Giáo trình Loại thể văn học: Phần 2

LOAÏI KÒCH Kòch ñaõ ra ñôøi raát laâu trong lòch söû vaên minh cuûa nhaân loaïi. Ngay töø thôøi kyø coå ñaïi Hy laïp kòch ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu röïc rôõ, vôùi nhöõng teân tuoåi nhö Et-sil, Xaphoâel, Oriphind. Ñeán thôøi Phuïc höng kòch ñöôïc phaùt trieån vôùi thieân taøi cuûa Seâch pia. Kòch coå ñieån vôùi nhöõng teân tuoåi noåi tieáng nhö Moâlier,Ra-xin, Cor-naây. Theá kæ thöù XVIII, XIX, kòch ñöôïc phaùt trieån ôû Ñöùc vôùi teân tuoåi cuûa Leùt-xinh, Gôùt, Sinle, ôû Nga vôùi Puskin, Goâgoân, OÁt-troátxki ñaõ mang laïi cho kòch nhöõng thaønh töïu lôùn. ÔÛ Vieät Nam, maõi ñeán nhöõng naêm hai möôi cuûa theá kyû XX môùi coù kòch noùi. Vôû kòch ñöôïc trình dieãn ñaàu tieân laø vôû kòch Cheùn thuoác ñoäc cuûa Vuõ Ñình Long, coâng dieãn laàn ñaàu tieân ôû Haø Noäi vaøo thaùng 10 naêm 1921, sau ñoù moät soá vôû kòch khaùc ñöôïc coâng dieãn, nhö: Toøa aùn löông taâm cuûa Vuõ Ñình Long, Baïn vaø vôï cuûa Nguyeãn Höõu Kim, Uyeân Öông vaø Hoaøng Moäng Ñieäp cuûa Vi Huyeàn Ñaéc. Veà hình thöùc ngheä thuaät caùc vôû kòch naøy coøn giaûn ñôn, khaùi nieäm, nhaân vaät chæ laø caùi loa phaùt ngoân cho moät tö töôûng, moät khaùi nieäm, chöa coù cuoäc soáng rieâng, chöa sinh ñoäng, chöa coù tính caùch. Töø naêm 1930 trôû ñi kòch noùi Vieät Nam tieán theâm moät böôùc theo hai xu höôùng ngheä thuaät: laõng maïn vaø hieän thöïc. Caùc vôû kòch hieän thöïc, nhö Khoâng moät tieáng vang cuûa Vuõ Troïng Phuïng, Oâng kyù coùp, Kim tieàn cuûa Vi Huyeàn Ñaéc. Caùc vôû kòch laõng maïn nhö Mô hoa, Ghen, Nhöõng böùc thö tình cuûa Ñoaøn Phuù Töù, Tuïc luî cuûa Khaùi Höng. Ngoaøi ra coøn coù kòch vôùi ñeà taøi lòch söû nhö Anh Nga cuûa Phaïm Huy Thoâng, Vuõ Nhö Toâ cuûa Nguyeãn Huy Töôûng. Veà ngheä thuaät, kòch giai ñoaïn naøy ñaõ coù nhieàu tieán boä. Nhaân vaät ñaõ ñöôïc xaây döïng sinh ñoäng, coù chieàu saâu noäi taâm, coù caù tính roõ reät, boá cuïc chaët cheõ, kòch tính ñaõ ñöôïc naâng leân moät böôùc. Sau caùch maïng thaùng Taùm, kòch ñaõ kòp thôøi baét nhòp vôùi cuoäc soáng daân toäc, phuïc vuï cho nhu caàu caùch maïng vaø khaùng chieán. Nhöõng vôû kòch cuûa Nguyeãn Huy Töôûng nhö Baéc Sôn, Nhöõng ngöôøi ôû laïi laø nhöõng vôû kòch tieâu bieåu cho thôøi kyø naøy. Hoaø bình laäp laïi, mieàn Baéc tieán leân xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi vaø ñaëc bieät laø trong söï nghieäp choáng Mó cöùu nöôùc, kòch phaùt trieån raát maïnh. Nhöõng vôû kòch tieâu bieåu cho thôøi kyø naøy ñeàu xoay quanh hai chuû ñeà lôùn laø xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû mieàn Baéc vaø ñaáu tranh giaûi phoùng mieàn Nam, thoáng nhaát toå quoác, nhö caùc vôû: Giaùo sö Hoaøng cuûa Böûu Tieán, Moät ñaûng vieân cuûa Hoïc Phi, Noåi gioù cuûa Ñaøo Hoàng Caåm, Tieàn tuyeán goïi cuûa Traàn Quaùn Anh… Sau ngaøy ñaát nöôùc hoaøn toaøn giaûi phoùng toå quoác thoáng nhaát vaø tieán haønh coâng cuoäc ñoåi môùi, cuoái nhöõng naêm taùm möôi ñaàu chín möôi, kòch phaùt trieån raàm roä, vôùi teân tuoåi nhaø vieát kòch treû Löu Quang Vuõ vaø moät soá ngöôøi khaùc. Hieän nay kòch cuõng ñang töï tìm toøi moät con ñöôøng ñi môùi ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån trong ñôøi soáng kinh teá thò tröôøng, nhaát laø khi phim truyeàn hình ñang phaùt trieån raàm roä nhö hieän nay. Hình thöùc goïn nheï vôùi loaïi hình saân khaáu nhoû coù leõ laø moät höôùng ñi caàn phaûi khuyeán khích, tuy nhieân vaãn phaûi coù nhöõng nhaø haùt lôùn vaø nhöõng ñoaøn kòch mang taàm côõ quoác gia giöõ vai troø chuû ñaïo cho neàn kòch caùch maïng Vieät Nam. I. Kòch phaûn aùnh cuoäc soáng cuï theå vaø tröïc tieáp Kòch vieát ra laø ñeå dieån vieân bieåu dieån treân saân khaáu ñeå soá ñoâng khaùn giaû xem cuøng moät luùc do ñoù coù tính cuï theå vaø tröïc tieáp. Caùc nhaân vaät ñöôïc caùc dieãn vieân saém vai, ñi ñöùng, noùi naêng, haønh ñoäng treân saân khaáu sao cho ñuùng nhö yù ñoà cuûa taùc giaû ñònh theå hieän nhöõng con ngöôøi ngoaøi ñôøi qua ñoù tính caùch nhaân vaät daàn daàn boäc loä. Treân saân khaáu moïi vieäc dieãn ra y heät nhö ngoaøi ñôøi, ngöôøi xem bò cuoán huùt vaøo söï vieäc ñaáu tranh treân saân khaáu caêng thaúng, hoài hoäp nhö ñang chöùng kieán söï vieäc xaûy ra, nhö laø moät nhaân chöùng, do 37 ñoù ngöôøi xem nhö cuõng muoán tham gia cuøng haønh ñoäng vôùi nhaân vaät, vì vaäy kòch coù taùc duïng giaùo duïc raát lôùn , coù söùc taäp hôïp loâi cuoán raát maïnh , tính cuï theå vaø tröïc tieáp cuûa kòch theå hieän raát roõ. Kòch coù khaû naêng phaûn aùnh cuoäc soáng vôùi taát caû tính cuï theå phöùc taïp cuûa noù. Ngöôøi xem troâng thaáy tröïc tieáp quaù trình ñaáu tranh, xung ñoät giöõa nhöõng lôïi ích caù nhaân vaø nhöõng lôïi ích xaõ hoäi cuûa caùc nhaân vaät, söï va chaïm giöõa nhöõng löïc löôïng lòch söû vaø xaõ hoäi maø caùc nhaân vaät ñoù laø nhöõng ñaïi dieän tieâu bieåu. Tính cuï theå, tröïc tieáp trong vieäc taùi hieän nhöõng xung ñoät cuoäc soáng khieán kòch coù taùc duïng tröïc tieáp hôn nhöõng ngheä thuaät khaùc. Ngheä thuaät kòch laø söï keát hôïp chaët cheõ giöõa hai yeáu toá: kòch baûn vaø bieåu dieãn. Ñoù laø hai ngheä thuaät coù tính chaát ñoäc laäp töông ñoái nhöng laïi taïo thaønh moät khoái thoáng nhaát, lieân quan chaët cheõ vôùi nhau. Do ñoù ngöôøi vieát kòch phaûi am hieåu nhöõng quy luaät bieåu dieãn treân saân khaáu. Kòch baûn laø moät loaïi hình vaên hoïc, noù gaàn vôùi truyeän , nhöng kòch laø ñeå bieåu dieãn, neân noù phaûi tuaân theo quy taéc bieåu dieãn. Trong truyeän vai troø cuûa ngöôøi keå chuyeän raát quan troïng. Coù theå noùi khoâng moät trang naøo, thaäm chí moät doøng naøo laïi vaéng maët ngöôøi keå chuyeän. Ngöôøi keå chuyeän bieát tröôùc heát moïi chuyeän vaø keå laïi cho ñoäc giaû bieát. Trong chuyeän, moïi haønh ñoäng, moïi vieäc laøm, moïi söï kieän xaûy ra ñeàu do söï “giaät daây” cuûa taùc giaû. Trong kòch, ngöôøi vieát kòch chæ coù theå ñeå cho caùc nhaân vaät “töï aên noùi laáy”. Trong kòch caùc nhaân vaät ñeàu ñöôïc xaây döïng duy nhaát baèng ngoân ngöõ cuûa hoï, chöù khoâng phaûi baèng ngoân ngöõ moâ taû hoï. Ngöôøi vieát kòch phaûi chuù yù taát caû nhöõng ñieàu vieát ra trong vôû kòch ñeàu coù theå bieåu dieãn treân saân khaáu. II. Haønh ñoäng laø phöông tieän theå hieän chuû yeáu cuûa kòch Nhìn vaøo moät vôû kòch, chuùng ta töôûng chöøng nhö kòch chæ khaùc truyeän ôû choã vieát baèng ñoái thoaïi maø thoâi. Nhöng nhieàu taùc phaåm vieát baèng ñoái thoaïi maø vaãn khoâng phaûi laø kòch, tính kòch khoâng phaûi chæ ôû choã ñoái thoaïi maølaø ôû choã haønh ñoäng cuûa nhöõng con ngöôøi ñoái ñaùp vôùi nhau. Chæ nhöõng caâu ñoái thoaïi coù chöùa ñöïng moät haønh ñoäng môùi laøm ñöôïc thaønh kòch. Kòch laø haønh ñoäng. Nguyeân lyù naøy ñaõ ñuôïc Aristtote tìm ra caùch ñaây hôn 2000 naêm vaøo thôøi kyø höng thònh röïc rôõ cuûa neàn kòch coå ñaïi. Nguyeân lyù naøy ngaøy caøng ñöôïc xaùc minh qua thöïc tieãn saân khaáu vaø ñöôïc boå xung phaùt trieån. Vaäy theá naøo laø haønh ñoäng? Haønh ñoäng laø hoaït ñoäng coù yù thöùc cuûa con ngöôøi nhaèm thay ñoåi moâi tröôøng chung quanh. Thuoäc tính chuû yeáu cuûa haønh ñoäng laø coù muïc ñích. Aristtote goïi kòch laø söï baét chöôùc haønh ñoäng, kòch ñöôïc xaây döïng baèng haønh ñoäng cuõng nhö aâm thanh ñoái vôùi aâm nhaïc, maøu saéc ñoái vôùi hoäi hoïa, haønh ñoäng laø ngoân ngöõ cuûa kòch, laø phöông tieän theå hieän chuû yeáu cuûa kòch. Baát cöù moät yù naøo cuûa ngöôøi saùng taùc cuõng ñeàu phaûi ñöôïc theå hieän baèng haønh ñoäng, ví duï muoán noùi leân caûnh trôøi möa, ngöôøi hoïa só theå hieän baèng ñöôøng neùt, maøu saéc, ngöôøi vieát truyeän coù theå taû côn nöôùc döõ doäi ra sao, coøn ngöôøi vieát kòch phaûi ñöôïc theå hieän baèng haønh ñoäng nhö laáy noùn che, xaén quaàn aùo leân cho ñôõ öôùt, tìm choå truù aån … Chính vì duøng haønh ñoäng ñeå theå hieän neân kòch phaûn aùnh cuoäc soáng cuï theå vaø tröïc tieáp. Ngöôøi xem kòch thaáy cuoäc soáng hieän ngay tröôùc maét, nghe thaáy beân tai. Hoäi hoïa cuõng cuï theå nhöng ngöng ñoïng khoâng coù aâm thanh. Kòch laø böùc tranh vöøa coù haønh ñoäng vöøa coù aâm thanh. Ñaây chính laø öu theá cuûa kòch so vôùi caùc theå loaïi khaùc. 38 Ngöôøi vieát truyeän coù theå taû yù ñònh mong öôùc cuûa nhaân vaät, nhöng ngöôøi vieát kòch phaûi tìm caùch taïo ñieàu kieän cho nhaân vaät haønh ñoäng ñeå loä roõ yù ñònh, mong öôùc aáy ra. Ngöôøi ñoäc giaû ñoïc truyeän qua chöõ vieát maø hình dung ra caùc nhaân vaät, coøn ngöôøi khaùn giaû xem kòch thì nhìn ngay caùc nhaân vaät ñoù haønh ñoäng treân saân khaáu. Haønh ñoäng ñoái vôùi kòch cuõng nhö chöõ vieát ñoái vôùi truyeän. Moãi vôû kòch phaûi laø taùc phaåm ngheä thuaät troïn veïn theå hieän moät tö töôûng nhaát ñònh, muoán theá noù phaûi xoay quanh moät haønh ñoäng lôùn, phuïc vuï cho tö töôûng cuûa vôû kòch, caùc haønh ñoäng khaùc phaûi xoay quanh vaø phuïc vuï cho haønh ñoäng chính. Ngöôøi vieát phaûi bieát choïn loïc nhöõng haønh ñoäng naøo phuïc vuï cho chuû ñeà töôûng cuûa vôû kòch chöù khoâng ñöôïc lan man laøm loaõng vôû kòch. Haønh ñoäng trong kòch phaûi taäp trung, nghóa laø toaøn boä phaûi nhaèm moät lôïi ích nhaát ñònh. Trong moãi vôû kòch ñeàu coù ñöôøng daây haønh ñoäng chính, ngöôøi ta goïi ñoù laø haønh ñoäng xuyeân cuûa vôû. Nhöng haønh ñoäng trong kòch khoâng nhöõng caàn taäp trung maø coøn caàn maïnh meõ nöõa thì môùi laøm loä roõ tính caùch cuûa nhaân vaät, môùi coù söùc haáp daãn. Trong cuoäc soáng, con ngöôøi muoán haønh ñoäng maïnh meõ caàn coù hai ñieàu kieän: Vöøa coù yù muoán tha thieát ñaït cho ñöôïc muïc ñích vöøa gaëp phaûi khoù khaên trôû ngaïi lôùn, baét ngöôøi ta phaûi haønh ñoäng maïnh meõ, ñaáu tranh vöôït khoù khaên ñeå ñaït muïc ñích. “Löûa thöû vaøng gian nan thöû söùc”, trong cuoäc ñaáu tranh caøng quyeát lieät bao nhieâu thì tính caùch, phaåm chaát con ngöôøi caøng loä roõ baáy nhieâu. Nhöõng khoù khaên trôû ngaïi ñoù coù khi do hoaøn caûnh töï nhieân, coù khi do moät caù nhaân, moät toå chöùc gaây ra. Hoï haønh ñoäng nhaèm caûn trôû haønh ñoäng xuyeân chính, ta goïi ñoù laø phaûn haønh ñoäng. Haønh ñoäng gaén boù chaët cheõ vôùi tính caùch nhaân vaät. Cuøng moät hoaøn caûnh moãi ngöôøi haønh ñoäng khaùc nhau, coù ngöôøi haønh ñoäng cao thöôïng, coù ngöôøi haønh ñoäng thaáp heøn, cho neân khi xaây döïng haønh ñoäng, tröôùc heát caàn caên cöù vaøo tính caùch nhaân vaät. Moãi nhaân vaät trong vôû kòch ñeàu coù moät nhieäm vuï nhaát ñònh ñoái vôùi toaøn boä vôû kòch, ngöôøi ta goïi ñoù laø nhieäm vuï toái cao cuûa nhaân vaät. Anh ta haønh ñoäng nhaèm vaøo muïc tieâu ñoù, ta goïi ñoù laø haønh ñoäng xuyeân cuûa nhaân vaät. haønh ñoäng xuyeân ñoù nhaèm phuïc vuï cho nhieäm vuï toái cao cuûa nhaân vaät. ÔÛ moãi hoaøn caûnh cuï theå, anh ta laïi coù moät muïc tieâu cuï theå vaø coù moät haønh ñoäng cuï theå ñeå ñaït muïc tieâu ñoù, ta goïi laø nhieäm vuï töøng luùc. Tuy nhieân nhieäm vuï töøng luùc ñeàu phaûi phuïc vuï tröïc tieáp hay giaùn tieáp cho nhieäm vuï toái cao, vaø haønh ñoäng töøng luùc cuõng phaûi phuø hôïp vôùi haønh ñoäng xuyeân cuûa nhaân vaät. Haønh ñoäng töøng luùc cuûa nhaân vaät keát thaønh moät chuoãi haønh ñoäng ta goïi ñoù laø ñöôøng daây haønh ñoäng, veõ neân tính caùch cuûa nhaân vaät. Ñöôøng daây haønh ñoäng thöôøng laø taêng daàøn töø choã nheï nhaøng tôùi choã kieân quyeát, töø choã ñôn giaûn ñeán choã phöùc taïp. Trong taát caû nhöõng haønh ñoäng cuûa nhaân vaät, coù nhöõng haønh ñoäng ñôn giaûn vaø haønh ñoäng phöùc taïp. Haønh ñoäng ñôn giaûn khoâng coù nguyeân nhaân taâm lyù saâu xa, coøn haønh ñoäng phöùc taïp coù nhöõng nguyeân nhaân saâu xa naèm trong taâm lyù nhaân vaät. Haønh ñoäng cuûa con ngöôøi coù hai phaàn, moät phaàn chuùng ta nhìn thaáy roõ ngay, theå hieän ra beân ngoaøi vaø moät phaàn naèm trong taâm lyù nhaân vaät khoù nhaän ra, Xtanilapki goïi ñoù laø haønh ñoäng beân ngoaøi vaø phaàn haønh ñoäng beân trong (coøn goïi laø phaàn haønh ñoäng noäi taâm). Haønh ñoäng beân ngoaøi vaø haønh ñoäng beân trong ñeàu gaén lieàn vôùi tính caùch cuûa nhaân vaät. Haønh ñoäng beân ngoaøi chính laø phaûn aùnh haønh ñoäng beân trong vaø do ñoù chòu söï thuùc ñaåy cuûa haønh ñoäng beân trong. Hai luoàng naøy coù khi raát gaàn nhau, nhöng cuõng coù khi raát xa 39 nhau. Coù nhöõng ngöôøi yeâu ai thì voà vaäp, chieàu chuoäng, saên soùc, gheùt ai thì ra maët traùch cöù xoû xieân. Nhöng nhöõng ngöôøi coù baûn lónh thì thöôøng khoâng muoán ñeå loä tình caûm thaät cuûa mình ra. Coù khi yeâu laïi toû veû beà ngoaøi nghieâm khaéc, laõnh ñaïm, coù khi gheùt nhöng vaãn giöõ lòch söï, saên soùc. Kòch thôøi xöa chaát phaùc, thaønh thaät, tính caùch nhaân vaät theá naøo thì boäc loä qua aên noùi vaø haønh ñoäng theá aáy. Kòch thôøi nay tính caùch nhaân vaät theå hieän phöùc taïp hôn. Haønh ñoäng beân trong theå hieän chieàu saâu cuûa vôû kòch, do ñoù raát quan troïng. Coù nhöõng taùc giaû non tay, kòch vieát ra môùi xem thaáy raát nhieàu haønh ñoäng, nhöng toaøn haønh ñoäng beân ngoaøi. Caùc nhaân vaät tranh caõi nhau, khoùc loùc thaûm thieát hoaëc vui cöôøi thoaûi maùi, nhöng trong loøng hoï thì roãng tueách, saân khaáu luùc naøo cuõng nhoän nhaïo nhöng khi ra veà khaùn giaû queân saïch, khoâng coù gì ñaùng suy nghó caû, vôû kòch thieáu chieàu saâu taâm lyù. Traùi laïi coù nhöõng vôû kòch treân saân khaáu moïi ngöôøi ñi ñöùng khoan thai, noùi naêng chaäm raõi aáy theá maø sao taâm traïng beân trong cuûa hoï saâu xa phong phuù ñeán theá. Khi ra veà khaùn giaû cöù bò nhöõng nhaân vaät cuûa vôû kòch aùm aûnh maõi khoâng thoâi. Kòch cuûa hoï môùi ñaàu töôûng nhö ít hoaït ñoäng, nhaït nheõo, nhöng ñoïc kyõ ta thaáy chuùng raát nhieàu haønh ñoäng, khoâng phaûi beân ngoaøi maø töø beân trong, ôû söï phaùt trieån noäi taâm cuûa nhaân vaät. Döôùi veû ngoaøi bình thöôøng aån naùu moät luoàng haønh ñoäng beân trong maõnh lieät, phong phuù, phöùc taïp. Haønh ñoäng beân ngoaøi laøm ngöôøi ta cöôøi, laøm ngöôøi ta giaûi trí. Coøn haønh ñoäng beân trong truyeàn caûm, gaây xuùc ñoäng vaø sai khieán taâm hoàn chuùng ta. Moät vôû kòch hay laø keát hôïp nhuaàn nhuyeãn caû hai loaïi haønh ñoäng : Vôû kòch vöøa haáp daãn, vöøa saâu saéc. Suy nghó cuõng laø moät hình thöùc haønh ñoäng treân saân khaáu. Coù khi nhaân vaät chaúng noùi naêng gì caû maø chæ suy nghó ñeå tìm caùch ñaït ñöôïc muïc ñích, haønh ñoäng saân khaáu khoâng phaûi ngöng treä maø vaãn tieáp dieãn lieân tuïc. Nhöõng phuùt im laëng trong kòch, haønh ñoäng beân ngoaøi coù veû ngöng treä, nhöng haønh ñoäng beân trong vaãn dieãn ra maïnh meõ, coù khi coøn maïnh meõ hôn nöõa. Nhöõng phuùt ngöøng noåi tieáng cuûa Tseâkhoáp coù söùc maïnh ñi saâu vaøo noäi taâm vaø laøm noåi roõ cuoäc soáng taâm hoàn cuûa caùc nhaân vaät. Haønh ñoäng kòch laø moät vaán ñeà heát söùc roäng lôùn vì kòch töùc laø baét chöôùc haønh ñoäng. Nhieäm vuï cuûa ngöôøi dieãn vieân laø haønh ñoäng treân saân khaáu tuøy theo nhaân vaät maø mình phuï traùch. nhieäm vuï cuûa ngöôøi ñaïo dieãn laø toå chöùc haønh ñoäng treân saân khaáu. Coøn ngöôøi vieát kòch laøngöôøi cung caáp chaát lieäu haønh ñoäng cho ñaïo dieãn vaø dieãn vieân, thoâng qua ñoù veû neân nhöõng tính caùch vaø phaùt trieån moät quan ñieåm, moät tö töôûng nhaát ñònh. III. Xung ñoät theå hieän tö töôûng cuûa vôû kòch Xtanixlapxki coù noùi: “Moïi haønh ñoäng ñeàu vaáp phaûi phaûn haønh ñoäng maø phaûn haønh ñoäng laïi thuùc ñaåy haønh ñoäng. Theá laø toát vaø chuùng ta caàn hoan ngheânh hieän töôïng ñoù, vì phaûn haønh ñoäng taát nhieân gaây neân moät loaït haønh ñoäng môùi. Chuùng ta caàn moät söï xung ñoät lieân tuïc, noù taïo neân ñaáu tranh, caõi coï, xoâ xaùt, noù kích thích tính tích cöïc, ñaåy maïnh chaát haønh ñoäng laø thöù neàn taûng cho ngheä thuaät cuûa chuùng ta. Neáu nhö khoâng coù phaûn haønh ñoäng naøo heát vaø moïi thöù ñeàu yeân oån caû thì caùc dieãn vieân vaø caùc nhaân vaät maø hoï thuû vai khoâng coù vieäc gì maø laøm treân saân khaáu caû. Vôû kòch khoâng coù tính haønh ñoäng, vaø do ñoù maát caû tính saân khaáu”.1 Cuoäc ñaáu tranh giöõa hai löïc löôïng trong moät vôû kòch daãn ñeán xung ñoät. Xung ñoät raát caàn thieát ñeå kích thích haønh ñoäng, ñeå loâi quaán söï chuù yù cuûa khaùn giaû. Tuy nhieân ñoù chöa 1 Chuyeån daãn theo Nguyeãn Nam. Tìm hieåu ngheä thuaät vieát kòch. Vuï vaên hoaù quaàn chuùng xuaát baûn. Haø Noäi, 1969. Tr. 32,33. 40 phaûi laø muïc ñích vaø chöùc naêng chuû yeáu cuûa xung ñoät. Vai troø chuû yeáu cuûa xung ñoät laø nhaèm theå hieän tö töôûng. Vaäy xung ñoät laø gì ? Xung ñoät laø giai ñoaïn phaùt trieån cao cuûa maâu thuaãn. Trong moãi hieän töôïng cuûa söï soáng coù moät maâu thuaãn chuû choát naèm trong hieän töôïng ñoù. Maâu thuaãn naøy phaùt trieån tieäm tieán aâm æ vaø khi ñaõ chín muoài thì noå thaønh xung ñoät. Ví duï : giai caáp tö saûn xuaát hieän ñoàng thôøi keùo theo söï xuaát hieän cuûa giai caáp coâng nhaân. Hai giai caáp naøy maâu thuaãn vôùi nhau, aâm æ, daãn ñeán chieán tranh caùch maïng. Ñoù laø maâu thuaãn lôùn dieãn ra treân phaïm vi toaøn xaõ hoäi. Nhöng cuõng coù nhöõng maâu thuaãn nhoû naèm trong nhöõng hieän töôïng bình thöôøng cuûa cuoäc soáng. Ví duï : hai quyeàn lôïi khaùc nhau, hai tö töôûng, hai tình caûm, hai caùch suy nghó, hai trình ñoä khaùc nhau … Baát cöù maâu thuaãn naøo phaùt trieån cuõng phaûi daãn tôùi xung ñoät vaø tôùi giaûi quyeát. Tuy nhieân maâu thuaãn daãn tôùi xung ñoät phaûi coù nhöõng ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh nhaát ñònh. Hai ngöôøi tính neát khaùc nhau nhöng ôû xa nhau thì maâu thuaãn giöõa hoï chaúng bao giôø noå thaønh xung ñoät caû. nhöng neáu ñeå hoï ôû gaàn nhau, taïo ñieàu kieän naøo ñoù thì maâu thuaãn giöõa hoï seõ noå thaønh xung ñoät. Xung ñoät coù taùc duïng thuùc ñaåy caùc nhaân vaät haønh ñoäng maïnh meõ vaø tích cöïc, ngöôøi vieát kòch phaûi bieát taïo ñieàu kieän ñeå maâu thuaãn phaùt trieån thaønh xung ñoät. Maâu thuaãn trong cuoäc soáng raát nhieàu, ngöôøi vieát kòch phaûi bieát choïn maâu thuaãn veà tö töôûng. Coù theá taùc phaåm môùi coù giaù trò veà tö töôûng, môùi khaùm phaù böôùc phaùt trieån bieän chöùng tö töôûng cuûa con ngöôøi vaø môùi coù taùc duïng giaùo duïc tö töôûng cho khaùn giaû vaø vôû kòch môùi saâu saéc. Nhieàu vôû kòch xaây döïng treân nhöõng maâu thuaãn vuïn vaët: anh noï hieåu laàm anh kia, hai ngöôøi tranh nhau moät moái tình, moät quyeàn lôïi naøo ñoù … roài taïo ra nhöõng tình tieát ly kyø, raéc roái … nhöõng vôû kòch nhö vaäy thieáu haún söùc naëng veà tö töôûng. Moãi vôû kòch coù theå cung caáp cho khaùn giaû moät soá kieán thöùc veà khoa hoïc, kyõ thuaät, lòch söû, phong tuïc. Tuy nhieân caùi chính vaãn laø noäi dung tö töôûng cuûa taùc phaåm. Neáu khaùn giaû muoán naâng cao trình ñoä khoa hoïc kyõ thuaät thì neân tìm ñoïc saùch khoa hoïc kyõ thuaät hôn laø ñi xem kòch. Moät soá ngöôøi vieát kòch maûi chaïy theo xung ñoät veà kyõ thuaät saûn xuaát, xung ñoät giöõa caùc nhaân vaät chæ laø xung ñoät xung quanh vieäc duøng maùy naøy toát hay maùy kia toát, coù caáy ñöôïc gioáng luùa noï ôû hôïp taùc xaõ mình hay khoâng . Cuoái cuøng vôû kòch chæ xoay quanh cuoäc caõi vaõ veà kyõ thuaät maø thoâi. Nhöõng nhaân vaät ôû ñaây môø nhaït vaø khaùn giaû ít thaáy ñôøi soáng tö töôûng tình caûm cuûa ho. Ngöôøi vieát kòch chæ thaáy maùy maø khoâng thaáy ngöôøi, chæ thaáy kyõ thuaät maø khoâng thaáy tö töôûng, tình caûm. Phaûi nhìn thaáy beân trong maâu thuaãn veà kyõ thuaät saûn xuaát laø maâu thuaãn veà tö töôûng vaø caùi ñoù môùi ñaùng laøm cô sôû cho xung ñoät kòch. Ngay moät soá vôû kòch vieát veà chieán ñaáu cuõng bò sa vaøo tình traïng noùi treân . Maûi mieâu taû nhöõng maâu thuaãn veà kyõ thuaät chieán ñaáu , phöông phaùp chieán ñaáu … maø coi nheï maâu thuaãn veà tö töôûng naèm trong ñoù, söï vieäc laán aùt con ngöôøi. Tö töôûng cuûa moät taùc phaåm, nhö Angghen ñaõ noùi “phaûi toaùt ra töø tình huoáng vaø haønh ñoäng chöù khoâng phaûi ôû nhöõng lôøi maø nhaø vaên ñöa vaøo mieäng caùc nhaân vaät”. Rieâng ñoái vôùi kòch, ta coù theå noùi “tö töôûng cuûa moät vôû kòch toaùt ra töø haønh ñoäng ñaáu tranh cuûa caùc nhaân vaät xoay quanh moät xung ñoät nhaát ñònh”. Noùi xung ñoät cuûa kòch laø xung ñoät tö töôûng khoâng coù nghóa laø ta ñeå nhaân vaät trình baøy heát tö töôûng cuûa mình ra tranh luaän vôùi nhaân vaät mang tö töôûng ñoái laäp. Cuõng khoâng coù nghóa xung ñoät kòch chuû yeáu theå hieän ra qua nhöõng cuoäc caõi coï, tranh chaáp loä lieãu. 41 ... - tailieumienphi.vn