Xem mẫu
- BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI
TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI TRUNG ƢƠNG I
GIÁO TRÌNH
Môn học: Lý thuyết thống kê
NGHỀ: KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP
TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG
Hà Nội – 2017
2
- MỤC LỤC
Lời nói đầu…………………………………………………………………………….4
Chương 1: Một số vấn đề chung về thống kê học…………………………………...5
1. Sự ra đời và phát triển của thống kê học…………………………………………….5
2. Đối tƣợng nghiên cứu của thống kê học……………………………………………..5
3. Cơ sở lý luận của thống kê học……………………………………………………...6
4. Cơ sở phƣơng pháp luận của thống kê học………………………………………….6
5. Nhiệm vụ của thống kê học………………………………………………………….6
6. Một số khái niệm thƣờng dùng trong thống kê học………………………………………6
7. Bảng thống kê và đồ thị thống kê……………………………………………………8
Chương 2: Quá trình nghiên cứu thống kê………………………………………...13
1. Điều tra thống kê…………………………………………………………………...13
2. Tổng hợp thống kê………………………………………………………………….15
3. Phân tích và dự báo thống kê………………………………………………………16
Chương 3: Phân tổ thống kê………………………………………………………...18
1. Khái niệm, ý nghĩa, nhiệm vụ của phân tổ thống kê…………………………………….18
2. Tiêu thức phân tổ…………………………………………………………………...18
3. Xác định số tổ cần thiết…………………………………………………………….18
4. Chỉ tiêu giải thích…………………………………………………………………..22
5. Phân tổ liên hệ……………………………………………………………………...22
Chương 4: Các mức độ của hiện tượng kinh tế - xã hội…………………………..23
1. Số tuyệt đối trong thống kê………………………………………………………..23
2. Số tƣơng đối trong thống kê……………………………………………………….24
3. Số bình quân trong thống kê……………………………………………………….28
Chương 5: Sự biến động của các hiện tượng kinh tế - xã hội……………………..33
1. Dãy số thời gian……………………………………………………………………33
2. Chỉ số………………………………………………………………………………37
TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………………...41
3
- Lời nói đầu
Thống kê là khoa học về dữ liệu hay khoa học của việc thu thập, tổ chức và diễn giải
các dữ liệu. Trên thực tế, chúng ta luôn bị choáng ngợp bởi những dữ liệu trong cuộc
sống hàng ngày: bản tin buổi sáng công bố chỉ số giá tiêu dùng tháng qua, tình hình tai
nạn giao thông ngày hôm qua và nhiêt độ trung bình của ngày hôm nay, các chƣơng
trình quảng cáo khẳng định các dữ liệu chứng minh tính ƣu điểm của sản phẩm.
Trong các cuộc tiếp xúc về thƣơng mại, kinh tế, giáo dục và chính sách xã hội...mọi
ngƣời đều minh chứng bẵng dữ liệu. Hiểu biết về thống kê giúp chúng ta chắt lọc
những thông tin có nghĩa trong dòng lũ của dữ liệu để ra các quyết định chính xác
trong điều kiện không chắc chắn.
Từ trƣớc đến nay có nhiều cuốn giáo trình đƣợc xuất bản và thể hiện sự đa dạng hóa
trong cách tiếp cận với khoa học thống kê và cũng có nhiều cuốn sách dành cho ngƣời
học làm quen với thống kê trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Giáo trình Lý thuyết thống
kê nhƣ là một cuốn giáo trình về khoa học dữ liệu với những nguyên lý chung nhất về
phƣơng pháp và kỹ năng ứng dụng. Giáo trình đƣợc biên soạn trên cơ sở tiếp thu
những nội dung và kinh nghiệm giảng dạy môn lý thuyết thống kê trong nhiểu năm
qua, đồng thời cập nhật những kiến thức mới của thống kê hiện đại, nội dung giáo
trình hƣớng đến tính khoa học, cơ bản và hội nhập. Giáo trình lý thuyết thống kê bao
gồm 5 chƣơng.
Chương 1: Một số vấn đề chung về thống kê học
Chương 2: Quá trình nghiên cứu thống kê
Chương 3: Phân tổ thống kê
Chương 4: Các mức độ của hiện tượng kinh tế - xã hội
Chương 5: Sự biến động của các hiện tượng kinh tế - xã hội
Giáo trình lý thuyết thống kê nhằm phục vụ giảng dạy và học tập của giáo viên, sinh
viên ngành thống kê và sinh viên của tất cả các ngành khác ở các hệ, bậc đào tạo
4
- Ch-¬ng I
Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thèng kª
1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña thèng kª
Thèng kª vµ h¹ch to¸n thèng kª xuÊt hiÖn trong thêi tiÒn cæ ®¹i, c¸ch kû nguyªn cña
chóng ta hµng ngh×n n¨m tr-íc.
Ngµy nay thèng kª ngµy cµng ph¸t triÓn nhanh vµ hoµn thiÖn h¬n vÒ ph-ong ph¸p luËn,
nã thùc sù trë thµnh c«ng cô nhËn thøc x· héi vµ c¶i t¹o XH.
2. §èi t-îng nghiªn cøu cña thèng kª
- §èi t-îng nghiªn cøu cña thèng kª chñ yÕu lµ c¸c hiÖn t-îng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ x·
héi, bao gåm c¸c hiÖn t-îng sau:
+ C¸c hiÖn t-îng vÒ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt më réng cña c¶i vËt chÊt x· héi,
t×nh h×nh vµ ph©n phèi theo h×nh thøc së h÷u c¸c tµi nguyªn vµ s¶n phÈm x· héi.
+ C¸c hiÖn t-îng vÒ d©n sè:
Sè nh©n khÈu, cÊu thµnh nh©n khÈu ( giai cÊp, tuæi, nghÒ nghiÖp, giíi tÝnh...)
T×nh h×nh biÕn ®éng cña nh©n khÈu, t×nh h×nh ph©n bè nh©n khÈu trªn c¸c vïng
l·nh thæ.
+ C¸c hiÖn t-îng vÒ ®êi sèng vËt chÊt, v¨n ho¸ x· héi cña nh©n d©n: Møc sèng, tr×nh
®é v¨n ho¸, møc ®é b¶o hiÓm x· héi...
+ C¸c hiÖn t-îng vÒ sinh ho¹t chÝnh trÞ x· héi: C¬ cÊu c¸c c¬ quan nhµ n-íc vµ c¸c
®oµn thÓ, sè ng-êi tham gia mÝt tinh biÓu t×nh bÇu cö, sè téi ph¹m...
- §èi t-îng nghiªn cøu cña thèng kª lµ mÆt l-îng nh-ng kh«ng ph¶i mÆt l-îng ®¬n
thuÇn mµ lµ mÆt l-îng trong mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi mÆt chÊt cña c¸c hiÖn t-îng vµ
qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi.
MÆt l-îng: quy m«, tèc ®é ph¸t triÓn, kÕt cÊu...
VD: Mét doanh nghiÖp th-¬ng m¹i A ®¹t doanh thu n¨m 2008 lµ 18.900 tû VN§, so
víi n¨m 2007 t¨ng 80 % ( ®©y lµ nghiªn cøu tèc ®é ph¸t triÓn), trong ®ã hµng c«ng
nghiÖp chiÕm 80% vµ n«ng s¶n chiÕm 20 % ( ®©y lµ nghiªn cøu kÕt cÊu).
- C¸c hiÖn t-îng kinh tÕ x· héi mµ kinh tÕ häc nghiªn cøu th-êng lµ hiÖn t-îng sè lín.
- TK häc nghiªn cøu hiÖn t-îng KTXH trong ®iÒu kiÖn thêi gian vµ ®Þa ®iÓm cô thÓ.
VD: Nghiªn cøu d©n sè t¹i mét tØnh vµo mét n¨m nµo ®ã
KÕt luËn: Như vËy ®èi t-îng nghiªn cøu cña thèng kª lµ mÆt l-îng trong mèi liªn hÖ
mËt thiÕt víi mÆt chÊt cña c¸c hiÖn t-îng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi tù nhiªn sè lín
trong ®iÒu kiÖn thêi gian vµ ®Þa ®iÓm cô thÓ.
5
- 3. C¬ së lý luËn cña thèng kª
Thèng kª häc lÊy chñ nghÜa M¸c – Lªnin, kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ chñ nghÜa duy vËt
lÞch sö lµm c¬ së lý luËn.
4. C¬ së ph-¬ng ph¸p luËn cña thèng kª
Qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª hoµn chØnh th-êng ph¶i tr¶i qua ba giai ®o¹n:
- §iÒu tra thèng kª
- Tæng hîp thèng kª
- Ph©n tÝch thèng kª
5. NhiÖm vô nghiªn cøu cña thèng kª häc
- Quan s¸t ghi chÐp mét c¸ch chÝnh x¸c, kÞp thêi ®Çy ®ñ vµ liªn tôc toµn bé nh÷ng hiÖn
t-îng kinh tÕ x· héi cÇn nghiªn cøu vµ sù biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t-îng ®ã.
- Tæng hîp tÝnh to¸n, lËp c¸c biÓu b¸o c¸o theo chÕ ®é quy ®Þnh, cung cÊp sè liÖu mét
c¸ch nhanh nhÊt, ®Ó phôc vô cho viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch, cho viÖc ph©n tÝch ho¹t ®éng
kinh tÕ.
- Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ sè liÖu sau khi tæng hîp tÝnh to¸n, ph¸t hiÖn nh÷ng nh©n tè tÝch
cùc vµ tiªu cùc ®Ó cã ph-¬ng h-íng chØ ®¹o kÞp thêi trong c«ng t¸c qu¶n lý s¶n xuÊt vµ
qu¶n lý x· héi.
* Kh¸i niÖm
Thèng kª häc lµ khoa häc nghiªn cøu hÖ thèng c¸c ph-¬ng ph¸p thu thËp, xö lý vµ
ph©n tÝch c¸c con sè ( mÆt l-îng) cña nh÷ng hiÖn t-îng sè lín ®Ó t×m hiÓu b¶n chÊt vµ
tÝnh quy luËt vèn cã cña chóng( mÆt chÊt) trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa ®iÓm vµ thêi gian
cô thÓ.
6. Mét sè kh¸i niÖm th-êng dïng trong thèng kª
6.1. Tæng thÓ thèng kª vµ ®¬n vÞ tæng thÓ
a. Kh¸i niÖm
Tæng thÓ thèng kª lµ hiÖn t-îng sè lín gåm nh÷ng ®¬n vÞ ( phÇn tö) c©u thµnh hiÖn
t-îng mµ cÇn ®-îc quan s¸t, ph©n tÝch mÆt l-îng cña chóng vµ tõng ®¬n vÞ phÇn tö
trong tæng thÓ nµy gäi lµ ®¬n vÞ tæng thÓ.
VD: Toµn bé nh©n khÈu n-íc ta t¹i mét thêi ®iÓm lµ mét tæng thÓ gäi lµ tæng thÓ nh©n
khÈu, tõng nh©n khÈu lµ ®¬n vÞ tæng thÓ.
VD: Toµn thÓ doanh nghiÖp lµ mét tæng thÓ trong ®ã tõng doanh nghiÖp lµ mét ®¬n vÞ
tæng thÕ.
b. Ph©n lo¹i
6
- - Tæng thÓ béc lé: lµ tr-êng hîp c¸c ®¬n vÞ cÊu thµnh tæng thÓ cã thÓ thÊy ®-îc b»ng
trùc quan, ®-îc biÓu hiÖn râ rµng vµ dÔ x¸c ®Þnh.
VD: tæng thÓ nh©n khÈu, tæng thÓ doanh nghiÖp...
- Tæng thÓ tiÒm Èn: Lµ tæng thÓ bao gåm c¸c ®¬n vÞ cÊu thµnh nã kh«ng thÓ nhËn biÕt
®-îc b»ng trùc quan.
VD: Tæng thÓ -a chuéng ©m nh¹c, tæng thÓ mª tÝn dÞ ®oan
- Tæng thÓ ®ång chÊt: Lµ tæng thÓ bao gåm c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ gièng nhau hoÆc gÇn
gièng nhau vÒ c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu cã liªn quan ®Õn môc ®Ých nghiªn cøu.
- Tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt: Lµ tæng thÓ bao gåm c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ cã nhiÒu ®Æc
®iÓm chñ yÕu kh¸c nhau.
VD: Môc ®Ých nghiªn cøu lµ chuyªn nghµnh tèt nghiÖp cña sinh viªn tr-êng §HTM.
NÕu cïng mét khoa lµ tæng thÓ ®ång chÊt, kh¸c khoa lµ tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt.
VD: Môc ®Ých nghiªn cøu lµ b»ng tèt nghiÖp ®¹i häc cña sinh viªn, tæng thÓ ®ång chÊt
lµ bÊt kú sinh viªn nµo cã tèt nghiÖp lµ cö nh©n cña bÊt kú tr-êng nµo, tæng thÓ kh«ng
®ång chÊt lµ b»ng tèt nghiÖp kh¸c lo¹i, kh¸c tr-êng.
- Tæng thÓ chung: lµ tæng thÓ bao gåm tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ cña tæng thÓ
- Tæng thÓ bé phËn: Lµ tæng thÓ chØ bao gåm mét phÇn cña tæng thÓ chung
VD: toµn bé c¸c doanh nghiÖp lµ tæng thÓ chung, DNTM lµ tæng thÓ bé phËn.
6.2. Tiªu thøc thèng kª
a. Kh¸i niÖm
Tiªu thøc thèng kª lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ mét ®Æc ®iÓm nµo ®ã cña c¸c ®¬n vÞ tæng
thÓ.
VD: Trong tæng thÓ nh©n khÈu th× mçi ng-êi d©n ®Òu cã ®Æc ®iÓm nh-: Giíi tÝnh, tr×nh
®é v¨n ho¸, nghÒ nghiÖp, t×nh tr¹ng h«n nh©n...mçi ®Æc ®iÓm khi ®-îc sö dông ®Ó
nghiªn cøu gäi lµ tiªu thøc thèng kª.
b. Ph©n lo¹i
- Tiªu thøc thuéc tÝnh ( chÊt l-îng): Lµ tiªu thøc ph¶n ¸nh c¸c tÝnh chÊt cña ®¬n vÞ
tæng thÓ, nã kh«ng biÓu hiÖn b»ng nh÷ng con sè.
VD: Tiªu thøc giíi tÝnh ®-îc biÓu hiÖn b»ng nam hay n÷, tiªu thøc t×nh tr¹ng h«n nh©n,
tiªu thøc t×nh tr¹ng søc khoÎ, tr×nh ®é häc vÊn, thµnh phÇn kinh tÕ...
- Tiªu thøc sè l-îng : Lµ tiªu thøc cã biÓu hiÖn trùc tiÕp b»ng nh÷ng con sè.
VD: sè nh©n khÈu, sè häc sinh, sè c«ng nh©n, tæng thu nhËp quèc d©n, tuèi t¸c, c©n
nÆng, chiÒu cao...
7
- 6.3.ChØ tiªu thèng kª
a. Kh¸i niÖm
ChØ tiªu thèng kÕ lµ mét kh¸i niÖm dïng ®Ó biÓu hiÖn mét c¸ch tæng hîp ®Æc ®iÓm cña
mÆt l-îng g¾n víi mÆt chÊt cña hiÖn t-îng nghiªn cøu sè lín trong ®iÒu kiÖn thêi gian
vµ ®Þa ®iÓm cô thÓ.
VD: Doanh thu tiªu thô cña cöa hµng A n¨m 2007 lµ 200 triÖu, nã t¨ng 20 % so víi
doanh thu n¨m 2006.
ChØ tiªu thèng kª cã hai mÆt:
+ MÆt kh¸i niÖm: Cã néi dung lµ ®Þnh nghÜa vµ giíi h¹n vÒ thuéc tÝnh kh«ng gian, thêi
gian cña hiÖn t-îng, nã chØ râ néi dung cña chØ tiªu thèng kª.
+ MÆt con sè( Møc ®é): §-îc biÓu hiÖn b»ng trÞ sè víi ®¬n vÞ tÝnh to¸n phï hîp, nªu
lªn møc ®é cña chØ tiªu.
VD: Gi¸ trÞ kim ngh¹ch xuÊt khÈu cña n-íc ta n¨m 2005 lµ 30 tû USD
Khi ®ã 30 tû USD lµ mÆt con sè, kim ngh¹ch xuÊt khÈu n¨m 2005 lµ mÆt kh¸i niÖm.
b. Ph©n lo¹i
* C¨n cø vµo néi dung cña chØ tiªu thèng kª:
- ChØ tiªu khèi l-îng: Lµ chØ tiªu biÓu hiÖn quy m« cña tæng thÓ
VD: Sè nh©n khÈu, sè häc sinh, sè c«ng nh©n, tæng TNQD...
- ChØ tiªu chÊt l-îng: lµ chØ tiªu biÓu hiÖn c¸c tÝnh chÊt, tr×nh ®é phæ biÕn, mèi quan hÖ
cña tæng thÓ.
VD: ChØ tiªu NSL§, gi¸ thµnh, chi phÝ, møc l-¬ng...
* C¨n cø vµo h×nh thøc biÓu hiÖn cña chØ tiªu thèng kª
- ChØ tiªu hiÖn vËt: lµ chØ tiªu biÓu hiÖn b»ng ®¬n vÞ tù nhiªn nh- c¸i, con, chiÕc, tÊn,
t¹...
- ChØ tiªu gi¸ trÞ: Lµ chØ tiªu biÓu hiÖn b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ nh- ®ång, ngh×n, USD, yªn
nhËt, triÖu ®ång...
7. B¶ng thèng kª vµ ®å thÞ thèng kª
7.1. B¶ng thèng kª
1.1. Kh¸i niÖm
B¶ng thèng kª lµ h×nh thøc biÓu hiÖn c¸c sè liÖu thèng kª mét c¸ch cã hÖ thèng, hîp lý
vµ râ rµng nh»m nªu lªn c¸c ®Æc tr-ng vÒ mÆt l-îng cña hiÖn t-îng nghiªn cøu.
1.2. CÊu thµnh cña b¶ng thèng kª
VD: Cã tµi liÖu vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt cña c«ng ty X nh- sau
8
- Ph©n x-ëng Sè c«ng nh©n NSL§ b×nh qu©n Gi¸ thµnh b×nh qu©n
A ... ... ...
B
C
D
E
- VÒ h×nh thøc:
B¶ng thèng kª gåm c¸c hµng ngang vµ cét däc, c¸c tiªu ®Ò vµ c¸c con sè.
+ hµng ngang, cét däc ph¶n ¸nh quy m« cña b¶ng thèng kª
+ Tiªu ®Ò cña b¶ng ph¶n ¸nh néi dung cña b¶ng thèng kª, c¸c tiªu ®Ò nhá lµ tªn gäi
cña tõng hµng, tõng cét ph¶n ¸nh néi dung, ý nghÜa cña hµng vµ cét ®ã.
+ Con sè: Lµ kÕt qu¶ tæng hîp thèng kª, ®-îc ghi vµo c¸c « cña b¶ng, mçi con sè ph¶n
¸nh mét ®Æc tr-ng riªng.
- VÒ néi dung
B¶ng thèng kª gåm hai phÇn:
+ PhÇn chñ ®Ò: Nªu lªn tæng thÓ hiÖn t-îng ®-îc tr×nh bµy trong b¶ng thèng kª, tæng
thÓ nµy ®-îc ph©n thµnh nh÷ng bé phËn nµo, ®«i khi phÇn chñ ®Ò ®-îc biÓu hiÖn b»ng
thêi gian.
+ PhÇn gi¶i thÝch: Gåm c¸c chØ tiªu gi¶i thÝch c¸c ®Æc ®iÓm cña ®èi t-îng nghiªn cøu,
nghÜa lµ gi¶i thÝch phÇn chñ ®Ò cña b¶ng.
B¶ng tæng qu¸t
Tªn b¶ng thèng kª ( Tiªu ®Ò)
PhÇn gi¶i thÝch
C¸c chØ tiªu gi¶i thÝch ( tªn cét )
PhÇn chñ ®Ò
1 2 3 ........
Tªn chñ ®Ò
9
- VD:
Cã tµi liÖu vÒ d©n sè tØnh A nh- sau
TØnh A Nam N÷
HuyÖn X ... ...
HuyÖn Y
HuyÖn X
HuyÖn K
HuyÖn M
1.3. C¸c lo¹i b¶ng thèng kª
- B¶ng ®¬n gi¶n:Lµ lo¹i b¶ng mµ phÇn chñ ®Ò kh«ng ph©n tæ, ë phÇn chñ ®Ò cña lo¹i
b¶ng nµy cã liÖt kª c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ hay tªn gäi cña c¸c ®Þa ph-¬ng hoÆc c¸c thêi
gian kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu.
Lo¹i b¶ng nµy ®-îc ¸p dông kh¸ réng r·i trong c«ng t¸c thèng kª thùc tÕ nh- so s¸nh
d©n sè cña c¸c tØnh, thµnh phè, so s¸nh d©n c- thµnh thÞ víi n«ng th«n...
VD: D©n sè VN n¨m 2001 theo nam n÷, thµnh thÞ vµ n«ng th«n
Ph©n theo
Tæng sè
Nam N÷ Thµnh thÞ N«ng th«n
C¶ n-íc 78685.8 .... ... ... ...
Hµ néi 2847.7
H¶i phßng ...
TP HCM
§µ n½ng ...
... ...
- B¶ng ph©n tæ
Lµ lo¹i b¶ng thèng kª trong ®ã ®èi t-îng nghiªn cøu ghi trong phÇn chñ ®Ò ®-îc ph©n
chia thµnh c¸c tæ theo mét tiªu thøc nµo ®ã.
VD: Cã t¹i liÖu vÒ sè DNTM ë ®Þa ph-¬ng X nh- sau:
Ph©n tæ sè DNTM theo sè Chia theo cÊp qu¶n lý
Tæng sè
c«ng nh©n viªn chøc
Trung -¬ng §Þaph-¬ng
Tõ 100 ng-êi trë xuèng 20 5 20
Tõ 101 - 103 ng-êi ... ... ...
10
- Tõ 301 - 600 ng-êi
Tõ 601- 1200 ng-êi
Tõ 1201 trë lªn
Tæng céng .... ... ...
- B¶ng kÕt hîp:
Lµ lo¹i b¶ng th«ng kª trong ®ã ®èi t-îng nghiªn cøu ghi ë phÇn chñ ®Ò ®-îc ph©n tæ
theo 2,3 tiªu thøc kÕt hîp víi nhau.
VD: Cã b¶ng thèng kª vÒ sè l-îng c¸n bé gi¸o dôc c¸c tr-êng ®¹i häc, cao ®¼ng vµ
Trung cÊp cña VN n¨m 1999.2000 nh- sau:
1999 2000
Tæng sè 36708 37875
- GV ®¹i häc, cao ®¼ng 27096 27891
- Gi¸o viªn THCN 9612 9984
1. Ph©n theo tr×nh ®é ... ....
chuyªn m«n
a. trªn ®¹i häc
- GV ®¹i häc, C§
- GV THCN
b. §¹i häc, cao ®¼ng
- GV ®¹i häc, C§
- GV THCN
c. THCN
- GV ®¹i häc, C§
- GV THCN
Lo¹i b¶ng kÕt hîp nµy gióp ta nghiªn cøu ®-îc s©u s¾c b¶n chÊt cña hiÖn t-îng, cã thÓ
tÝnh ®-îc kÕt cÊu cña tõng lo¹i gi¶ng viªn theo tr×nh ®é chuyªn m«n. tõ ®ã ®¸nh gi¸
®-îc t×nh h×nh ®µo t¹o vµ sö dông c¸n bé.
7.2 §å thÞ thèng kª
a. Kh¸i niÖm
Lµ ph-¬ng ph¸p dïng c¸c h×nh vÏ, c¸c ®-êng nÐt h×nh häc víi c¸c mµu s¾c thÝch hîp
®Ó biÓu diÔn c¸c ®Æc tr-ng vÒ l-îng cña hiÖn t-îng kinh tÕ x· héi. Kh¸c víi c¸c b¶ng
11
- thèng kª chØ dïng con sè, ®å thÞ thèng kª sö dông con sè kªt hîp víi c¸c h×nh vÏ
®-êng nÐt vµ mµu s¾c ®Ó tr×nh bµy c¸c ®Æc ®iÓm sè l-îng cña hiÖn t-îng.
VD: cã tµi liÖu vÒ doanh sè b¸n ra cña ®¬n vÞ X trong 3 n¨m 2001,2002,2003 t-¬ng
øng nh- sau: 100 triÖu ®ång, 120 triÖu ®ång, 130 triÖu ®ång
BiÓu ®å vÒ doanh sè b¸n ra cña doanh nghiÖp X trong 3 n¨m
N¨m 2001 2002 2003
Doanh sè b¸n ra 100 120 130
b.T¸c dông cña ®å thÞ thèng kª
gióp ng-êi xem nhËn thøc hiÖn t-îng mét c¸ch nhanh chãng
thÊy ®-îc xu h-íng biÕn ®éng cña hiÖn t-îng
biÓu hiÖn mÆt l-îng cña hiÖn t-îng b»ng sè tuyÖt ®èi, t-¬ng ®èi, sè b×nh qu©n
lµ h×nh thøc qu¶ng c¸o, tuyªn truyÒn cæ ®éng
c. C¸c lo¹i ®å thÞ dïng trong thèng kª
C¨n cø vµo néi dung ph¶n ¸nh vµ h×nh thøc biÓu hiÖn, ng-êi ta cã thÓ ph©n chia ®å thÞ
thèng kª thµnh nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, trong ®ã cã mét sè lo¹i ®å thÞ th«ng dông nh-
sau:
+ BiÓu ®å v¹ch: Th-êng dïng ®Ó biÓu thÞ tèc ®é ph¸t triÓn
+ BiÓu ®å h×nh cét: Dïng ®Ó ph¶n ¸nh biÕn ®éng vÒ quy m« vµ kÕt cÊu cña hiÖn t-îng
nghiªn cøu qua thêi gian, còng cã khi so s¸nh møc thùc tÕ vµ møc kÕ ho¹ch vÒ mét chØ
tiªu nµo ®ã trong mét thêi gian hoÆc qua nhiÒu thêi gian liªn tiÕp nhau.
+ BiÓu ®å diÖn tÝch: Lµ lo¹i biÓu ®å dïng diÖn tÝch cña c¸c lo¹i h×nh ®Ó ph¶n ¸nh mÆt
l-îng cña hiÖn t-îng nghiªn cøu gåm: BiÓu ®å h×nh vu«ng, h×nh trßn, h×nh ch÷ nhËt.
C©u hái ch-¬ng I
1. Ph©n tÝch ®èi t-îng nghiªn cøu vµ nhiÖm vô cña thèng kª häc
2. ThÕ nµo lµ tæng thÓ thèng kª, ®¬n vÞ tæng thª, tiªu thøc thèng kª, chØ tiªu thèng
kª? Cho VD
3. B¶ng thèng kª lµ g×? Ph©n lo¹i? Cho VD
4. §å thÞ thèng kª lµ g×? Ph©n lo¹i? Cho VD
12
- Ch-¬ng II
Qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña thèng kª
1. §iÒu tra thèng kª
1.1. Kh¸i niÖm, ý nghÜa, nhiÖm vô cña ®iÒu tra thèng kª
a. Kh¸i niÖm
§iÒu tra thèng kª lµ tæ chøc mét c¸ch khoa häc vµ theo mét kÕ ho¹ch thèng nhÊt ®Ó thu
thËp tµi liÖu vÒ c¸c hiÖn t-îng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi.
b. ý nghÜa
- Tµi liÖu ®iÒu tra thèng kª ®óng ®¾n, kÕt qu¶ ®iÒu tra thèng kª chÝnh x¸c lµ c¨n cø tin
cËy ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, v¨n ho¸, ®Ó n¾m ®-îc cô thÓ nguån
tµi nguyªn cña ®Êt n-íc, gióp §¶ng vµ Nhµ n-íc ®Ò ra ®-êng lèi, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn
kinh tÕ quèc d©n vµ qu¶n lý kinh tÕ x· héi mét c¸ch s¸t thùc.
- Tµi liÖu ®iÒu tra thèng kª lµ c¬ së ®Ó tiÕn hµnh tæng hîp, ph©n tÝch vµ dù ®o¸n TKª.
c. NhiÖm vô
Cung cÊp tµi liÖu vÒ c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ, dïng lµm c¨n cø cho c¸c kh©u tiÕp theo cña
qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª ( Ph©n tÝch, tæng hîp vµ dù ®o¸n thèng kª).
1.2. C¸c lo¹i ®iÒu tra thèng kª
a. C¨n cø theo yªu cÇu ph¶n ¸nh t×nh h×nh c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ mét c¸ch liªn tôc theo
s¸t víi qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn cña hiÖn t-îng.
* §iÒu tra th-êng xuyªn
Lµ tiÕn hµnh thu thËp tµi liÖu cña c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ mét c¸ch liªn tôc theo s¸t víi qu¸
tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn cña hiÖn t-îng.
VD: Doanh nghiÖp hµng ngµy theo dâi sè ng-êi ®i lµm, theo dâi t×nh h×nh doanh thu
cña doanh nghiÖp...
§iÒu tra th-êng xuyªn ®-îc ¸p dông ®èi víi c¸c hiÖn t-îng cÇn theo dâi liªn tôc sù
biÕn ®éng cña chóng do yªu cÇu cña c«ng t¸c qu¶n lý.
* §iÒu tra kh«ng th-êng xuyªn
Lµ tiÕn hµnh thu thËp tµi liÖu cña c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ mét c¸ch kh«ng liªn tôc, kh«ng
g¾n víi qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn cña hiÖn t-îng, tµi liÖu ®iÒu tra kh«ng th-êng
xuyªn ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i cña hiÖn t-îng ë mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh.
VD: §iÒu tra d©n sè, ®iÒu tra d- luËn, ®iÒu tra hµng tån kho...
Lo¹i nµy ®-îc ¸p dông trong nh÷ng tr-êng hîp hiÖn t-îng kh«ng x¶y ra th-êng xuyªn
hoÆc x¶y ra th-êng xuyªn nh-ng yªu cÇu nghiªn cøu kh«ng ®ßi hái ph¶i theo dâi
13
- th-êng xuyªn hoÆc do ®iÒu kiÖn vËt chÊt kh«ng cho phÐp tiÕn hµnh ®iÒu tra th-êng
xuyªn.
b. C¨n cø vµo ph¹m vi tiÕn hµnh ®iÒu tra thùc tÕ
* §iÒu tra toµn bé
Lµ tiÕn hµnh thu thËp tµi liÖu cña tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ tõ tæng thÓ chung ( kh«ng bá sãt mét
®¬n vÞ nµo).
VD: Tæng ®iÒu tra d©n sè, ®iÒu tra hµng tån kho
Tµi liÖu ®iÒu tra toµn bé lµ c¨n cø ®Çy ®ñ nhÊt cho viÖc lËp ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ x· héi ®Ò ra chñ tr-¬ng ®óng ®¾n vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch.
*§iÒu tra kh«ng toµn bé
Lµ tiÕn hµnh thu thËp tµi liÖu cña mét sè ®¬n vÞ ®-îc chän ra tõ tæng thÓ chung, c¸c
®¬n vÞ ®-îc chän ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu nhÊt ®Þnh.
§iÒu tra kh«ng toµn bé bao gåm:
+ §iÒu tra chän mÉu:ChØ ®iÒu tra mét sè ®¬n vÞ tæng thÓ vµ suy réng ra toµn bé tæng
thÓ chung
VD: §iÒu tra gi¸ c¶ thÞ tr-êng, ®iÒu tra ng©n s¸ch cña mét ng-êi c«ng nh©n...
+ §iÒu tra träng ®iÓm: ChØ ®iÒu tra ë bé phËn chñ yÕu cña tæng thÓ nghiªn cøu ( chiÕm
tû träng lín nhÊt trong toµn tæng thÓ), kÕt qu¶ ®iÒu tra gióp nhËn thøc t×nh h×nh c¬ b¶n
cña hiÖn t-îng, kh«ng dïng lµm c¨n cø ®¸nh gi¸ tæng thÓ chung.
VD: DÞªn tÝch trång cao su ë n-íc ta th× lÊy vïng T©y nguyªn vµ §«ng nam bé lµm c¨n
cø nghiªn cøu.
+ §iÒu tra chuyªn ®Ò: ChØ ®iÒu tra mét sè Ýt ®¬n vÞ tæng thÓ nh-ng ®i s©u nghiªn cøu
nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ®¬n vÞ ®ã, nh»m rót ra kinh nghiÖm hoÆc ph¸t triÓn
nh©n tè míi trong xu h-íng ph¸t triÓn cña hiÖn t-îng.
1.3. C¸c ph-¬ng ph¸p ®iÒu tra thèng kª
- §iÒu tra trùc tiÕp: Nh©n viªn ®iÒu tra trùc tiÕp quan s¸t hoÆc tiÕn hµnh c©n, ®o, ®ong,
®Õm råi ghi chÐp vµo phiÕu ®iÒu tra. KÕt qu¶ ®iÒu tra trùc tiÕp b¶o ®¶m møc ®é chÝnh
x¸c cao, cã thÓ ph¸t hiÖn sai sãt ®Ó chØnh lý kÞp thêi.
- §iÒu tra gi¸n tiÕp: Nh©n viªn ®iÒu tra thu thËp tµi liÖu cña hiÖn t-îng qua ®iÖn tho¹i,
phiÕu ®iÒu tra, b¸o c¸o thèng kª, th- tõ, fax, internet. KÕt qu¶ ®iÒu tra gi¸n tiÕp phô
thuéc vµo ®¬n vÞ ®-îc ®iÒu tra, chÊt l-îng vµ møc ®é chÝnh x¸c cña tµi liÖu cßn h¹n
chÕ, nh©n viªn ®iÒu tra khã ph¸t hiÖn sai sãt ®Ó xö lý kÞp thêi.
1.4. C¸c h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra thèng kª
14
- - B¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú:
Lµ h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra thèng kª th-êng xuyªn, cã ®Þnh kú theo néi dung, ph-¬ng
ph¸p vµ chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª thèng nhÊt do c¬ quan cã thÈm quyÒn quy ®Þnh.
VD: BCTC, BC thuÕ, DNNN cã b¸o c¸o doanh thu, b¸o c¸o hµng mua...
- §iÒu tra chuyªn m«n: Lµ h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra kh«ng th-êng xuyªn, ®-îc tiÕn
hµnh theo mét kÕ ho¹ch vµ ph-¬ng ph¸p quy ®Þnh riªng cho mçi lÇn ®iÒu tra.
VD: §iÒu tra d©n sè, hµng tån kho...
1.5. Sai sè trong ®iÒu tra thèng kª
Sai sè trong ®iÒu tra thèng kª lµ sù chªnh lÖch gi÷a c¸c trÞ sè cña tiªu thøc ®iÒu tra mµ
chóng ta ghi chÐp thu thËp ®-îc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®iÒu tra víi c¸c trÞ sè thùc tÕ
tån t¹i cña hiÖn t-îng nghiªn cøu.
- Nguyªn nh©n :
+ Do ghi chÐp sai sãt
+ Do tÝnh chÊt ®¹i biÓu cña mÉu ®iÒu tra kh«ng tiªu biÓu cho tæng thÓ chung
2. Tæng hîp thèng kª
2.1. Kh¸i niÖm, ý nghÜa vµ nhiÖm vô cña tæng hîp thèng kª
- Kh¸i niÖm:
Tæng hîp thèng kª lµ tiÕn hµnh tËp trung chØnh lý vµ hÖ thèng ho¸ mét c¸ch khoa häc
c¸c tµi liÖu ban ®Çu ®· thu thËp ®-îc trong ®iÒu tra thèng kª.
- ý nghÜa:
Tæng hîp thèng kª ®óng ®¾n vµ khoa häc lµm cho kÕt qu¶ ®iÒu tra thèng kª trë nªn cã
gi¸ trÞ vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª ®-îc thuËn lîi.
- NhiÖm vô
Lµm cho c¸c ®Æc tr-ng riªng cña tõng ®¬n vÞ tæng thÓ b-íc ®Çu chuyÓn thµnh ®Æc tr-ng
chung cña c¶ tæng thÓ.
2.2. Nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cña tæng hîp thèng kª
2.2.1: H×nh thøc tæ chøc tæng hîp thèng kª
- Tæng hîp tõng cÊp: lµ h×nh thøc tæ chøc tæng hîp tµi liÖu ®iÒu tra theo tõng b-íc tõ
cÊp d-íi lªn cÊp trªn theo kÕ ho¹ch ®· v¹ch s½n, cã quan hÖ phô tr¸ch tæng hîp c¸c cÊp
tiÕn hµnh tæng hîp tµi liÖu trong ph¹m vi ®-îc ph©n c«ng sau ®ã göi kÕt qu¶ lªn ph¹m
vi cÊp cao h¬n ®Ó tiÕn hµnh tæng hîp theo ph¹m vi réng h¬n vµ cuèi cïng tµi liÖu ®-îc
göi vÒ trung -¬ng ®Ó tæng hîp lÇn cuèi, tÝnh c¸c chØ tiªu chung nªu lªn t×nh h×nh cña
hiÖn t-îng.
15
- -u ®iÓm: §é chÝnh x¸c cao, phôc vô cho yªu cÇu th«ng tin tõng cÊp
Nh-îc ®iÓm:Tèn c«ng søc, thêi gian, kÕt qu¶ tæng hîp chØ g¾n víi mét chØ tiªu cô thÓ
- Tæng hîp tËp trung:
Lµ toµn bé tµi liÖu ®iÒu tra ®-îc tËp trung vÒ mét c¬ quan ®Ó tiÕn hµnh tæng hîp tµi liÖu
tõ ®Çu ®Õn cuèi. Th-êng ®-îc ¸p dông ®èi víi mét sè cuéc ®iÒu tra lín nh- d©n sè, ..
-u ®iÓm: Gi¶m bít ®-îc khèi l-îng nhiÒu c«ng viÖc
Nh-îc ®iÓm: ViÖc cung cÊp kÕt qu¶ tæng hîp ®-îc phôc vô cho yªu cÇu cÊp d-íi
th-êng kh«ng nhanh.
2.2.2: Kü thuËt tæng hîp.
- Tæng hîp thñ c«ng: ¸p dông khi khèi l-îng tµi liÖu kh«ng nhiÒu, néi dung ®¬n gi¶n.
- Tæng hîp b»ng m¸y: ¸p dông khi khèi l-îng tµi liÖu lín, néi dung phøc t¹p.
3. Ph©n tÝch thèng kª
3.1. Kh¸i niÖm, ý nghÜa nhiÖm vô cña ph©n tÝch thèng kª
- Kh¸i niÖm:
Ph©n tÝch thèng kª lµ nªu lªn mét c¸ch tæng hîp b¶n chÊt cô thÓ, tÝnh quy luËt cña hiÖn
t-îng vµ qu¸ tr×nh KTXH trong ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh th«ng qua biÓu hiÖn b»ng
sè l-îng, tÝnh to¸n c¸c møc ®é t-¬ng lai cña hiÖn t-îng nh»m ®-a ra nh÷ng c¨n cø cho
quyÕt ®Þnh qu¶n lý.
- ý nghÜa:
+ Ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª lµ kh©u cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª,
cã ph©n tÝch th× míi ®¹t ®-îc môc ®Ých nghiªn cøu thèng kª.
+ Ph©n tÝch thèng kª gióp nhËn thøc hiÖn t-îng KTXH, gãp phÇn c¶i t¹o hiÖn t-îng
KTXH vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn t-¬ng lai cña nã theo quy luËt kh¸ch quan.
- NhiÖm vô:
Nªu râ ®-îc b¶n chÊt cô thÓ, tÝnh quy luËt, sù ph¸t triÓn t-¬ng lai cña hiÖn t-îng
KTXH mµ ta cÇn nghiªn cøu.
3.2. Nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cña ph©n tich thèng kª
3.2.1. Lùa chän, ®¸nh gi¸ tµi liÖu dïng ®Ó ph©n tÝch thèng kª
- Khi tiÕn hµnh ph©n tÝch chóng ta th-êng dïng mét khèi l-îng lín tµi liÖu tõ nhiÒu
nguån kh¸c nhau: tõ b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú, tõ ®iÒu tra chuyªn m«n, tµi liÖu cña c¸c
c¬ quan kh¸c...trong c¸c tµi liÖu ®ã ph-¬ng ph¸p thu thËp tµi liÖu, ph-¬ng ph¸p tæng
hîp sè liÖu kh¸c nhau do ®ã khi ph©n tÝch ph¶i cã sù lùa chän vµ ®¸nh gi¸ tµi liÖu.
- Tµi liÖu thu thËp ®-îc ph¶i ®¶m b¶o chÝnh x¸c, kÞp thêi
16
- - Khi ®¸nh gi¸ ph¶i xem xÐt c¸c tµi liÖu cã ®-îc chØnh lý, ph©n tæ khoa häc kh«ng vµ
cã ®¸p øng ®-îc môc ®Ých ph©n tÝch cña m×nh kh«ng.
- Xem xÐt c¸c chØ tiªu ®-îc tÝnh to¸n theo ph-¬ng ph¸p nµo, c¸c tµi liÖu cã ®¶m b¶o
tÝnh so s¸nh ®-îc hay kh«ng.
- Khi ®¸nh gi¸ tµi liÖu ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn.
3.2.2. X¸c ®Þnh ph-¬ng ph¸p vµ c¸c chØ tiªu ph©n tÝch
Thèng kª häc sö dông nhiÒu ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, khi lùa chän ph¶i c¨n cø vµo:
- Ph¶i xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých ph©n tÝch cô thÓ, tõ ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, sù biÕn ®éng vµ
c¸c mèi liªn hÖ cña hiÖn t-îng KTXH ®Ó x¸c ®Þnh dïng ph-¬ng ph¸p nµo lµ phï hîp
nhÊt.
- N¾m ®-îc -u nh-îc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn vËn dông cña tõng ph-¬ng ph¸p
- KÕt hîp nhiÒu ph-¬ng ph¸p
Khi x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu cÇn cã sù liªn hÖ víi nhau, bæ sung cho nhau, gióp ph©n tÝch
®-îc s©u s¾c h¬n.
C©u hái ch-¬ng II
1.Ph©n tÝch c¸c lo¹i ®iÒu tra thèng kª, c¸c ph-¬ng ph¸p ®iÒu tra thèng kª
2.ThÕ nµo lµ b¶ng thèng kª vµ ®å thÞ thèng kª? Cho VD?
3.B¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú lµ g×? ®iÒu tra chuyªn m«n?
4. Ph©n tæ thèng kª? Tiªu thøc ph©n tæ? Cho VD?
5. Nªu nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cña ph©n tÝch th«ng kª
17
- Ch-¬ng 3
Ph©n tæ thèng kª
1. Kh¸i niÖm, ý nghÜa nhiÖm vô cña ph©n tæ thèng kª
1.1. Kh¸i niÖm
Ph©n tæ thèng kª lµ c¨n cø vµo mét hay mét sè tiªu thøc nµo ®ã ®Ó tiÕn hµnh ph©n chia
c¸c ®¬n vÞ cña hiÖn t-îng nghiªn cøu thµnh c¸c tæ cã tÝnh chÊt kh¸c nhau.
VD: C¨n cø vµo giíi tÝnh cã thÓ chia sè d©n thµnh 2 tæ: Nam vµ n÷
1.2. ý nghÜa
- Tµi liÖu vµ kÕt qu¶ ph©n tæ TK lµ c¬ së tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu ph©n tÝch TK
- Qua kÕt qu¶ ph©n tæ TK, cã thÓ ®¸nh gi¸ so s¸nh s¬ bé gi÷a c¸c tiÓu tæ, nhãm tæ
1.3. NhiÖm vô
Ph©n tæ thèng kª cã nhiÖm vô chØnh lý, s¾p xÕp ph©n lo¹i vµ hÖ thèng c¸c tµi liÖu TK
®iÒu tra thu thËp ®-îc ®Ó cã ®-îc nh÷ng sè liÖu tæng céng phôc vô yªu cÇu ph©n tÝch
vÒ kÕt cÊu mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®¬n vÞ trong tæng thÓ.
2. Tiªu thøc ph©n tæ
- Tiªu thøc ph©n tæ lµ tiªu thøc ®-îc dïng ®Ó lµm c¨n cø tiÕn hµnh ph©n tæ thèng kª.
VD: §¸nh gi¸ t×nh h×nh häc tËp cña líp, nÕu theo giíi tÝnh thµnh hai tæ Nam vµ n÷ th×
kh«ng nhËn xÐt ®-îc kÕt qu¶ häc tËp, nÕu theo kÕt qu¶ häc tËp ph©n thµnh giái, kh¸,
trung b×nh...khi ®ã sÏ nhËn xÐt ®-îc t×nh h×nh häc tËp.
- Yªu cÇu lùa chän tiªu thøc ph©n tæ:
+ Dùa trªn c¬ së ph©n tÝch lý luËn mét c¸ch s©u s¾c ®Ó chän ra tiªu thøc b¶n chÊt nhÊt
phï hîp víi môc ®Ých nghiªn cøu.
+ Ph¶i c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña hiÖn t-îng nghiªn cøu mµ chän ra tiªu
thøc ph©n tæ thÝch hîp .
+ Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ ®iÒu kiÖn tµi liÖu thùc tÕ mµ quyÕt ®Þnh ph©n tæ
hiÖn t-îng theo mét hay nhiÒu tiªu thøc.
3. X¸c ®Þnh sè tæ cÇn thiÕt
3.1. Ph©n tæ theo tiªu thøc thuéc tÝnh
Theo c¸ch ph©n tæ nµy, c¸c tæ ®-îc h×nh thµnh kh«ng ph¶i do sù kh¸c nhau vÒ l-îng
biÕn cña tiªu thøc mµ th-êng do c¸c laäi h×nh kh¸c nhau.
-Tr-êng hîp ph©n tæ ®¬n gi¶n: Sè tæ t-¬ng ®èi Ýt vµ ®· h×nh thµnh tõ tr-íc nh- ph©n tæ
theo tiªu thøc giêi tÝnh thµnh hai tæ Nam n÷.
18
- -Tr-êng hîp ph©n tæ phøc t¹p: Lµ tr-êng hîp x¸c ®Þnh sè tæ vµ tÝnh chÊt tõng tæ ph¶i
qua ph©n tÝch nghiªn cøu tû mØ ®èi t-îng råi míi quy ®Þnh thèng nhÊt c¸ch s¾p xÕp c¸c
®¬n vÞ tæng thÓ vµo c¸c tæ.
VD: Ph©n tæ nh©n khÈu theo tiªu thøc nghÒ nghiÖp, ph©n tæ c¸c s¶n phÈm c«ng n«ng
nghiÖp.
3.2. Ph©n tæ theo tiªu thøc sè l-îng
Trong ph©n tæ nµy, ph¶i c¨n cø vµo c¸c l-îng biÕn kh¸c nhau cña tiªu thøc mµ x¸c
®Þnh c¸c tæ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt.
- T-êng hîp gi¶n ®¬n: Lµ tr-êng hîp mµ tiªu thøc chØ cã Ýt l-îng biÕn vµ l-îng biÕn
kh«ng liªn tôc( rêi r¹c), tr-êng hîp nµy mçi l-îng biÕn ®-îc x¸c ®Þnh lµ mét tæ tøc lµ
cã bao nhiªu l-îng biÕn th× cã bÊy nhiªu tæ.
VD: Ph©n tæ c¸c gia ®×nh cña nhãm d©n c- nµo ®ã theo sè nh©n khÈu, ph©n tæ sinh viªn
theo ®iÓm häc tËp, sè m¸y do mçi c«ng nh©n phô tr¸ch.
- Tr-êng hîp phøc t¹p:Lµ tr-êng hîp khi tiªu thøc cã nhiÒu l-îng biÕn mµ ph¹m vi
l-îng biÕn rÊt réng, trong tr-êng hîp nµy ta ghÐp nhiÒu l-îng biÕn vµo mét tæ, c¸ch
ph©n tæ nh- vËy gäi lµ ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch.
Trong ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ, mçi tæ cã mét ph¹m vi l-îng biÕn nhÊt ®Þnh vµ cã
hai giíi h¹n:
+ Giíi h¹n d-íi: Lµ l-îng biÕn nhá nhÊt ®Ó lµm cho tæ ®ã ®-îc h×nh thµnh
+ Giíi h¹n trªn: Lµ l-îng biÕn lín nhÊt cña tæ, nÕu v-ît qu¸ giíi h¹n nµy th× chÊt thay
®æi vµ chuyÓn sang tæ kh¸c.
TrÞ sè chªnh lÖch gi÷a hai giíi h¹n gäi lµ kho¶ng c¸ch tæ.
+ Ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ ®Òu: Khi tæng thÓ nghiªn cøu t-¬ng ®èi ®ång nhÊt vÒ lo¹i
h×nh KTXH vµ l-îng biÕn t-¬ng ®èi ®Òu ®Æn th× ¸p dông ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ
®Òu.
Tr-êng hîp l-îng biÕn liªn tôc:
X max X min
H
n
H: TrÞ sè kho¶ng c¸ch tæ
Xmax, Xmin: L-îng biÕn lín nhÊt vµ nhá nhÊt cña tiªu thøc ph©n tæ
n : Sè tæ ®Þnh chia
VD: Ph©n tæ c«ng nh©n theo NSL§ thµnh 5 tæ
19
- NSL§(tÊn) Sè c«ng nh©n(ng-êi)
40-42 200
42-44 300
44 – 46 400
46 – 48 500
48 – 50 300
Khi ®ã: Xmax = 50, Xmin = 40
50 40
H 2(tan)
5
Tr-êng hîp l-îng biÕn kh«ng liªn tôc: lµ tr-êng hîp l-îng biÕn cña ®¬n vÞ tæng thÓ chØ
nhËn gi¸ trÞ nguyªn. Khi ®ã giíi h¹n d-íi cña tæ sau sÏ lín h¬n giíi h¹n trªn cña tæ
tr-íc 1 ®¬n vÞ.
Khi ®ã kho¶ng c¸ch tæ ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
( X max X min) (n 1)
H
n
VD:
DNTM Sè Lao ®éng DNTM Sè Lao ®éng
1 300 9 760
2 300 10 590
3 500 11 575
4 500 12 790
5 675 13 1103
6 670 14 800
7 636 15 910
8 765 16 900
Gi¶ sö cÇn chia sè doanh nghiÖp trªn thµnh 4 tæ cã kho¶ng c¸ch ®Òu nhau theo tiªu
thøc sè lao ®éng.
20
- (1103 300) (4 1)
H 200
4
Tæ Sè lao ®éng Sè doanh nghiÖp
1 300 – 500 4
2 501- 701 5
3 702-902 5
4 903-1103 2
Tæng céng 16
C¸ch ph©n tæ nh- trªn gäi lµ ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ khÐp kÝn ( cã ®Çy ®ñ c¶ giíi
h¹n trªn vµ d-íi), ngoµi ra cã thÓ ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ më ( tæ ®Çu tiªn vµ tæ cuèi
cïng kh«ng cã ®Çy ®ñ c¶ giíi h¹n trªn vµ d-íi). Cã 3 tr-êng hîp:
- Tæ ®Çu tiªn kh«ng cã giíi h¹n d-íi:
VD: Ph©n tæ c¸c DNTM theo sè nh©n viªn:
Tæ Sè lao ®éng Sè doanh nghiÖp
1 D-íi 100 5
2 100-200 6
3 200-300 3
4 300-400 2
- Tæ cuèi cïng kh«ng cã giíi h¹n trªn:
VD: Ph©n tæ theo ®é tuæi ng-êi lao ®éng trong doanh nghiÖp
Tæ Tuæi Sè ng-êi
1 24-26 40
2 26-30 10
3 30-34 83
4 Trªn 34 5
- Tæ ®Çu kh«ng cã giíi h¹n d-íi, tæ cuèi kh«ng cã giíi h¹n trªn:
VD: Ph©n tæ nh©n khÈu theo ®é tuæi:
Tæ Tuæi Sè ng-êi
1 Duíi 5 100
2 6-10 1000
3 11-15 590
4 16-55 640
21
nguon tai.lieu . vn
