Giáo trình Lý thuyết tài chính - tiền tệ: Phần 1 - PGS.TS. Nguyễn Hữu Tài (chủ biên) (ĐH Kinh tế Quốc dân)

T R Ư Ờ N G ĐẠI HỌC KINH TỂ QUỐC DÂN KHOA NGÂN HÀNG - TÀI CHÍNH Chủ biên: PGS. TS. NGUYỀN HỮUTÀI Giáo trình LÝTHUYẾT rÀI CHÍNH - TIỀN TỆ NHÀ XUẤT BÀN ĐẠI hỌC KINH TẾ QUỐC DÂN HA Nội - 2007 LỜI GIỚI THIỆU T à i c h ín h - tiền tệ và lý th u y ết c ủ a n ó là lĩn h vự c v ô c ù n g n h ạ y c ả m . G ầ n hai th ế k ỷ trôi q u a, c á c c u ộ c tranh lu ận v ể lý th u y ế t, b ả n c h ấ t v à c ỏ n e c ụ c ủ a lĩnh vự c tài c h ín h - tiền tệ c ũ n g đ ã n h iề u n h ư n g v ẫ n c h ư a đ ế n h ồ i vãn. V ậ n d ụ n g c ổ n g c ụ , m ô h ìn h , c h ín h s á c h tài c h ín h - tiền tệ iu ô n c ó vị trí x u n g lực ấn n ú t đ ố i vớ i n ề n k in h t ế q u ố c d â n m ỗ i n ư ớ c . T r o n g b ối c ả n h toàn c ầ u h o á v à h ộ i n h ập , lĩn h v ự c tài c h ín h - tiền tệ c ó k h ả n ă n g tiề m ẩn b iế n c ả k h u vự c th àn h m ộ t là n g k h ô n g b iê n g iớ i (h ìn h ảnh đ ồ n g E U R O x u ấ t h iệ n ở C h â u  u từ đ ầ u n ă m 2 0 0 2 đ a n g ỉà m ộ t v í d ụ m a n h n h a đ iể n h ìn h ). Đ ồ n g thời lĩn h v ự c tài c h ín h - tiền tệ, khi s ử d ụ n g n ó rất d ễ b iế n thành c o n d a o hai lư ỡi, và th ự c t ế n ó đã là c o n d a o hai lưỡi rất n g h iệ t n g ã vớ i n h iề u n ư ớ c , n h iề u k h u v ự c trên th ế g iớ i (T r ư ờ n g h ợ p A r g e n tin a là m ộ t đ iể n h ìn h v ề c ả hai m ặ t tron g m ộ t th ập n iê n c ủ a th ế k ỷ vừa q u a ). V ậ y là tro n g lĩnh vự c tài c h ín h - tiền tệ, v ô luận là thời g ia n và k h ô n g g ia n n à o , n g ư ờ i ta v ẫ n phải đi tìm m ộ t n ề n tả n g lý th u y ế t và n g u y ê n lý c ủ a n ó k h ả đĩ là m cứ u c á n h tư ơ n g th ích c h o phát triển và g ia o lưu k in h tế. N h ấ t là tron g k in h t ế thị trư ờ n g h iệ n n a y , n h ữ n g n g u y ê n lý s ơ đ ẳ n g v ề tài c h ín h - tiền tệ d ầ n d ầ n phải trở thành n h u c ầ u b ứ c x ú c k h ô n g chỉ c h o c á c n h à h o ạ c h đ ịn h c h ín h s á c h , d o a n h n h â n , m à c ò n c h o c ả c ộ n g đ ồ n g x ã h ộ i c ó liê n q u a n đ ế n tiết k iệ m v à đ ầu tư. C u ố n g i á o trình “ L ý th u y ế t tài c h ín h - tiền tệ ” d o K h o a N g â n h àn g - T à i c h ín h ( Đ ạ i n ọ c K in h t ế Q u ố c d â n ) b iê n s o ạ n lần n à y trong b ố i c ả n h đất n ư ớ c ta đ a n g c h u y ể n đ ổ i s a n g k in h t ế thị trư ờng sẽ c ó tác d ụ n g n h ất đ ịn h k h ô n g c h ỉ c h o s in h v iê n c á c n g à n h k in h tế lilịịịi||ỉ|ịjỊị|ỊỊ|jỊị!!r ih 3ẠI H Ọ C tyỊÍỊ*iíim m :/V 1•1X rs :•-T liiỉiíli■ P m s m GIÁOTRÌNH LÝTHUYẾTTÀI CHỈNH-TIỄNTỆ m à c h o tất cả m ọ i người trước khi blrớc v à o hoạt đ ộ n g sả n xuất k in h d oan h . V ì n h iều lý do, c u ố n sách này chỉ đề cập đ ư ợ c trong m ộ t c h ừ n g m ự c nhất định n h ữ n ẹ n g u y ê n lý đại c ư ơ n g m a n g tính n h ập m o n tronq lĩnh vực tài ch ín h - tiền tệ. T rong tư ơ n c lai, c h ắ c ch ăn c ò n phải b ổ su n g th ê m cá c d ò n g iý thuyết của lĩnh vực n à y m ộ t c á c h h oàn ch ỉn h hơn. C ác tác giả củ a nó trone lần xuất bản n ày đ ã c ô g ắ n g hệ th ố n g c á c vấn đề th eo m ộ t trình tự tương đối h ợ p lý n h ằ m đáp ứng nhu cầu củ a sinh viên và người đ ọ c . D ù sa o c ũ n g k h ỏ n s tránh k h ỏi nh ữ n g k h iế m k h u vết chủ quan và k h ách q u a n , h y v ọ n g nh iều ở sự g ó p ý c ủ a toàn thể sinh viên và sự chỉ g iá o c ủ a n g ư ờ i đ ọ c. X in trân trọng giớ i thiệu c ù n g c á c sinh viên và bạn đ ọ c g ầ n xa. GS.TS Cao Cự Bội I I I TRƯỜNGĐẠI HỌC KINHTẾQUỐCDÂN Chương 1<Đạí cương vể ỉàí chỉnh vàtiền tệ Chương 1 ĐẠI CƯƠNG VỂ TÀI CHÍNH VÀ TlỂN tệ T ié n tộ và tài c h ín h là n h ữ n g p h ạ m trù k in h t ế g ắ n liền với n ề n sán x u ấ t và lưu th ô n g h à n g h oá. N ó c ó vai trò q u a n trọ n g th ú c đ ẩ y q uá t r ì n h phát triển k in h tế -x ã hội c ủ a m ỗ i q u ố c g ia c ũ n g n h ư trên p h ạ m vi q u ố c tế; đ ặ c biệt tro n g n ề n k in h t ế thị trư ờ n g - n ề n k in h t ế đ ư ợ c tiền tệ h o á c a o đ ộ . Đ ể th ấ y rõ vai trò đ ó , c h ư ơ n g n à y c h o p h é p c h ú n g ta h iể u m ộ t c á c h c ơ bản: T iế n tệ là gì? T ài c h ín h là g ì? T iế p đ ế n là n h ậ n thức đ ư ợ c q u á trình ra đ ờ i, phát triển và c á c c h ứ c n ă n g c ủ a tiền tệ, tài c h ín h . C h ư ơ n g n à y c ũ n g c h o th ấy m ộ t c á c h kh ái q u á t v ề tiền tệ h iệ n n ay đ ư ợ c đ o lư ờ n g n h ư th ế n à o ? V à tài c h ín h đ ư ợ c b iể u h iệ n th ồ n g q u a n h ữ n g q u a n h ệ k in h tế c h ủ y ế u n à o ? 1.1. Bản chất của tiền tệ ỉ.1.1. Sự ra đời của tiên tẻ K in h tế h ọ c đã ch ỉ ra rằng, tiền tệ là m ộ t p h ạ m trù k in h tế k h á c h q u an , g ắ n liền vớ i sự ra đời và phát triển c ủ a n ền kinh tế h à n g hoá. K h i n g h iê n cứ u v ề quá trình ra đời c ủ a tiền tệ, M á c kết luận: “T rình b à y n g u ồ n g ố c phát sin h củ a tiền tệ, n g h ĩa là phải khai triển cái b iểu h iệ n c ủ a giá trị, b iểu hiện b ao iilm tron g q u a n h ệ giá trị c ủ a h à n g h o á , từ h ìn h thái b a n đầu giản đ ơ n nhất và ít th ấy rỏ nhất c h o đ ến hình thái tiền tệ là hình thái m à ai n ấ y đ ề u th ấ y ” ( C .M á c - T ư 3ản - Q u y ể n I, T ậ p I, trang 7 5 - N h à xuất b ản Sự thật - H à N ộ i 1 9 6 3 ) T r o n g q u a n h ệ trao đ ổ i, hình thức g iá trị đ ư ợ c b iể u h iệ n q u a 4 lin h thái: TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TÊ QUỐC DẢN 5 GIÁOTRÌNH LỸTHUYẾTTÀI CHÍNH -TIỂN TỆ - H ìn h thái g iá trị g iả n đ ơ n h a y n g ẫ u n h iê n . - H ìn h thái giá trị toàn b ộ h a y m ở rộng. - H ìn h thái giá trị c h u n g . - H ìn h thái tiền tệ. T ừ h ìn h thái g iá trị g iả n đ ơ n h a y n g ẫ u n h iê n đ ế n h ình thái tiền tệ ỉà m ộ t q u á trình lịch sử lâu đài, n h ằ m c iả i q u y ế t c á c m â u thuẫn v ố n c ó tron g bản thân h à n g h o á . T iề n tệ ra đ ờ i đã là m c h o v iệ c trao đ ổ i h à n g h o á , d ịc h vụ đ ư ợ c dỗ d à n g , n h a n h c h ó n g h ơ n . N g h iê n cứ u v ề lịch sử tiền tệ, c á c g iá o s ư P A U L A . S A M Ư E L S O N ( V iệ n D ự trữ liên b a n g v à n g â n k h ố M ỹ ) và W I L L I A M D . N O R D H A Ư S (trư ờ n g Đ a i h ọ c Y a l e M ỹ ) c ũ n g kết lu ậ n rằng: “ D o c á c x ã h ội c ó sự m u a b á n r ộ n g rãi k h ô n g thểvượt q u a đ ư ợ c c á c cản tiở q u á lớn c ủ ạ h ìn h thứ c trao đ ổ i h iệ n vật, n ê n v i ệ c sử d ụ n g m ộ t vật tru ng g ia n làm p h ư ơ n g tiện trao đ ổ i đ ư ợ c m ọ i n g ư ờ i c h ấ p n h ận . Đ ó là tiền t ệ ” ( K in h tế h ọ c - T ậ p I, tran g 3 3 2 - V i ệ n q u a n h ệ q u ố c t ế V iệ t N a m b iê n d ịc h n ă m 1 9 8 9 ) . 1.1.2. Bản chất của tiền tệ T iề n tệ là sản p h ẩ m tất y ế u c ủ a n ề n k in h t ế h à n g h o á , n h ằ m tạo đ iề u k iệ n th u ận ỉợi c h o q u á trình trao đ ổ i h à n g h o á , d ịc h vụ S u y c h o c ù n g , v ề bản ch ất, tiền tệ là vật n g a n g g iá c h u n g , là m p h ư ơ n g tiện đ ể trao đ ổ i h à n g h o á , d ịc h vụ và th an h toán c á c k h o ả n nợ. T h e o F r e d e ric S .M is h k in - trư ờ n g Đ ạ i h ọ c C o lu m b ia ( M ỹ ) thì “ tiền tệ là b ất c ứ cái gì đ ư ợ c c h ấ p n h ậ n c h u n g tro n g v iệ c th a n h to á n đ ể n h ận h à n g h o á , d ịc h vụ, h o ặ c tron g v iệ c trả n ợ ` \ ( K in h t ế tiền tệ, n g â n h à n s và thị trường tài c h ín h c ủ a F red eric S .M i s h k in - tr ư ờ n e Đ a i h ọ c C o lu m b ia xuất bản n ă m 1 9 9 2 ) . ... - tailieumienphi.vn