Xem mẫu
- 39. c¸c giäng cïng tªn - mét vµi nÐt gièng vµ kh¸c nhau cña
®iÖu tr−ëng vµ thø - ý nghÜa cña ®iÖu thøc tr−ëng vµ thø trong
©m nh¹c
C¸c giäng tr−ëng vµ thø cã ©m chñ gièng nhau gäi lµ c¸c giäng cïng tªn.
C¸c gam tù nhiªn cña nh÷ng giäng tr−ëng vµ thø cïng tªn kh¸c nhau ë ba bËc : III, VI vµ
VII. ë gam thø, mçi bËc ®ã thÊp h¬n còng nh÷ng bËc Êy ë gam tr−ëng mét nöa cung cr«-ma-
tÝch :
§« tr−ëng (C-dur) §« thø (c-moll)
C¸c gam tr−ëng hoµ thanh vµ thø hoµ thanh cïng tªn vÒ ©m thanh chØ kh¸c nhau ë bËc III.
NÐt gièng nhau cña chóng lµ qu·ng hai t¨ng gi÷a c¸c bËc VI vµ VII.
ThÝ dô :
La tr−ëng (A-dur) La thø (a-moll)
VÒ ©m thanh, gam thø giai ®iÖu kh¸c gam tr−ëng tù nhiªn cïng tªn ë bËc III.
ThÝ dô :
La tr−ëng (A-dur) La thø (a-moll)
Nh− ®· nãi, kh¶ n¨ng diÔn c¶m cña ©m nh¹c cã ®−îc lµ do sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c
ph−¬ng tiÖn cña nã. Trong sè c¸c ph−¬ng tiÖn nµy, ®iÖu thøc cã ý nghÜa lín lao trong viÖc
truyÒn ®¹t b»ng ©m nh¹c mét néi dung vµ mét tÝnh c¸ch nhÊt ®Þnh.
Cïng mét ®iÖu thøc nh−ng khi kÕt hîp víi c¸c nh©n tè kh¸c, nã cã thÓ t¹o cho ©m nh¹c
nh÷ng s¾c th¸i biÓu hiÖn kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, nÕu chóng ta xem xÐt ©m nh¹c thêi ®¹i chóng
ta ngµy nay, nhÊt lµ c¸c ca khóc cña c¸c nh¹c sÜ X«-viÕt, cã thÓ kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n r»ng
®iÖu thø lµ ®Æc tÝnh cña lo¹i ©m nh¹c miªu t¶ néi dung u buån, kh¾c nghiÖt, giµu kÞch tÝnh.
ThÝ dô :
V.Xa-xa-vi-èp Xª-®«i - “ChiÒu h¶i c¶ng“
ChËm, rÊt xóc c¶m
79
- 80
- A.V. A-lÕch-xan-®rèp - “Cuéc chiÕn tranh thÇn th¸nh“
Kh«ng qu¸ nhanh
§iÖu tr−ëng lµ ®Æc tÝnh cña lo¹i ©m nh¹c miªu t¶ nh÷ng néi dung trang träng, vui t−¬i.
ThÝ dô :
L−u H÷u Ph−íc - “Ca ngîi Hå Chñ tÞch“
Maestoso
Trang nghiªm
81
- C©u hái h−íng dÉn häc tËp
Ch−¬ng nµy c¸c häc viªn cÇn n¾m v÷ng kiÕn thøc :
- ¢m æn ®Þnh, ©m chñ ®iÖu thøc.
- §iÖu thøc tr−ëng cã dÊu th¨ng vµ gi¸ng, vßng qu·ng 5.
- Tr−ëng hoµ thanh, tr−ëng giai ®iÖu.
- §iÖu thø tù nhiªn, hoµ thanh, giai ®iÖu, giäng song song.
C©u1. Tõ nèt §« qu·ng 81 h·y viÕt ®iÖu thøc tr−ëng, hoµ thanh, giai ®iÖu.
C©u 2. Tõ nèt La qu·ng 81 h·y viÕt ®iÖu thøc thø hoµ thanh, giai ®iÖu.
C©u 3. VÏ s¬ ®å vßng qu·ng 5 c¸c giäng tr−ëng vµ thø.
82
- Ch−¬ng VI: qu∙ng ë c¸c giäng tr−ëng vµ thø
40. c¸c qu∙ng cña ®iÖu tr−ëng tù nhiªn vµ ®iÖu thø tù nhiªn
ë ch−¬ng bèn ®· giíi thiÖu chi tiÕt c¸c lo¹i qu·ng. Nay cÇn xem nh÷ng lo¹i qu·ng nµo
h×nh thµnh trong c¸c ®iÖu tr−ëng vµ thø tù nhiªn vµ nh÷ng lo¹i nµo trong c¸c ®iÖu tr−ëng vµ
thø hoµ thanh.
C¸c bËc cña ®iÖu tr−ëng vµ thø tù nhiªn t¹o ra nh÷ng qu·ng ®i-a-t«-nÝch. Tõ mçi bËc, cã
thÓ lËp qu·ng I, qu·ng II, qu·ng III, v.v... NhiÖm vô cña chóng ta lµ ph¶i t×m hiÓu ®é lín chÊt
l−îng cña mçi qu·ng, nghÜa lµ xÐt xem nh÷ng qu·ng nµo trong sè ®ã lµ qu·ng ®óng, qu·ng
thø, qu·ng tr−ëng, v.v... Tæng sè qu·ng c¸c lo¹i t−¬ng ®−¬ng víi sè l−îng c¸c bËc cña ®iÖu
thøc, nghÜa lµ b¶y qu·ng.
D−íi ®©y lµ b¶ng thèng kª qu·ng cña ®iÖu tr−ëng vµ thø tù nhiªn.
B¶ng c¸c qu·ng cña ®iÖu tr−ëng vµ thø tù nhiªn.
Tªn gäi Sè LËp tõ c¸c bËc §« tr−ëng
qu·ng l−îng
I II III IV V VI VII
Mét ®óng 7
Hai thø 2
Hai tr−ëng 5
83
- Ba thø 4
Ba tr−ëng 3
Bèn ®óng 6
Bèn t¨ng 1
N¨m gi¶m 1
N¨m ®óng 6
S¸u thø 3
S¸u tr−ëng 4
B¶y thø 5
B¶y tr−ëng 2
84
- T¸m ®óng 7
LËp tõ c¸c bËc La thø
Tªn gäi qu·ng Sè l−îng I II III IV V VI VII
Mét ®óng 7
Hai thø 2
Hai tr−ëng 5
Ba thø 4
Ba tr−ëng 3
Bèn ®óng 4
Bèn t¨ng 1
N¨m gi¶m 1
N¨m ®óng 6
S¸u thø 3
85
- S¸u tr−ëng 4
B¶y thø 5
B¶y tr−ëng 2
T¸m ®óng 7
Muèn cho b¶ng trªn cã t¸c dông khi nghiªn cøu c¸c qu·ng, cÇn l−u ý nh÷ng ®iÒu sau ®©y:
1. Trong ®iÖu tr−ëng vµ thø tù nhiªn h×nh thµnh nh÷ng qu·ng gièng nhau vµ sè l−îng
còng b»ng nhau.
2. ë ®iÖu thø, tÊt c¶ c¸c qu·ng gièng víi ®iÖu tr−ëng ®Òu n»m cao h¬n c¸c qu·ng ®iÖu
tr−ëng hai bËc.
Ch¼ng h¹n, qu·ng ba tr−ëng trong ®iÖu tr−ëng lµ nh÷ng qu·ng lËp tõ c¸c bËc I, IV, vµ V,
ë ®iÖu thø chóng lËp tõ c¸c bËc III, VI vµ VII :
C dur a moll
I IV V III VI VII
3. §Ó n¾m v÷ng ®−îc c¸c qu·ng cña ®iÖu tr−ëng, cÇn b¾t ®Çu tõ nh÷ng qu·ng dÔ nhí nhÊt:
qu·ng mét vµ t¸m ®óng, qu·ng hai thø vµ hai tr−ëng (theo gam), qu·ng ba tr−ëng (nh÷ng bËc
chñ yÕu), qu·ng ba cung1, qu·ng bèn vµ n¨m ®óng, v.v...
4. Sau khi ®· n¾m ®−îc c¸c qu·ng trong ®iÖu tr−ëng th× ®èi chiÕu víi vÞ trÝ c¸c qu·ng
trong ®iÖu thø kh«ng khã nÕu ta l−u ý nh÷ng ®iÒu ®· nh¾c ë ®iÓm 2.
41. qu∙ng cña ®iÖu tr−ëng hoµ thanh vµ ®iÖu thø hoµ thanh –
c¸c qu∙ng ®Æc biÖt
ë ®iÖu tr−ëng hoµ thanh, do h¹ thÊp bËc VI, vµ ®iÖu thø hoµ thanh do n©ng cao bËc VII
nªn h×nh thµnh c¸c qu·ng trong nh÷ng ®iÖu thøc nµy kh¸c víi qu·ng trong ®iÖu tr−ëng vµ thø
tù nhiªn. Mét lµ trong c¸c ®iÖu thøc nµy xuÊt hiÖn nh÷ng qu·ng kh«ng cã trong c¸c ®iÖu
tr−ëng vµ thø tù nhiªn. §ã lµ nh÷ng qu·ng cr«-ma-tÝch, hoÆc nh− ng−êi ta th−êng gäi, nh÷ng
qu·ng ®Æc biÖt. Gäi nh− vËy v× chóng cã chØ ë c¸c giäng hoµ thanh cña ®iÖu tr−ëng vµ ®iÖu
1
Qu·ng ba cung-bèn t¨ng hoÆc n¨m gi¶m.
86
- thø. Cã tÊt c¶ bèn qu·ng ®Æc biÖt : qu·ng hai t¨ng, b¶y gi¶m, n¨m t¨ng vµ bèn gi¶m. Nh− ®·
nªu, nh÷ng qu·ng nµy h×nh thµnh ë ®iÖu tr−ëng do h¹ thÊp bËc VI :
C dur hoµ thanh
2 t¨ng tõ bËc VI 7 gi¶m tõ bËc VII 5 t¨ng tõ bËc VI 4 gi¶m tõ bËc III
ë bËc thø do n©ng cao tõ bËc VII :
a-moll hoµ thanh
2 t¨ng tõ bËc VI 7 gi¶m tõ bËc VII 5 t¨ng tõ bËc III 4 gi¶m tõ bËc VII
Hai lµ cã sù thay ®æi d¹ng cña mét sè qu·ng ®i-a-t«-nÝch. Ch¼ng h¹n nh− h×nh thµnh thªm
hai qu·ng ba cung d−íi d¹ng bèn t¨ng vµ n¨m gi¶m thay cho c¸c qu·ng bèn vµ n¨m ®óng :
C-dur hoµ thanh a-moll hoµ thanh
4 t¨ng tõ bËc VI 5 gi¶m tõ bËc II 4 t¨ng tõ bËc IV 5 gi¶m tõ bËc VII
Ghi chó : NÕu nh− viÖc n¾m v÷ng c¸c qu·ng cÊu t¹o tõ c¸c bËc cña ®iÖu thø tù nhiªn vµ
®Æc biÖt lµ cña ®iÖu tr−ëng tù nhiªn lµ ®iÒu cã lîi trong thùc hµnh th× ë ®iÖu tr−ëng vµ thø hoµ
thanh cã thÓ chØ cÇn n¾m v÷ng tõ c¸c bËc nµo h×nh thµnh :
a) C¸c qu·ng ®Æc biÖt.
b) C¸c qu·ng hai thø.
c) C¸c qu·ng ba thø vµ tr−ëng (cÇn thiÕt ®Ó lËp c¸c hîp ©m ba).
d) C¸c qu·ng bèn t¨ng vµ gi¶m.
87
- 42. c¸c qu∙ng æn ®Þnh vµ kh«ng æn ®Þnh - sù kh¸c nhau gi÷a
tÝnh æn ®Þnh vµ tÝnh thuËn - gi÷a tÝnh kh«ng æn ®Þnh cña qu∙ng
thuËn víi tÝnh nghÞch - sù gi¶i quyÕt c¸c qu∙ng nghÞch, sù gi¶i
quyÕt c¸c qu∙ng kh«ng æn ®Þnh theo søc hót
Mçi qu·ng h×nh thµnh tõ c¸c bËc cña ®iÖu thøc ngoµi tÝnh ©m häc cña nã nghÜa lµ thuËn
hay nghÞch, cßn cã mét mµu s¾c kh¸c (®Æc tÝnh) tuú thuéc ë chç nã ®−îc cÊu t¹o tõ nh÷ng bËc
æn ®Þnh vµ kh«ng æn ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c, vÞ trÝ ®iÖu thøc cña nã ®−îc béc lé ra.
Khi xem xÐt c¸c qu·ng tõ quan ®iÓm nµy, ng−êi ta chia chóng thµnh c¸c lo¹i æn ®Þnh vµ
kh«ng æn ®Þnh. ë ®©y tr−íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh lµ kh«ng ph¶i bÊt cø qu·ng nµo còng æn ®Þnh,
nÕu xÐt tõ quan ®iÓm ®iÖu thøc.
ThÝ dô :
Moderato (Võa ph¶i) V.Ka-li-nhi-cèp - Nh÷ng c©y th«ng
ë ®o¹n nh¹c trªn, qu·ng ba tr−ëng La gi¸ng-§« lµ qu·ng æn ®Þnh, c¸c qu·ng cßn l¹i
kh«ng æn ®Þnh dï chóng lµ nh÷ng qu·ng thuËn.
Nh− vËy tøc lµ nh÷ng qu·ng thuËn nµo do toµn nh÷ng ©m æn ®Þnh hîp thµnh míi lµ nh÷ng
qu·ng æn ®Þnh. C¸c qu·ng thuËn cÊu t¹o tõ nh÷ng ©m kh«ng æn ®Þnh hoÆc tõ mét ©m kh«ng
æn ®Þnh vµ mét ©m æn ®Þnh ®Òu lµ qu·ng kh«ng æn ®Þnh.
BÊt cø qu·ng nghÞch nµo, dï ë vÞ trÝ nµo cña ®iÖu thøc, bao giê còng lµ qu·ng kh«ng æn
®Þnh.
ThÝ dô :
P. Trai-cèp-xki - “R¹ng ®«ng“
Allegro moderato (Nhanh võa)
Trong thÝ dô nµy, c¸c qu·ng nghÞch ®−îc thay thÕ b»ng nh÷ng qu·ng thuËn, nh−ng c¶
thuËn vµ nghÞch ®Òu lµ nh÷ng qu·ng kh«ng æn ®Þnh. Trong ®o¹n nh¹c nµy nh÷ng qu·ng æn ®Þnh
88
- lµ : qu·ng ba Mi-Xon th¨ng vµ qu·ng ba Xon th¨ng-Xi, nh÷ng qu·ng kÕt thóc c¸c phÇn trong thÝ
dô nµy.
Xin chuyÓn sang vÊn ®Ò c¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng qu·ng nghÞch vµ nh÷ng qu·ng kh«ng æn
®Þnh.
Gi¶i quyÕt qu·ng nghÞch lµ chuyÓn nã thµnh qu·ng thuËn, cßn gi¶i quyÕt mét qu·ng
kh«ng æn ®Þnh lµ chuyÓn nã thµnh qu·ng æn ®Þnh. Kh«ng nªn lÉn lén hai tr−êng hîp nµy v×
gi¶i quyÕt mét qu·ng nghÞch tøc lµ chuyÓn nã thµnh qu·ng thuËn, dï qu·ng thuËn ®ã æn ®Þnh
hay kh«ng æn ®Þnh, cßn gi¶i quyÕt mét qu·ng kh«ng æn ®Þnh th× ph¶i chuyÓn nã thµnh qu·ng
æn ®Þnh.
Ph¶i trªn c¬ së ®iÖu thøc mµ nghiªn cøu sù gi¶i quyÕt c¸c qu·ng nghÞch vµ qu·ng kh«ng
æn ®Þnh, v× c¸ch sö dông chóng trong ©m nh¹c vµ c¸ch gi¶i quyÕt ®Òu dùa trªn nguyªn t¾c søc
hót cña c¸c ©m æn ®Þnh. Cho nªn khi gi¶i quyÕt mét qu·ng nµo ®ã, cÇn x¸c ®Þnh giäng ®iÖu ®Ó
biÕt cÇn ph¶i xem xÐt qu·ng ®ã tõ quan ®iÓm nµo.
D−íi ®©y lµ nh÷ng thÝ dô vÒ c¸ch gi¶i quyÕt c¸c qu·ng nghÞch trong ®iÖu tr−ëng vµ thø.
a) Gi¶i quyÕt qu·ng hai tr−ëng vµ b¶y thø :
89
- b) Gi¶i quyÕt qu·ng bèn ®óng khi nã ë vµo vÞ trÝ nghÞch2.
c) Gi¶i quyÕt c¸c qu·ng hai thø vµ b¶y tr−ëng :
d) Khi gi¶i quyÕt c¸c qu·ng ba cung, c¶ hai ©m ®Òu chuyÓn dÞch mét bËc theo h−íng bÞ
hót: trong qu·ng bèn t¨ng-vÒ hai phÝa, trong qu·ng n¨m gi¶m- theo h−íng gÆp nhau.
ThÝ dô:
F. Su-be - XkÐc-do Xi gi¸ng tr−ëng
2
Qu·ng bèn ®óng, t¹o nªn tõ ©m d−íi cña hîp ©m víi mét trong nh÷ng ©m trªn cña hîp ©m ®ã ®−îc coi
nh− mét qu·ng nghÞch.
90
- F.Men-®en-xon - Khóc nh¹c tuæi trÎ
Andante Soptemito op.72. sè 2
Thanh th¶n, gh×m l¹i
Ghi chó: Qu·ng ba cung cã thÓ ®−îc t¹o ra do bÊt th−êng n©ng cao hoÆc h¹ thÊp cr«-ma-
tÝch mét trong c¸c bËc.
Trong tr−êng hîp nµy, nÕu trong thµnh phÇn cña nã cã mét ©m æn ®Þnh th× khi gi¶i quyÕt ©m ®ã
n»m nguyªn, cßn ©m kh«ng æn ®Þnh di chuyÓn theo h−íng bÞ hót.
ThÝ dô :
Nguyªn t¾c gi¶i quyÕt c¸c qu·ng ®Æc biÖt còng gièng nh− gi¶i quyÕt c¸c ©m kh«ng æn
®Þnh, tøc lµ : nÕu cã hai ©m kh«ng æn ®Þnh, c¶ hai cïng chuyÓn vÒ c¸c ©m æn ®Þnh theo h−íng
bÞ hót (qu·ng hai t¨ng vµ b¶y gi¶m); nÕu cã mét ©m æn ®Þnh, nã ®øng t¹i chç, cßn ©m kh«ng
æn ®Þnh gi¶i quyÕt theo h−íng bÞ hót (qu·ng bèn gi¶m vµ n¨m t¨ng).
91
- ThÝ dô :
c-dur hoµ thanh
A. Ghe-®i-ke - “TiÓu phÈm“ op. 8 sè 2
a) E.G.Rich –“NgÉu høng“ op. 29 sè 1
92
- b) X. Rank-ma-nhi-cèp - C«ng-xÐc-t« sè 2
cho pi-a-n«, ch−¬ng 3
Moderato (Võa ph¶i)
X. Pr«-c«-phi-Ðp - “Hèi hËn “ op. 65 sè 5
N. Ra-cèp - “XkÐ-xi-n« “
D©n ca Ba Lan - “T«i gieo h¹t kª “
Ghi chó: NÕu c¸c qu·ng hai t¨ng hoÆc b¶y gi¶m ®−îc t¹o ra do bÊt th−êng n©ng cao hoÆc
h¹ thÊp cr«-ma-tÝch mét bËc nµo ®ã trong ®iÖu thøc, nÕu cã mét ©m æn ®Þnh, th× khi gi¶i quyÕt
©m ®ã ®øng t¹i chç.
93
- ThÝ dô :
TÊt c¶ c¸c qu·ng thuËn kh«ng æn ®Þnh ®Òu gi¶i quyÕt trªn c¬ së søc hót cña c¸c ©m kh«ng
æn ®Þnh.
NÕu c¶ hai ©m trong qu·ng kh«ng æn ®Þnh th× chóng chuyÓn vÒ nh÷ng ©m æn ®Þnh kÒ bªn.
NÕu trong qu·ng cã mét ©m æn ®Þnh, nã ®øng t¹i chç cßn ©m kia chuyÓn vÒ ©m æn ®Þnh.
ThÝ dô :
a) c-dur
b) c-dur
c©u hái h−íng dÉn häc tËp
Ch−¬ng nµy c¸c häc viªn cÇn n¾m v÷ng kiÕn thøc:
- Qu·ng cña ®iÖu tr−ëng vµ thø tù nhiªn.
- C¸c qu·ng æn ®Þnh vµ kh«ng æn ®Þnh.
- Sù gi¶i quyÕt c¸c qu·ng nghÞch.
C©u 1. VÏ s¬ ®å tÊt c¶ c¸c qu·ng tõ c¸c bËc cña gam ®« tr−ëng vµ la thø.
C©u 2. Tr×nh bµy c¸c c¸ch gi¶i quyÕt c¸c qu·ng 2 tr−ëng vµ 7 thø, 4 ®óng, 2 thø vµ 7
tr−ëng.
94
- Ch−¬ng VII: hîp ©m
43. hîp ©m - hîp ©m ba- c¸c d¹ng hîp ©m ba - c¸c hîp ©m ba
thuËn vµ nghÞch - ®¶o hîp ©m
Sù kÕt hîp cïng mét lóc ba ©m thanh (hoÆc nhiÒu h¬n n÷a) s¾p xÕp theo qu·ng ba hoÆc cã
thÓ s¾p xÕp theo qu·ng ba gäi lµ hîp ©m.
Hîp ©m gåm ba ©m thanh s¾p xÕp theo qu·ng ba gäi lµ hîp ©m ba.
Hîp ©m ®−îc cÊu t¹o tõ ©m d−íi ®i lªn.
D¹ng cña hîp ©m ba phô thuéc vµo tÝnh chÊt vµ thø tù s¾p xÕp c¸c qu·ng ba hîp thµnh nã.
Cã bèn d¹ng hîp ©m ba ®−îc cÊu t¹o tõ nh÷ng qu·ng ba tr−ëng vµ ba thø:
1. Hîp ©m ba tr−ëng gåm mét qu·ng ba tr−ëng vµ mét qu·ng ba thø, gi÷a hai ©m ngoµi
cïng lµ mét qu·ng n¨m ®óng.
2. Hîp ©m ba thø gåm mét qu·ng ba thø vµ mét qu·ng ba tr−ëng, gi÷a hai ©m ngoµi cïng
lµ mét qu·ng n¨m ®óng.
3. Hîp ©m ba t¨ng gåm hai qu·ng ba tr−ëng, gi÷a hai ©m ngoµi cïng lµ mét qu·ng n¨m
t¨ng.
4. Hîp ©m ba gi¶m gåm hai qu·ng ba thø, gi÷a hai ©m ngoµi cïng lµ mét qu·ng n¨m
gi¶m.
TÊt c¶ c¸c qu·ng hîp thµnh c¸c hîp ©m ba tr−ëng vµ thø lµ nh÷ng qu·ng thuËn. Trong sè
c¸c qu·ng hîp thµnh nh÷ng hîp ©m ba t¨ng vµ gi¶m cã nh÷ng qu·ng nghÞch (n¨m t¨ng vµ
n¨m gi¶m).
V× vËy c¸c hîp ©m ba tr−ëng vµ thø lµ nh÷ng hîp ©m thuËn, cßn c¸c hîp ©m ba t¨ng vµ
gi¶m lµ nh÷ng hîp ©m nghÞch.
Khi c¸c ©m thanh cña hîp ©m ®−îc s¾p xÕp theo qu·ng ba th× c¸ch s¾p xÕp Êy gäi lµ thÓ
c¬ b¶n.
Mçi ©m thanh trong hîp ©m cã tªn gäi riªng. Nh÷ng tªn gäi Êy b¾t nguån tõ nh÷ng qu·ng
®−îc h×nh thµnh khi hîp ©m ë thÓ c¬ b¶n, tÝnh tõ ©m d−íi cïng ®Õn c¸c ©m tiÕp theo.
¢m gèc (hay cßn gäi lµ ©m d−íi) cña hîp ©m ba gäi lµ ©m mét, ©m thø hai (hoÆc ©m gi÷a)
gäi lµ ©m ba, ©m thø ba (hoÆc ©m trªn) lµ ©m n¨m.
Khi trËt tù c¸c ©m thanh cña hîp ©m ba thay ®æi khiÕn ©m ba hay ©m n¨m trë thµnh ©m
d−íi cïng th× c¸ch s¾p xÕp Êy cña hîp ©m ba gäi lµ thÓ ®¶o.
95
- Hîp ©m ba cã hai thÓ ®¶o, ®¶o mét lµ hîp ©m s¸u h×nh thµnh do chuyÓn ©m mét lªn mét
qu·ng t¸m, ®¶o hai lµ hîp ©m bèn s¸u h×nh thµnh do chuyÓn ©m mét vµ ©m ba lªn mét qu·ng
t¸m. Trong hîp ©m s¸u, ©m ba trë thµnh ©m d−íi, cßn trong hîp ©m bèn s¸u, ©m n¨m trë
thµnh ©m d−íi:
Hîp ©m s¸u kÝ hiÖu b»ng sè s¸u (6), v× ®Æc ®iÓm cña nã lµ qu·ng s¸u h×nh thµnh tõ ©m
⎛6⎞
d−íi ®Õn ©m mét ®· ®−îc chuyÓn lªn trªn. Hîp ©m bèn s¸u kÝ hiÖu b»ng sè bèn - s¸u ⎜ ⎟ c¨n
⎝4⎠
cø vµo nh÷ng qu·ng h×nh thµnh tõ ©m d−íi cïng ®Õn c¸c ©m mét vµ ba.
§Ó cã thÓ cÊu t¹o hîp ©m s¸u chñ hoÆc bèn - s¸u chñ trong mét giäng nhÊt ®Þnh, cÇn xuÊt
ph¸t tõ sù s¾p xÕp c¬ b¶n cña hîp ©m ba, vµ sau ®ã dïng c¸ch ®¶o t×m ra nh÷ng hîp ©m cÇn
thiÕt.
Ch¼ng h¹n, khi cÇn cÊu t¹o hîp ©m s¸u trong giäng Rª tr−ëng :
hoÆc hîp ©m bèn s¸u trong giäng Xi thø :
§Ó biÕt c¸ch nhanh chãng lËp c¸c thÓ ®¶o cña nh÷ng hîp ©m ba tr−ëng vµ thø tõ bÊt cø
mét ©m nµo, vµ x¸c ®Þnh ®−îc giäng cña chóng, cÇn n¾m ®−îc:
1) Nh÷ng qu·ng nµo h×nh thµnh gi÷a c¸c ©m kÒ nhau cña hîp ©m.
2) Trong hîp ©m s¸u, ©m mét lµ ©m ngän, cßn trong hîp ©m bèn s¸u nã lµ ©m gi÷a.
D−íi ®©y lµ b¶n cÊu tróc qu·ng trong nh÷ng thÓ ®¶o cña c¸c hîp ©m ba tr−ëng vµ ba thø:
Hîp ©m s¸u tr−ëng ba thø + bèn ®óng
Hîp ©m s¸u thø ba tr−ëng + bèn ®óng
96
- Hîp ©m bèn s¸u tr−ëng bèn ®óng + ba tr−ëng
Hîp ©m bèn s¸u thø bèn ®óng + ba thø
Khi ®· biÕt cÊu tróc qu·ng trong nh÷ng thÓ ®¶o c¸c c¸c hîp ©m ba tr−ëng vµ ba thø vµ vÞ
trÝ cña ©m c¬ b¶n trong c¸c thÓ ®¶o Êy, sÏ dÔ dµng lËp ®−îc hîp ©m cÇn cã.
Ch¼ng h¹n, cÇn lËp hîp ©m s¸u tr−ëng tõ ©m Rª :
3t 4 ®óng 6 B-dur
Chóng ta cã hîp ©m s¸u cña Xi gi¸ng tr−ëng.
CÇn lËp hîp ©m bèn s¸u thø tõ ©m Rª :
Chóng ta cã hîp ©m bèn s¸u cña Xon thø.
44. c¸c hîp ©m ba chÝnh ë ®iÖu tr−ëng vµ thø – sù liªn kÕt c¸c
hîp ©m ba chÝnh
Cã thÓ lËp c¸c hîp ©m ba trªn tÊt c¶ c¸c bËc cña ®iÖu tr−ëng vµ thø. Sau khi lËp nh÷ng hîp
©m ba trªn c¸c bËc cña ®iÖu tr−ëng tù nhiªn, ta thÊy trong sè ®ã cã ba hîp ©m (trªn c¸c bËc
chñ yÕu) lµ tr−ëng: c¸c hîp ©m ba cña c¸c bËc I, IV, vµ V. Mçi hîp ©m cã tªn gäi riªng (lÊy
tõ tªn c¸c bËc lËp nªn chóng).
Hîp ©m ba cña bËc I gäi lµ hîp ©m ba chñ.
Hîp ©m ba cña bËc IV lµ hîp ©m h¹ ¸t.
Hîp ©m ba cña bËc V lµ hîp ©m ¸t.
V× lµ nh÷ng hîp ©m tr−ëng cho nªn chóng tiªu biÓu cho ®iÖu tr−ëng nhiÒu h¬n. Chóng thÓ
hiÖn râ nÐt h¬n c¸c chøc n¨ng ®iÖu thøc (nghÜa lµ nh÷ng mèi t−¬ng quan cña c¸c ©m æn ®Þnh
vµ kh«ng æn ®Þnh).
Do ®ã chóng ®−îc gäi lµ c¸c hîp ©m ba chÝnh vµ còng kÝ hiÖu nh− c¸c bËc chñ yÕu T, S,
D:
97
- TÊt c¶ c¸c ©m cña ®iÖu thøc ®Òu n»m trong thµnh phÇn c¸c hîp ©m ba chÝnh. Vai trß c¸c
hîp ©m ba chÝnh trong ®iÖu thøc, chøc n¨ng hßa thanh cña chóng phô thuéc vµo ý nghÜa ®iÖu
thøc cña c¸c ©m thanh (c¸c bËc) n»m trong thµnh phÇn mçi hîp ©m ®ã.
Sau khi lËp c¸c hîp ©m ba trªn tÊt c¶ c¸c bËc cña ®iÖu thø tù nhiªn, ta thÊy, ng−îc víi
®iÖu tr−ëng, c¸c hîp ©m ba chÝnh cña ®iÖu thø lµ nh÷ng hîp ©m ba thø. Chóng còng ®−îc kÝ
hiÖu nh− c¸c hîp ©m ba chÝnh cña ®iÖu tr−ëng, nh−ng b»ng ch÷ viÕt th−êng t, s, d :
La thø (a-moll)
CÊu tróc cña c¸c hîp ©m ba chÝnh ë c¸c ®iÖu tr−ëng vµ thø hßa thanh kh¸c víi ®iÖu tr−ëng
vµ thø tù nhiªn. ë ®iÖu tr−ëng, do h¹ thÊp bËc VI nªn h×nh thµnh mét hîp ©m ba h¹ ¸t thø,
®em l¹i cho ®iÖu tr−ëng hßa thanh tÝnh chÊt mÒm m¹i h¬n, cßn ë ®iÖu thø, do n©ng cao bËc
VII mµ t¹o ra mét hîp ©m ba ¸t tr−ëng, mang l¹i cho ®iÖu thø Ýt nhiÒu ®Æc tÝnh cña ®iÖu
tr−ëng:
a-moll hoµ thanh
V× lÏ c¸c hîp ©m ba chÝnh lµ c¬ së hßa thanh cña ®iÖu thøc vµ ®−îc sö dông réng r·i trong
©m nh¹c cho nªn cÇn ph¶i biÕt nh÷ng c¸ch ®¬n gi¶n nhÊt ®Ó liªn kÕt chóng víi nhau.
Sù nèi tiÕp c¸c hîp ©m b»ng mét chuyÓn ®éng b»ng ph¼ng cña c¸c bÌ (tiÕn hµnh bÌ) gäi lµ
liªn kÕt hîp ©m.
¢m h×nh hßa thanh lµ mét tr×nh tù do mét sè hîp ©m t¹o nªn.
D−íi ®©y lµ nh÷ng thÝ dô vÒ c¸c c¸ch liªn kÕt ®¬n gi¶n nhÊt cña nh÷ng hîp ©m ba vµ c¸c
thÓ ®¶o cña chóng.
98
nguon tai.lieu . vn
