Xem mẫu
- 55
c©y vµ ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, chän ra Ýt nhÊt cã mÊy loµi c©y thÝch
hîp,nh-ng cÇn ph¶i chó ý, trong mét ®¬n vÞ loµi còng kh«ng thÓ ®¬n
®iÖu, ph¶i phèi hîp loµi c©y mäc nhanh, c©y quý hiÕm, c©y l¸ kim vµ c©y
l¸ réng, c©y yªu cÇu ®iÐu kiÑn lËp dÞa nghiem kh¾c víi c©y thÝch øng
réng, x¸c ®Þnh tû lÖ ph¸t triÓn c¸c loµi c©y, lµm cho ph-¬ng ¸n chän loµi
c©y ph¸t huy ®-îc tiÒm lùc s¶n xuÊt tæng hîp víi nhiÒu ®iÒu kiÑn lËp ®Þa,
l¹i cã thÓ tho¶ m·n yªu cÇu nhiÒu mÆt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
§èi víi mét ®¬n vÞ kinh doanh, sau khi chän lo¹i c©y trång ph¶i ®i
®Õn ®Êt trång cã ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nhÊt ®Þnh. Lóc ®ã ph¶i theo mét
nguyªn t¾c; nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt nªn ®Ó nh÷ng c©y cã gi¸
trÞ kinh tÕ cao vµ loµi c©y yªu cÇu ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nghiªm kh¾c; cßn
nh÷ng c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ b×nh th-êng vµ kh¶ n¨ng thÝch øng víi ®×Òu
kiÖn lËp ®Þa réng th× xÕp vµo n¬i cã ®iÒu kiÑn lËp ®Þa kÐm h¬n., VÝ dô
vïng nói trång hoÌ phôc vô cho c©y gç má. Cïng m«t loµi c©y khi muèn
trång vµ ch¨m sãc thµnh c©y gç lín th× s¾p xÕp vµ n¬i cã ®iÒu kiÖn lËp
®Þa tèt, ng-îc l¹i chØ cÇn c©y gç nhá ta l¹i trång n¬i cã ®iÒu kiÖn lËp ®Þa
kÐm h¬n. Trong mét d¬n vi kinh doanh s¾p xÕp tû lÖ c¸c loµi c©y cã thÓ
theo ph-¬ng ph¸p to¸n häc vËn dông quy ho¹ch tuyÕn tÝnh. Nh-ng vËn
dông ph-¬ng ph¸p nµy chØ ë giai ®o¹n th¨m dß, kü thuËt vÉn ch-a tèt
l¾m, ch-a ®ñ kinh nghiÖm, nh-ng cã thÓ nãi nã sÏ lµ ph-¬ng ph¸p khoa
häc cã ®ñ søc sèng.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 56
Ch-¬ng III
KÕt cÊu vµ ch¨m sãc l©m phÇn
KÕt cÊu rõng cã thÓ lý gi¶i tÇng thø khu vùc vµ tÇng thø c¶nh quan
còng cã thÓ lý gi¶i lµ tÇng thø hÖ sinh th¸i; kÕt cÊu ®-îc nªu ra ®©y lµ kÕt
cÊu tÇng thø l©m phÇn, nghi· lµ kÕt cÊu quÇn thÓ c©y gç tæ thµnh l©m
phÇn theo kh«ng gian vµ thêi gian. KÕt cÊu l©m phÇn hîp lý lµ c¬ së quan
träng ph¸t huy tèi -u hiÖu Ých cña rõng. KÕt cÊu l©m phÇn bao gåm kÕt
cÊu tæ thµnh, kÕt cÊu n»m ngang, kÕt cÊu th¼ng ®øng vµ kÕt cÊu tuæi, chñ
yÕu quyÕt ®Þnh ë tæ thµnh loµi c©y, mËt ®é l©m phÇn, trogn ®ã mËt ®é vµ
ph©n bè quyÕt ®Þnh ph©n bè c©y rõng vµ nh©n tè tuæi c©y rõng , tæ thµnh
loµi vµ tuæi c©y quyÕt ®Þnh ph©n bè thanög ®øng, kÕt cÊu tæ thµnh vµ kÕt
cÊu tuæi l¹i do tû lÖ loµi c©y cña l©m phÇn, nguån gèc c©y vµ thêi gian
nu«i trång quyÕt ®Þnh. KÕt cÊu rõng trång cã thÓ th«ng qua con ng-êi mµ
thu ®-îc sù khèng chÕ ®Çy ®ñ, kÕt cÊu rõng tù nhiªn l¹i dùa vµo nhana tè
tù nhiªn, nh-ng còng th«ng qua mét lo¹t cac sbiÖn ph¸p t¸c ®éng cña con
ng-êi ®Î thùc hiÖn mét sù khèng chÕ hiÖu qu¶ h¬n. Ch-¬ng ®Çu tiªn ®·
bµn ®Õn nguyªn lý vµ kü thuËt c¬ b¶n vÒ kÕt cÊu rõng. Ch-¬ng nµy nªu
lªn vai trß quan träng cña sinh tr-ëng l©m phÇn, søc s¶n xuÊt ®Êt rõng vµ
chøc n¨ng cña rõng
1 MËt ®é l©m phÇn
MËt ®é l©m phÇn lµ sè l-îng c©y trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. Trong
toµn bé qu¸ tr×nh trång ch¨m sãc rõng, mËt ®é l©m phÇn lµ nh©n tè chñ
yÕu con ng-êi cã thÓ khèng chÕ ®-îc, còng lµ mét c¬ së h×nh thµnh mét
kÕt cÊu møc l©m phÇn nhÊt ®Þnh. MËt ®é cã phï hîp hay kh«ng ¶nh
h-ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc n©ng cao søc s¶n xuÊt vµ ph¸t huy chøc n¨ng
cña rõng, cho nªn th¨m dß mËt ®é hîp lý lu«n lu«n lµ mét trong nh÷ng
vÊn ®Ò trung t©m cña nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt trång ch¨m sãc rõng.
MËt ®é l©m phÇn kh«ng ngõng thay ®æi trong toµn bé cuéc sèng
c©y rõng. §Ó tiÖn viÖc ph©n biÖt, chóng ta ®em mËt ®é h×nh thµnh lóc míi
thµnh rõng gäi lµ mËt ®é ban ®Çu. Nã lµ c¬ së cña sù thay ®æi mËt ®é c¸c
thêi kú sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng vµ gäi mËt ®é thay ®æi c¸c
thêi kú lµ mËt ®é kinh doanh. Do viÖc x¸c ®Þnh mËt ®é c©y rõng hîp lý
rÊt khã kh¨n, cho nªn cho ®Õn nay th-êng dïng rõng thuÇn loµi ®ång tuæi
cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n, Ýt nh©n tè ¶nh h-ëng lµm ®èi t-îng nghiªn cøu chñ
yÕu ®Ó ph©n tÝch c¬ chÕ t¸c dông cña mËt ®é, ®ã lµ sù ®¬n gi¶n hãa mét
vÊn ®Ò phøc t¹p, ®ång thêi nh÷ng kÕt luËn rót ra còng cã thÓ thay cho
lo¹i h×nh rõng kh¸c. MËt ®é ban ®Çu cña rõng trång gäi lµ mËt ®é trång
rõng, lµ sè c©y hoÆc sè hè gieo trång trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch trång
1.1. T¸c dông cña mËt ®é
rõng.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 57
MËt ®é trong qu¸ tr×nh thµnh rõng cã t¸c dông rÊt lín, t×m hiÓu vµ
n¾m v÷ng t¸c dông ®ã sÏ gióp ta x¸c ®Þnh ®-îc mËt ®é kinh doanh hîp
lý, thu ®-îc nh÷ng hiÖu Ých tèt.
(1) T¸c dông cña mËt ®é ban ®Çu trong qu¸ tr×nh khÐp t¸n rõng.
KhÐp t¸n c©y rõng lµ mét b-íc ngoÆt quan träng trong qóa tr×nh
thµnh rõng, nã cã thÓ t¨ng søc ®Ò kh¸ng víi c¸c nh©n tè m«i tr-êng bÊt
lîi, gi¶m bít ®-îc sù canh tranh cá d¹i, gi÷ ®-îc tÝnh æn ®Þnh l©m phÇn,
t¨ng c-êng t¸c dông b¶o vÖ m«i tr-êng ®Êt rõng . MËt ®é ban ®Çu cã t¸c
dông rÊt lín trong qu¸ tr×nh khÐp t¸n rõng. Trong qu¸ tr×nh trång ch¨m
sãc rõng trång, nÕu rõng khÐp t¸n sím hoÆc kh«ng khÐp t¸n trong thêi kú
dµi vÒ c¬ b¶n sÏ lµm mÊt ®i kh¶ n¨ng h×nh thµnh rõng, th× ph¶i t¨ng mËt
®é trång rõng ë møc ®é cÇn thiÕt, ®Ó xóc tiÕn thµnh rõng vµ khÐp t¸n
sím. Nh-ng rõng khÐp t¸n sím qu¸ còng cã t¸c dông kh«ng tèt. Sau khi
khÐp t¸n do c©y rõng bÞ h¹n chÕ bëi kho¶ng kh«ng gian sinh tr-ëng g©y
ra sù c¹nh tranh trong loµi, rõng sím ph©n hãa vµ tØa th-a tù nhiªn hoÆc
ph¶i chÆt tØa th-a qu¸ sím, ®iÒu ®ã dï ë gãc ®é sinh vËt häc hay ë gãc ®é
kinh doanh ®Òu kh«ng cho phÐp. C©y rõng khi nµo ®¹t ®-îc ®é khÐp t¸n
hîp lý , ph¶i xem xÐt mét c¸ch tæng hîp tõ ®Æc tÝnh cña loµi c©y, ®iÒu
kiÖn ®Êt rõng vµ môc tiªu ch¨m sãc rõng.
(2) T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng c©y rõng
§ã lµ vÊn ®Ò trung t©m cña quy luËt t¸c dông mËt ®é. Tõ khi b¾t ®Çu
xuÊt hiÖn gÇn khÐp t¸n ®Õn khi rõng thµnh thôc nhÊt lµ trong giai ®o¹n
rõng thµnh gç vµ rõng tuæi trung b×nh t¸c dông mËt ®é ®èi víi sinh
tr-ëng c©y rõng thÓ hiÖn rÊt râ nÐt.
(a) T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng chiÒu cao
VÒ mÆt nµy rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c
nhau ®· thu ®-îc nh÷ng kÕt luËn kh¸c nhau. Nhµ khoa häc Anh tõ n¨m
1935, 1936 ®· tiÕn hµnh x©y dùng 134 rõng thùc nghiÖm vÒ mËt ®é cho 6
loµi c©y ( th«ng ch©u ¢u, v©n sam Xitoca, V©n sam Nauy, Th«ng rông l¸
ch©u ¢u, th«ng rông l¸ NhËt b¶n vµ th«ng Hoa kú), kÕt luËn thu ®-îc lµ:
“ c©y cã xu thÕ cµng dµy cµng cao”, sù kh¸c biÖt chØ h×nh thµnh chØ sau
khi tÇng c©y cao 6-8m, vÒ sau cø gi÷ nh- vËy ( G.J. Hamilton, J.K.
Christie, 1974). Nhµ khoa häc §an m¹ch ®· ph©n tÝch kÕt qu¶ thÝ nhiÖm
ë c¸c n-íc ch©u ¢u vµ ch©u Mü J. Sjolte-Jorgenson, (1967) vµ kÕt luËn:”
Trong ph¹m vi nhÊt ®Þnh , trong nhiÒu tr-êng hîp, sinh tr-ëng chiÒu cao
gi¶m xuèng khi mËt ®é t¨ng lªn. ThÝ nghiÖm vÒ mËt ®é rõng b¹ch ®µn
liÔu, d-¬ng Ytalia , c©y th«ng vµ c©y sa méc ë Trung quèc còng ®Òu
nhËn xÐt, rõng trång th-a cã sinh tr-ëng chiÒu cao kh¸ lín. Nh-ng nhiÒu
kÕt qu¶ nghiªn cøu chøng tá , mËt ®é ¶nh h-ëng ®Õn sinh tr-ëng chiÒu
cao kh«ng lín l¾m( Evert, 1971; Lin Kaimin, 1996; Cao Fuliang 1991;
Huang Baoling, 1997…). Nh÷ng kÕt luËn rÊt kh¸c nhau ®ã lµ do ®èi víi
loµi c©y kh¸c nhau ë c¸c giai ®o¹n tuæi kh¸c nhau vµ c¸c mËt ®é kh¸c
nhau trång trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau. Tæng hîp nh÷ng kÕt qu¶ thÝ
nghiÖm trªn ta cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt chung lµ: (1) Dï ë bÊt cø
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 58
mét ®iÒu kiÖn nµo, mËt ®é cã t¸c dông ®èi víi sinh tr-ëng chiÒu cao cña
c©y, nh-ng so víi c¸c chØ tiªu kh¸c t¸c dông ®ã yÕu h¬n, trong ph¹m vi
võa ph¶i , mËt ®é gÇn nh- kh«ng g©y t¸c dông ®èi víi sinh tr-ëng chiÒu
cao. Sinh tr-ëng chiÒu cao cña c©y rõng chñ yÕu lµ do ®Æc tÝnh di truyÒn,
®iÒu kiÖn lËp ®Þa cña n¬i trång quyÕt ®Þnh, ®ã còng chÝnh lµ lý do c¬ b¶n
dïng chØ sè lËp ®Þa ( lÊy sinh tr-ëng chiÒu cao ®Ó ®¸nh gi¸ chØ tiªu sinh
tr-ëng chÊt l-îng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa). (2) nh÷ng loµi c©y kh¸c nhau do
tÝnh -a s¸ng tÝnh ph©n cµnh vµ -u thÕ ®Ønh kh¸c nhau ph¶n øng ®èi víi
mËt ®é còng kh¸c nhau, chØ cã mét sè loµi chÞu bãng vµ cµnh th« -u thÕ
®Ønh kh«ng m¹nh míi cã thÓ trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh biÓu hiÖn mËt
®é lín xóc tiÕn sinh tr-ëng chiÒu cao.(3) ®iÒu kiÖn lËp ®Þa kh¸c nhau,
nhÊt lµ ®iÒu kiÖn n-íc trong ®Êt kh¸c nhau cã thÓ lµm cho ph¶n øng cña
c©y ®èi víi mËt ®é kh¸c nhau. Trªn ®Êt Èm -ít t¸c dông mËt ®é ®èi víi
sinh tr-ëng chiÒu cao kh«n ghiªn cøu râ rÖt l¾m, nh-ng trªn ®Êt kh« h¹n
t¸c dông mËt ®é kh¸ râ nÐt, cá d¹i th-a thít t¸c dông c¹nh tranh cña c©y
gç lµm cho sinh tr-ëng cña nã bÞ c¶n trë, khi qu¸ day sù c¹nh tranh n-íc
gi÷a c¸c c©y gç lµm cho sinh tr-ëng cña nã bÞ øc chÕ râ rÖt, cho nªn chØ
cã khi mËt ®é võa ph¶i sinh tr-ëng chiÒu cao míi tèt nhÊt.
b.T¸c dông mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh .
T¸c dông nµy biÓu hiÖn sù nhÊt trÝ t-¬ng ®èi, nghÜa lµ gi÷a c¸c c©y
nhÊt ®Þnh trªn mËt ®é b¾t ®Çu cã t¸c dông c¹nh tranh, mËt ®é cµng lín
sinh tr-ëng ®-êng kÝnh cµng nhá, møc ®é t¸c dông nµy rÊt râ rÖt( h×nh 3-
2). T¸c dông øc chÕ cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh ®· ®-îc
c¸c giíi l©m häc chó ý tõ n©u vµ ®-îc ph¶n ¸nh c¸c biÓu ®å sinh tr-ëng
kh¸c nhau Reineke n¨m 1933 ®· ph¸t hiÖn ®-êng kÝnh t-¬ng øng víi mËt
®é vµ kh«ng liªn quan tíi tuæi vµ lËp ®Þa. Nã biÓu hiÖn b»ng c«ng thøc
LogN= -1,605logD + k , trong ®ã D lµ ®-êng kÝnh cña c©y lín nhÊt, N lµ
mËt ®é, k lµ mét h»ng sè thÝch øng cña mét c©y nµo ®ã Reineke cßn ®-a
ra chØ sè SDI lµm tiªu chuÈn mËt ®é l©m phÇn. Sau ®ã rÊt nhiÒu tµi liÖu
®iÒu tra tµi liÖu ®iÒu tra thùc nghiÖm c¸c loµi c©y kh¸c ë c¸c ®Þa ®iÓm
kh¸c nhau, s¸c ®Þnh ®-îc c¸c ph-¬ng tr×nh håi quy N-D, trong ®ã D –1 =
A + BN, kiÓu ®-êng cong nµy kh¸ phæ biÕn. Cho nªn ng-êi ta ®Ò ra mét
®-êng cong hiÖu øng mËt ®é lµ D-1 = a0h0a1N + b0h0b1, vµ suy ra mèi quan
hÖ mËt ®é l©m phÇn khi diÖn tÝch mÆt c¾t ngang lín nhÊt víi ®-êng kÝnh
b×nh qu©n, nghÜa lµ cïng mét loµi c©y ®ång tuæi ®é tµn che b»ng 1, nÕu
nh- ®-êng kÝnh l©m phÇn b»ng nhau th× sè c©y trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch
còng nh- nhau, mµ kh«ng liªn quan víi lËp ®Þa vµ tuæi c©y rõng. Cho nªn
cã thÓ tÝnh ®-îc mËt ®é l©m phÇn cña mét ®-êng kÝnh nhÊt ®Þnh( khi
diÖn tÝch mÆt c¾t cña l©m phÇn lín nhÊt).
HiÖu øng mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh râ rµng liªn quan trùc
tiÕp víi diÖn tÝch dinh d-âng cña c©y. §é lín cña mËt ®é ¶nh h-ëng râ
rÖt ®Õn sù ph¸t triÓn cña t¸n c©y ( chiÒu réng cña t¸n, chiÒu dµi cña t¸n vµ
diÖn tÝch bÒ mÆt cña t¸n c©y), vµ th«ng qua nhiÒu nghiªn cøu x¸c nhËn,
®é lín cña t¸n c©y liªn quan mËt thiÕt víi sinh tr-ëng cña ®-êng kÝnh .
Nh- rõng trång Th«ng DÇu ë B¾c Kinh: CW = 0,6348 + 0,2481D, R =
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 59
0,998( CW lµ chiÒu réng cña t¸n, m ; D lµ ®-êng kÝnh, cm). Trong quan
hÖ ®ã tÝnh ra ®-îc mèi quan hÖ mËt ®é vµ ®-êng kÝnh.
T¸c dông mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh cßn biÓu hiÖn ë ph©n bè
®-êng kÝnh. Ph©n bè ®-êng kÝnh lµ c¬ së cña viÖc nghiªn cøu c©y rõng
vµ kÕt c©u loµi c©y, trong c«ng t¸c x¸c ®Þnh l-îng sinh tr-ëng, s¶n l-îng
l©m phÇn cã mét t¸c dông rÊt quan träng. M« t¶ hµm sè mËt ®é x¸c suÊt
ph©n bè ®-êng kÝnh rõng thuÇn loµi cïng tuæi bao gåm: Ph©n bè
Parabon, ph©n bè Parabonlog, ph©n bè Gama, ph©n bè Beta, Ph©n bè
Poatson, ph©n bè Newman, ph©n bè nhÞ thøc ©m, trong ®ã ®-îc øng dông
nhiÒu nhÊt lµ ph©n bè Parabon vµ ph©n bè Vebo. Quy luËt chung cña t¸c
dông mËt ®é ®èi víi ®-êng kÝnh lµ mËt ®é cµng lín lµm cho sè l-îng c©y
ë giai ®o¹n c©y nhá cµng nhiÒu, vµ sè l-îng c©y ë giai ®o¹n c©y lín cµng
Ýt. HiÖu øng cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng ®-êng kÝnh cã mét ý nghÜa
v« cïng quan träng, mét mÆt nã lµ c¬ së cña mËt ®é ®èi víi s¶n l-îng,
mÆt kh¸c ®-êng kÝnh c©y gç l¹i lµ tiªu chuÈn quan träng ®èi víi quy
c¸ch s¶n phÈm, l¾m v÷ng ®-îc hiÖu øng mËt ®é, chóng ta cã thÓ khèng
chÕ ®-îc sinh tr-ëng vµ ph©n bè ®-êng kÝnh ®Ó trong mét thêi kú nhÊt
®Þnh ®¸p øng ®-îc yªu cÇu s¶n phÈm theo mét quy c¸ch nhÊt ®Þnh. Trong
thùc tÕ ngµy nay c¸c nhµ khoa häc l©m nghiÖp vµ c¸c nhµ s¶n xuÊt ®·
øng dông réng r·i mèi quan hÖ nµy x©y dùng m« h×nh qu¶n lý mËt ®é
l©m phÇn, nã cã t¸c dông quan träng trong viÖc kinh doanh hîp lý khoa
häc rõng trång.
c.T¸c dông mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng thÓ tÝch tõng c©y.
ThÓ tÝch tõng c©y ®øng quyÕt ®Þnh bëi 3 nh©n tè chiÒu cao, diÖn
tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ h×nh sè th©n c©y, mËt ®é ®èi víi c¸c nh©n tè
®ã ®Òu cã t¸c dông nhÊt ®Þnh. T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi chiÒu cao lµ
yÕu h¬n. T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi h×nh sè lµ mËt ®é cµng lín th× h×nh
sè cµng lín( trõ nh÷ng n¨m ®Çu), nh-ng sai sè còng kh«ng lín. VÝ dô
trong rõng thùc nghiÖm mËt ®é ë rõng th«ng Ch©u ©u ë Liªn X« cò mËt
®é tõ 2500c©y/ha t¨ng nªn 30000c©y/ha, h×nh sè t¨ng tõ 0,618 ®Õn 0,689.
Do ¶nh h-ëng cña mËt ®é ®èi víi ®-êng kÝnh lín nhÊt diÖn tÝch mÆt c¾t
lµ tû lÖ thuËn víi b×nh ph-¬ng ®-êng kÝnh cho nªn nã lµ nh©n tè quyÕt
®Þnh cña thÓ tÝch tõng c©y d-íi mËt ®é kh¸c nhau quy luËt t¸c dông cña
mËt ®é ®èi víi thÓ tÝch cña tõng c©y gièng nh- ®èi víi sinh tr-ëng
®-êng kÝnh, mËt ®é l©m phÇn cµng lín thÓ tÝch b×nh qu©n tõng cµng nhá
vµ biªn ®é cña ®-êng kÝnh b×nh qu©n gi¶m ®i rÊt nhiÒu, nguyªn nh©n c¬
b¶n lµ do sù c¹nh tranh cña c¸c c¸ thÓ nhÊt lµ khi rõng thµnh thôc vµ rõng
tuæi trung b×nh biÓu hiÖn rÊt râ rÖt ( H×nh 3-3).
HiÖu øng cña mËt ®é ®èi víi diÖn tÝch sinh tr-ëng cña tõng c©y cã
thÓ sö dông c«ng thøc to¸n häc ®Ó biÓu thÞ dung c«ng thøc Reneke vµ
c«ng thøc N-D cã thÓ suy ra mèi quan hÖ N-V trong quan hÖ N-V ng-êi
ta ¸p dông c«ng thøc cña nhµ khoa häc NhËt B¶n trong thËp kû 60 cña
thÕ kû 20: V= KN-a , trong ®ã V lµ thÓ tÝch tõng c©y; N lµ sè c©y trªn ®¬n
vÞ diÖn tÝch; K lµ tham sè cña loµi c©y kh¸c nhau; a lµ tham sè biÕn ®æi
do tr¹ng th¸i c¹nh tranh, c«ng thøc ®ã ®-îc gäi lµ c«ng thøc hiÖu øng
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 60
c¹nh tranh mËt ®é. Khi N lín nhÊt a tiÕp cËn víi 1,5( ®èi víi c©y chÞu
bãng Ýt) cho nªn cã lóc cßn gäi lµ phÐp tÝnh 3 trªn 2. PhÐp tÝnh nµy vµ
c«ng thøc Reneke lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó lËp biÓu qu¶n lý mËt ®é hiÖn nay.
d.T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi s¶n l-îng gç l©m phÇn
S¶n l-îng gç l©m phÇn cã hai kh¸i niÖm: 1 lµ l-îng gç hiÖn cßn còng
lµ s¶n l-îng, 2 lµ tæng s¶n l-îng tøc lµ s¶n l-îng vµ l-îng khai th¸c
chän. Tr-íc khi ch-a tiÕn hµnh khai th¸c chän hai chØ tiªu nµy lµ nh-
nhau, chóng ta tr-íc hÕt nãi ®Õn t×nh h×nh nµy. S¶n l-îng l©m phÇn lµ
tÝch cña thÓ tÝch tõng c©y nh©n víi mËt ®é sè c©y. Hai nh©n tè nµy chiÖt
tiªu lÉn nhau, tÝch cña nã quyÕt ®Þnh bëi cña mét vÞ trÝ ®Êt chi phèi.
NhiÒu thÝ nghiÖm mËt ®é chøng minh, trong ph¹m vi mËt ®é th-a( lËp ®Þa
ch-a ®-îc lîi dông hÕt), b¶n th©n mËt ®é cã t¸c dông chñ yÕu s¶n l-îng
l©m phÇn t¨ng nªn theo mËt ®é. Nh-ng khi mËt ®é t¨ng ®Õn mét møc ®é
nhÊt ®Þnh, hiÖu øng c¹nh tranh mËt ®é sÏ t¨ng lªn t¸c dông giao nhau cña
hai nh©n tè ®ã ®¹t tíi c©n b»ng s¶n l-îng ph¶i gi÷ ®-îc ë møc ®é nhÊt
®Þnh, kh«ng t¨ng theo mËt ®é n÷a, sù cao hay thÊp cña møc ®é ®ã sÏ
quyÕt ®Þnh ë c¸c nh©n tè phi mËt ®é nh- loµi c©y, lËp ®Þa vµ møc ®é
trång tËp trung. NhiÒu nhµ khoa häc cho r»ng quy luËt hiÖu øng s¶n
l-îng mËt ®é ®Õn ®©y lµ kÕt thóc vµ ®-îc gäi lµ phÐp c©n b»ng s¶n l-îng
cuèi cïng. Nh-ng kÕt luËn nµy cßn tranh c·i . NhiÒu nhµ khoa häc cho
r»ng trång qua dµy suy ra sinh tr-ëng c¸ thÓ bÞ suy tho¸i rÔ bÞ s©m nh©pj
cña c¸c loµi s©u bÖnh h¹i, s¶n l-îng quang hîp cña quÇn thÓ còng kh«ng
t¨ng nªn n÷a, mµ tiªu hao h« hÊp l¹i t¨ng c-êng g©y ra sù gi¶m s¶n
l-îng. Trong rõng thÝ nghiÖm ë rõng Th«ng Ch©u ©u ë Liªn X« cò (
kh«ng chÆt tØa th-a chØ lµ ®Ó tØa th-a tù nhiªn, mËt ®é trång lµ 13200
c©y/ha cã s¶n l-îng cao nhÊt sau 32 n¨m víi mËt ®é 3600 c©y/ha, mçi ha
®¹t ®-îc 171 m3 nh-ng trång víi mËt ®é 39500 c©y/ha mËt ®é cßn l¹i lµ
7200 c©y/ha th× s¶n l-îng gi¶m ®i rÊt nhiÒu mçi ha chØ ®¹t 135 m3 ®èi
víi phÐp c©n b»ng s¶n l-îng cuèi cïng ®· cã nh÷ng c«ng kÝch rÊt lín
mét sè kÕt qu¶ thÝ nghiÖm mËt ®é nh÷ng loµi c©y -a s¸ng nh- rõng
D-¬ng Ytalia( kh«ng chÆt tØa th-a) trång 250c©y/ ha so víi 400 c©y/ ha
sau 20 n¨m s¶n l-îng chØ b»ng 25%, sau 25 n¨m b»ng 34,7%. NhiÒu
nghiªn cøu vÒ mËt ®é cña c©y D-¬ng ë nhiÒu rõng thùc nghiÖm tØnh LiÔu
Ninh còng cã kÕt qu¶ t-¬ng tù. Râ rµng phÐp c©n b»ng s¶n l-îng cuèi
cïng kh«ng ph¶i lµ quy luËt phæ biÕn mµ chØ lµ mÆt hiÖn t-îng cña mét
sè loµi c©y trong mét ph¹m vi mËt ®é nhÊt ®Þnh. MËt ®é ph¶n ¸nh ch©n
thùc ®èi víi s¶n l-îng c©y gç ®-îc ph¶n ¸nh mét quy luËt kh¸ch quan
theo lý luËn mËt ®é hîp lý cña Wu Zeng Zhi. ¤ng ®· øng dông ph-¬ng
ph¸p nghiªn c-u theo lý luËn sinh lý häc thùc vËt vµ sinh th¸i häc quÇn
thÓ hiÖn ®¹i, trªn c¬ së mËt ®é l©m phÇn vµ ph©n bè n¨ng l-îng ¸nh
s¸ng, hiÖu suÊt lîi dông ¸nh s¸ng s¶n l-îng ¸nh s¸ng ®· chøng minh
®-îc sù tån t¹i mét kÕt c©u hîp lý, «ng ®· tiÕn hµnh nhiÒu quan tr¾c thùc
nghiÖm ®èi víi nhiÒu loµi c©y tr«ng thêi gian dµi víi nhiÒu mËt ®é kh¸c
nhau tõ ®ã «ng ®· ®-a ra mét c¬ chÕ h×nh thµnh mËt ®é hîp lý ®Æc tr-ng
vµ quy luËt biÕn ®æi theo 3 cÊp: MËt ®é vµ lîi dông ¸nh s¸ng, mËt ®é vµ
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 61
kÕt cÊu s¶n xuÊt, tÝch luü s¶n l-îng sinh vËt, mËt ®é vµ s¶n l-îng bé
phËn thu ho¹ch. KÕt qu¶ nghiªn cøu chøng tá quÇn thÓ loµi thùc vËt cã
mét mËt ®é hîp lý, nghÜa lµ mËt ®é lín nhÊt cña søc s¶n xuÊt trªn mét
®¬n vÞ diÖn tÝch trong thêi kú kh¸c nhau cña quÇn thÓ loµi thùc vËt, mËt
®é hîp lý cña tõng thêi kú kh«ng ph¶i chØ sè cè ®Þnh mµ lµ mét ph¹m vi
hîp lý ( cã giíi h¹n trªn vµ giíi h¹n d-íi). §-êng cong cña mËt ®é hîp
lý cã thÓ dïng quan hÖ s¶n l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n víi mËt ®é ®Ó bØÓu thÞ
theo mét ®-êng cong h×nh ch÷ S lÖch sang tr¸i cña Logistic: LogW=
k/{`1 + exp(blnN- a], trong ®ã W lµ s¶n l-îng c¸ thÓ c©y rõng; N lµ mËt
®é; k lµ gi¸ trÞ giíi h¹n trªn s¶n l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n t-¬ng øng víi
sinh tr-ëng b×nh qu©n; b,a lµ hÖ sè håi quy exp lµ c¬ sè cña log tù nhiªn,
nh÷ng ®Ò xuÊt vÒ lý luËn nµy ®èi víi qu¶n lý khoa häc mËt ®é rõng trång
cã mét ý nghÜa quan träng.
NÕu tõ gãc ®é tæng s¶n l-îng gç ®Ó xem xÐt hiÖu øng mËt ®é, tÝnh
h×nh sÏ phøc t¹p h-n, nh-ng quy luËt c¬ b¶n vÉn lµ nh- nhau.. Trong thêi
kú ®Çu sinh tr-ëng cña l©m phÇn do trång dµy lµm cho c©y rõng lîi dông
®Çy ®ñ sím h¬n kh«ng gian dinh d-ìng, tõ ®ã cã thÓ ë møc ®é nhÊt ®Þnh
lµm t¨ng tæng s¶n l-îng. Quan ®iÓm nµy ®-îc nhiÒu ng-êi thõa nhËn. §ã
lµ c¬ së ly luËn cho viÖc trång rõng ë giai ®o¹n ®-êng kÝnh kh«ng lín,
trång rõng chÕ biÕn giÊy sîi, ¸p dông mËt ®é trång rõng cao h¬n hiÖu
øng mËt ®é ®èi víi tæng s¶n l-îng v× lý luËn mËt ®é hîp lý ph¶i gi¶i
quyÕt ®-îc mét sè vÊn ®Ò vÒ nhËn thøc tr-íc ®©y chÆt tØa th-a n©ng cao
s¶n l-îng rõng hay kh«ng Wu Zeng Zhi n¨m 1984 ®· ph¸t hiÖn trong
rõng trång c©y B¸ch NhËt B¶n khÐp kÝn ®Çy ®ñ tØa th-a 50%, tØ lÖ lîi
dông ¸nh s¸ng kh«ng nh÷ng kh«ng lµm gi¶m l-îng l¸ mµ cßn t¨ng thªm,
kh«ng chØ chøng minh l©m phÇn ph¶i cã mËt ®é hîp lý mµ cßn nãi râ
chÆt tØa th-a lµm t¨ng s¶n l-îng c©y rõng. C¨n cø vµo nguyªn lý mËt ®é
hîp lý «ng ®Ò ra ph-¬ng ph¸p qu¶n lý mËt ®é hÖ thèng nghÜa lµ th«ng
qua chän mËt ®é trång rõng, qu¶n lý ch¨m sãc rõng trång chÆt chän, chÆt
tØa th-a ®Ó ®iÒu chØnh mËt ®é lµm cho l©m phÇn b¾t ®Çu ®· cã mét mËt ®é
hîp lý vµ cuèi cïng mËt ®é vÉn b¶o ®¶m trong mét ph¹m vi hîp lý, nghÜa
lµ tr¶i qua nhiÒu lÇn ®iÒu chØnh cuèi cïng ®¹t ®Õn mét thêi kú chÆt chÝnh.
Ý nghÜa cña ph-¬ng ph¸p qu¶n lý mËt ®é hÖ thèng lµ ë chç chuyÓn sù tiªu
hao n¨ng l-îng do c¹nh tranh g©y ra thµnh mét rõng s¶n xuÊt lµ con
®-êng quan trnäng ®Ó n©ng cao s¶n l-îng rõng
(3) T¸c dông mËt ®é ®èi víi s¶n l-îng c©y rõng
Nghiªn cøu t¸c dông cña mËt ®é ®èi víi s¶n l-îng l©m phÇn cã hai ý
nghÜa: Tr-íc hÕt rõng gç cñi, rõng bét giÊy cã chu kú ng¾n cã mét ý
nghÜa hiÖn thùc râ rÖt; sau ®ã do s¶n l-îng thÓ hiÖn toµn diÖn søc s¶n
xuÊt cña rõng, cµng ph¶n ¸nh søc s¶n xuÊt søc quang hîp cña l©m phÇn.
Do ®ã rÊt nhiÒu lý luËn mËt ®é( nh- phÐp 3/2), phÐp c©n b»ng thu ho¹ch
cuèi cïng, lý luËn mËt ®é hîp lý ®Òu lµ b¾t ®Çu tõ s¶n l-îng, sau ®ã suy
ra mét bé phËn s¶n l-îng thu ho¹ch. VÝ dô lý luËn mËt ®é hîp lý tr-íc
hÕt ph¶i th«ng qua mèi quan hÖ mËt ®é c©y vµ s¶n l-îng. Lý luËn mËt ®é
hîp lý chøng lµ qu¸ tr×nh th«ng qua c¸c loµi c©y l©m nghÞp vµ n«ng
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 62
nghiÖp mËt ®é trång c©y vµ s¶n l-îng, sau ®ã ph¸t triÓn lý luËn mËt ®é
hîp lý tån t¹i rÊt phæ biÕn trong giíi thùc vËt vµ ®Ò suÊt mét c«ng thøc
®-êng mËt ®é hîp lý LnW= k/ [1+exp (b x lnN –a)]. H×nh 3-4 lµ biÓu ®å
thÓ hiÖn mËt ®é víi träng l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n s¶n l-îng trªn ®¬n vÞ
diÖn tÝch lu«n lu«n biÕn ®æi theo th-ßi gian. Tõ biÓu ®å còng cã thÓ thÊy
trong thêi kú ®Çu cña sinh tr-ëng mËt ®é kh«ng liªn quan ®Õn sinh
tr-ëng träng l-îng c¸ thÓ b×nh qu©n cña mËt ®é gÇn nh- b»ng nhau, s¶n
l-îng trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch t¨ng theo mËt ®é. Trong thêi kú nµy ®é chªnh
cña ®-êng th¼ng cña LnW – lnN = 0, LnY- lnN = 1(W lµ träng l-îng c¸
thÓ b×nh qu©n, Y lµ s¶n l-îng b×nh qu©n trªn mét ®în vÞ diÖn tÜch, N lµ
mËt ®é) sù biÕn ®æi cña c¸ thÓ kh«ng ngõng theo thêi gian, sau mét thêi
gian nhÊt ®Þnh sù c¹nh tranh tr-íc hÕt lµ b¾t ®Çu tõ mËt ®é cao dÇn dÇn
®Õn mËt ®é thÊp. T¸c dông øc chÕ cña sù c¹nh tr¹nh lµm cho t¨ng tr-ëng
c¸ thÓ bÞ gi¶m ®i sinh tr-ëng chËm l¹i, do ®ã träng l-îng c¸ thÓ b×nh
qu©n cña mËt ®é thÊp dÇn dÇn v-ît qu¸ mËt ®é cao, sai sè s¶n l-îng gi÷a
c¸c mËt ®é còng gi¶m dÇn ®Õn mét thêi gian nhÊt ®Þnh mËt ®é thÊp gÇn
víi mËt ®é cao ®Ó ®uæi kÞp s¶n l-îng cña mËt ®é cao. C¨n cø vµo ®Þnh
nghÜa cña mËt ®é hîp lý trong thêi kú sinh tr-ëng kh¸c nhau mËt ®é cao
nhÊt cña s¶n l-îng
Trong ph¹m vi mËt ®é hîp lý ®é chªnh lÑch ®-êng th¼ng LnW – lnN lµ
b»ng –1 ®é chªnh cña ®-êng th¼ng LnY – LnN lµ 0 chøng tá s¶n l-îng
trong ph¹m vi hîp lý lµ nh- nhau. Sinh tr-ëng mËt ®é thÊp lóc nµy vÉn
nhanh h¬n mËt ®é cao, ®é chªnh lÖch cña ®-êng th¼ng LnY-lnN v-ît qu¸
-1, tiÕp tôc nhá dÇn, ®é chªnh lÖch ®-êng th¼ng Lny – LnN v-ît qu¸ 0,
s¶n l-îng mËt ®é cao v-ît qu¸ mËt ®é thÊp , mËt ®é cao nhÊt cña s¶n
l-îng trung b×nh chÝnh lµ mËt ®é hîp lý lóc nµy. Sau mét thêi gian nhÊt
®Þnh mËt ®é thÊp s¸t gÇn mËt ®é hîp lý l¹i ®uæi kÞp mËt ®é hîp lý h×nh
thµnh mét ph¹m vi mËt ®é hîp lý. Sù biÕn ®æi theo thêi gian mËt ®é hîp
lý hay ph¹m vi hîp lý kh«ng ngõng tõ cao ®Õn thÊp quü tÝch di ®éng ®ã
sÏ h×nh thµnh mét chuçi di ®éng hîp lý. Tõ trªn ta cã thÓ biÕt mËt ®é hîp
lý lµ mét ph¹m vi cã giíi h¹n trªn vµ giíi h¹n d-íi, ®-êng mËt ®é hîp lý
lµ mét ®-êng cong logitic më réng ra bªn tr¸i. Khi rõng cã thÓ h×nh
thµnh mét tuyÕn mËt ®é hîp lý ®iÓn h×nh lµ mét ph¹m vi mËt ®é hîp lý
kh¸ hÑp vµ lµ mét b¶o ®¶m kh¸ hÑp ®Ó chän mét mËt ®é hîp lý. §ång
thêi vÒ mÆt lý luËn cã thÓ gi¶i quyÕt m©u thuÉn phÐp 3/2 vµ phÐp c©n
b»ng s¶n l-îng cuèi cïng. Lý luËn vÒ mËt ®é thÝch hîp ®-îc øng dông ë
bé phËn sau thu ho¹ch cho nªn x¸c ®Þnh mËt ®é l©m phÇn tuú môc tiªu
thu ho¹ch cã thÓ ¸p dông quy luËt trªn.
4) T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi chÊt l-îng gç
MËt ®é trång rõng t¨ng cã thÓ lµm cho th©n c©y ph¸t triÓn trßn ®Òu
®é nhän nhá h×nh th©n c©y th¼ng( chñ yÕu lµ c©y l¸ réng) ph©n cµnh nhá
cã lîi cho ph©n cµnh tù nhiªn lµm gi¶m bít c¸i kh«ng cã lîi lµ m¾t sÑo.
Nh-ng nÕu nh- l©m phÇn qua dµy th©n c©y m¶nh nhá t¸n c©y hÑp kh«ng
phï hîp víi yªu cÇu vÒ gç, kh«ng phï hîp víi chÊt l-îng, cho nªn ph¶i
ch¸ch sù xuÊt hiÖn lo¹i rõng nµy.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 63
MËt ®é ¶nh h-ëng ®Õn kÕt cÊu gi¶i phÉu cña gç, tÝnh chÊt ho¸ häc, vËt lý
häc cña gç, nh-ng t×nh h×nh kh¸ phøc t¹p. Nãi trung trång th-a sÏ lµm
cho vßng n¨m cña c©y trång réng ra do ®-êng kÝnh cña lç qu¶n bµo lín,
v¸ch tÕ bµo máng, xoang v¸ch t¨ng nªn lµm cho c-êng ®é chèng uÊn ®é
cøng ®Òu gi¶m xuèng, tõ ®ã chÊt l-îng cña gç còng gi¶m. C©y gç ë phÝa
nam gãc s-ên tÇng S2 vµ ®é kÕt tinh t-¬ng ®èi t¨ng theo sù gi¶m mËt ®é
lµm cho tÝnh chÊt vËt lý häc, lùc häc cña gç gi¶m. Nh-ng còng cã mét sè
loµi c©y dông l¸ nh- Th«ng, Såi vßng n¨m t¨ng nªn vÉn ®¶m b¶o t¨ng
tr-ëng theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh, thµnh c«ng lín chÊt l-îng cña gç, ®èi
víi loµi c©y l¸ réng sù t¨ng vßng n¨m còng kh«ng cã g× bÞ ¶nh h-ëng.
§iÒu quan träng lµ môc ®Ých yªu cÇu kh¸c nhau ®èi víi chÊt l-îng gç
nh- gç V©n Sam ®Ó lµm nh¹c cô yªu cÇu vßng n¨m ph¶i ®Òu vµ dµy nªn
ph¶i trång trong rõng dµy nh-ng ®èi víi gç lµm giÊy t¨ng theo mËt ®é,
®é dµi cña sîi tû lÖ c¸c cÊp sîi ph¶i ®ång ®Òu cho nªn mËt ®é trång rõng
cã thÓ n©ng cao chÊt l-îng giÊy sîi.
CÇn chØ ra r»ng h×nh d¸ng th©n c©y ë møc ®é lín quyÕt ®Þnh bëi ®Æc tÝnh
di truyÒn cña loµi, dïng mËt ®é ®Ó xóc tiÕn cã mét h¹n chÕ nhÊt ®Þnh.
5) T¸c dông cña mËt ®é ®èi víi sinh tr-ëng bé rÔ vµ tÝnh æn ®Þnh cña
l©m phÇn.
Nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu vÒ ¶nh h-ëng cña mËt ®é ®èi víi sinh
tr-ëng bé rÔ c©y rõng cßn ch-a nhiÒu, tõ nh÷ng nghiªn cøu cã thÓ thÊy
®-îc mét quy luËt t-¬ng ®«i phæ biÕn, trång qu¸ dµy sÏ lµm ¶nh h-ëng
®Õn sù ph¸t triÓn bé rÔ c©y rõng. Trong rõng ph¹m vi ph©n bè l»m ngang
cña bé rÔ kh¸ nhá, ph©n bè ®-êng th¼ng kh¸ n«ng nh÷ng nghiªn cøu vÒ
c©y Th«ng, Sa Méc, D-¬ng ®Òu cã thÓ ®-a ra kÕt luËn t-¬ng tù. Trong
l©m phÇn qu¸ dµy kh«ng chØ lµm cho bé rÔ c¸ thÓ c©y rõng nhá mµ tæng
s¶n l-îng rÔ toµn rõng còng Ýt ®i. V¶ l¹i bé rÔ cïng mét loµi c©y rÔ liÒn
nhau lµm t¨ng thªm sù c¹nh tranh vµ ph©n ho¸ gi÷a c¸c c¸ thÓ. Trong
rõng dµy ph©n phèi vËt chÊt sinh tr-ëng gÇn nh- cung cÊp cho sinh
tr-ëng phÇn trªn mÆt ®Êt t×nh h×nh sinh tr-ëng vµ ph¸t triÓn cña bé rÔ c©y
rõng cã quan hÖ rÊt lín ®Õn tÝnh æn ®Þnh vµ sinh tr-ëng cña c¶ c©y. L©m
phÇn qu¸ dµy kh«ng nh÷ng lµm cho sinh tr-ëng cña bé phËn trªn mÆt ®Êt
m¶nh nhá mµ lµm cho bé rÔ bÞ ¶nh h-ëng, nh÷ng c©y nh- vËy rÊt rÔ bÞ
giã ®æ vµ rÔ bÞ s©u bÖnh h¹i x©m nhiÔm l©m phÇn ë tr¹ng th¸i kh«ng æn
®Þnh, nh÷ng l©m phÇn qu¸ th-a th× ph¶i xem sÐt tÝnh ®iÒu kiÖn cña ®Êt
trong vïng ®Êt Èm, ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng tèt chØ cÇn c©y rõng cã thÓ c¹nh
tranh ®-îc c¸c loµi c©y kh¸c ( cá d¹i, c©y bôi, d©y leo) lµ cã thÓ ®øng
v÷ng dï lµ mét c©y ®¬n ®éc còng cã thÓ sinh tr-ëng b×nh th-êng. Trong
nh÷ng vïng ®Êt kh«ng æn ®Þnh vÒ n-íc l©m phÇn cÇn cã mét ®é tµn che
nhÊt ®Þnh míi cã thÓ ®¶m b¶o c©y rõng chiÕm -u thÕ trong mét quÇn x·
vµ cã lîi cho viÖc ®Ò kh¸ng nh÷ng ¶nh h-ëng bÊt lîi cña nh©n tè m«i
tr-êng, nh- l©m phÇn qu¸ th-a, khÐp t¸n muén sÏ gi¶m bít tÝnh æn ®Þnh
Quy luËt t¸c dông cña mËt ®é ®· ph©n tÝch trªn cã thÓ thÊy trong mét tæ
hîp c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ nhÊt ®Þnh vÒ kh¸ch quan tån t¹i mét ph¹m vi
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
nguon tai.lieu . vn
