Giáo trình Kinh tế học chính trị Mác - Lênin: Phần 2 - GS.TS. Trần Ngọc Hiên, GS. Trần Xuân Trường (đồng chủ biên)

CHlfONG XIII CHU NGHIA TU BAN NGAY NAY VA XU HUCfNG VAN DONG CUA NO • • Nhiing sU kien lich sii ldn lam rung chuyen chu nghia tu ban trong the ky XX da khang dinh sU phan tich va ket luan cua V.I.Lenin ve chu nghia de quoc la hoan toan dung dan. NhUng tU sau khi Lien Xo va cac nUdc xa hoi chu nghia Dong Au sup do, chu nghia xa hoi the gi6i tam thdi lam vao thoai trao thi chii nghia tu ban the gidi lai dat duoc nhiing thanh tUu dang ke ve kinh te, khoa hoc, cong nghe, va con co kha nang tiep tuc phat trien. Tinh hinh do da lam nay sinh nhUng danh gia khac nhau doi vdi hoc thuyet cua Lenin ve chu nghia de quoc, ve ban chat cua chu nghia tu ban ngay nay. De co the tra ldi khach quan, khoa hoc nhiing van de nay, chung ta phai dua chac vao phUOng phap luan nghien cUu ciia Lenin ve chii nghia de quoc. C&n tap trung chu yeu vao sU phan tich nhUng bieu hien nidi cua chu nghia tu ban ngay nay, nhan thUc dung ban chat cua xa hoi tu ban hien dai; chUng minh rang, tu ban ngay nay van la mot xa hoi dUa tren cOsd chiem doat 348 gia tri thang du va nhutng bieu hien mdi do cung chi la sU phat trien trong khuon kho cua chu nghia tu ban doc quyen va chii nghia tu ban doc quyen nha nUdc da dUcfc trinh bay b chUdng tren. I. NHtfNG DAC DIEM CUA CHU NGHIA TU BAN DOC QUYEN NGAY NAY Cuoi the ky XX, trong cac nUdc tu ban chu nghia phat trien da dien ra mot cach sau rong cuoc cach mang khoa hoc va cong nghe. Viec Ung dung nhflng thanh tUu cua cuoc cach mang khoa hoc va cong nghe da khien cho khoa hoc trd thanh luc lUOng san xuat true tiep, chu nghia tu ban da co nhUng bieu hien m6i va tiep tuc phat trien trong dieu kien mdi. 1. Nhtfng bieu hien mdi trong nam dac diem cua chu nghia ttf ban doc quyen a) Tap trung sdn xuat vd hinh thtic doc quyen mdi: sti xuat hien nhting cong ty doc quyen xuyen quoc gia ben canh sti phat trien cua cac xi nghiep vtia vd nho Hien tUdng lien ket da dang tiep tuc phat trien, sUc manh cua cac consOn (concern) va congglomerat (conglomerat) ngay cang duoc tang cUdng. Nhung do tac dong cua cac dao luat chong doc quven hay luat chong han che canh tranh da lam xuat hien pho bien cac hinh thUc to chUc doc quyen ldn hon, cao hon: hinh thUc olygopoly (oligopoly -doc quyen cua mot vai cong ty) hay polypoly (polypoly -doc quyen cua mot so"kha nhieu cong ty trong moi nganh). 349 Stf ra dcJi cua cac olygdpoly va polypoly vtfa kh&c phuc dUOc tinh trang canh tranh vo chinh phu, vUa ngan chan dUOc tinh trang doc quyen (monopoly) dan tdi cUc quyen la nguyen nhan sinh ra tri tre va thoi nat (nhu V.I.Lenin da chi ro, nhd do, loi dung dUOc tac dong tich oic cua ca canh tranh va doc quyen. Neu cuoc cach mang khoa hoc - ky thuat trUdc day dan den sU ra ddi cua cac cong ty quy mo ldn, thi cuoc cach mang khoa hoc va cong nghe lan nay dudng nhu bieu lo thanh hai xu hudng ddi lap nhau nhUng thUc ra la thong nhat vdi nhau: xu hudng tap trung va xu hudng phi tap trung hoa. Mot mat, da hinh thanh nhUng cong ty khong lo, nhUng consOn hay congglomerat banh trudng hoat dong ra ngoai bien gidi quoc gia, trd thanh nhUng cong ty doc quyen xuyen quoc gia co cac chi nhanh d hang tram nUdc tren the gidi vdi deanh sd dat dUdc hang tram ty USD va sii dung hang chuc van lao dong. Thi du: Cong ty GMC cua My nam 1992 cd doanh so la 132 ty USD, stf dung 876 ngan lao dong, 136 chi nhanh d hdn 100 nude tren the gidi. Theo so" lieu cua Hoi nghi Lien hdp quoc ve thUOng mai va phat trien thi con so cong ty doc quyen xuyen quoc gia tang tU 7.000 (nam 1970) len 37.000 (nam 1995). Doanh so" cua chung tang tU 5.500 ty USD nam 1990 len 6.860 ty USD nam 1995, gap hai ldn toan bo ngan sach cua 7 nUdc giau nhat the gidi. Mat khac, trong cac nUdc tu ban ldn lai phat trien rat nhieu cac cdng ty vUa va nhd. Thi du: O My trong nhUng nam 1980, hang nam so"doanh nghiep vUa va nhd tang tU 500.000 den 700.000 va tao ra 20 trieu cho lam viec, trong 350 khi cung thdi gian do 500 cong ty 16n lai giam 3,5 trieu cho lam viec. O Nhat Ban, so doanh nghiep vUa va nho chiem tdi 99,43% tong so"cac doanh nghiep va sii dung tdi 70% so lao dong lam viec trong cac doanh nghiep noi chung, san xu&t ra tren 58% mat hang va chiem qua niia liidng hang hoa xuat khau. O Cong hoa Lien bang Dtic, t6i giiia nam 1990 co 2,1 trieu doanh nghiep viia va nho, chiem 99% tong so" cac doanh nghiep cua ca nU6c, thu hut 2/3 so" lao dong va 4/5 so"hoc sinh hoc nghe, tao ra 1/2 tong san pham quoc dan, thu nhan nhieu lao dong bi day ra tii cac doanh nghiep ldn. Sii xuat hien nhieu doanh nghiep viia va nho la do: Thii nhat, viec ting dung cac thanh tUu cach mang khoa hoc va cong nghe cho phep tieu chu&n hoa va chuyen mon hoa san xu&"t ngay cang sau rong, dan t6i hinh thanh he thong gia cong, nhat la trong nhiing nganh san xuat oto, may bay, do dien, cd khi, det, may mac, do trang siic, xay diing nha 0. Thi du: C) Nhat Ban, mot chiec oto gom khoang 20.000 chi tiet. Cac cong ty che" tao oto ldn lam ra cac bo phan chu yeu nhii dong co, than xe, true quay, chuyen liic va tang toe d ngay cac cd sd hoac d cac cong ty nhanh cua ho. Cac bo phan con lai thi mua qua thi trUdng cua nhiing nganh co lien quan hay nhiing hang doc liap che" tao nhiing bo phan san pham khong co dac diem thiet ke" tii phia chii hang oto (nhu lop, Se quy, o bi) hoac gia cong theo ddn dat hang dac biet vdi nhiing yeu cau thiet ke va giae hang do chu hang quy dinh (he thong dien, cac bo phan due, ren, ma dien...). Moi hang che" tao oto, cong ty chi nhanh va hang doc lap che" tao cac bo phan deu co 351 nhiing hang nhan gia cong rieng cua ho, bao gom cac hang gia cong cap mot, cap hai, c^p ba. Mot cuoc dieu tra cua Bo Cong nghiep va ThUOng mai quoc te Nhat Ban ve quan he giiia hang che tao oto ldn nhat va cac hang nhan gia cong cua no cho thay: 168 hang nhan gia cong cap mot la nhiing doanh nghiep ldn; 4.700 hang nhan gia cong cap hai la nhiing doanh nghiep cd viia va nho; 31.600 hang nhan gia cong cap ba la nhiing doanh nghiep nhd hdn. Cac cong ty 16n va cac hang nhan gia cong hinh thanh mot he thong g&n bo vdi nhau bdi hang loat moi quan he: ngUdi mua, ngUdi ban, ngUdi vay, ngUdi cho vay, bdi phiidng tien san xuat chung, cung nhau chia se cong viec, bi quyet san xuat va tham chi co ca nhiing ban giam doc dan cai vao nhau. Cd cau ton ty trat tu cua he thong ndi tren trong nganh oto theo hinh kim tu thap la dac trUng cua he thong gia cong Nhat Ban noi chung. Nhin be ngoai, dudng nhu do la hien tUdng "phi tap trung hoa", nhung thUc chat do chi la mot bieu hien mdi cua su tap trung san xuat, trong do cac hang vtia va nhd le thuoc va chiu su chi phoi cua cac chu hang 16n ve cong nghe, von, thi trUdng, v.v.. Thii hai, nhting Uu the cua doanh nghiep vtia va nhd trong cd che thi trUdng. NhUng ddanh nghiep vtia va nhd nhay cam v6i thay doi trong san xuat, linh hoat Ung pho vdi tinh hinh bien dong cua thi trUOng, manh dan trong viec dau tu vao nhUng nganh mdi ddi hoi sU mao hiem, ke ca nhting nganh luc diu it ldi nhuan va nhting nganh san phaim dap ting nhu cau ca biet. Cac doanh nghiep nhd de dang doi 352 ... - tailieumienphi.vn