quyết định và là cơ
sở cho việc ra quyết định. PTKD nhƣ là một ngành khoa học, nó nghiên cứu một cách
có hệ thống toàn bộ hoạt động sản xuất, kinh doanh để từ đó đề xuất những giải pháp
hữu hiệu cho mỗi DN.
Nhƣ vậy, PTKD là quá trình nhận biết bản chất và sự tác động của các mặt của
hoạt động kinh doanh, là quá trình nhận thức và cải tạo hoạt động kinh doanh một
cách tự giác và có ý thức, phù hợp với điều kiện cụ thể của từng DN và phù hợp với
yêu cầu của các quy luật kinh tế khách quan nhằm mang lại hiệu quả kinh doanh cao.
1.2 §èi t-îng cña ph©n tÝch
Với tƣ cách là một khoa học độc lập, PTKD có đối tƣợng riêng:
“Đối tƣợng của phân tích hoạt động kinh doanh là quá trình và kết quả của hoạt
động kinh doanh cùng với sự tác động của các nhân tố ảnh hƣởng đến quá trình và kết
quả đó, đƣợc biểu hiện thông qua các chỉ tiêu kinh tế”
Kết quả kinh doanh mà ta nghiên cứu có thể là kết quả của từng giai đoạn riêng
biệt nhƣ kết quả mua hàng, kết quả sản xuất, kết quả bán hàng... hay có thể là kết quả
tổng hợp của quá trình kinh doanh, kết quả tài chính...v.v
5
- Khi phân tích kết quả kinh doanh, ngƣời ta hƣớng vào kết quả thực hiện các định
hƣớng mục tiêu kế hoạch, phƣơng án đặt ra.
Kết quả kinh doanh thông thƣờng đƣợc biểu hiện dƣới các chỉ tiêu kinh tế. Chỉ
tiêu là sự xác định về nội dung và phạm vi của các kết quả kinh doanh. Nội dung chủ
yếu của phân tích kết quả là phân tích các chỉ tiêu kết quả kinh doanh mà DN đã đạt
đƣợc trong kỳ, nhƣ doanh thu bán hàng, giá trị sản xuất, giá thành, lợi nhuận...Tuy
nhiên, khi phân tích các chỉ tiêu kết quả kinh doanh chúng ta phải luôn luôn đặt trong
mối quan hệ với các điều kiện (yếu tố) của quá trình kinh doanh nhƣ lao động, vật tƣ,
tiền vốn, diện tích đất đai...vv. Ngƣợc lại, chỉ tiêu chất lƣợng phản ánh lên hiệu quả
kinh doanh hoặc hiệu suất sử dụng các yếu tố kinh doanh nhƣ giá thành, tỷ suất chi
phí, doanh lợi, năng suất lao động...vv.
Dựa vào mục đích phân tích mà chúng ta cần sử dụng các loại chỉ tiêu khác
nhau, cụ thể: Chỉ tiêu số tuyệt đối, chỉ tiêu số tƣơng đối, chỉ tiêu bình quân. Chỉ tiêu
số tuyệt đối dùng để đánh giá quy mô kết quả kinh doanh hay điều kiện kinh doanh.
Chỉ tiêu số tƣơng đối dùng trong phân tích các mối quan hệ giữa các bộ phận, các
quan hệ kết cấu, quan hệ tỷ lệ và xu hƣớng phát triển. Chỉ tiêu bình quân phản ánh
trình độ phổ biến của các hiện tƣợng.
Tuỳ mục đích, nội dung và đối tƣợng phân tích để có thể sử dụng các chỉ tiêu
hiện vật, giá trị, hay chỉ tiêu thời gian. Ngày nay, trong kinh tế thị trƣờng các DN
thƣờng dùng chỉ tiêu giá trị. Tuy nhiên, các DN sản xuất, DN chuyên kinh doanh một
hoặc một số mặt hàng có quy mô lớn vẫn sử dụng kết hợp chỉ tiêu hiện vật bên cạnh
chỉ tiêu giá trị. Trong phân tích cũng cần phân biệt chỉ tiêu và trị số chỉ tiêu. Chỉ tiêu
có nội dung kinh tế tƣơng đối ổn định, còn trị số chỉ tiêu luôn luôn thay đổi theo thời
gian và địa điểm cụ thể.
Phân tích kinh doanh không chỉ dừng lại ở việc đánh giá kết quả kinh doanh
thông các chỉ tiêu kinh tế mà còn đi sâu nghiên cứu các nhân tố ảnh hƣởng đến kết
quả kinh doanh biểu hiện trên các chỉ tiêu đó. Một cách chung nhất, nhân tố là những
yếu tố bên trong của mỗi hiện tƣợng, quá trình...và mỗi biến động của nó tác động
trực tiếp hoặc gián tiếp ở một mức độ và xu hƣớng xác định đến các kết quả biểu hiện
các chỉ tiêu.
Ví dụ: Doanh thu bán hàng phụ thuộc vào lƣợng bán hàng ra, giá cả bán ra và cơ
cấu tiêu thụ. Ðến lƣợt mình, khối lƣợng hàng hoá bán ra, giá cả hàng hoá bán ra, kết
6
- cấu hàng hoá bán ra lại chịu tác động bởi nhiều yếu tố khác nhau nhƣ khách quan, chủ
quan, bên trong, bên ngoài...vv.
Theo mức độ tác động của các nhân tố, chúng ta có thể phân loại các nguyên
nhân và nhân tố ảnh hƣởng thành nhiều loại khác nhau, trên các góc độ khác nhau.
- Trƣớc hết theo tính tất yếu của các nhân tố: có thể phân thành 2 loại: Nhân tố
khách quan và nhân tố chủ quan.
Nhân tố khách quan là loại nhân tố thƣờng phát sinh và tác động nhƣ một yêu
cầu tất yếu nó không phụ thuộc vào chủ thể tiến hành hoạt động kinh doanh. Kết quả
hoạt động của mỗi DN có thể chịu tác động bởi các nguyên nhân và nhân tố khách
quan nhƣ sự phất triển của lực lƣợng sản xuất xã hội, luật pháp, các chế độ chính sách
kinh tế xã hội của Nhà nƣớc, môi trƣờng, vị trí kinh tế xã hội, về tiến bộ khoa học kỹ
thuật và ứng dụng. Các nhân tố này làm cho giá cả hàng hoá, giá cả chi phí, giá cả
dịch vụ thay đổi, thuế suất, lãi suất, tỷ suất tiền lƣơng...cũng thay đổi theo.
Nhân tố chủ quan là nhân tố tác động đến đối tƣợng nghiên cứu phụ thuộc vào
nỗ lực chủ quan của chủ thể tiến hành kinh doanh. Những nhân tố nhƣ: trình độ sử
dụng lao động, vật tƣ, tiền vốn, trình độ khai thác các nhân tố khách quan của DN làm
ảnh hƣởng đến giá thành, mức chi phí thời gian lao động, lƣợng hàng hoá, cơ cấu
hàng hoá...vv.
- Theo tính chất của các nhân tố có thể chia ra thành nhóm nhân tố số lƣợng và
nhóm các nhân tố chất lƣợng.
Nhân tố số lƣợng phản ánh quy mô kinh doanh nhƣ: Số lƣợng lao động, vật tƣ,
lƣợng hàng hoá sản xuất, tiêu thụ... Ngƣợc lại, nhân tố chất lƣợng thƣờng phản ánh
hiệu suất kinh doanh nhƣ: Giá thành, tỷ suất chi phí, năng suất lao động...Phân tích
kết quả kinh doanh theo các nhân tố số lƣợng và chất lƣợng vừa giúp ích cho việc
đánh giá chất lƣợng, phƣơng hƣớng kinh doanh, vừa giúp cho việc xác định trình tự
sắp xếp và thay thế các nhân tố khi tính toán mức độ ảnh hƣởng của từng nhân tố đến
kết quả kinh doanh.
- Theo xu hƣớng tác động của nhân tố, thƣòng ngƣời ta chia ra các nhóm nhân tố
tích cực và nhóm nhân tố tiêu cực.
Nhân tố tích cực là những nhân tố tác động tốt hay làm tăng độ lớn của hiệu quả
kinh doanh và ngƣợc lại nhân tố tiêu cực tác động xấu hay làm giảm quy mô của kết
quả kinh doanh. Trong phân tích cần xác định xu hƣớng và mức độ ảnh hƣởng tổng
hợp của các nhân tố tích cực và tiêu cực.
7
- Nhân tố có nhiều loại nhƣ đã nêu ở trên, nhƣng nếu quy về nội dung kinh tế thì
có hai loại: Nhân tố thuộc về điều kiện kinh doanh và nhân tố thuộc về kết quả kinh
doanh. Những nhân tố thuộc về điều kiện kinh doanh nhƣ: Số lƣợng lao động, lƣợng
hàng hoá, vật tƣ, tiền vốn...ảnh hƣởng trực tiếp đến quy mô kinh doanh. Các nhân tố
thuộc về kết quả kinh doanh ảnh hƣởng suốt quá trình kinh doanh từ khâu cung ứng
vật tƣ đến việc tổ chức quá trình sản xuất cho đến khâu tiêu thụ sản phẩm và từ đó
ảnh hƣởng đến kết quả tổng hợp của kinh doanh nhƣ nhân tố giá cả hàng hoá, chi phí,
khối lƣợng hàng hoá sản xuất và tiêu thụ.
Nhƣ vậy, tính phức tạp và đa dạng của nội dung phân tích đƣợc biểu hiện qua hệ
thống các chỉ tiêu kinh tế đánh giá kết quả kinh doanh. Việc xây dựng tƣơng đối hoàn
chỉnh hệ thống các chỉ tiêu với cách phân biệt hệ thống chỉ tiêu khác nhau, việc phân
loại các nhân tố ảnh hƣởng theo các góc độ khác nhau không những giúp cho DN
đánh giá một cách đầy đủ kết quả kinh doanh, sự nỗ lực của bản thân DN, mà còn tìm
ra đƣợc nguyên nhân, các mặt mạnh, mặt yếu để có biện pháp khắc phục nhằm nâng
cao hiệu quả kinh doanh.
1.3 NhiÖm vô cña ph©n tÝch kinh tÕ:
NhiÖm vô cña ph©n tÝch kinh tÕ ®-îc quy ®Þnh bëi ®èi t-îng vµ néi dung nghiªn cøu
cña m«n häc vµ ®-îc cô thÓ ho¸ thµnh 3 nhiÖm vô chñ yÕu sau ®©y:
- §¸nh gi¸ chÝnh x¸c, cô thÓ c¸c kÕt qu¶ kinh tÕ, qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ cña viÖc thùc
hiÖn c¸c nhiÖm vô ®Æt ra, ®ång thêi ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch, chÕ ®é,thÓ
lÖ vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh mµ Nhµ n-íc ®· ban hµnh.
- X¸c ®Þnh râ c¸c nguyªn nh©n vµ c¸c nh©n tè ¶nh h-ëng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc ®Õn
qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ kinh tÕ vµ ph¶i tÝnh ®-îc møc ®é ¶nh h-ëng cña tõng nh©n tè
®ã
- §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó c¶i tiÕn c«ng t¸c còng nh- ®Ó ®éng viªn vµ khai
th¸c kh¶ n¨ng tiÒm tµng trong néi bé doanh nghiÖp.
2. Các ph-¬ng pháp ph©n tÝch ho¹t ®éng kinh doanh
2.1. Ph-¬ng ph¸p so s¸nh:
2.1.1 Kh¸i niÖm:
Ph-¬ng ph¸p so s¸nh lµ ph-¬ng ph¸p xem xÐt mét chØ tiªu ph©n tÝch b»ng c¸ch dùa
trªn viÖc so s¸nh víi mét chØ tiªu c¬ së (chØ tiªu gèc).
§©y lµ ph-¬ng ph¸p ®¬n gi¶n vµ ®-îc sö dông nhiÒu nhÊt trong ph©n tÝch vµ dù b¸o
c¸c chØ tiªu kinh tÕ x· héi thuéc lÜnh vùc kinh tÕ vÜ m«. Qua so s¸nh, ng-êi ta sÏ biÕt ®-îc
8
- kÕt qu¶ cña viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®· ®Æt ra, biÕt ®-îc tèc ®é, xu h-íng ph¸t triÓn
cña c¸c hiÖn t-îng vµ kÕt qu¶ kinh tÕ, còng nh- møc ®é tiªn tiÕn hay l¹c hËu cña tõng ®¬n
vÞ, bé phËn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô cña nã.
2.1.2. Phöông phaùp so saùnh
Ñeå phöông phaùp naøy ñöôïc phaùt huy heát tính chính xaùc vaø khoa hoïc, trong quaù trình
phaân tích caàn thöïc hieän ñaày ñuû ba böôùc sau:
Böôùc 1: Löïa choïn caùc tieâu chuaån ñeå so saùnh.
Tröôùc heát choïn chæ tieâu cuûa moät kyø laøm caên cöù ñeå so saùnh, ñöôïc goïi laø kyø goác. Tuøy
theo muïc tieâu nghieân cöùu maø löïa choïn kyø goác so saùnh cho thích hôïp. Neáu:
Kyø goác laø naêm tröôùc: Để thaáy ñuôïc xu höôùng phaùt trieån cuûa ñoái töôïng phaân tích.
Kyø goác laø naêm keá hoaïch (hay laø ñònh möùc): Để thaáy ñöôïc vieäc chaáp haønh caùc ñònh
möùc ñaõ ñeà ra coù ñuùng theo döï kieán hay khoâng.
Kyø goác laø chæ tieâu trung bình cuûa ngaønh (hay khu vöïc hoaëc quoác teá): Để thaáy ñöôïc vò
trí cuûa doanh nghieäp vaø khaû naêng ñaùp öùng thò tröôøng cuûa doanh nghieäp.
Kyø goác laø naêm thöïc hieän: Laø chæ tieâu thöïc hieän trong kyø haïch toaùn hay kyø baùo caùo.
Böôùc 2: Ñieàu kieän so saùnh ñöôïc.
Ñeå pheùp so saùnh coù yù nghóa thì ñieàu kieän tieân quyeát laø caùc chæ tieâu ñöôïcñem so saùnh
phaûi ñaûm baûo tính chaát so saùnh ñöôïc veà khoâng gian vaø thôøi gian:
Veà thôøi gian: Caùc chæ tieâu phaûi ñöôïc tính trong cuøng moät khoaûng thôøi gian haïch toaùn
nhö nhau (cuï theå nhö cuøng thaùng, quyù, naêm …) vaø phaûi ñoàng nhaát treân caû ba maët:
Cuøng phaûn aûnh noäi dung kinh teá.
Cuøng moät phöông phaùp tính toaùn.
Cuøng moät ñôn vò ño löôøng.
Veà khoâng gian: Caùc chæ tieâu kinh teá caàn phaûi ñöôïc quy ñoåi veà cuøng quy moâ töông töï
nhö nhau (cuï theå laø cuøng moät boä phaän, phaân xöôûng, moät ngaønh …)
Böôùc 3: Kyõ thuaät so saùnh.
Ñeå ñaùp öùng cho caùc muïc tieâu so saùnh ngöôøi ta thöôøng söû duïng caùc kyõ thuaät so
saùnh sau:
9
- So saùnh baèng soá tuyeät ñoái: Laø keát quaû cuûa pheùp tröø giöõa trò soá cuûa kyø phaân tích so vôùi
kyø goác, keát quaû so saùnh naøy bieåu hieän khoái löôïng, quy moâ cuûa caùc hieän töôïng kinh teá.
So saùnh baèng soá töông ñoái: Laø keát quaû cuûa pheùp chia giöõa trò soá cuûa kyø phaân tích so
vôùi kyø goác. Keát quaû so saùnh naøy bieåu hieän toác ñoä phaùt trieån, möùc ñoä phoå bieán cuûa cuûa
caùc chæ tieâu kinh teá.
Ví duï: Coù soá lieäu taïi moät doanh nghieäp sau:
Chênh lệch
Kế Thực
TT Khoản mục Số t. Số TĐ
hoạch hiện
đối (%)
1 Doanh thu 100.000 130.000 +30.000 30
2 Giá vốn hàng bán 80.000 106.000 +26.000 32,5
3 Chi phí hoạt động 12.000 15.720 +3.720 31
4 Lợi nhuận 8.000 8.280 +280 3,5
Baûng 1.1. Baûng phaân tích bieán ñoäng caùc khoaûn muïc
* Chuù yù: Chi phí hoaït ñoäng goàm chi phí baùn haøng coäng vôùi chi phí quaûn lyù doanh
nghieäp.
So saùnh tình hình thöïc hieän (TH) so vôùi keá hoaïch (KH):
Doanh thu: ñaït 130%, vöôït 30% (30 trieäu ñoàng)
Giaù voán haøng baùn: ñaït 132,5%, vöôït 32,5 % (26 trieäu ñoàng)
Chi phí hoaït ñoäng: ñaït 131%, vöôït 31% (3,720 trieäu ñoàng)
Lôïi nhuaän: ñaït 103,5%, vöôït 3,5% (0,28 trieäu ñoàng)
Ta haõy cuøng phaân tích veà tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu ñeå coù keát luaän cuoái cuøng:
Tyû suaát LN keá hoaïch = (8.000/100.000)x100% = 8%
Tyû suaát LN thöïc hieän = (8.280/130.000)x100% = 6,37%
Nhaän xeùt:
Trong kyø thöïc hieän doanh thu vöôït keá hoaïch 30%, tuy nhieân caùc chæ tieâu veà giaù voán
vaø chi phí kinh doanh coù toác ñoä taêng tröôûng nhanh hôn so vôùi toác ñoä taêng truôûng
doanh thu (32,5% vaø 31%) vì vaäy laøm cho lôïi nhuaän taêng khoâng ñaùng keå. Maët khaùc,
tyû troïng cuûa chi phí so vôùi doanh thu qua hai kyø nhö sau:
10
- Kế hoạch: (80.000 12.000)
100% 92%
100.000
Thực hiện: (106.000 15.720)
100% 93,63%
130.000
Tyû troïng chi phí trong kyø ñaït vaø vöôït so vôùi keá hoaïch: 93,63% - 92%=1,63% ñaõ laøm
cho tyû suaát lôïi nhuaän giaûm ñi töông öùng: 6,37% - 8% = -1,63%.
Keát luaän cuûa quaûn trò:
Phaûi tìm caùch kieåm soaùt chi phí baùn haøng vaø tieát kieäm chi phí kinh doanh;
Giöõ toác ñoä taêng chi phí haøng baùn vaø chi phí kinh doanh thaáp hôn toác ñoä taêng
doanh soá, nhaèm naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng.
So saùnh baèng soá bình quaân: Laø daïng ñaëc bieät cuûa so saùnh tuyeät ñoái, bieåu hieän tính
ñaëc tröng chung veà maët soá löôïng, nhaèm phaûn aûnh ñaëc ñieåm chung cuûa moät ñôn vò kinh
teá, moät boä phaän hay moät toång theå chung coù cuøng moät tính chaát.
So saùnh möùc ñoäng töông ñoái coù ñieàu chænh theo quy moâ chung:
Möùc ñoäng töông ñoái laø keát quaû so saùnh giöõa trò soá kyø phaân tích vôùi trò soá cuûa kyø goác,
nhöng ñaõ ñöôïc ñieàu chænh theo moät heä soá cuûa chæ tieâu coù lieân quan, maø chæ tieâu coù lieân
quan naøy quyeát ñònh quy moâ cuûa chæ tieâu phaân tích.
Möùc ñoäng töông ñoái = Kyø thöïc hieän – (Kyø goác x heä soá ñieàu chænh)
Ta coù coâng thöùc xaùc ñònh cuï theå cho töøng ñoái töôïng:
Ví dụ: Bieán ñoäng doanh thu = Doanh thu TH - (Doanh thu KH x Chæ soá giaù)
Bieán ñoäng quyõ löông = Quyõ löông TH - (Quyõ löông KH x %hoaøn thaønh DT)
VÝ dô: Cã sè liÖu vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch kinh doanh t¹i mét doanh nghiÖp
nh- sau:
§¬n vÞ tÝnh: 1000®
So s¸nh
ChØ tiªu KÕ ho¹ch Thùc tÕ
TuyÖt ®èi T-¬ng ®èi
1. Doanh thu 100.000 130.000 + 30.000 30%
2. Gi¸ vèn hµng b¸n 80.000 106.000 + 26.000 32,5%
3. Chi phÝ ho¹t ®éng 12.000 15.720 + 3.720 31%
4. Lîi nhuËn 8.000 8.280 + 280 3,5%
So s¸nh t×nh h×nh thùc hiÖn víi kÕ ho¹ch:
11
- Doanh thu ®¹t 130% v-ît 30% (30 triÖu ®ång)
Gi¸ vèn hµng b¸n ®¹t 132,5% v-ît 32,5% (26 triÖu ®ång)
Chi phÝ ho¹t ®éng ®¹t 131% v-ît 31% (3,72 triÖu ®ång)
Lîi nhuËn ®¹t 103% v-ît 3,5% (0,28 triÖu ®ång)
Tû suÊt lîi nhuËn tÝnh trªn doanh thu:
+ KÕ ho¹ch 8.000 / 100.000 x 100% = 8%
+ Thùc tÕ: 8280 / 130.000 x 100% = 6,37%
NÕu c¨n cø vµo chØ tiªu doanh thu lµ chØ tiªu biÓu hiÖn quy m« ho¹t ®éng ®Ó lµm
c¬ së tÝnh to¸n, ta cã tû lÖ tiªu chuÈn gèc ®Ó so s¸nh lµ 130% (tû lÖ gi÷a doanh thu thùc
hiÖn vµ doanh thu kÕ ho¹ch)
Theo ®ã cïng tèc ®é t¨ng tr-ëng 30% th× c¸c chØ tiªu cßn l¹i ®-îc tÝnh nh- sau:
Gi¸ vèn hµng b¸n thùc hiÖn = Gi¸ vèn hµng b¸n kÕ ho¹ch x 130%
= 104.000
Chi phÝ ho¹t ®éng thùc hiÖn = Chi phÝ ho¹t ®éng kÕ ho¹ch x 130%
= 15.600
Lîi nhuËn thùc hiÖn = 130.000 – (104.000 + 15.600) =
10.400
NhËn xÐt:
NÕu ph©n tÝch riªng vÒ chØ tiªu doanh thu, v-ît kÕ ho¹ch 30%, nh-ng c¸c chØ tiªu
vÒ gi¸ vèn hµng b¸n vµ chi phÝ kinh doanh cã tèc ®é t¨ng tr-ëng cao h¬n so víi tèc ®é
t¨ng tr-ëng doanh thu nªn ®· lµm cho lîi nhuËn t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ vµ gi¶m so víi kÕ
ho¹ch.
MÆt kh¸c, tû träng cña chi phÝ so víi doanh thu lµ:
+ KÕ ho¹ch: [(80.000 + 12.000)/100.000] x 100% = 92%
+ Thùc hiÖn: [(106.000 + 15.720)/130.000] x 100% = 93,63%
VËy, tû träng chi phÝ thùc hiÖn trong kú ®¹t vµ v-ît so víi kÕ ho¹ch lµ: 93,63% -
92% = 1,63% ®· lµm cho tû suÊt lîi nhuËn gi¶m ®i t-¬ng øng lµ 6,37% - 8% = -1,63%
KÕt luËn:
Ph¶i t×m c¸ch kiÓm so¸t chi phÝ b¸n hµng vµ tiÕt kiÖm chi phÝ kinh doanh.
Gi¶m tèc ®é t¨ng chi phÝ b¸n hµng vµ chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp thÊp
h¬n tèc ®é t¨ng doanh thu, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng.
¦u nh-îc ®iÓm cña ph-¬ng ph¸p so s¸nh:
¦u ®iÓm: §¬n gi¶n, dÔ tÝnh to¸n
12
- Nh-îc ®iÓm: ChØ ®¸nh gi¸ mét c¸ch chung chung mµ kh«ng thÊy ®-îc møc
®é ¶nh h-ëng cña tõng nh©n tè tíi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh.
2.2. Ph-¬ng ph¸p lo¹i trõ
2.2.1 Phöông phaùp thay theá lieân hoaøn
Laø phöông phaùp maø ôû ñoù caùc nhaân toá laàn löôït ñöôïc thay theá theo moät trình töï nhaát
ñònh ñeå xaùc ñònh chính xaùc möùc ñoä aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán chæ tieâu caàn phaân tích
(ñoái töôïng phaân tích) baèng caùch coá ñònh caùc nhaân toá khaùc trong moãi laàn thay theá.
Böôùc 1: Xaùc ñònh coâng thöùc.
Laø thieát laäp moái quan heä cuûa caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán chæ tieâu phaân tích qua moät
coâng thöùc nhaát ñònh. Coâng thöùc goàm tích soá caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán chæ tieâu phaân
tích.
Khi xaây döïng coâng thöùc caàn thöïc hieän theo moät trình töï nhaát ñònh, töø nhaân toá saûn
löôïng ñeán nhaân toá chaát löôïng, neáu coù nhieàu nhaân toá löôïng hoaëc nhieàu nhaân toá chaát thì
saép xeáp nhaân toá chuû yeáu tröôùc vaø nhaân toá thöù yeáu sau.
Böôùc 2: Xaùc ñònh caùc ñoái töôïng phaân tích.
So saùnh soá thöïc hieän vôùi soá lieäu goác, cheânh leäch coù ñöôïc ñoù chính laø ñoái töôïng phaân
tích.
VÝ dô 1: Gi¶ ®Þnh chØ tiªu A cÇn ph©n tÝch; A tuú thuéc vµo 3 nh©n tè ¶nh h-ëng, theo thø
tù a, b, c; c¸c nh©n tè nµy cã quan hÖ tÝch sè víi chØ tiªu A.
Tõ ®ã, chØ tiªu A ®-îc x¸c ®Þnh cô thÓ nh- sau:
A = a.b.c.
Ta quy -íc kú gèc ®-îc ký hiÖu lµ sè 0, cßn kú thùc tÕ ®-îc ký hiÖu lµ sè 1. Tõ quy -íc
nµy, chØ tiªu A kú gèc vµ kú thùc tÕ lÇn l-ît ®-îc ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
A0 = a0.b0.c0
A1 = a1.b1.c1
§èi t-îng cô thÓ cña ph©n tÝch ®-îc x¸c ®Þnh lµ:
13
- A 1 – A 0 = A
Chªnh lÖch nãi trªn cã thÓ ®-îc gi¶i thÝch bëi ¶nh h-ëng cña 3 nh©n tè cô thÓ a, b vµ c.
B»ng ph-¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn, møc ®é ¶nh h-ëng cña tõng nh©n tè lÇn l-ît ®-îc
x¸c ®Þnh nh- sau:
Thay thÕ lÇn 1: Thay thÕ nh©n tè a : a1.b0.c0 – a0.b0.c0 = a; a lµ
¶nh h-ëng cña nh©n tè a
Thay thÕ lÇn 2: Thay thÕ nh©n tè b : a1.b1.c0 – a1.b0.c0 = b; b lµ
¶nh h-ëng cña nh©n tè b
Thay thÕ lÇn 3: Thay thÕ nh©n tè c : a1.b1.c1 – a1.b1.c0 = c; c lµ
¶nh h-ëng cña nh©n tè c
Tæng hîp ¶nh h-ëng cña 3 nh©n tè:
a + b + c = A = A1 – A0
VÝ dô 2: ChØ tiªu B cÇn ph©n tÝch, B tuú thuéc vµo 3 nh©n tè, theo thø tù a, b, c; c¸c nh©n
tè nµy cã quan hÖ kÕt hîp c¶ th-¬ng vµ tÝch víi chØ tiªu B; tõ ®ã B ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
a
B c
b
Ta còng quy -íc nh- vÝ dô 1, tõ ®ã B0 vµ B1 lÇn l-ît ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
a0 a
B0 c0 Vµ B1 1 c1
b0 b1
Khi so s¸nh gi÷a B1 vµ B0 ta cã:
B1 – B0 = B
B còng do ¶nh h-ëng cña 3 nh©n tè a, b, c vµ b»ng ph-¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn, møc
®é ¶nh h-ëng cña tõng nh©n tè lÇn l-ît ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
a1 a
Do ¶nh h-ëng cña nh©n tè a (thay thÕ lÇn 1): c0 0 c0 a
b0 b0
a1 a
Do ¶nh h-ëng cña nh©n tè b (thay thÕ lÇn 2): c0 1 c0 b
b1 b0
a1 a
Do ¶nh h-ëng cña nh©n tè c (thay thÕ lÇn 3): c1 1 c0 c
b1 b1
Tæng hîp ¶nh h-ëng cña c¶ 3 nh©n tè, ta cã:
a + b + c = B = B1 – B0
Böôùc 4: Tìm nguyeân nhaân laøm thay ñoåi caùc nhaân toá:
14
- Neáu do nguyeân nhaân chuû quan töø doanh nghieäp thì phaûi tìm bieän phaùp ñeå khaéc phuïc
nhöõng nhöôïc ñieåm, thieáu xoùt ñeå kyø sau thöïc hieän ñöôïc toát hôn.
Böôùc 5: Ñöa ra caùc bieän phaùp khaéc phuïc nhöõng nhaân toá chuû quan aûnh höôûng khoâng
toát ñeán chaát luôïng kinh doanh vaø ñoàng thôøi cuûng coá, xaây döïng phöông höôùng cho kyø
sau.
* Öu vaø nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp thay theá lieân hoaøn:
Öu ñieåm:
- Laø phöông phaùp ñôn giaûn, deã tính toaùn so vôùi caùc phöông phaùp xaùc ñònh nhaân toá aûnh
höôûng khaùc.
- Phöông phaùp thay theá lieân hoaøn coù theå xaùc ñònh ñöôïc caùc nhaân toá coù quanheä vôùi chæ
tieâu phaân tích baèng thöông, toång, hieäu, tích soá vaø caû soá %.
Nhöôïc ñieåm:
Khi xaùc ñònh nhaân toá naøo ñoù, phaûi giaû ñònh caùc nhaân toá khaùc khoâng ñoåi, trong thöïc teá
caùc nhaân toá coù theå thay ñoåi.
Vieäc saép xeáp trình töï caùc nhaân toá phaûi töø nhaân toá số löôïng ñeán chaát löôïng, trong thöïc
teá vieäc phaân bieät roû raøng giöõa nhaân toá số löôïng vaø nhaân toá chaát löôïng laø khoâng deã
daøng.
2.2.2 Ph-¬ng ph¸p sè chªnh lÖch:
Tõ c¸c vÝ dô ®· tr×nh bµy ë trªn, ta nhËn thÊy r»ng ë c¸c lÇn thay thÕ, gi÷a c¸c ®¹i l-îng
khi lo¹i trõ lÉn nhau ®Òu tån t¹i c¸c thõa sè chung. VÝ dô ë lÇn thay thÕ thø nhÊt, cã c¸c
thõa sè chung lµ b0 vµ c0, ë lÇn thay thÕ thø 2, c¸c thõa sè chung lµ a1 vµ c0, cßn ë lÇn thø
3 lµ a1 vµ b1. V× vËy, ta cã thÓ nhãm c¸c thõa sè chung mµ kh«ng lµm thay ®æi c¸c kÕt qu¶
®· ®-îc tÝnh to¸n.
KÕt qu¶ cña viÖc nhãm c¸c thõa sè chung, ta ®-îc ph-¬ng ph¸p kh¸c ®Ó tÝnh to¸n møc ®é
¶nh h-ëng cña tõng nh©n tè. §ã lµ ph-¬ng ph¸p sè chªnh lÖch, l-u ý khÝ nhãm c¸c thõa
sè chung vÉn ph¶i tu©n theo c¸c quy t¾c vµ tr×nh tù cña ph-¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn,
®Æc biÖt lµ kh«ng ®-îc lµm ®¶o lén thø tù ¶nh h-ëng cña c¸c nh©n tè.
Cô thÓ b»ng ph-¬ng ph¸p nãi trªn, møc ®é ¶nh h-ëng cña tõng nh©n tè ë VÝ dô 1 lÇn l-ît
®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
Do ¶nh h-ëng cña nh©n tè a: a = (a1 – a0) .b0.c0
15
- Do ¶nh h-ëng cña nh©n tè b: b = a1 (b1 – b0) .c0
Do ¶nh h-ëng cña nh©n tè c: a = a1 .b1. (c1 - c0)
Tæng hîp ¶nh h-ëng cña 3 nh©n tè ta còng cã: a + b + c = A = A1 –
A0
Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n ë trªn, ta thÊy r»ng thùc chÊt cña ph-¬ng ph¸p sè chªnh lÖch chØ
lµ h×nh thøc gi¶n ®¬n cña ph-¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn vµ nã chØ th-êng ®-îc sö
dông khi c¸c nh©n tè ¶nh h-ëng cã quan hÖ tÝch sè víi chØ tiªu ph©n tÝch, viÖc tÝnh
to¸n khi ®ã sÏ ®¬n gi¶n h¬n.
2.3 Ph-¬ng ph¸p c©n ®èi:
Kh¸i niÖm: Ph-¬ng ph¸p c©n ®èi lµ ph-¬ng ph¸p dïng ®Ó ph©n tÝch møc ®é ¶nh
h-ëng cña c¸c nh©n tè mµ gi÷a chóng cã mèi quan hÖ tæng víi chØ tiªu ph©n tÝch. V×
tån t¹i quan hÖ tæng víi chØ tiªu ph©n tÝch, cho nªn møc ®é ¶nh h-ëng cña tõng nh©n
tè lµ ®éc lËp víi nhau vµ viÖc tÝnh to¸n còng ®¬n gi¶n h¬n.
C¸ch tÝnh: §Ó tÝnh møc ®é ¶nh h-ëng cña nh©n tè nµo ®ã, chØ cÇn tÝnh ra chªnh lÖch
gi÷a thùc tÕ víi kÕ ho¹ch (kú gèc) cña b¶n th©n nh©n tè ®ã kh«ng cÇn quan t©m ®Õn
c¸c nh©n tè kh¸c.
VÝ dô: ChØ tiªu C cÇn ph©n tÝch. C chÞu ¶nh h-ëng bëi 3 nh©n tè a, b,c vµ c¸c nh©n tè
nµy cã quan hÖ tæng víi C, chØ tiªu C ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
C=a+b-c
Còng quy -íc nh- ë phÇn tr-íc, ta cã: C0 = a0 + b0 – c0
C1 = a1 + b1 – c1
TiÕn hµnh so s¸nh gi÷a c¸c chØ tiªu kú thùc tÕ víi kú kÕ ho¹ch, ta cã:
C1 – C0 = C
Khi sö dông ph-¬ng ph¸p c©n ®èi, møc ®é ¶nh h-ëng cña tõng nh©n tè lÇn l-ît ®-îc
x¸c ®Þnh nh- sau:
I. Do ¶nh h-ëng cña nh©n tè a: a = a1 - a0
II. Do ¶nh h-ëng cña nh©n tè b: b = b1 - b0
III. Do ¶nh h-ëng cña nh©n tè c: c = c1 - c0
IV. Tæng hîp ¶nh h-ëng cña 3 nh©n tè, ta cã: a + b +c = C = C1 –
C0
3. Tæ chøc và phân loại ph©n tÝch kinh doanh:
C«ng t¸c ph©n tÝch còng nh- bÊt kú c«ng t¸c nµo kh¸c trong doanh nghiÖp, cÇn ph¶i
®-îc tæ chøc mét c¸ch cã hÖ thèng vµ khoa häc ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña nã. §Ó
16
- ®¹t ®-îc yªu cÇu ®ã c«ng t¸c ph©n tÝch cÇn ph¶i ®-îc tæ chøc theo 4 kh©u (giai ®o¹n)
c¬ b¶n sau:
Kh©u lËp kÕ ho¹ch:
§©y lµ kh©u ®Çu tiªn cña c«ng t¸c ph©n tÝch, néi dung chñ yÕu cña kÕ ho¹ch ph©n tÝch
lµ x¸c ®Þnh néi dung (chØ tiªu) cÇn ph©n tÝch; kho¶ng thêi gian trong ®ã c¸c chØ tiªu
ph¸t sinh (chØ tiªu thuéc quý, n¨m); thêi h¹n b¾t ®Çu vµ kÕt thóc vµ cuèi cïng lµ ng-êi
(®¬n vÞ) ph¶i thùc hiÖn.
Kh©u s-u tÇm, lùa chän vµ kiÓm tra sè liÖu, tµi liÖu:
ViÖc s-u tÇm, lùa chän sè liÖu vµ tµi liÖu ®-îc tiÕn hµnh phï hîp víi néi dung ph¶i
ph©n tÝch. NghÜa lµ tuú thuéc vµo ph¹m vi néi dung (chØ tiªu) cÇn ph©n tÝch mµ tiÕn
hµnh s-u tÇm, lùa chän sè liÖu tõ 3 nguån tµi liÖu chñ yÕu sau ®©y:
- Tµi liÖu kÕ ho¹ch bao gåm hÖ thèng c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch (hoÆc chØ tiªu dù ®o¸n), hÖ
thèng c¸c ®Þnh møc kinh tÕ – kü thuËt hiÖn hµnh.
- Tµi liªu h¹ch to¸n, bao gåm tµi liÖu cña 3 lo¹i h¹ch to¸n: h¹ch to¸n kÕ to¸n, h¹ch
to¸n thèng kª vµ h¹ch to¸n nghiÖp vô. Trong ®ã chñ yÕu lµ tµi liÖu cña h¹ch to¸n kÕ
to¸n.
- Tµi liÖu ngoµi h¹ch to¸n bao gåm: b¸o c¸o tæng kÕt, c¸c biªn b¶n thanh tra, kiÓm
tra, ý kiÕn cña c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp.
Kh©u xö lý sè liÖu:
Lµ viÖc xö lý sè liÖu, tÝnh to¸n chØ tiªu ph©n tÝch, tÝnh møc ®é ¶nh h-ëng cña tõng
nh©n tè vµ tiÕn hµnh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c kÕt qu¶ kinh tÕ. §©y lµ kh©u c¬ b¶n nhÊt
quyÕt ®Þnh chÊt l-îng cña c«ng t¸c ph©n tÝch.
Kh©u lËp b¸o c¸o ph©n tÝch:
§©y lµ kh©u cuèi cïng cña c«ng t¸c ph©n tÝch, b¸o c¸o ph¶i bao gåm c¸c kÕt luËn vÒ
nh÷ng -u khuyÕt ®iÓm chñ yÕu trong c«ng t¸c qu¶n lý cña doanh nghiÖp, nh÷ng
nguyªn nh©n c¬ b¶n ®· t¸c ®éng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc ®Õn kÕt qu¶ kinh tÕ vµ cuèi
cïng lµ nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó c¶i tiÕn c«ng t¸c còng nh- ®Ó ®éng viªn, khai
th¸c kh¶ n¨ng tiÒm tµng cßn ch-a ®-îc tÝnh ®Õn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh cña doanh nghiÖp.
4. Bà i tËp:
Gi¶ sö t¹i c«ng ty X cã tµi liÖu sau:
ChØ tiªu KÕ ho¹ch Thùc tÕ
Sè l-îng tiªu thô (c¸i) 100 90
17
- Gi¸ b¸n b×nh qu©n ®¬n vÞ 10.000 12.000
SP (®)
Yªu cÇu: B»ng ph-¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn vµ ph-¬ng ph¸p sè chªnh lÖch h·y x¸c
®Þnh møc ®é ¶nh h-ëng cña tõng nh©n tè ®Õn doanh thu b¸n hµng. (BiÕt r»ng: Doanh
thu = Sè l-îng x gi¸ b¸n b×nh qu©n)
T¹i c«ng ty A cã tµi liÖu sau:
Yªu cÇu: B»ng ph-¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn h·y ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc
hiÖn kÕ ho¹ch chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp. (BiÕt r»ng: Chi phÝ NCTT = Sè l-îng SPSX
x Giê c«ng 1SP x §¬n gi¸ giê c«ng 1SP)
Dïng ph-¬ng ph¸p c©n ®èi h·y ph©n tÝch ¶nh h-ëng cña c¸c nh©n tè néi t¹i ®Õn gi¸ trÞ
hµng tån kho cuèi kú theo tµi liÖu sau:
B»ng ph-¬ng ph¸p c©n ®èi h·y ®¸nh gi¸ t×nh h×nh tµi s¶n vµ nguån vèn theo tµi liÖu
sau:
18
- 19
nguon tai.lieu . vn
