1. Trang Chủ
  2. Thư viện thông tin
  3. GIÁO TRÌNH LÝ LUẬN DẠY HỌC

GIÁO TRÌNH LÝ LUẬN DẠY HỌC

Giới thiệu khái quát về quá trình dạy học: khái niệm, các yếu tố cấu trúc của quá trình dạy học, nhiệm vụ, bản chất, quy luật cơ bản của quá trình dạy học. - Nội dung dạy học, nguyên tắc dạy học, phương pháp và sự cần thiết phối hợp các phương pháp dạy học; hình thức tổ chức dạy học cơ bản. GIÁO TRÌNH LÝ LUẬN DẠY HỌC M CL C THÔNG TIN V TÁC GI , PH M VI&ð I TƯ NG S D NG C A GIÁO TRÌNH .... 1 M C L C...................................................................................................

Thể loại Tài liệu miễn phí Thư viện thông tin

Số trang 162

Ngày tạo 8/30/2018 1:53:10 AM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 1.83 M

Tên tệp

Tải GIÁO TRÌNH LÝ LUẬN DẠY HỌC (.pdf)

Xem mẫu

  1. GIÁO TRÌNH LÝ LUẬN DẠY HỌC
  2. M CL C THÔNG TIN V TÁC GI , PH M VI&ð I TƯ NG S D NG C A GIÁO TRÌNH .... 1 M C L C................................................................................................................................. 2 GI I THI U MÔN H C ......................................................................................................... 5 I. M C TIÊU MÔN H C .................................................................................................... 5 II. N I DUNG MÔN H C .................................................................................................. 6 III. K HO CH VÀ PHƯƠNG PHÁP ................................................................................ 6 IV. ðÁNH GIÁ K T QU H C T P ................................................................................ 6 V. TÀI LI U THAM KH O ............................................................................................... 7 Chương 1. NH NG V N ð CƠ B N C A LÝ LU N D Y H C ................................... 8 GI I THI U ......................................................................................................................... 8 M C TIÊU C N ð T......................................................................................................... 8 N I DUNG........................................................................................................................... 9 1.1. LÝ LU N D Y H C LÀ M T KHOA H C ............................................................ 9 1.1.1. Lý lu n d y h c là gì?..............................................................................................9 1.1.2. ð i tư ng, nhi m v và phương pháp nghiên c u lý lu n d y h c ........................9 1.1.3. M i quan h gi a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác và v i các chuyên ngành khác c a giáo d c h c ......................................................................................................12 1.2. QUÁ TRÌNH D Y H C ............................................................................................ 14 1.2.1. ð c ñi m c a quá trình d y h c hi n nay..............................................................14 1.2.2. Khái ni m và c u trúc c a quá trình d y h c ........................................................16 1.2.3. B n ch t c a quá trình d y h c ..............................................................................19 1.2.4. ð ng l c c a quá trình d y h c .............................................................................22 1.2.5. Logic c a quá trình d y h c ..................................................................................24 1.3. QUY LU T VÀ NGUYÊN T C D Y H C ............................................................ 28 1.3.1. Quy lu t d y h c ....................................................................................................28 1.3.2. Nguyên t c d y h c ...............................................................................................31 1.4. M C ðÍCH D Y H C .............................................................................................. 40 1.4.1. M c ñích và m c tiêu d y h c ...............................................................................40 1.4.2. Các c p ñ c a m c tiêu d y h c ..........................................................................42 1.4.3. Các lo i m c tiêu d y h c......................................................................................42 1.5. N I DUNG D Y H C............................................................................................... 48 1.5.1. Khái ni m n i dung d y h c ..................................................................................48 1.5.2. K ho ch giáo d c, chương trình giáo d c, SGK và tài li u tham kh o ...............50 2
  3. 1.5.3. ð i m i chương trình giáo d c ph thông Vi t Nam hi n nay .............................54 1.6. PHƯƠNG PHÁP, PHƯƠNG TI N VÀ HÌNH TH C T CH C D Y H C ........ 58 1.6.1. Phương pháp d y h c ............................................................................................58 1.6.2. Phương ti n d y h c ..............................................................................................62 1.6.3. Hình th c t ch c d y h c .....................................................................................62 1.6.4. S l a ch n, v n d ng các phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c d y h c .63 CÂU H I TH O LU N, ÔN T P VÀ BÀI T P TÌNH HU NG...............................64 TÀI LI U H C T P ......................................................................................................66 Chương 2. CÁC PHƯƠNG PHÁP&HÌNH TH C T CH C D Y H C .......................... 67 GI I THI U ....................................................................................................................... 67 M C TIÊU C N ð T....................................................................................................... 67 N I DUNG......................................................................................................................... 68 2.1. THI T K CHƯƠNG TRÌNH D Y H C ................................................................. 68 2.1.1. Phân tích tình hình .................................................................................................69 2.1.2. Xây d ng m c tiêu d y h c ...................................................................................70 2.1.3. Thi t k chương trình d y h c môn h c ................................................................74 2.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP D Y H C ............................................................................. 84 2.2.1. Các phương pháp d y h c s d ng ngôn ng nói .................................................84 2.2.2. Các phương pháp d y h c tr c quan .....................................................................90 2.2.3. Các phương pháp d y h c th c ti n ......................................................................92 2.2.4. Phương pháp ñánh giá trong d y h c ....................................................................99 2.2.5. Phương pháp d y h c angorit ..............................................................................103 2.2.6. Phương pháp d y h c chương trình hóa ..............................................................104 2.2.7. Phương pháp d y h c gi i quy t tình hu ng có v n ñ .......................................105 2.3. CÁC HÌNH TH C T CH C D Y H C .............................................................. 112 2.3.1. Hình th c lên l p .................................................................................................112 2.3.2. Hình th c th o lu n .............................................................................................113 2.3.3. Hình th c t h c ..................................................................................................120 2.3.4. Hình th c tham quan ...........................................................................................120 2.3.5. Hình th c t ch c ho t ñ ng ngo i khóa.............................................................121 2.3.6. Hình th c giúp ñ riêng.......................................................................................121 CÂU H I TH O LU N, ÔN T P VÀ BÀI T P TÌNH HU NG.............................121 TÀI LI U H C T P.................................................................................................123 PH L C .............................................................................................................................. 124 Ph l c 1. M C TIÊU D Y H C ................................................................................... 124 3
  4. 1.1. PHÉP PHÂN LO I M C TIÊU GIÁO D C C A BLOOM ..............................124 1.2. NĂM KHÍA C NH HAY ð C ðI M H C T P C A Marzano (1992)...........125 1.3. CÁC LO I M C TIÊU H C T P .......................................................................126 1.4. CÁC BƯ C TRI N KHAI XÁC L P CÁC TIÊU CHÍ HO T ð NG TH C HÀNH............................................................................................................................128 1.5. CÁC VÍ D V TIÊU CHÍ HO T ð NG TH C HÀNH ..................................130 Ph l c 2. CHƯƠNG TRÌNH GIÁO D C PH THÔNG .............................................. 131 Ph l c 3. XÂY D NG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO D C ................................................ 139 3.1. HƯ NG TI P C N TRONG XÂY D NG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO D C .....139 3.2. THI T K CHƯƠNG TRÌNH THEO MÔðUN ...................................................141 Ph l c 4. PHƯƠNG PHÁP D Y H C .......................................................................... 146 4.1. B NG LI T KÊ ƯU-NHƯ C ðI M CHÍNH C A M T S PHƯƠNG PHÁP D Y H C CƠ B N .....................................................................................................146 4.2. PHÂN TÍCH KH NĂNG C A CÁC PHƯƠNG PHÁP D Y H C THEO NHI M V , NH P ð H C T P ...............................................................................146 4.3. B NG L A CH N CÁC PHƯƠNG PHÁP D Y H C......................................147 4.4. D Y H C ANGORIT ...........................................................................................148 4.5. D Y H C CHƯƠNG TRÌNH HÓA.....................................................................149 4.6. QUY TRÌNH D Y H C S D NG TÌNH HU NG CÓ V N ð ....................153 DANH M C CÁC TÀI LI U THAM KH O .................................................................... 160 4
  5. GI I THI U MÔN H C ?. Trư c khi vào bài h c ñ u tiên c a môn h c, nên làm gì? Trư c khi vào bài h c ñ u tiên c a môn h c, nên có ho t ñ ng làm quen - Làm quen v i nhau Làm quen gi a giáo viên-h c sinh và gi a h c sinh-h c sinh (trong trư ng h p h c sinh trong l p chưa quen nhau ho c có h c sinh m i chuy n ñ n). - Làm quen v i môn h c (ho c gi i thi u môn h c) ðây là s ñ nh hư ng ban ñ u không nên thi u. Ph n này ñ nh hư ng ngư i h c ñ t ra ñư c nh ng câu h i v môn h c như: H c môn này ñ làm gì? (hay môn này có tác d ng/t m quan tr ng gì?) Trong quá trình h c t p môn h c c n th c hi n nh ng yêu c u nào? Môn h c bao g m nh ng n i dung nào? (hay h c cái gì?) Phương pháp h c t p ra sao ñ ñ t k t qu t t? (h c như th nào?) C n h c môn này qua nh ng ngu n tài li u nào? Cách ñánh giá k t qu h c t p môn h c ra sao?... I. M C TIÊU MÔN H C ?. C n ñ t ñư c nh ng yêu c u nào v ki n th c, k năng và thái ñ trong quá trình nghiên c u lý lu n d y h c? 1. V ki n th c Hi u: - Nh ng v n ñ cơ b n c a lý lu n d y h c v i tư cách là m t khoa h c: + ð i tư ng, nhi m v , phương pháp nghiên c u lý lu n d y h c và m i quan h c a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác. + Các khái ni m, các ph m trù, các cách ti p c n... cơ b n v quá trình d y h c; quy lu t và nguyên t c d y h c; m c tiêu, n i dung, phương pháp và hình th c t ch c d y h c. - N i dung lý lu n v các phương pháp, phương ti n, hình th c t ch c d y h c. - M t s kinh nghi m v thi t k m c tiêu, chương trình d y h c cũng như kinh nghi m s d ng các phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c d y h c cơ b n. 2. V k năng Hình thành, c ng c và phát tri n các k năng: - Tìm tòi, tra c u thông tin ph c v nhi m v h c t p môn h c. - Th c hi n các thao tác tư duy có h th ng (phân tích, t ng h p…), h c cá nhân, h c h p tác (nhóm, l p), t qu n lý vi c h c... - Liên h các v n ñ trong lý lu n d y h c v i th c ti n công tác d y h c ph thông và rút ra nh ng bài h c sư ph m c n thi t cho b n thân. - Phác th o c u trúc c a k ho ch, chương trình d y h c môn h c, t ng chương, t ng bài, t ng ti t lên l p. - L a ch n, s d ng các phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c d y h c cơ b n. - X lý các tình hu ng d y h c. 5
  6. - Ghi biên b n d gi và phân tích gi d y. - Xác ñ nh nh ng công vi c c n làm trong các ñ t ki n t p và th c t p sư ph m ñ chu n b cho ho t ñ ng th c t p gi ng. 3. V thái ñ - Có quan ñi m duy v t bi n ch ng trong nghiên c u, liên h , v n d ng và thông báo thông tin, kinh nghi m lý lu n và th c ti n v d y h c. - Tích c c tham gia các ho t ñ ng h c t p và rèn luy n nghi p v sư ph m nói chung, rèn luy n k năng d y h c nói riêng do khoa, b môn, giáo viên gi ng d y môn h c t ch c hay do l p, nhóm ho c b n thân t t ch c. - Có ý th c chu n b nhân cách theo yêu c u chu n ñư c ñào t o ñ i v i giáo viên b môn trung h c ph thông. II. N I DUNG MÔN H C ?. N i dung môn h c bao g m nh ng gì? - Ph n gi i thi u môn h c - Chương 1. Nh ng v n ñ cơ b n c a lý lu n d y h c - Chương 2. Các phương pháp và hình th c t ch c d y h c - Ph l c III. K HO CH VÀ PHƯƠNG PHÁP ?. Nên nghiên c u lý lu n d y h c như th nào? ð ñ t m c tiêu trên, lý lu n d y h c ñư c biên so n khá chi ti t theo hư ng ti p c n tích c c v i các ki u xây d ng chương trình. Trong quá trình h c t p, sinh viên (SV) t nghiên c u tài li u là chính. Trên l p, giáo viên (GV) t p trung vào hư ng d n SV: - Nghiên c u lý lu n trong tài li u h c t p; sưu t m; gi i thi u, chia s thông tin (cũng như cách ti p c n, x lý, s d ng thông tin) trong các ngu n tài li u h c t p v i nhau. - H th ng hóa lý lu n, gi i ñáp th c m c. - Liên h các v n ñ cơ b n trong lý lu n d y h c v i th c ti n d y h c ph thông và rút ra bài h c sư ph m c n thi t. - Th c hi n các d ng bài t p môn h c. - Luy n t p m t s k năng d y h c cơ b n thông qua vi c tham gia vào quá trình h c t p theo l p, nhóm ho c cá nhân. - Chu n b cho ho t ñ ng h c h i kinh nghi m d y h c trong ñ t ki n t p sư ph m h c kỳ V; ho t ñ ng h c t p các h c ph n lý lu n d y h c b môn và ho t ñ ng th c t p gi ng d y trong ñ t th c t p sư ph m t t nghi p. D u ?. và ph n ch in nghiêng trong tài li u là nh ng câu h i hư ng d n hay yêu c u nghiên c u tài li u (có th th c hi n các câu h i hay yêu c u b ng hình th c th o lu n l p, nhóm nh , t h c... phù h p). Sau m i chương có h th ng câu h i th o lu n, ôn t p, bài t p tình hu ng. IV. ðÁNH GIÁ K T QU H C T P Trong quá trình d y h c, vi c ñánh giá k t qu h c t p môn h c nên ñư c ti n hành 6
  7. thư ng xuyên, liên t c v i vi c s d ng ph i h p nhi u lo i, nhi u phương pháp, phương ti n ñánh giá khác nhau (ñánh giá thư ng xuyên, gi a kỳ, thi h t môn; lu n nói, lu n vi t, làm s n ph m...) V. TÀI LI U THAM KH O - Cu i m i chương gi i thi u m t s tài li u h c t p hi n có trong thư vi n Khoa Sư ph m và Trung tâm h c li u c a Trư ng ð i h c C n Thơ. - Cu i tài li u là Danh m c tài li u tham kh o chung ñư c nghiên c u ñ ph c v cho biên so n giáo trình. - Trong quá trình h c t p, yêu c u sinh viên ti p t c tìm tòi, tra c u thêm thông tin t các ngu n khác nhau nh m gi i quy t các nhi m v h c t p. 7
  8. Chương 1 NH NG V N ð CƠ B N C A LÝ LU N D Y H C GI I THI U D y h c thư ng ñư c hi u theo nhi u c p ñ : 1). D y h c là ho t ñ ng c a m t h th ng nhi u t ng b c t quy mô qu c gia ñ n ngành h c, b c h c, c p h c… 2). D y h c ñư c hi u là m t ho t ñ ng c th di n ra theo m t quá trình-quá trình d y h c. 3). D y h c ñư c hi u là ho t ñ ng c a ngư i d y và ngư i h c trong s tương tác v i nhau nh m th c hi n n i dung ñã ñư c xác ñ nh. Chương này giúp SV tìm hi u nh ng v n ñ cơ b n c a lý lu n d y h c; trong ñó, d y h c ñư c ñ c p ñ n c p ñ th hai và th ba là ch y u. ð ñi u khi n quá trình d y h c, trư c h t ngư i GV c n có nh ng hi u bi t khái quát v d y h c làm cơ s cho vi c xem xét th c ti n d y h c và ti n hành các ho t ñ ng d y h c c th . Nh ng v n ñ cơ b n c a lý lu n d y h c c n n m v ng bao g m: lý lu n d y h c v i tư cách là m t khoa h c, quá trình d y h c, các quy lu t và nguyên t c d y h c cũng như nh ng lý lu n khái quát v m c tiêu, n i dung, phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c quá trình d y h c nói chung. M C TIÊU C N ð T Sau khi h c xong chương này, SV s : 1. V ki n th c - Trình bày ñư c lý lu n d y h c là gì; ñ i tư ng, nhi m v , phương pháp nghiên c u lý lu n d y h c cũng như m i quan h gi a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác. - Trình bày ñư c các ñ c ñi m c a quá trình d y h c; khái ni m quá trình d y h c và các thành t trong c u trúc c a quá trình d y h c; b n ch t, ñ ng l c và logic c a quá trình d y h c. L y ví d quá trình d y h c, ch ra các thành t trong c u trúc c a quá trình d y h c cũng như tính b n ch t, các mâu thu n và các khâu c a m t quá trình d y h c trong th c ti n d y h c môn h c. - Trình bày ñư c các quy lu t, các nguyên t c c n tuân th trong quá trình d y h c, l y ñư c ví d trong th c ti n d y h c môn h c ñ minh h a. - Trình bày ñư c nh ng nét ñ i cương v m c tiêu, n i dung, phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c d y h c, l y ví d trong th c ti n d y h c môn h c ñ minh h a. 2. V k năng - Tìm tòi, tra c u các tư tư ng, quan ñi m chung v d y h c t các ngu n tài li u. - C ng c và phát tri n các k năng h c t p cơ b n ñ i h c (nh n th c, tư duy, h c cá nhân, h c h p tác...). - Liên h lý lu n cơ b n v d y h c v i th c ti n d y h c ph thông và rút ra nh ng bài h c sư ph m c n thi t. - X lý các tình hu ng d y h c. 8
  9. 3. Thái ñ - Có quan ñi m duy v t bi n ch ng trong nghiên c u, liên h , v n d ng và thông báo nh ng ki n th c cơ b n, chung v d y h c. - Có ý th c, thái ñ tích c c trong vi c tìm hi u ki n th c chung v d y h c qua chương 1 làm cơ s ñ ti p t c c p nh t s hi u bi t này m t cách khoa h c, có h th ng và ñ ti p t c nghiên c u nh ng kinh nghi m d y h c c th ñư c trình bày chương 2. - Tích c c tham gia các ho t ñ ng h c t p và rèn luy n nghi p v sư ph m nói chung, rèn luy n k năng d y h c nói riêng do khoa, b môn, GV gi ng d y môn h c t ch c hay do l p, nhóm ho c b n thân t t ch c. - Có ý th c chu n b nhân cách theo yêu c u chu n ñư c ñào t o ñ i v i giáo viên b môn ph thông. N I DUNG Chương này bao g m nh ng tri th c khái quát v : - Lý lu n d y h c là m t khoa h c - Quá trình d y h c - Quy lu t và nguyên t c d y h c - M c tiêu d y h c - N i dung d y h c - Phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c d y h c 1.1. LÝ LU N D Y H C LÀ M T KHOA H C ?. Lý lu n d y h c là gì? ð i tư ng, nhi m v và phương pháp nghiên c u lý lu n d y h c? ?. M i quan h gi a lý lu n d y h c và các khoa h c khác? 1.1.1. Lý lu n d y h c là gì? T th i c ñ i, các b c hi n tri t như Kh ng T (551-479 tr. CN), Xôcrát (469-399 tr. CN), Arist t (384-322 tr. CN)... ñã t ng ñ xu t nh ng ý tư ng cho vi c hình thành lý lu n d y h c. L n ñ u tiên trong l ch s th gi i, nhà giáo d c vĩ ñ i Cômenxki J. A (1592-1670) v i tác ph m “Phép d y h c vĩ ñ i” (1670), ñã ñ t n n móng cho lý lu n d y h c trong nhà trư ng. Trong ñó, lý lu n d y h c ñư c ông xác ñ nh là m t h th ng tri th c khoa h c v d y h c và ông xem lý lu n d y h c như là m t ngh thu t chung ñ d y cho t t c m i ngư i. Nh ng ñóng góp to l n c a Cômenxki J. A v h th ng các nguyên t c, phương pháp và hình th c t ch c d y h c, s phân chia tu i h c, nh ng yêu c u sư ph m ñ i v i ngư i GV cho ñ n nay v n còn giá tr sâu s c v lý lu n và th c ti n. Là hình th c cao nh t c a tư duy khoa h c, lý lu n d y h c là h th ng tri th c, bao g m các khái ni m, các ph m trù, các quy lu t...ph n ánh nh ng thu c tính cơ b n, nh ng m i quan h c a hi n tư ng (hay quá trình, ho t ñ ng) d y h c. 1.1.2. ð i tư ng, nhi m v và phương pháp nghiên c u lý lu n d y h c 1.1.2.1. ð i tư ng nghiên c u lý lu n d y h c Lý lu n d y h c là m t b ph n c a giáo d c h c hay sư ph m h c ñ i cương. Lý lu n d y h c nghiên c u b n ch t c a quá trình d y h c, thi t k n i dung h c v n, xác ñ nh các 9
  10. nguyên t c, các phương pháp, phương ti n, các hình th c t ch c, các ki u ñánh giá k t qu d y h c theo ñúng m c ñích, yêu c u giáo d c. Nói cách khác, lý lu n d y h c nghiên c u, tìm ra nh ng cơ s khoa h c c a ho t ñ ng d y h c t ñó ñ xu t nh ng bi n pháp h u hi u ñ nâng cao ch t lư ng, hi u qu c a ho t ñ ng d y h c. 1.1.2.2. Nhi m v c a lý lu n d y h c Lý lu n d y h c Vi t Nam v a mang tính chung-tính th i ñ i, l i v a mang tính c th -tính Vi t Nam. Trong quá trình hình thành và phát tri n c a mình, m t m t, lý lu n d y h c Vi t Nam ph i nghiên c u ñ n m v ng nh ng quan ñi m, tư tư ng ti n ti n nh t c a nhân lo i, c a th i ñ i v d y h c; m t khác ph i nghiên c u ñ n m v ng tư tư ng, quan ñi m c a ð ng ta, c a H Ch T ch, nghiên c u th c ti n Vi t Nam, th c ti n d y h c Vi t Nam ñ t ñó ñ ra các nhi m v nghiên c u c th nh m gi i quy t nh ng v n ñ c a th c ti n d y h c Vi t Nam. Nhi m v nghiên c u c th c a lý lu n d y h c Vi t Nam là: - Nghiên c u ngu n g c phát sinh và b n ch t c a hi n tư ng d y h c, các quy lu t chi ph i quá trình d y h c. - Nghiên c u, hoàn thi n và phát tri n các nguyên t c, m c tiêu d y h c; k ho ch, chương trình d y h c d a trên cơ s d ñoán xu hư ng phát tri n c a xã h i hi n ñ i, kh năng phát tri n c a khoa h c-k thu t-công ngh trong tương lai. - Tìm ki m nh ng phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c d y h c m i trên cơ s nh ng thành t u c a khoa h c-k thu t-công ngh hi n ñ i nh m nâng cao ch t lư ng và hi u qu c a công tác d y h c. - Nghiên c u, xây d ng các lý thuy t d y h c m i và kh năng ng d ng c a chúng vào th c ti n d y h c… 1.1.2.3. Phương pháp nghiên c u lý lu n d y h c Phương pháp nghiên c u lý lu n d y h c là t ng h p các cách th c mà nhà khoa h c s d ng ñ khám phá b n ch t và quy lu t c a quá trình d y h c; xây d ng m c tiêu, n i dung, phương pháp, phương ti n, hình th c t ch c và nh ng ñi u ki n d y h c c n thi t nh m ph c v cho vi c c i t o th c ti n d y h c. - Cơ s phương pháp lu n và phương hư ng nghiên c u c a lý lu n d y h c là ch nghĩa duy v t bi n ch ng và ch nghĩa duy v t l ch s . Do ñó, c n áp d ng các quan ñi m duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s trong nghiên c u lý lu n d y h c. Trong ñó, các quan ñi m cơ b n ch ñ o vi c nghiên c u lý lu n d y h c là: + Quan ñi m ti p c n h th ng M i quá trình (hay ho t ñ ng) d y h c là m t c u trúc-h th ng, cho nên khi nghiên c u quá trình d y h c c n nghiên c u nó m t các toàn di n. Các quá trình d y h c có m i quan h m t thi t v i các quá trình giáo d c và v i các quá trình khác c a xã h i, cho nên, khi nghiên c u các quá trình d y h c, nhà nghiên c u ph i ñ t ñ i tư ng nghiên c u này trong m i tương quan v i các quá trình giáo d c khác cũng như các hi n tư ng, các quá trình khác c a xã h i. + Quan ñi m ti p c n ho t ñ ng-nhân cách Các công trình nghiên c u lý lu n và th c nghi m tâm lý h c, giáo d c h c; các kinh nghi m giáo d c tiên ti n hi n nay ñã ch ra r ng giai ño n m i c a quá trình phát tri n giáo 10
  11. d c h c hi n ñ i và các phương pháp giáo d c-d y h c c th có hi u qu nh m ñ t ñư c m c tiêu ñào t o c a nhà trư ng Vi t Nam là giai ño n phát tri n lý lu n giáo d c-d y h c theo quan ñi m ti p c n ho t ñ ng-nhân cách tâm lý h c hi n ñ i. N i dung chính trong quan ñi m ñó là: ho t ñ ng là quy lu t chung nh t c a con ngư i; con ngư i là ch th c a ho t ñ ng; quan h c a con ngư i v i th gi i xung quanh và v i b n thân là quan h tác ñ ng qua l i; ho t ñ ng c a con ngư i có thành t ñ c thù là con ngư i vươn t i ñ i tư ng, chuy n s v t, hi n tư ng thành ñ i tư ng, thành s n ph m c a ho t ñ ng nh m th c hi n m c ñích c a mình, các quá trình này v a ch a ñ ng, v a th hi n và th c hi n h ng thú, ñ ng cơ...c a con ngư i v i tư cách là ch th c a ho t ñ ng. Trong quá trình ho t ñ ng và giao lưu, tâm lý c a con ngư i hình thành và phát tri n, tâm lý con ngư i v a là s n ph m ñ ng th i cũng v a là thành t c a ho t ñ ng. Phương pháp ti p c n ho t ñ ng bao hàm trong ñó c phương pháp ti p c n nhân cách nên g i chung là phương pháp ti p c n ho t ñ ng-nhân cách. T quan ñi m này ph i th y ñư c nhân cách c a h c sinh (HS) ch ñư c hình thành và phát tri n trong ho t ñ ng và b ng ho t ñ ng. T ñó d y h c ph i là quá trình lãnh ñ o, t ch c, ñi u khi n và t lãnh ñ o, t ch c, ñi u khi n các lo i hình ho t ñ ng nh n th c phong phú và ña d ng c a HS. + Quan ñi m ti p c n l ch s Nh ng thành t u c a nhân lo i ñư c hình thành và phát tri n trong quá trình hình thành và phát tri n c a nhân lo i. Tư tư ng, quan ñi m c a nh ng ngư i ñi sau (dù có m i m , có hi n ñ i ñ n ñâu) cũng manh nha t tư tư ng, quan ñi m c a nh ng ngư i ñi trư c, nh t là trong các lĩnh v c khoa h c xã h i. Cho nên, nh ng ñ i m i trong d y h c hi n nay ph i ñ ng trên quan ñi m k th a, phát tri n có ch n l c nh ng tinh hoa v d y h c c a các nhà giáo, c a th c ti n d y h c trong và ngoài nư c. Quán tri t các quan ñi m trên, có th th c hi n nghiên c u lý lu n d y h c theo nh ng phương hư ng xác ñ nh: + Nghiên c u thông qua các ngu n tài li u, các công trình nghiên c u trư c ñây, các sách báo, thông báo khoa h c... v d y h c (trong ñó có th tóm t t, lư c thu t, h th ng hóa nh ng v n ñ , nh ng lu n ñi m cơ b n); + Nghiên c u dư i d ng thí nghi m, th c nghi m trong th c t ; gi i thích khoa h c ho c mô t quá trình th c t c a vi c d y h c t ñó rút ra k t lu n khoa h c. - Các phương pháp nghiên c u c th + Các phương pháp nghiên c u lý lu n S d ng các phương pháp phân tích, t ng h p kinh nghi m d y h c t vi c nghiên c u các tài li u lý lu n trong và ngoài nư c có liên quan. + Các phương pháp nghiên c u th c ti n S d ng các phương pháp phân tích, t ng h p kinh nghi m t nghiên c u th c ti n d y h c. Các phương pháp nghiên c u th c ti n ñư c s d ng trong quá trình nghiên c u lý lu n d y h c là: Phương pháp quan sát: là phương pháp s d ng các giác quan (ho c các phương ti n thay th cho các giác quan) ñ thu th p các s li u, d ki n, các thông tin ph c v cho nhi m v nghiên c u. ðây là phương pháp nghiên c u ph bi n nh t trong nghiên c u lý lu n d y h c. Phương pháp ñàm tho i: là phương pháp thu th p thông tin nh m th c hi n nhi m 11
  12. v nghiên c u qua trò chuy n, trao ñ i tr c ti p v i ngư i ñư c kh o sát. Phương pháp t ng k t kinh nghi m: là s khái quát hóa nh ng kinh nghi m d y h c cùng lo i, x y ra trong nh ng ñi u ki n, hoàn c nh d y h c nh t ñ nh nào ñó ñ có th v n d ng vào nh ng ñ a bàn r ng rãi hơn nh m ph bi n nh ng bài h c kinh nghi m d y h c nào ñó. Phương pháp ñi u tra b ng Anket: là phương pháp nghiên c u trong ñó nhà nghiên c u s d ng m t h th ng câu h i nh m ñ ng th i thu th p ý ki n ch quan c a các thành viên trong c ng ñ ng v m t v n ñ ñ th c hi n nhi m v nghiên c u d y h c nào ñó. Phương pháp th c nghi m: là phương pháp trong ñó nhà nghiên c u ch ñ ng t o ra hi n tư ng mu n nghiên c u trong ñi u ki n ñư c kh ng ch nh t ñ nh ñ có th ño ñ c t m , ñánh giá chính xác s bi n ñ i b n ch t c a hi n tư ng dư i tác ñ ng c a nhà nghiên c u. Phương pháp tr c nghi m: tr c nghi m là công c ño bi u hi n, trình ñ nh n th c và m c ñ phát tri n nhân cách HS. Ngoài ra còn có các phương pháp nghiên c u khác như phương pháp nghiên c u thông qua s n ph m ho t ñ ng d y h c, phương pháp nghiên c u các tư li u, phương pháp chuyên gia… + Phương pháp toán h c Trong nghiên c u lý lu n d y h c, toán h c ñang ñư c s d ng r ng rãi v i hai m c ñích: S d ng các lý thuy t toán h c, các phương pháp logic toán h c ñ xây d ng các lý thuy t d y h c ho c xác ñ nh thông s liên quan t i ñ i tư ng nghiên c u, nh m tìm ra quy lu t v n ñ ng c a ñ i tư ng y. M c ñích s d ng toán h c ñây là ñ m b o cho quá trình suy di n ñư c tri t ñ , nh t quán. Dùng toán th ng kê ñ x lý các tài li u thu th p ñư c t các phương pháp nghiên c u khác nhau. K t qu x lý b ng toán th ng kê cho ta nh ng s li u khái quát, chính xác và ñáng tin c y v ñ i tư ng nghiên c u. Hi n nay phương pháp th ng kê toán h c trong nghiên c u giáo d c h c nói chung, d y h c nói riêng có th ñư c th c hi n thu n l i qua ph n m m th ng kê xã h i h c (SPSS FOR WINDOWS). 1.1.3. M i quan h gi a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác và v i các chuyên ngành khác c a giáo d c h c 1.1.3.1. M i quan h gi a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác - Thu c khoa h c xã h i, lý lu n d y h c có liên quan m t thi t v i các khoa h c xã h i khác như: tri t h c, xã h i h c, logic h c... + Tri t h c Tri t h c là khoa h c v các quy lu t chung nh t c a s phát tri n t nhiên, xã h i và tư duy con ngư i. Tri t h c cung c p nh ng cơ s phương pháp lu n cho khoa h c giáo d c, soi sáng b n ch t, ngu n g c sâu xa c a s v n ñ ng và phát tri n c a quá trình giáo d c t ng th cũng như các quá trình giáo d c b ph n (trong ñó có quá trình d y h c). Là m t b ph n c a tri t h c duy v t bi n ch ng, nh n th c lu n nghiên c u ngu n g c, các quy lu t cơ b n, các hình th c và phương pháp nh n th c th gi i khách quan. Lý lu n v nh n th c là cơ s phương pháp lu n c a lý lu n d y h c, vũ trang cho lý lu n d y h c nh ng quan ñi m khoa h c trong nghiên c u các quá trình d y h c. + Xã h i h c 12
  13. Xã h i h c là khoa h c nghiên c u các quy lu t ho t ñ ng và phát tri n xã h i, các quan h gi a con ngư i v i con ngư i trong xã h i, v ch ra nh ng ñ c ñi m phát tri n kinh t , văn hóa c a xã h i và nh ng nh hư ng c a chúng ñ n s hình thành và phát tri n nhân cách con ngư i trong xã h i. Nh ng ki n th c c a xã h i h c giúp cho lý lu n d y h c gi i quy t nh ng v n ñ v m c ñích, n i dung d y h c cũng như nghiên c u s tác ñ ng qua l i gi a gia ñình, nhà trư ng và c ng ñ ng xã h i trong vi c chăm lo trau d i, nâng cao trình ñ h c v n cho ngư i h c nh m th c hi n m c tiêu giáo d c xã h i: nâng cao dân trí, ñào t o nhân l c, b i dư ng nhân tài. + Logic h c Logic h c là khoa h c nghiên c u các quy lu t và hình th c c a tư duy, nghiên c u s suy lu n ñúng ñ n. Nh ng hi u bi t do logic h c cung c p giúp cho vi c nghiên c u và xây d ng lý lu n d y h c, cho quá trình ti n hành các ho t ñ ng d y h c ñư c th c hi n theo m t trình t h p lý nh m ñ t hi u qu t i ưu. Ngoài ra, các khoa h c xã h i khác (kinh t chính tr h c, ch nghĩa c ng s n khoa h c, lý lu n v nhà nư c và pháp quy n...) cũng cung c p nh ng cơ s khoa h c quan tr ng cho vi c nghiên c u các v n ñ v n i dung, phương pháp, hình th c t ch c d y h c. - Ph m vi nghiên c u c a lý lu n d y h c là con ngư i, là ngư i h c cho nên lý lu n d y h c có liên quan m t thi t v i các khoa h c nghiên c u v con ngư i như sinh lý h c và tâm lý h c. + Tâm lý h c Tâm lý h c là khoa h c nghiên c u các hi n tư ng tâm lý con ngư i, tâm lý HS. Do ñó, tâm lý h c v i các chuyên ngành c a nó, nh t là tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c sư ph m cung c p cho lý lu n d y h c nh ng cơ s khoa h c ñ xây d ng h th ng lý lu n d y h c phù h p v i ñ c ñi m tâm lý HS. + Sinh lý h c Sinh lý h c v i các chuyên ngành c a nó, nh t là sinh lý h c th n kinh c p cao ñư c coi là cơ s khoa h c t nhiên c a lý lu n d y h c. Vi c nghiên c u lý lu n d y h c ph i d a vào các tri th c c a sinh lý h c v s phát tri n h th ng th n kinh cao c p, v ñ c ñi m c a các lo i hình th n kinh, v ho t ñ ng c a h th ng tín hi u th nh t và th hai, v s v n ñ ng, h th ng tim m ch và hô h p... - Ngoài ra, cùng v i s phát tri n như vũ bão c a cách m ng khoa h c-k thu t và công ngh , lý lu n d y h c ngày càng ti p c n và v n d ng nh ng thành t u c a các khoa h c k thu t hi n ñ i như ñi u khi n h c, công ngh h c, tin h c...ñ t o nên nh ng cách th c t ch c, phương pháp, phương ti n m i trong lĩnh v c d y h c nh m t i ưu hóa hi u qu c a lĩnh v c ho t ñ ng này... M i liên h gi a các khoa h c trên ñư c th c hi n v i các hình th c khác nhau, cùng nhau nghiên c u v n ñ chung, lý lu n d y h c có th s d ng các c li u, các thu t ng và các lu n ñi m c a các khoa h c khác, v n d ng các phương pháp c a các khoa h c khác trong vi c nghiên c u quá trình d y h c... 1.1.3.2. M i quan h gi a lý lu n d y h c và các b ph n khác c a giáo d c h c - Là b ph n c a giáo d c h c hay sư ph m h c ñ i cương, lý lu n d y h c có quan h m t thi t v i các b ph n khác c a giáo d c h c như lý lu n giáo d c, lý lu n v t ch c, qu n lý và lãnh ñ o giáo d c trong nhà trư ng, lý lu n d y h c b môn... 13
  14. + Lý lu n giáo d c Lý lu n giáo d c bao g m h th ng tri th c v b n ch t, tính quy lu t c a quá trình giáo d c ph m ch t nhân cách con ngư i, HS và h th ng tri th c v nguyên t c, n i dung, phương pháp giáo d c. Lý lu n d y h c và lý lu n giáo d c là hai h th ng lý lu n nghiên c u hai quá trình b ph n c a quá trình giáo d c nhân cách toàn di n: quá trình d y h c và quá trình giáo d c. Hai quá trình này th ng nh t bi n ch ng v i nhau, cùng nhau ti n t i m c ñích chung là giáo d c nhân cách toàn di n. Lý lu n giáo d c cung c p cơ s khoa h c ñ xem xét, ñ xu t m c tiêu toàn di n trong d y h c; nh t là m c tiêu, n i dung, phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c giáo d c thái ñ (giá tr ) ñúng ñ n trong d y h c. + Lý lu n v t ch c, qu n lý giáo d c Lý lu n v t ch c, qu n lý giáo d c bao g m h th ng lý lu n v b n ch t, quy lu t c a quá trình t ch c, qu n lý trong giáo d c; v nguyên t c, n i dung, quy trình, phương pháp và hình th c t ch c, qu n lý giáo d c. Lý lu n v t ch c, qu n lý giáo d c cung c p nh ng cơ s khoa h c cho vi c t ch c, qu n lý ho t ñ ng d y h c có hi u qu . + Lý lu n d y h c b môn Lý lu n d y h c b môn là b ph n c a giáo d c h c hay sư ph m h c chuyên ngành. Lý lu n d y h c b môn nghiên c u b n ch t c a quá trình d y h c môn h c, thi t k n i dung h c v n cũng như xác ñ nh các nguyên t c, phương pháp, phương ti n, hình th c t ch c, các ki u ñánh giá k t qu d y h c môn h c phù h p m c tiêu d y h c môn h c nói riêng và m c tiêu ñào t o c p h c nói chung. Vi t Nam, trong m t trư ng hay khoa sư ph m, có bao nhiêu chuyên ngành sư ph m ñư c ñào t o thì s có b y nhiêu t chuyên ngành lý lu n d y h c b môn (như lý lu n d y h c môn Toán, lý lu n d y h c môn V t lý, lý lu n d y h c môn Sinh v t, lý lu n d y h c môn Văn, lý lu n d y h c môn Anh văn...). Lý lu n d y h c có tác d ng chung ñ i v i toàn b các ho t ñ ng d y-h c. ð ng th i lý lu n d y h c có vai trò t o cơ s khoa h c chung trên cơ s ñ m b o tính th ng nh t trong quan ñi m, phương pháp lu n ñ i v i quá trình d y h c các môn h c. Lý lu n d y h c có tác d ng ñ nh hư ng, h tr cho vi c v n d ng, ñi sâu vào quá trình d y-h c t ng b môn v i nh ng ñ c thù khác nhau mà lý lu n d y h c b môn có nhi m v nghiên c u và phát tri n thành các b ph n riêng c a lý lu n d y h c nói chung. Ngư c l i, s phát tri n c a lý lu n d y h c ph i d a trên nh ng c li u c th c a lý lu n d y h c b môn. Lý lu n d y h c và lý lu n d y h c b môn có quan h tương h , b sung cho nhau nh m m c ñích chung là nâng cao ch t lư ng và hi u qu c a quá trình d y h c. 1.2. QUÁ TRÌNH D Y H C Mu n ñi u khi n quá trình d y h c, trư c h t c n có nh ng hi u bi t khái quát v quá trình này. Nh ng hi u bi t chung, cơ b n nên nghiên c u ñó là: ñ c ñi m, khái ni m, c u trúc, b n ch t, ñ ng l c và logic c a quá trình d y h c. 1.2.1. ð c ñi m c a quá trình d y h c hi n nay ?. So v i nh ng năm trư c ñây, quá trình d y h c hi n nay có nh ng ñ c ñi m gì? Nh ng ñ c ñi m ñó ñư c th hi n nhà trư ng Vi t Nam ra sao? ?. V i tư cách là SV, là ngư i GV trong tương lai, có th rút ra nh ng bài h c c n thi t nào cho b n thân t các ñ c ñi m ñó? Quá trình d y h c hi n nay có các ñ c ñi m cơ b n sau: 1.2.1.1. Ho t ñ ng h c t p c a HS ñư c tích c c hóa trên cơ s n i dung d y h c ngày 14
  15. càng ñư c hi n ñ i hóa Th i ñ i hi n nay là th i ñ i siêu công nghi p v i ñ c ñi m chung là cách m ng khoa h c, k thu t và cách m ng xã h i phát tri n c c kỳ nhanh. N u như nh ng năm th p k 70 c a th k XX, tri th c nhân lo i tăng g p ñôi theo chu kỳ 8 năm, thì ñ n nay chu kỳ ñó ch còn 4 năm. S phát tri n như vũ bão c a xã h i, nh t là c a cách m ng khoa h c, k thu t- công ngh hi n nay khi n n i dung d y h c trong nhà trư ng không ng ng ñư c ñ i m i, ñư c hi n ñ i hóa. T th c t ñó n y sinh mâu thu n gi a kh i lư ng tri th c trong n i dung h c v n HS c n n m càng ngày càng nhi u hơn, ph c t p hơn trong khi ñó th i lư ng h c t p c a HS trong quá trình d y h c không th tăng. Hư ng gi i quy t tích c c mâu thu n này ñã và ñang ñư c th c hi n trong nhà trư ng hi n nay là ñ i m i phương pháp d y h c nh m tích c c hóa ho t ñ ng h c t p c a HS. Ngoài tính l ch s c th , tính tích c c hành ñ ng v n là b n ch t c a con ngư i. Trong nhà trư ng b y lâu, tính tích c c h c t p c a HS ít ñư c phát huy do l i d y h c th ñ ng. Vi c ñ i m i chương trình, sách giáo khoa ph thông Vi t Nam hi n nay ñòi h i HS ph i có thái ñ h c t p tích c c; HS ph i chú tr ng h c cách thu th p, x lý và s d ng thông tin t nhi u ngu n khác nhau thì m i ñáp ng yêu c u giáo d c-ñào t o c a nhà trư ng. Do ñó, GV trong quá trình d y h c không ch là ngư i cung c p thông tin mà quan tr ng hơn, h ph i là ngư i hư ng d n HS bi t cách t mình thu th p, x lý và s d ng thông tin. GV ngày nay ph i không ng ng ti p c n, tìm tòi, l a ch n và v n d ng các phương pháp d y h c sao cho có tác d ng tích c c hóa ñư c ho t ñ ng h c t p c a HS. 1.2.1.2. H c sinh hi n nay có v n s ng và năng l c nh n th c phát tri n hơn so v i HS các th h trư c (v i cùng ñ tu i) Nh ng k t qu nghiên c u c a các nhà tâm lý h c trong và ngoài nư c ñã cho th y: so v i HS cùng ñ tu i các th h trư c, HS ph thông hi n nay có v n hi u bi t, có năng l c nh n th c phát tri n hơn, thông minh hơn. • Theo New sweek (4-2001), t i Anh t năm 1945 ñ n nay ch s IQ ñã tăng trung bình 27 ñi m, M tăng 24 ñi m so v i năm 1918, Ác-hen-ti-na tăng 22 ñi m t năm 1964, ch s IQ cũng ñã tăng ñáng k m t lo t các nư c khác như Tây âu, Canada, Nh t b n...S tăng trư ng cao c a ch s IQ khi n th h tr em bình thư ng ngày nay ñã “sáng d ” g n b ng m c c a các b c thiên tài ngày hôm qua. S dĩ có s hơn h n này là do: - HS hi n nay thư ng xuyên ñư c ti p c n v i ngu n thông tin ña d ng, phong phú t các phương ti n truy n thông khác nhau. - HS hi n nay ch u nh hư ng tác ñ ng t nhi u phía khác nhau c a cu c s ng. - HS hi n nay ñã và ñang nh n ñư c ngày càng nhi u nh ng nh hư ng c a giáo d c v i h th ng các phương pháp tích c c. T ñó, trong quá trình d y h c c n ph i: - Tìm hi u kh năng nh n th c c a HS ñ d y h c cho phù h p. - Quan tâm khai thác v n s ng phong phú và ña d ng c a các em b ng các bi n pháp tích c c hóa tri th c c a HS trong quá trình d y h c như cho HS liên h tri th c cơ b n v i th c ti n; thông báo tài li u, thông tin mà các em tìm ki m ñư c... - T o ñi u ki n ñ HS có cơ h i phát huy ti m năng v n có c a mình b ng vi c t 15
  16. ch c các ho t ñ ng cho HS gi i quy t nh ng nhi m v , nh ng tình hu ng h c t p. 1.2.1.3. Nhu c u hi u bi t c a HS có xu hư ng vư t ra ngoài ph m vi n i dung tri th c, k năng do chương trình quy ñ nh Trong quá trình h c t p, nhu c u hi u bi t c a HS có xu hư ng vư t ra kh i ph m vi n i dung tri th c, k năng do chương trình quy ñ nh. Xu hư ng này th hi n ch HS thư ng chưa th a mãn v i h th ng tri th c ñư c cung c p trong chương trình, sách giáo khoa và các tài li u h c t p khác ñư c quy ñ nh. Các em luôn mu n bi t nhi u hơn, hi u sâu hơn nh ng ñi u ñã h c và nhi u ñi u m i l khác c a cu c s ng muôn màu muôn v nh m th a mãn nhu c u hi u bi t và các nhu c u c n thi t khác c a b n thân. ð ñáp ng xu hư ng trên: - Ngoài “ph n c ng”, chương trình d y h c c n thi t k các “ph n m m” trong các môn h c. - Tăng cư ng môn h c t ch n. - Luôn c p nh t thông tin trong quá trình d y h c. - Hư ng d n HS cách sưu t m, x lý, s d ng tài li u, thông tin ñ th c hi n các nhi m v h c t p. - T ch c các ho t ñ ng ngo i khóa môn h c, tham quan, h c nhóm, t h c...nh m phát huy ti m năng và h ng thú c a HS, t o ñi u ki n cho HS ki m nghi m, m mang v n hi u bi t c a mình, có kh năng thích ng nhanh v i cu c s ng sau này. 1.2.1.4. Quá trình d y h c hi n nay ñư c ti n hành trong ñi u ki n cơ s v t ch t, phương ti n d y h c ngày càng hi n ñ i Cùng v i s phát tri n như vũ bão c a cách m ng khoa h c, k thu t và công ngh , các phương ti n k thu t, máy móc xu t hi n ngày càng nhi u, ngày càng hi n ñ i. S phát tri n ñó thâm nh p và nh hư ng t i m i lĩnh v c c a cu c s ng xã h i; m i lo i hình, m i ngành h c, c p h c, trư ng l p trong h th ng giáo d c-ñào t o c a m i qu c gia làm chuy n bi n ch t lư ng c a cu c s ng, c a giáo d c-ñào t o. Các trư ng h c Vi t Nam hi n nay ñã và ñang ñư c quan tâm ñ u tư nâng c p cơ s v t ch t, phương ti n k thu t theo hư ng hi n ñ i nh m ph c v tích c c cho công cu c ñ i m i n i dung và phương pháp d y h c. V i th c t như v y, n u trình ñ s d ng các ñi u ki n, phương ti n d y h c c a GV các trư ng hi n nay chưa tương x ng thì d n ñ n s lãng phí ho c làm gi m hi u qu d y h c. Cho nên, GV c n tăng cư ng: - Tìm hi u cơ s v t ch t, phương ti n k thu t ph c v cho d y h c c a nhà trư ng, c a ñ a phương. - H c cách s d ng và không ng ng h c h i kinh nghi m s d ng các cơ s v t ch t, phương ti n k thu t d y h c. - Tích c c s d ng cơ s v t ch t, phương ti n k thu t d y h c s n có. - Tìm tòi, c i ti n và sáng t o các ñi u ki n, phương ti n k thu t d y h c ñ s d ng chúng m t cách có hi u qu . 1.2.2. Khái ni m và c u trúc c a quá trình d y h c 1.2.2.1. Khái ni m 16
  17. ?. Quá trình d y h c là gì? Cho ví d . Có nhi u cách ti p c n khái ni m c a quá trình d y h c. Quan ñi m c a Vưgotxky L. X (1896-1934) và nhi u nhà giáo d c ñương th i, d y h c là quá trình tương tác gi a ho t ñ ng d y c a GV và ho t ñ ng h c c a HS. Trong quá trình tương tác ñó, GV là ch th c a ho t ñ ng d y, HS là ch th c a ho t ñ ng h c. Mu n d y t t, ho t ñ ng d y c a GV ch nên gi vai trò ch ñ o, hư ng d n. V i vai trò này, GV m t m t ph i lãnh ñ o, t ch c, ñi u khi n nh ng tác ñ ng ñ n HS; m t khác ph i ti p nh n và ñi u khi n, ñi u ch nh t t thông tin ph n h i v k t qu h c t p th hi n trong quá trình, trong s n ph m ho t ñ ng h c t p c a HS. Ngư c l i, HS là ñ i tư ng ch u s tác ñ ng c a ho t ñ ng d y ñ ng th i l i là ch th c a ho t ñ ng h c. Mu n h c t t, HS ph i tuân theo s lãnh ñ o, t ch c, ñi u khi n c a GV, ñ ng th i ph i ch ñ ng, tích c c và sáng t o trong ho t ñ ng h c t p c a b n thân. Quá trình tương tác GV-HS nh m giúp HS lĩnh h i h th ng tri th c; hình thành h th ng k năng, k x o v n d ng tri th c; có kh năng v n d ng các thao tác trí tu ñ lĩnh h i và v n d ng tri th c có hi u qu qua ñó hình thành cho HS ý th c ñúng ñ n và nh ng ph m ch t nhân cách c a ngư i công dân. Theo quan ñi m này, d y h c có th hi u là quá trình ho t ñ ng ph i h p gi a GV và HS; trong ñó, ho t ñ ng c a GV ñóng vai trò ch ñ o, ho t ñ ng c a HS ñóng vai trò ch ñ ng nh m th c hi n m c ñích d y h c. Trong quá trình d y h c, GV th c hi n ho t ñ ng d y, HS th c hi n ho t ñ ng h c. Hai ho t ñ ng d y-h c ñư c ti n hành ph i h p, tương tác (hay ăn kh p) v i nhau. M c ñích cu i cùng c a ho t ñ ng này nh m b i dư ng cho HS h th ng tri th c, hi u bi t v m i v n ñ di n ra trong cu c s ng, h th ng k năng s ng (k năng ho t ñ ng trí và l c) ñ thông qua ñó hình thành cho HS quan ñi m và thái ñ ñúng ñ n ñ i v i b n thân, ñ i v i cu c s ng. 1.2.2.2. C u trúc c a quá trình d y h c ?. T c u trúc c a quá trình giáo d c (ñã h c môn Giáo d c h c ñ i cương), hãy v và trình bày sơ ñ c u trúc c a quá trình d y h c. C u trúc c a quá trình d y h c là c u trúc-h th ng. C u trúc c a quá trình d y h c bao g m m t h th ng các thành t v n ñ ng và phát tri n trong m i quan h bi n ch ng v i nhau. Theo cách ti p c n truy n th ng, các thành t cơ b n trong c u trúc c a quá trình d y h c bao g m: ñ i tư ng c a quá trình d y h c; ch th c a quá trình d y h c; m c ñích d y h c; n i dung d y h c; phương pháp, phương ti n, hình th c t ch c d y h c; k t qu d y h c; môi trư ng d y h c. ?. Trình bày c u trúc c a quá trình d y h c theo quan ñi m c a Jean Vial. Xem xét m i quan h gi a h c và d y trong quá trình d y h c, Jean Vial (1986) ñã cho r ng t bào c a quá trình d y h c là s tác ñ ng qua l i gi a GV, HS và ñ i tư ng (ðT) mà GV c n n m v ng ñ d y còn HS c n n m v ng ñ h c. Do ñó xu t hi n m t tam giác th hi n m i quan h gi a GV, HS và ðT. Tam giác có ba ñ nh là GV, HS và ðT (Hình 1 trang bên). 17
  18. ðT Tam giác này th hi n ba m i quan h c th : 1: Quan h GV và ðT 1 2 (GV n m v ng tri th c và cách d y) HS 2: Quan h HS và ðT GV 3 (HS n m ñư c cách h c, cách chi m lĩnh tri th c) Hình 1 3: Quan h GV và HS (quan h sư ph m và cá nhân) (Hình 1). ðT có th là m c tiêu (M), n i dung (N) M và phương pháp, phương ti n (P) d y h c. ð i tư ng ñó còn có th ñư c g i là khách th hay tri th c (M: HS n m ðT hay tri th c ñ làm gì? N: HS c n n m ðT hay tri th c c th nào? P N P: phương pháp n m ra sao?). T bào này ñư c bi u th b ng m t tam giác, g i là tam giác sư ph m Hình 2 v i ba ñ nh là M,N và P (Hình 2). M N u thay ðT trong tam giác (Hình 1) b ng tam giác M-N-P s có m t ngũ giác g i là ngũ giác sư ph m: M-N-P-GV-HS, ñây là c t lõi ñ c P N trưng c a quá trình d y h c. Sơ ñ này cho th y ñ y ñ quan h gi a m t y u t v i b n y u t khác c a GV H S Hình 3 ngũ giác sư ph m (NGSP) (Hình 3) NGSP này ñư c ñ t vào nh ng ñi u ki n và môi trư ng khác nhau s có nh ng tác ñ ng và nh hư ng qua l i khác nhau gi a NGSP v i ñi u ki n và môi trư ng tương ng. ð ng th i trong b n thân NGSP cũng có nh ng bi n ñ i c a t ng y u t t o nên nh ng hi u qu khác nhau c a ngũ giác sư ph m (Hình 4) dư i ñây: Môi trư ng qu c t Môi trư ng xã h i * Kinh t , văn hóa, xã h i, gia ñình, c ng ñ ng... * S n xu t, kinh doanh, nghiên c u, thi t k , d ch v û... Môi trư ng nhà trư ng M N P H GV S Hình 4 18
  19. V ñi u ki n cho ho t ñ ng c a NGSP có th k : - ði u ki n v cơ s v t ch t-k thu t như: trư ng s , phòng thí nghi m-th c hành, xư ng th c t p... - ði u ki n v thông tin bao g m: thư vi n, phòng máy tính, công ngh thông tin... - ði u ki n v qu n lý nhà trư ng như: qu n lý hành chính, tài chính, h c chính, qu n lý nhân l c...và cơ ch ñi u hành b máy như lu t l , n i quy, phân công, phân c p... V môi trư ng ho t ñ ng c a NGSP có th k : - Môi trư ng nhà trư ng: ho t ñ ng giáo d c, nghiên c u, ph c v , qu n lý... - Môi trư ng xã h i như: gia ñình, c ng ñ ng, xã h i, kinh t , văn hóa, s n xu t, kinh doanh, thi t k , nghiên c u, d ch v ... - Môi trư ng qu c t như: h p tác, trao ñ i... ng v i m i môi trư ng có các hình th c h c t p thích h p như h c t p trung hay không t p trung, h c ñ i m t th y trò hay h c t xa, h c theo l p hay h c cá nhân, h c ki u chính quy hay không chính quy... Tùy theo quan ni m v vai trò trung tâm c a giáo d c là GV hay HS, tùy theo quan ni m tr i v ñ i tư ng c n nh n m nh là ñào t o theo n i dung (trư c ñ i chi n th gi i l n th hai), ñào t o theo m c tiêu (vài th p k g n ñây) hay là chú tr ng ñ c bi t ñ n phương pháp, phương ti n (ñang xu t hi n xu th này) mà tam giác sư ph m, ngũ giác sư ph m có ki u ho t ñ ng khác nhau, th hi n ch y u vào m i quan h gi a các ñ nh. V n d ng thành t u c a các khoa h c hi n ñ i vào quá trình d y h c nh m giúp quá trình d y h c ñ t hi u qu t i ưu, còn nhi u cách ti p c n c u trúc quá trình d y h c khác nhau. (Ví d : c u trúc c a quá trình d y h c theo Công ngh d y h c c a Lê Khánh B ng, c u trúc c a quá trình d y h c theo Lý thuy t thông tin c a Nguy n Ng c Quang...). ?. T lý lu n v c u trúc c a quá trình d y h c có th rút ra bài h c kinh nghi m gì nh m nâng cao ch t lư ng và hi u qu quá trình d y h c? Tuy nhiên, dù ñư c xem xét dư i góc ñ nào thì ñi m chung trong các cách ti p c n c u trúc quá trình d y h c cũng v n là: c u trúc c a quá trình d y h c là c u trúc-h th ng. C u trúc c a quá trình d y h c bao g m m t h th ng các thành t (trong ñó, b n thân m i thành t l i là m t c u trúc-h th ng bao g m các y u t ) v n ñ ng, phát tri n trong m i quan h bi n ch ng và th ng nh t v i nhau t o nên s v n ñ ng, phát tri n chung c a c quá trình d y h c. Trong c u trúc ñó, GV và HS là hai thành t trung tâm, còn m c ñích d y h c là thành t ñ nh hư ng. K t qu d y h c là k t qu phát tri n c a toàn b h th ng. Do ñó, mu n nâng cao ch t lư ng và hi u qu c a quá trình d y h c ph i nâng cao ch t lư ng c a toàn b h th ng; nghiên c u quá trình d y h c ph i nghiên c u toàn di n (nghiên c u t t c các thành t ) và luôn luôn ñ t v n ñ nghiên c u (ví d nghiên c u v phương pháp d y h c) trong c u trúc-h th ng này ñ xem xét và gi i quy t. 1.2.3. B n ch t c a quá trình d y h c 1.2.3.1. Cơ s xác ñ nh b n ch t c a quá trình d y h c B n ch t c a quá trình d y h c ñư c xác ñ nh d a vào hai m i quan h cơ b n: - M i quan h gi a ho t ñ ng nh n th c có tính ch t l ch s xã h i loài ngư i (th hi n ho t ñ ng nghiên c u c a các nhà khoa h c) v i ho t ñ ng d y h c Trong quá trình phát tri n c a l ch s xã h i, ho t ñ ng nh n th c có trư c, ho t ñ ng 19
  20. d y h c có sau. Ho t ñ ng h c t p c a HS chính là ho t ñ ng nh n th c ñư c HS ti n hành trong môi trư ng d y h c (môi trư ng sư ph m). - M i quan h gi a d y và h c, gi a GV và HS Quá trình d y h c là quá trình tác ñ ng qua l i gi a GV và HS. Xét cho cùng, m i tác ñ ng c a GV ñ n HS ñ u nh m ñi u khi n có hi u qu m i quan h gi a HS và tài li u h c t p (TLHT). TLHT trình bày nh ng thông tin ph n ánh hi n th c khách quan ñư c ch n l c. Do ñó, ñi u khi n m i quan h HS-TLHT cũng t c là ñi u khi n ho t ñ ng nh n th c TLHT c a HS. K t qu d y h c ph n ánh t p trung k t qu nh n th c TLHT c a HS. Cho nên b n ch t c a quá trình d y h c ñư c xác ñ nh trong ho t ñ ng h c t p c a HS 1.2.3.2. B n ch t c a quá trình d y h c ?. Hãy phân tích và so sánh nh ng ñi m gi ng, khác nhau gi a quá trình nh n th c có tính l ch s xã h i và quá trình h c t p c a HS; t ñó rút ra b n ch t c a quá trình d y h c. a. Phân tích, so sánh ho t ñ ng nh n th c có tính l ch s xã h i c a loài ngư i và ho t ñ ng h c t p c a HS cho th y v cơ b n hai ho t ñ ng này gi ng nhau: - Gi ng nhau v ñ i tư ng: ñ i tư ng ho t ñ ng nh n th c có tính xã h i c a loài ngư i và ñ i tư ng ho t ñ ng h c t p c a HS ñ u là các s v t, hi n tư ng trong hi n th c khách quan mà con ngư i nói chung, ngư i h c nói riêng mu n tìm hi u, khám phá. - Gi ng nhau v phương th c: cách th c ho t ñ ng nh n th c có tính xã h i c a loài ngư i và cách th c h c t p c a HS ñ u là quá trình v n d ng các thao tác trí tu m t cách ch ñ ng, tích c c, sáng t o, ñ u tuân theo quy lu t (hay logic): t tr c quan sinh ñ ng ñ n tư duy tr u tư ng, t tư duy tr u tư ng ñ n th c ti n ñó là con ñư ng bi n ch ng c a s nh n th c chân lý, nh n th c hi n th c khách quan. Quy lu t này có th v n hành theo hai con ñư ng bi n ch ng: con ñư ng ñi t cái c th ñ n cái tr u tư ng ho c t cái ñơn nh t (cái riêng) ñ n cái khái quát (cái chung) và con ñư ng ñi t cái tr u tư ng ñ n cái c th ho c t cái khái quát (cái chung) ñ n cái ñơn nh t (cái riêng). - Gi ng nhau v m c ñích c n ñ t: c hai ho t ñ ng ñ u nh m tăng cư ng hi u bi t th gi i xung quanh ñ t n t i có ch t lư ng trong th gi i ñó. S gi ng nhau gi a ho t ñ ng nh n th c c a loài ngư i và ho t ñ ng h c t p c a HS ñư c th hi n qua b ng so sánh dư i ñây: Ho t ñ ng Ho t ñ ng nh n th c Ho t ñ ng h c t p c a loài ngư i c a HS Thành ph n ð i tư ng Hi n th c khách quan Hi n th c khách quan (Ví d : Niutơn tìm ra ñ nh lu t (Ví d : HS h c ñ bi t ñ nh lu t V n V nv th pd n v t h p d n) Phương th c V n d ng các thao tác ho t ñ ng V n d ng các thao tác ho t ñ ng trí trí tu :TQ TDTrT TT tu : TQ TDTrT TT Theo hai con ñư ng: Theo hai con ñư ng: C th Tr u tư ng C th Tr u tư ng Tr u tư ng C th Tr u tư ng C th M c ñích Tăng cư ng hi u bi t Tăng cư ng hi u bi t 20
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học