Xem mẫu
- Chương 2
GI NG VÀ CÔNG TÁC GI NG
Chương này nh m cung c p nh ng thông tin cơ b n v các gi ng trâu bò n i và m t
s gi ng trâu bò ngo i ñư c nuôi ph bi n trên Th gi i. ð ng th i nh ng n i dung cơ b n
v công tác gi ng trong chăn nuôi trâu bò s ñư c trình bày; tuy nhiên, các phương pháp tính
toàn chi ti t v các tham s liên quan ñ n ch n l c và nhân gi ng s không ñư c nh c l i vì
sinh viên ñã ñư c h c. Cu i chương m t s v n ñ v phương hư ng công tác gi ng và các
chương trình gi ng trâu bò c th Vi t Nam cũng s ñư c ñ c p t i.
I. CÁC GI NG TRÂU BÒ N I
1.1. Trâu Vi t Nam
Trâu Vi t Nam (hình 2.1) thu c nhóm
trâu ñ m l y. V cơ b n trâu n i thu c v m t
gi ng, nhưng tuỳ theo ñi u ki n nuôi dư ng
c a t ng nơi mà trâu ñư c phân hoá thành hai
lo i hình và quen ñư c g i theo t m vóc là
trâu ng (to) và trâu gié (nh hơn). Tuy nhiên
s phân bi t này cũng không có ranh gi i c
th .
Trâu có ngo i hình v m v . ð u hơi bé;
trán và s ng mũi th ng, có con hơi võng; tai
m c ngang, hay ve v y; s ng dài, d t, hình Hình 2.1: Trâu Vi t Nam
cánh cung, hư ng v phía sau và hơi v nh lên
trên. C con ñ c to tròn, con cái nh và h p, không có y m. U vai không có. Lưng th ng,
mông xuôi, ng c n . ðuôi dài ñ n khoeo, t n cùng có chòm lông. ða s có lông da màu ñen
xám; dư i h u và trư c c có khoang lông màu tr ng. Có m t s trâu (5-10%) có lông da màu
tr ng (trâu b c).
T m vóc trâu khá l n: kh i lư ng sơ sinh 28-30kg, trư ng thành 400-450 kg ñ i v i con
cái, 450-500 kg ñ i v i con ñ c. T l th t x 48%. N u gi t th t s m ch t lư ng th t trâu non
cũng g n v i th t bò. Kh năng sinh s n c a trâu nói chung kém. ð ng d c bi u hi n không rõ
và mang tính mùa v . Thông thư ng trâu cái ñ 3 năm 2 l a. S c s n xu t s a th p, ch ñ
cho con bú (500-700kg/5-7 tháng), nhưng t l m s a r t cao (9-12%). Trâu Vi t Nam có kh
năng lao tác t t. S c kéo trung bình kho ng 600-800 N. Có kh năng làm vi c t t nh ng
chân ñ t năng hay l y th t.
Trâu ch u ñ ng kham kh r t t t, kh năng ch ng b nh t t cao, thích nghi t t ñư c v i
khí h u nóng m.
1.2. Bò Vàng Vi t Nam
Bò n i nư c ta (hình 2.2) ñư c phân b r ng và thư ng ñư c g i theo tên ñ a phương
như bò Thanh Hoá, bò Ngh An, bò L ng Sơn, bò Phú Yên, v.v. M c dù có s khác nhau nh t
ñ nh v m t vài ñ c ñi m màu lông và th vóc, nhưng chưa có cơ s nào ñ kh ng ñ nh ñó là
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 17
- nh ng gi ng bò khác nhau, cho nên có th g i chung các lo i bò n i c a ta là bò Vàng Vi t
Nam. Bò n i thư ng có s c lông màu vàng, vàng nh t ho c vàng cánh dán và không có thiên
hư ng s n xu t rõ r t .
Ngo i hình bò Vàng cân x ng. ð u con
cái ñ u thanh, s ng ng n; con ñ c ñ u to, s ng
dài chĩa v phía trư c; m ch máu và gân m t
n i rõ. M t tinh, lanh l i. C con cái thanh, c
con ñ c to; lông thư ng ñen. Y m kéo dài t
h u ñ n xương c. Da có nhi u n p nhăn. U vai
con ñ c cao, con cái không có. Lưng và hông
th ng, hơi r ng. B p th t n nang. Mông hơi
xuôi, h p và ng n. Ng c phát tri n t t, sâu
nhưng hơi lép. B ng to, tròn nhưng không s .
B n chân thanh, c ng cáp; 2 chân trư c th ng,
2 chân sau ñi thư ng ch m khoeo. Hình 2.2: Bò Vàng Vi t Nam
Bò n i có như c ñi m là t m vóc nh .
Kh i lư ng sơ sinh 14-15kg, lúc trư ng thành con cái n ng 160-200kg, con ñ c n ng 250-
280kg. Tu i ph i gi ng l n ñ u vào kho ng 20-24 tháng. T l ñ hàng năm kho ng 50-80%.
Kh năng cho s a th p, kho ng 2kg/ngày trong th i gian 4-5 tháng (ch ñ cho con bú). Tuy
nhiên, t l m s a r t cao (5-5,5%). Năng su t th t không cao, t l th t x 40-44%. S c kéo
trung bình c a con cái 380-400 N, con ñ c 440-490N. S c kéo t i ña c a con cái 1000-
1500N, con ñ c 1200-1800N. Bò Vàng có kh năng làm vi c d o dai nh ng chân ñ t nh ,
có t c ñ ñi khá nhanh.
Bò Vàng có ưu ñi m n i b t là ch u ñ ng kham kh t t, có kh năng ch ng b nh t t cao,
thích nghi v i nhi u vùng khí h u trong nư c.
1.3. Bò Lai Sin
Bò Lai Sin (hình 2.3) là k t qu t p giao
gi a bò Red Sindhi ho c bò Sahiwal v i bò Vàng
Vi t Nam. T l máu c a bò Lai Sin thay ñ i r t
l n gi a các cá th và do ñó mà ngo i hình và s c
s n xu t cũng thay ñ i tương ng.
Ngo i hình c a bò Lai Sin trung gian gi a
bò Sin và bò Vàng VN. ð u h p, trán g , tai to
c p xu ng. R n và y m r t phát tri n: y m kéo dài
t h u ñ n r n; nhi u n p nhăn. U vai n i rõ. Âm
h có nhi u n p nhăn. Lưng ng n, ng c sâu, mông
d c. B u vú khá phát tri n. ðuôi dài, chót ñuôi
Hình 2.3: Bò Lai Sin
thư ng không có xương. Màu lông thư ng là vàng
ho c s m, m t s ít con có vá tr ng.
Th vóc l n hơn bò Vàng: kh i lư ng sơ sinh 17-19kg, trư ng thành 250-350kg ñ i v i
con cái, 400-450 kg ñ i v i con ñ c. Có th ph i gi ng l n ñ u lúc 18-24 tháng tu i. Kho ng
cách lúa ñ kho ng 15 tháng. Năng su t s a kho ng 1200-1400kg/240-270ngày, m s a: 5-
5,5%. Có th dùng làm n n ñ lai v i bò s a t o ra các con lai cho s a t t. T l th t x 48-
49% (bò thi n). Có th dùng làm n n ñ lai v i bò ñ c chuyên d ng th t thành bò lai hư ng
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 18
- th t. Bò này có kh năng cày kéo t t: s c kéo trung bình 560-600N, t i ña: cái 1300-2500N,
ñ c 2000-3000N.
Bò lai Sin ch u ñ ng kham kh t t, kh năng ch ng b nh t t cao, thích nghi t t ñư c v i
khí h u nóng m.
II. M T S GI NG TRÂU BÒ PH BI N C A TH GI I
2.1. Các gi ng bò kiêm d ng
a. Bò Sin (Red Sindhi)
Bò Sin (hình 2.4) là m t gi ng bò có ngu n g c t vùng Sindhi (Pakistan). Vùng này có
nhi t ñ r t cao v mùa hè, ban ngaỳ có th lên t i 40-50oC. Bò Sin là m t gi ng bò kiêm
d ng s a-th t-lao tác, thư ng ñư c nuôi theo phương th c chăn th t do.
Bò có màu lông d cánh dán hay nâu
th m. Bò này có thân hình ng n, chân cao, mình
lép, tai to và rũ xu ng, có y m và n p g p da
dư i r n r t phát tri n. ðây là m t ñ c ñi m t t
giúp bò này thích nghi v i ñi u ki n khí h u
nóng nh tăng t di n to nhi t. Bò ñ c có u vai
r t cao, ñ u to, trán g , r ng, s ng ng n, c
ng n, v m v , ng c sâu nhưng không n . Bò
cái có ñ u và c nh hơn, ph n sau phát tri n
hơn ph n trư c, vú phát tri n, núm vú to, dài,
tĩnh m ch n i rõ. ð c bi t, da âm h có r t
nhi u n p nhăn. Hình 2.4: Bò Sin (Red Sindhi)
Khi trư ng thành bò ñ c có kh i lư ng
450-500kg, bò cái 350-380kg. S n lư ng s a trung bình kho ng 1400-2100kg/chu kỳ 270-290
ngày.T l m s a 5-5,5%.
Vào năm 1923 bò Sin ñã ñư c nh p vào Vi t Nam (80 con). Trong th i gian 1985-1987
nh p ti p 179 con, trong ñó có 30 con ñ c t Pakistan. S bò này ñư c nuôi nông trư ng
H u ngh Vi t Nam-Mông C và Trung tâm tinh ñông l nh Moncada (Ba Vì, Hà Tây) ñ tham
gia chương trình Sin hoá ñàn bò Vàng Vi t Nam nh m t o ra ñàn bò Lai Sin làm n n cho vi c
gây t o bò s a và bò th t ti p theo.
b. Bò Sahiwal
Bò Sahiwal (hình 2.5) là gi ng bò u c a
Pakistan. Bò này cũng ñư c nuôi nhi u t i các
vùng Punjab, Biha, Una Pradesh c a n ð .
Bò có màu lông ñ vàng hay vàng th m.
K t c u ngo i hình tương t như bò Red Sindhi
nhưng b u vú phát tri n hơn. Khi trư ng thành,
bò cái có kh i lư ng 360-380kg, bò ñ c 470-
500kg. S n lư ng s a kho ng 2100-2300kg/ chu
kỳ 9 tháng. T l m s a 5-5,5%.
Cũng gi ng như bò Red Sindhi, bò Sahiwal
ñư c nhi u nư c nhi t ñ i dùng ñ c i t o các Hình 2.5: Bò Sahiwal
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 19
- gi ng bò ñ a phương ho c lai v i các gi ng bò chuyên d ng s a ñ t o bò s a nhi t ñ i. Năm
1987 Vi t Nam ñã nh p 21 bò Sahiwal trong ñó có 5 bò ñ c gi ng t Pakistan v nuôi t i
Trung tâm tinh ñông l nh Moncada và Nông trư ng bò gi ng mi n Trung (Ninh Hoà, Khánh
Hoà) ñ tham gia c i ti n ñàn bò n i.
c. Bò nâu Thu Sĩ (Brown Swiss)
Bò nâu Thu Sĩ (hình 2.6) ñư c t o thành vùng núi Anpơ c a Thu Sĩ do nhân thu n
t bò ñ a phương theo hư ng kiêm d ng s a-th t. Gi ng bò này có tính b o th di truy n cao
v ngo i hình và s c s n xu t s a.
Bò nâu Thu Sĩ có màu nâu, m t s ít màu
sáng ñ m hay nâu xám. ð u ng n, trán dài và r ng,
m m r ng, s ng ng n, cong, g c s ng tr ng. Thân
hình dài, ng c n , sâu, r ng, sư n b ng thon. B n
chân ch c ch n kho m nh, tư th v ng vàng, móng
ñen.
ðây là gi ng bò có t m vóc l n, có kh năng
tăng tr ng nhanh, ph m ch t th t ngon. Th tr ng
lúc sơ sinh kho ng 31-37kg, kh i lư ng trư ng
thành c a bò cái 650-700kg, bò ñ c 800-950. T l
th t x 59-60%. Năng su t s a bình quân 3500- Hình 2.6: Bò Nâu Thu Sĩ
4000kg/chu kỳ, t l m s a 3,5-4%.
Bò nâu Thu Sĩ có kh năng thích nghi v i vùng núi cao. Năm 1972 nư c ta ñã nh p
gi ng bò này t Cu Ba (49 bò ñ c gi ng) v nuôi t i Trung tâm Môncaña ñ s n xu t tinh
ñông l nh ph c v công tác c i t o ñàn bò Vàng theo hư ng cho s a và cho th t. Qua theo dõi
cho th y bò này có s c ch u ñ ng, ch ng ñ b nh, ch u nóng khá hơn bò Holstein. Tuy nhiên
con lai không cho s a b ng con lai v i bò Holstein và kh năng cho th t không b ng con lai
c a các gi ng chuyên d ng th t.
d. Bò Simental
Bò Simental (hình 2.7) là gi ng bò kiêm d ng th t-s a ñư c hình thành t th k th 18
vùng Golstand c a Thu S và hi n nay ñư c nuôi nhi u nư c khác nhau.
Bò có màu lông ñ nâu vá tr ng, lông ñ u
thư ng có màu tr ng. Ng c sâu, r ng. B xương
ch c ch n. Cơ phát tri n t t.
Khi trư ng thành bò ñ c có kh i lư ng
1000kg, bò cái 750kg. Nuôi dư ng t t bê ñ c
n ng 517kg, bê cái 360kg lúc 1 năm tu i. Bê 6-12
tháng tu i cho tăng tr ng 1200-1350g/ngày. Nuôi
dư ng t t bê ñ c gi t th t lúc 14-16 tháng tu i có
t l th t x 66%.
Hình 2.7: Bò Simental
Bò Simental có th khai thác s a. n u ch n
l c và nuôi dư ng t t có th cho 3500-4000 kg s a/chu kỳ 300 ngày. T l m s a 3,9-4%.
Bò Simental thích nghi v i khí h u ôn ñ i. G n ñây Vi t Nam cũng có nh p tinh ñông
l nh gi ng bò này vào cho lai v i bò cái Lai Sin ñ thăm dò kh năng cho th t c a con lai.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 20
- 2.2. Các gi ng bò s a
a. Bò Holstein Friesian
Bò Holstein Friesian (HF), nư c ta thư ng ñư c g i là bò s a Hà Lan (hình 2.8), là
gi ng bò chuyên s a n i ti ng th gi i ñư c t o ra t th k th XIV t nh Fulixon c a Hà
Lan, là nơi có khí h u ôn hoà, mùa hè kéo dài và ñ ng c r t phát tri n. Bò HF không ng ng
ñư c c i thi n v ph m ch t, năng su t và hi n nay ñư c phân b r ng rãi trên toàn th gi i
nh có kh năng cho s a cao và c i t o các gi ng bò khác theo hư ng s a r t t t. Cũng chính
vì v y mà các nư c thư ng dùng bò HF thu n ñ lai t o v i bò ñ a phương t o ra gi ng bò s a
lang tr ng ñen c a nư c mình và mang nh ng tên khác nhau
Bò HF có 3 ñ ng màu lông chính là lang tr ng ñen (chi m ưu th ), lang tr ng ñ (ít), và
toàn thân ñen riêng ñ nh trán và chót ñuôi tr ng. Các ñi m tr ng ñ c trưng là ñi m tr ng
trán, vai có v t tr ng kéo xu ng b ng, 4 chân và chót ñuôi tr ng.
V hình dáng, bò HF có th n d ng hình nêm ñ c trưng c a bò s a. ð u con cái dài, nh ,
thanh; ñ u con ñ c thô. S ng nh , ng n, ch a v phía trư c. Trán ph ng ho c hơi lõm. C
thanh, dài v a ph i, không có y m. Vai-lưng-hông-mông th ng hàng. B n chân th ng, ñ p, hai
chân sau doãng. B u vú r t phát tri n; tĩnh m ch vú ngo n ngoèo, n i rõ.
T m vóc bò HF khá l n: kh i lư ng sơ sinh kho ng 35-45 kg, trư ng thành 450-
750kg/cái, 750-1100kg/ñ c. Bò này thành th c s m, có th ph i gi ng lúc 15-20 tháng tu i.
Kho ng cách l a ñ kho ng 12-13 tháng.
Năng su t s a trung bình kho ng 5000-8000 kg/chu kỳ (10 tháng), t l m s a th p,
bình quân 3,3-3,6 %. Năng su t s a bi n ñ ng nhi u tuỳ theo ñi u ki n nuôi dư ng và th i ti t
khía h u, cũng như k t qu ch n l c c a t ng nư c.
Bò HF ch u nóng và ch u ñ ng kham kh kém, d c m nhi m b nh t t, ñ c bi t là các
b nh ký sinh trùng ñư ng máu và b nh s n khoa. Bò HF ch nuôi thu n t t nh ng n i có
khí h u mát m , nhi t ñ bình quân năm dư i 21oC. Nh m phát tri n ngành chăn nuôi bò s a,
nư c ta ñã nh p nhi u bò HF t m t s nư c như Cu Ba, Australia, M … nh m c m c ñích
nhân thu n và lai t o. k t qu chăn nuôi cho thây gi ng bò này có th thích nghi ñư c t i m t
s vùng cao nguyên mát m như M c Châu, Lâm ð ng.
b. Bò Jersey
Bò Jersey (hình 2.9) là gi ng bò s a c a
Anh, ñư c t o ra t g n ba trăm năm trư c trên
ñ o Jersey là nơi có khí h u ôn hoà, ñ ng c phát
tri n t t quanh năm thích h p cho chăn nuôi bò
chăn th . Nó là k t qu t p giao gi a gi ng bò
Bretagne (Pháp) v i bò ñ a phương, v sau có
thêm máu bò Normandie (Pháp). T năm 1970 nó
ñã tr thành gi ng bò s a n i ti ng Th gi i.
Bò có màu vàng sáng ho c s m. Có nh ng
con có ñ m tr ng b ng, chân và ñ u. Bò có k t Hình 4.9: Bò Jersey
c u ngo i hình ñ p, ñ c thù c a bò hư ng s a.
ð u nh , m t cong, m t l i, c thành dài và có y m khá phát tri n. Vai cao và dài. Ng c sâu,
xương sư n dài. Lưng dài, r ng. Mông dài, r ng và ph ng. B ng to, tròn. B n chân m nh,
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 21
- kho ng cách gi a hai chân r ng. ðuôi nh . B u vú phát tri n t t c phía trư c và phía sau,
tĩnh m ch vú to và dài.
T m vóc c a bò Jersey tương ñ i bé: kh i lư ng sơ sinh 25-30kg, kh i lư ng trư ng
thành c a bò cái là 300-400kg, c a bò ñ c 450-550kg.
Năng su t s a bình quân ñ t 3000-5000kg/chu kỳ 305 ngày. ð c bi t bò Jersey có t m
s a r t cao (4,5-5,5%), m s a màu vàng, h t to thích h p cho vi c ch bi n bơ. Vì th bò này
thư ng ñư c dùng ñ lai c i t o nh ng gi ng bò s a có t l m s a th p.
Bò Jersey thành th c s m, 16-18 tháng tu i có th ph i gi ng l n ñ u, có kh năng ñ 1
năm 1 l a. Bò ñ c gi ng phát tri n t t có th l y tinh lúc 12 tháng tu i.
Do bò Jersey do có t m vóc bé (nhu c u duy trì th p) l i có y m (th i nhi t t t) nên có
th có kh năng ch u nóng khá t t nên nhi u nư c ñã dùng bò Jersey lai v i bò ñ a phương
nh m t o ra bò lai hư ng s a thích nghi v i khí h u nhi t ñ i. Tuy nhiên, cũng như bò HF,
trong ñi u ki n nhi t ñ i năng su t s a c a bò Jersey nuôi thu n cũng b gi m sút rõ r t.
Vi t Nam ñã nh p tinh ñông l nh bò Jersey ñ lai v i bò cái Lai Sin (LS), bò Vàng và
bò cái lai F1, F2 (HF X LS). Tuy nhiên do năng su t s a c a con lai kém so v i bò lai v i bò
Holstein, hơn n a do màu lông không h p v i th hi u c a ngư i nuôi. G n ñây bò Jersey
cũng ñư c nh p vào ñ nuôi thu n ch ng. Tuy nhiên ñ n nay chưa có ñ k t qu ñ k t lu n
v kh năng nuôi thích nghi lo i bò này Vi t Nam.
2.3. Các gi ng bò th t
a. Bò Brahman
Bò Brahman (hình 2.10) là gi ng bò th t
nhi t ñ i ñư c t o ra M b ng cách lai 4 gi ng
bò Zebu v i nhau. Bò Brahman có màu lông
tr ng gio ho c ñ . Khi trư ng thành bò ñ c n ng
kho ng 680-900kg, bò cái n ng 450-630kg. Lúc
1 năm tu i con ñ c năng kho ng 375kg, con cái
n ng 260kg. Tăng tr ng c a bê ñ c t 6-12 tháng
tu i kho ng 900-1000g/ngày. T l th t x
kho ng 52-58%.
Vi t Nam ñã nh p bò Brahman t Hình 2.10: Bò Brahman
Australia ñ nhân thu n và cho lai v i bò cái Lai
Sin ñ t o con lai hư ng th t.
b. Bò Drought Master
Bò Drought Master (hình 2.11) là m t gi ng
bò th t nhi t ñ i ñư c t o ra Australia b ng cách
lai gi a bò Shorthorn v i bò Brahman. Bò có màu
lông ñ . Lúc trư ng thành bò ñ c n ng 820-1000kg,
bò cái n ng 550-680kg. Lúc 1 năm tu i con ñ c
n ng 450kg, con cái n ng 325kg. Bê ñ c 6-12 tháng
tu i ñư c nuôi dư ng t t cho tăng tr ng 1000-
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 22
Hình 2.11: Bò Drought Master
- 1200g/ngày và cho t l th t x 55-60% khi gi t th t lúc 14-16 tháng tu i.
Vi t Nam ñã nh p bò Drought Master t Australia ñ nhân thu n và cho lai v i bò cái
n n Lai Sin nh m t o con lai hư ng th t.
c. Bò Hereford
Bò Hereford (hình 2.12) là m t gi ng bò th t
c a Anh, ñư c t o ra t th k th 18 ñ o
Hereford b ng phương pháp nhân gi ng thu n
ch ng, ch n l c và tăng cư ng dinh dư ng. Hi n
này gi ng bò này ñư c nuôi r ng rãi nhi u nư c
trên Th gi i.
Gi ng bò này có ngo i hình tiêu bi u c a bò
chuyên d ng hư ng th t. ð u không to nhưng
r ng. C ng n và r ng. Ng c sâu và r ng, lưng dài
và r ng. Cơ b p r t phát tri n. Chân th p. Da dày
Hình 2.12: Bò Hereford
hơi thô. B xương v ng ch c. Bò Hereford có
màu lông ñ , riêng ñ u, ng c, ph n dư i b ng,
b n chân và ñuôi có ñ m tr ng.
Bò cái trư ng thành n ng 750-800kg, bò ñ c 1000-1200kg. N u nuôi dư ng t t bê ñ c
1 năm tu i n ng 520kg, bê cái 364kg. Bê 6-12 tháng tu i tăng tr ng 1300-1500g/ngày. T l
th t x lúc 14-16 tháng tu i ñ t 67-68%. Ch t lư ng th t t t, th t ngon, m m, thư ng có l p
m k gi a l p cơ b p.
Vi t Nam ñã nh p tinh ñông l nh bò gi ng Hereford cho lai v i bò cái Lai Sin ñ thăm
dò kh năng cho th t c a con lai.
d. Bò Charolais
Bò Charolais (hình 2.13) là gi ng bò chuyên
d ng th t c a Pháp, ñư c hình thành vùng
Charolais. Bò có s c lông màu tr ng ánh kem.
Ngo i hình phát tri n cân ñ i. Thân r ng, mình
dày, mông không d c. ðùi phát tri n.
Khi trư ng thành bò ñ c có kh i lư ng 1000-
1400kg, bò cái 700-900kg. N u nuôi t t, lúc 12
tháng tu i bê ñ c ñ t 450-540kg, bê cái 380kg.
Trong giai ño n 6-12 tháng tu i bê có th tăng
tr ng 1450-1550g/ngày. Gi t th t lúc 14-16 tháng Hình 2.13: Bò Charolais
tu i, t l th t x 65-69%.
Bò Charolais ñư c nuôi nhi u nư c, không ch ñ nhân thu n mà còn ñ lai t o v i
các gi ng bò th t khác nh m tăng kh năng cho th t. Nư c ta cũng ñã nh p bò gi ng và tinh
ñông l nh bò Charolais ñ cho lai v i bò cái Lai Sin nh m t o bò lai hư ng th t.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 23
- e. Bò Lymousin
Bò Lymousin (hình 2.14) là gi ng bò chuyên d ng th t c a Pháp. Bò có s c lông màu ñ
s m.
Khi trư ng thành bò ñ c có kh i lư ng 1000-
1300kg, bò cái 650-800kg. N u nuôi dư ng t t bê
ñ c 12 tháng tu i n ng 500kg, bê cái 350kg. Bê 6-12
tháng tu i tăng tr ng 1300-1400g/ngày. Bê ñ c nuôi
t t gi t th t lúc 14-16 tháng tu i cho t l th t x 68-
71%.
Hình 1.14: Bò Lymousin
f. Bò B. B. B. (Blanc-Bleu-Belge)
Bò B.B.B. (hình 2.15) là gi ng bò chuyên
d ng th t c a B . Màu lông ch y u là màu tr ng,
xanh l m ñ m, tr ng l m ñ m. Bò có cơ b p r t
phát tri n.
Khi trư ng thành bò ñ c có kh i lư ng 1100-
1200kg, bò cái 710-720kg. N u nuôi dương t t bê 1
năm tu i bê ñ c n ng trung bình 480kg, bê cái 370-
380kg. Bê 6-12 tháng tu i có tăng tr ng bình quân
1300g/ngày. Bê ñ c nuôi dư ng t t gi t th t lúc 14-
Hình 2.15: Bò Blanc-Bleu-Belge
16 tháng tu i cho t l th t x 66%.
g. Bò Aberdine Angus
Bò Arberdin Angus (hình 2.16) là gi ng bò
chuyên d ng th t ñư c t o ra vùng ñông b c
Scotland. Bò có màu lông ñen ho c ñ s m. Có th
có ñ m tr ng dư i b ng, b u vú, bao tinh hoàn. Bò
không có s ng, chân th p. Thân hình v m v , ñ c
trưng cho bò hư ng th t.
Khi trư ng thành kh i lư ng bò ñ c 1000-
1300kg, bò cái 650-800kg. Nuôi dư ng t t b ñ c
n ng trung bình 540kg, bê cái 380kg lúc 1 năm tu i.
Bê 6-12 tháng tu i có tăng trong 1300-1400g/ngày. Hình 2.16: Bò Aberdine Angus
Bê ñ c nuôi t t gi t th t lúc 14-16 tháng tu i có t l
th t x 68-69%.
i. Bò Santa Gertrudis
Bò Santa Gertrudis (hình 2.17) là gi ng bò chuyên d ng th t ñư c t o ra vùng Santa
Gertrudis thu c bang Taxas c a M là nơi có khí h u khác nghi t, nóng và khô (nhi t ñ i). Bò
ñư c t o ra do lai gi a bò Shorthorn và bò Brahman v i t l máu bò Brahman 3/8 và bò
Shorthorn 5/8.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 24
- Bò có màu lông ñ s m. K t c u ngo i hình
v ng ch c. Ng c sâu, có y m to, dày, nhi u n p g p.
Lưng th ng, ph ng. Da m ng, lông m n.
Khi trư ng thành bò ñ c có kh i lư ng 850-
900kg, bò cái 630-720kg. Nuôi t t bê ñ c 12 tháng
tu i n ng 480kg, bê cái 335kg. Bê 6-12 tháng tu i
cho tăng tr ng 1000-1300kg. Nuôi chăn th trên
ñ ng c bê ñ c 1 năm tu i n ng 300-350kg. Bê ñ c
nuôi nh t gi t th t lúc 14-16 tháng tu i cho t l th t
x 55-60%. Hình 1.17: Bò Santa Gertrudis
2.4. Gi ng trâu Mura
Trâu Mura (hình 2.18) có ngu n g c t Ân
ð , b t ñ u ñư c nh p vào nư c ta t nh ng năm
1960.
Trâu Mura có ñ c ñi m chung là toàn thân
ñen tuy n, thân hình nêm. Con cái trư c h p sau
r ng, con ñ c ngư c l i nhưng mông v n r ng,
thân r ng và th ng. ð u thanh, c dài. S ng cu n
kèn như s ng c u. Trán và ñuôi thư ng có ñ m
tr ng. Trán g . M t con cái l i. Mũi r ng, hai l
mũi cách xa nhau. Tai to, m ng, thư ng r xu ng.
Hình 2.18: Trâu Mura
U vai không phát tri n l m. Mông n . B n chân
ng n, to, b p n i rõ. B u vú r t phát tri n, t nh
m ch vú ngo n ngoèo và n i rõ.
Nói chung th vóc tr i hơn trâu Vi t Nam. Kh i lư ng sơ sinh kho ng 35-40kg, trư ng
thành kho ng 500-600kg ñ i v i con cái và 700-750 kg ñ i v i con ñ c. T l th t x kho ng
48-52%.
Kh năng sinh s n: tu i ñ l a ñ u kho ng 44 tháng, kho ng cách l a ñ kho ng 15-16
tháng, chu kỳ ñ ng d c 22-28 ngày, th i gian ñ ng h n 18-36 gi , th i gian mang thai 301-
315 ngày.
S n lư ng s a trung bình kho ng 1400-2000kg/chu kỳ. T l m s a cao (7%).
Trâu Mura có kh năng thích nghi v i ñi u ki n khí h u nhi u vùng c a nư c ta. Trâu
thích ñ m t m. Trâu này không thích nghi v i cày kéo.
III. ðÁNH GIÁ VÀ CH N L C TRÂU BÒ LÀM GI NG
3.1. Các tính tr ng ch n l c cơ b n c a trâu bò
Các tính tr ng c a trâu bò không ph i có giá tr như nhau. Tuỳ theo m c ñích ch n
gi ng ngư i ta mong mu n con gi ng có ñư c m t s tính tr ng ñ t ñư c nh ng yêu c u nh t
ñ nh. Các tính tr ng cơ b n c a trâu bò thư ng ñư c quan tâm là:
- ð i v i trâu bò s a: s n lư ng s a, hàm lư ng m , protein và v t ch t khô trong s a,
th tr ng, kích thư c và hình d ng b u vú, h s n ñ nh c a chu kỳ s a, t c ñ th i s a, hi u
qu s d ng th c ăn, kh năng sinh s n, th i gian s d ng, kh năng kháng b nh, các ñ c
trưng cơ b n v ngo i hình th ch t, v.v.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 25
- - ð i v i trâu bò th t: th tr ng, t l th t x , tăng tr ng hàng ngày, kh i lư ng mô cơ,
các ch tiêu v ch t lư ng th t (thành ph n hoá h c,nhi t năng, t l cơ, m , xương, mô liên
k t trong thân th t). Bên c nh ñó các ch tiêu v sinh s n, tính d ñ , t p tính nuôi con và s c
s n xu t s a cũng có ý nghĩa quan tr ng.
Trong th c t vi c ch n l c v i t t c các tính tr ng như v y không th th c hi n ñư c.
Trong ñàn gia súc khó mà tìm ñư c m t cá th nào tho mãn ñư c yêu c u c a nhà ch n
gi ng v t t c các tính tr ng. Vì v y s lư ng các tính tr ng ñưa vào ch n l c s có nh
hư ng l n ñ n k t qu ch n l c. S lư ng tính tr ng s d ng khi ch n l c càng nhi u thì hi u
ng ch n l c ñ i v i t ng tính tr ng riêng bi t càng th p. Ngư c l i, ch n l c theo m t tính
tr ng thì có th thu ñư c k t qu t t v tính tr ng ñó trong m t th i gian ng n. Như v y khi s
lư ng các tính tr ng ñư c s d ng càng nhi u thì vi c ch n l c theo t ng tính tr ng riêng càng
ph c t p và khó khăn. Cho nên v lý thuy t và th c hành ch n gi ng trâu bò c n ph i bi t
ñư c m c ñ tương quan di truy n gi a các tính tr ng ñ có th xác ñ nh ñư c nh hư ng c a
vi c ch n l c tính tr ng này có nh hư ng như th nào ñ n s thay ñ i c a tính tr ng khác.
Hơn n a, c n quan tâm ñ n giá tr kinh t c a tong tính tr ng c n ch n l c.
ð gi i quy t m i tương quan gi a các tính tr ng c n ch n l c, khi c n ch n l c nhi u
tính tr ng có th ti n hành theo m t s phương pháp như sau:
- Ch n l c l n lư t theo t ng tính tr ng: Trong m t vài th h ch ch n l c trên m t tính
tr ng (ví d s n lư ng s a), ñ n khi ñ t ñư c m c ñ d ñ nh thì chuy n sang ch n l c theo
tính tr ng khác.
- Ch n l c theo m c không ph thu c: Xác ñ nh yêu c u t i thi u cho m i tính tr ng và
ti n hành ch n l c ñ ng th i trên t t c các tính tr ng c n ch n l c. Nh ng con có các ch tiêu
vư t các giá tr t i thi u ñó thì ñư c ch n l c.
- Ch n l c theo dòng: Ch n l c theo nh ng tính tr ng riêng nh ng nhóm gia súc khác
nhau nh m t o ra nh ng dòng có s phát tri n t t nh t c a t ng tính tr ng, sau ñó b ng cách
lai chéo dòng nh m thu ñư c nh ng cá th ph i h p ñư c nh ng ñ c ñi m mong mu n t các
dòng xu t phát ñ ch n l c làm gi ng.
- Ch n l c ph i h p các tính tr ng có b sung: Ch n l c ñ ng th i theo t t c các tính
tr ng c n thi t. Trong m i th h ch n làm gi ng nh ng con ph i h p ñư c toàn b hay ña s
nh ng tính tr ng mong mu n, còn b sung nh ng thi u sót b ng cách cho giao ph i nh ng cá
th t t nh t v i nh ng con có các ch t lư ng c n thi t.
- Ch n l c theo ch s ch n l c ña tính tr ng: ðánh giá t ng h p các tính tr ng c n ch n
l c thành m t ch tiêu t ng h p (ch s ). Ch s này ñư c xây d ng trên cơ s tính toán m c
ñ bi u hi n c a tính tr ng (theo năng su t hay giá tr gi ng ư c tính), t m quan tr ng kinh t
c a m i tính tr ng cũng như kh năng di truy n và m i tương quan di truy n gi a các tính
tr ng v i nhau. Nh c l i (sinh viên ñã ñư c h c), m u có tính ch t nguyên t c c a ch s ch n
l c có th ñư c bi u di n như sau:
n n
I = ∑bi (xi - xi) hay I = ∑bi EBVi
i i
Trong ñó: (xi - xi) là chênh l ch gi a giá tr th c t c a cá th và giá tr trung bình c a
tính tr ng i,
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 26
- EBVi là giá tr gi ng ư c tính c a cá th theo tính tr ng i (xem k hơn v
EBV ph n sau),
bi là h s gia quy n (vectơ) tính cho tính tr ng i. H s gia quy n tương ng
v i hai công th c trên ñư c tính b i các công th c sau:
b = P –1Gv hay b = G11–1 G12 v
Trong ñó:
P là ma tr n phương sai-hi p phương sai ki u hình gi a các s li u theo dõi
(các tính tr ng thu c tiêu chu n ch n l c ñưa vào trong ch s ),
G11–1 là ma tr n phương sai-hi p phương sai di truy n gi a các tính tr ng
thu c tiêu chu n ch n l c trong ch s ,
G hay G12 là ma tr n phương sai-hi p phương sai di truy n gi a các tính tr ng
thu c tiêu chu n ch n l c trong ch s v i các tính tr ng thu c m c tiêu nhân
gi ng (xem ph n sau).
v là vectơ v giá tr kinh t c a các tính tr ng, t c là s thay ñ i l i nhu n c n
biên có ñư c khi tăng ñư c m t ñơn v c a tính tr ng.
3.2. Phương pháp ñánh giá và ch n l c ñ c gi ng
Trâu bò ñ c gi ng có ý nghĩa r t to l n trong vi c hoàn thi n ñàn và c i ti n di truy n.
V i s ra ñ i c a công ngh th tinh nhân t o b ng tinh ñông l nh thì vai trò c a vi c ch n
l c ñ c gi ng càng tr nên c c kỳ quan tr ng. Ngư i ta thư ng ñánh giá và ch n l c trâu bò
ñ c ñ làm gi ng thông qua ngu n g c, cá th và ñ i sau.
a. ðánh giá và ch n l c theo ngu n g c
V m t di truy n, nh ng cá th ñư c k th a nh ng ngu n gen t t t t tiên s có nhi u
kh năng truy n l i ñư c nhi u ñ c tính t t cho ñ i sau. Ch n l c theo ngu n g c là quá trình
ch n l c d a vào h ph ñ xem xét các ñ i t tiên c a ñ c gi ng. Yêu c u trư c tiên c a trâu
bò ñ c gi ng là nó ph i thu c v m t gi ng mà trong ph m vi gi ng ñó ngư i ta ti n hành
nhân gi ng. Gi ng và ñ c tính c a gi ng ñư c xác ñ nh d a trên cơ s các s li u v ngu n
g c c a b m , cùng v i vi c xem xét nh n ñ nh trên con v t.
Mu n ñánh giá ch n l c theo ngu n g c ph i có h th ng theo dõi và ghi chép khoa h c
ñ xây d ng ñư c h ph chính xác c a con v t. H ph cho chúng ta bi t:
- Ngu n g c xu t thân c a ñ c gi ng, ñ c ñi m di truy n các ñ i trư c. Trên cơ s ñó
bi t ñư c ti m năng di truy n c a ñ c gi ng.
- M i quan h huy t th ng c a các cá th ñ c cái các ñ i khác nhau c a t tiên ñ c
gi ng, các nguyên t c ghép ñôi giao ph i b m và t tiên, ñ có cơ s t ch c khâu ch n
ph i ñ i sau.
- M c ñ n ñ nh di truy n c a các tính tr ng qua các th h . Các tính tr ng di truy n
càng n ñ nh thì ph m ch t c a t tiên càng có th truy n l i cho ñ i sau m t cách ch c ch n.
Khi ñánh giá, c n xem xét s bi u hi n t t hay x u c a các tính tr ng v ngo i hình, th
ch t, sinh trư ng, phát d c và s c s n xu t c a các ñ i trư c, ñ c bi t là b m . Các tính
tr ng ch n l c chính ph thu c vào m c tiêu nhân gi ng và kh năng di truy n c a các tính
tr ng mong mu n cho ñ i sau. Vi c ch n l c theo t tiên ñ i v i các tính tr ng có h s di
truy n th p thư ng ít có giá tr . Hơn n a, c n chú ý t tiên (xu t s c) c a con v t càng xa thì
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 27
- m c ñ nh hư ng di truy n càng gi m. Tuy nhiên, trong h ph có càng nhi u con xu t s c
thì càng t t. Cá th nào có t tiên t t trên nhi u m t là cá th có tri n v ng t t.
Vi c ñánh giá ch n l c theo ngu n g c d a trên nguyên t c v s gi ng nhau gi a b
m và ñ i sau. Tuy nhiên, ñ i sau không ph i luôn luôn có nh ng ñ c tính c a b m vì s di
truy n các tính tr ng ch u nh hư ng c a nhi u y u t . Cho nên ñ ñánh giá ñúng giá tr c a
con v t thì c n ph i có nh ng ghi chép chính xác v các ñiêù ki n ngo i c nh mà t tiên ñã
ñư c hình thành, và các phương pháp nhân gi ng ñã ñư c áp d ng.
Khi ch n l c ñ c gi ng theo ngu n g c nên k t h p ñánh giá c ch /em ru t th t hay n a
ru t th t. Ch /em gái có ý nghĩa quan tr ng ñ i v i ch n l c m t con ñ c làm gi ng vì chúng
có cùng ngu n g c v i ñ c gi ng ñang ñư c ñánh giá và cho bi t ñư c m t s thông tin quan
tr ng v ti m năng c a con ñ c (anh/em) mà không th có ñư c t b n thân con ñ c như kh
năng sinh ñ , nuôi con và cho s a. ð c bi t v i công ngh c y truy n phôi hi n nay thì kh
năng ch n l c ñ c gi ng thông qua ch em gái càng tr nên hi n th c hơn.
Trong công tác gi ng hi n ñ i, vi c ch n l c ñ c gi ng theo ngu n g c ñư c ti n hành
khi con v t chưa ra ñ i. ð ch n l c m t con ñ c gi ng trư c h t ngư i ta ch n nh ng con
ñ c xu t s c nh t (ñã ki m tra qua ñ i sau) và cái gi ng t t nh t (t ñàn h t nhân) ñ làm b
và m ñ c gi ng, sau ñó ghép ñôi giao ph i ñ có ñư c bê ñ c h u b . Giá tr gi ng c a con
v t ñ nh t o ra có th ư c tính ñư c thông qua các giá tr gi ng c a con b và con m . Như
v y ch n l c và ch n ph i t t con b và con m là nh ng ñ m b o bư c ñ u cho vi c ch n l c
ñư c m t con gi ng t t.
b. ðánh giá và ch n l c theo b n thân
Vi c ñánh giá và ch n l c theo b n thân con ñ c cho phép phát hi n nh ng con có kh
năng s n xu t tinh/ph i gi ng t t nh t và có nh ng tính tr ng ñư c bi u hi n t t ñ có kh
năng di truy n l i cho ñ i sau. Do v y, dù m t con ñ c có ngu n g c t t thì b n thân nó cũng
ph i ñư c ñánh giá và ch n l c trên các khía cc nh sau:
- Ngo i hình - th ch t
ð c gi ng ph i có s c kho t t, mang ñ c tính c a gi ng và th hình ph i phù h p v i
hư ng s n xu t. ð c bi t, ñ c gi ng ph i có kh i lư ng l n, thân hình cân ñ i, b xương ph i
ch c ch n, phát tri n t t, các kh p ch c ch n, c ñ ng d t khoát; h cơ phát tri n, ñư ng s ng
lưng th ng, ph ng; ng c sâu, r ng; lưng hông r ng, th ng; mông phát tri n t t; 4 chân cân ñ i;
lông trơn, không giòn. Các cơ quan sinh d c phát tri n bình thư ng, bìu dái to và cân ñ i.
Trâu bò ñ c không ñư c có nh ng khuy t ñi m v ngo i hình như: ñ u quá to, quá thô,
lưng h p và y u, hông lõm, mông có hình d ng mái nhà, chân vòng ki ng...
- Sinh trư ng - phát d c
Vi c ñánh giá cư ng ñ sinh trư ng có ý nghĩa r t quan tr ng vì gi a cư ng ñ sinh
trư ng và m c tăng tr ng hàng ngày c a ñ c gi ng và ñ i sau có m i tương quan khá ch t.
Cho nên ñ ñánh giá ñ c gi ng hư ng th t ngư i ta thư ng nuôi ki m tra chúng sau khi cai
s a (8 tháng tu i) các trung tâm hay tr i chăn nuôi trong vòng 150 ngày v i m c nuôi
dư ng cao. Cu i kỳ, ti n hành ki m tra, ñánh giá các ch tiêu như tăng tr ng/ngày, chi phí
th c ăn/kg tăng tr ng, kh i lư ng cu i kỳ.
- S c s n xu t tinh
ð c gi ng ph i có dung dung lư ng và ch t lư ng tinh d ch t t, ñ t các tiêu chu n qui
ñ nh c a gi ng. ð ng th i ñ c gi ng ph i có tính hăng cao và năng l c ph i gi ng t t.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 28
- c. ðánh giá và ch n l c theo ñ i sau
Vi c áp d ng r ng rãi k thu t th tinh nhân t o b ng tinh ñông l nh cho phép và ñòi
h i ñ c gi ng ph i ñư c ñánh giá qua ñ i sau ñ vi c ch n l c ñư c chính xác.
- Trong chăn nuôi bò s a:
Vi c ñánh giá ñ c gi ng qua ñ i sau chính là ñánh giá qua con gái ñ c gi ng. S lư ng
thư ng l n hơn ho c b ng 25-30 con gái/ñ c gi ng. Các bư c ti n hành như sau:
+ Ch n ñ i tư ng: ch nh ng con ñ t yêu c u khi ñánh giá v ngu n g c và ngo i hình
thì m i ñư c d ki m tra qua ñ i sau.
+ Bê ñ c ñư c nuôi ñ n 14-15 tháng tu i thì ti n hành khai thác tinh ho c cho nh y ph i
tr c ti p v i nh ng bò cái ñã ch n ít nh t 2 cơ s . S n lư ng s a bình quân c a các nhóm
cái chênh l ch nhau không quá 10%; gi a các cá th không quá 20%. Tinh ñư c ph i t p
trung trong 2-3 tháng ñ h n ch nh hư ng khác nhau c a ñi u ki n ngo i c nh.
+ Trong khi ch k t qu ki m tra, khai thác tinh d ch làm tinh ñông viên/c ng r d tr
it nh t là 5000 li u/ñ c.
+ Bê cái (con gái ñ c gi ng) ñ ra ñư c nuôi dư ng t t, ñ n 18 tháng tu i thì cho ph i
gi ng. ð n khi các con gái ñ c gi ng ñ thì theo dõi s c s n xu t s a c a l a th nh t. D a
vào k t qu này ñ ñánh giá giá tr c a con ñ c gi ng.
ð ñánh giá và ch n l c ñ c gi ng theo con gái ngư i ta ñã t ng s d ng các phương
pháp sau:
• So sánh các ñ c gi ng thông qua so sánh các nhóm con gái c a chúng (trong cùng
ñi u ki n nuôi dư ng).
• So sánh các con c a ñ c gi ng v i b n ñàn nuôi trong cùng ñi u ki n như nhau.
• ðánh giá theo các tiêu chu n c a con gái ñ c gi ng thông qua vi c so sánh s c s n
xu t c a con gái v i các ch tiêu trung bình c a ñàn, gi ng ho c c a m t nhóm cá th trong
nh ng ñi u ki n tương t .
• So sánh s c s n xu t c a con gái ñ c gi ng v i m c a chúng.
- Trong chăn nuôi trâu bò th t:
ð ñánh giá ñ c gi ng trâu bò th t theo ch t lư ng ñ i sau, ngư i ta ti n hành như sau:
+ Ch n nh ng con ñ c kho m nh, có lý l ch t t, phát tri n bình thư ng và ñ t ñư c
m t kh i lư ng nh t ñ nh theo qui ñ nh c a t ng gi ng.
+ Ti n hành ki m tra ch t lư ng tinh d ch c a t t c nh ng ñ c gi ng ñư c l a ch n ra,
sau ñó cho giao ph i v i nh ng con cái ñ t l a 1-6 và ñ t tiêu chu n c p 1 khi giám ñ nh.
M i ñ c gi ng ñư c ghép v i kho ng 30 con cái và ñư c ph i gi ng t p trung trong vòng 30-
35 ngày.
+ Bê sinh ra hoàn toàn ñư c bú s a tr c ti p và ñ m b o tính ñ ng nh t v các ñi u ki n
nuôi dư ng, chăm sóc. Trong th i kỳ nuôi dư ng và v béo, c n ph i ghi l i di n bi n v kh i
lư ng hàng tháng và chi phí th c ăn theo các nhóm ñ c gi ng ñư c ki m tra.
+ Khi bê ñ t 15-18 tháng tu i thì gi t m kh o sát s c s n xu t th t v i s lư ng ít nh t
là 3 con ñ i di n cho m i nhóm. Khi gi t m thì ti n hành xác ñ nh ñ béo, kh i lư ng s ng,
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 29
- kh i lư ng thân th t, m n i t ng, t l th t x , kh i lư ng cơ và xương. Tính tăng tr ng hàng
ngày, chi phí th c ăn cho 1 kg tăng tr ng khi nuôi dư ng và v béo. N u ñánh giá k hơn thì
xác ñ nh t l các ph n có giá tr trong thân th t, hình d ng và ti t di n m t th t, t l các ph n
th t, m , xương trong thân th t và thành ph n hoá h c, ñ m m, ñ pH và vân c a th t, v.v.
Gi a các tính tr ng trên có th có nh ng m i tương quan ch t ch , do ñó ngư i ta có th
ch c n ch n l c theo m t tính tr ng trong s nh ng tính tr ng có m i tương quan v i nhau.
Ch ng h n, ch n l c theo kh i lư ng s ng m t ñ tu i nh t ñ nh s làm thay ñ i các ch tiêu
cư ng ñ sinh trư ng, kh i lư ng thân th t và trong nh ng ñi u ki n c th s c i t o c ki u
hình. Trong th c t ngư i ta thư ng ñánh giá ñ c gi ng theo hai tính tr ng cơ b n là kh i
lư ng s ng lúc 15 tháng tu i và t l th t x c a ñ i sau b ng cách xây d ng m t thang ñi m
ñánh giá ñ c gi ng theo nguyên t c ph i h p bình ñ ng hai ch tiêu cơ b n này. Tuy nhiên có
m t s tính tr ng, ñ c bi t là các tính tr ng v ch t lư ng th t, không có tương quan rõ r t v i
hai tính tr ng này. Do v y, c n ph i hi u ch nh ñi m (gi m) ñánh giá tuỳ theo s chênh l ch
c a các ch tiêu ch t lư ng th t (ví d pH) so v i m c lý tư ng. B ng ñánh giá t ng h p ñi m
sau khi ñã hi u ch nh theo các tính tr ng th c p thành ñi m trung bình ñ bi u hi n t ng quát
giá tr gi ng c a con ñ c. Trên cơ s s ñi m t ng h p thu ñư c mà x p lo i con ñư c vào các
c p khác nhau. Tuy nhiên, hi n nay ngư i ta có th ñánh giá và ch n l c ñư c gi ng theo các
tính tr ng trên thông qua xây d ng ch s ch n l c.
d. ðánh giá và ch n l c theo giá tr gi ng ư c tính
Giá tr gi ng c a m t con ñ c là giá tr di truy n c a con v t ñó mà m t n a c a nó s
ñư c di truy n l i cho ñ i sau. M c dù không bi t ñư c giá tr gi ng th t ñ i v i m i tính
tr ng c a con v t, nhưng hi n nay nh s phát tri n c a di truy n s lư ng, ngư i ta có th
ư c tính g n chính xác các giá tr gi ng này và g i là giá tr gi ng ư c tính (EBV). Giá tr
gi ng ñư c ư c tính trên cơ s ph i h p các thông tin v m i tính tr ng có ñư c t nhi u cá
th có liên quan (t tiên, b n thân, ñ i con, anh ch em…) cũng như các thông s di truy n c a
tính tr ng. Giá tr gi ng ư c tính ñư c th hi n b ng s chênh l ch gi a ti m năng di truy n
c a ñ c gi ng so v i n n di truy n mà con v t ñư c so sánh (thư ng là m c bi u hi n bình
quân c a tính tr ng trên ñ i trà hay trên ñàn ñ i tư ng c n c i ti n). ðơn v tính c a EBV
chính là ñơn v tính c a tính tr ng (ví d , kg ñ i v i tính tr ng là kh i lư ng).
Trong nh ng năm 1970, d ñoán không ch ch tuy n tính t t nh t (BLUP) ñư c s d ng
ñ ư c tính giá tr gi ng c a bò ñ c ðông B c M . Sau ñó, trên nguyên t c c a phương
pháp BLUP nhi u mô hình ư c tính giá tr gi ng c a bò ñ c ñã ñư c xây d ng các nư c
khác nhau như mô hình ñ c gi ng t t nh t c a con m (Maternal Grand Sire), mô hình ñ c
gi ng (Sire Model), mô hình gia súc (Animal Model), mô hình l p l i (Repeatability Model),
hay mô hình nhi u tính tr ng (Multivariate Animal Model).
Hi n nay ñã có nhi u chương trình máy tính m nh cho phép ng d ng các mô hình trên
vào công tác ch n l c ñ c gi ng. Ch ng h n, chương trình BREEDPLAN là m t chương trình
ñư c xây d ng trên cơ s c a mô hình gia súc (Animal Model) dùng ñ ñánh giá và ch n l c
nh ng con v t có giá tr di truy n vư t tr i c a m t gi ng trong m t ñàn bò. Chương trình này
cho phép ph i h p nhi u ngu n thông tin khác nhau liên quan ñ n t ng cá th ñ ư c tính giá
tr gi ng (EBV) cho các tính tr ng c a ñ c gi ng c n ch n l c. Trên cơ s các giá tr EBV c a
các tính tr ng khác nhau, các ch s ch n l c có th ñư c xây d ng ñ làm tiêu chu n ch n l c
ñ c gi ng cho các m c tiêu nhân gi ng khác nhau (xem m c 5.1c).
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 30
- 3.3. Phương pháp ñánh giá và ch n l c trâu bò cái gi ng
N i dung ñánh giá và ch n l c bò cái v nguyên t c cũng bào g m ngu n g c, cá th
(ngo i hình th ch t và s c s n xu t) và ñ i sau.
a. ðánh giá và ch n l c theo ngu n g c
Trong trư ng h p c n ch n l c bò cái ñ thu ñư c bò ñ c gi ng t t (ch n m ñ c gi ng)
ñ cung c p cho các tr m s n xu t tinh ngư i ta ph i ch n l c c n th n v ngu n g c c a bò
m . ðó ph i là con c a nh ng con m có s c s n xu t cao và con b có ch t lư ng gi ng t t.
Giá tr c a bò cái ñư c nâng lên n u b c a chúng ñư c ki m tra qua ñ i sau và xu t phát t
m t dòng nh t ñ nh. ð ng th i ph i xét c các phương pháp công tác gi ng ñã ñư c áp d ng
v i t tiên. Bên c nh t tiên còn ph i xét ñ n ñ c ñi m c a nh ng cá th thân c n (ch em ru t
th t và n a ru t th t).
b. ðánh giá và ch n l c theo b n thân
Bò cái gi ng ph i có ngo i hình, sinh trư ng và s c s n xu t t t.
- Ngo i hình và sinh trư ng:
ðánh giá và ch n l c bò cái theo s c kho , t c ñ sinh trư ng và ngo i hình có ý nghĩa
l n b i vì ch có nh ng con kho m nh thì m i có kh năng cho s c s n xu t cao. Chúng ph i
có s c sinh trư ng t t, mang ñư c các ñ c trưng c a gi ng, ngo i hình th ch t t t, có th
tr ng thích h p.
+ Bò cái hư ng s a ph i có h xương ch c ch n, ng c sâu, r ng, lưng b ng ph ng, ph n
gi a c a thân mình phát tri n t t, mông tương ñ i dài và ph ng. Chân ph i ch c ch n, cân ñ i.
Lông ñ u, s ng ch c và trơn. Bò cái thân r ng t t hơn h p thân cao chân. Bò ph i có ñ l n
thích h p vì trong ph m vi nh t ñ nh thì khi tăng th tr ng s c s n xu t s tăng lên, nhưng quá
ph m vi ñó thì s c s n xu t s gi m xu ng. Th tr ng h p lý nh t là khi h s sinh s a (kg
s a/100kg th tr ng) ñ t ñư c m c cao nh t. B u vú ph i cân ñ i, kích thư c l n. Có nhi u
tính m ch vú, ngo n ngoèo và n i rõ. Núm vú phân b ñ ng ñ u, có ñ l n và ñ dài v a
ph i.
+ Bò cái hư ng th t làm gi ng (sinh s n) ph i có các ñ c trưng c a gi ng và s cân ñ i
c a th hình. Bò ph i có thân hình v m v ch c ch n, thân r ng và sâu, h xương ch c ch n,
h cơ phát tri n t t, vai r ng, có nhi u th t, ng c sâu và r ng, xương chân phát tri n t t; chân
ph i cân ñ i, móng ch c, da ñàn h i, lông m m. So v i bò s a ph n trư c và ph n khá l n
phía sau c a bò th t ph i r t phát tri n. Các ch tiêu v cư ng ñ sinh trư ng và th tr ng có ý
nghĩa quan tr ng.
- S c s n xu t:
+ ð i v i bò s a có th ñánh giá và ch n l c trên nhi u ch tiêu:
S n lư ng s a c a kỳ cho s a cao nh t,
S n lư ng s a bình quân/chu kỳ,
S n lư ng s a su t ñ i,
Ch t lư ng s a (hàm lư ng m , protein và VCK)
S n lư ng s a th c t
H s n ñ nh = ---------------------------------------------- x 100 (%)
S a ngày cao nh t x s ngày cho s a
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 31
- T c ñ th i s a: kh i lư ng s a v t ñư c/phút
Yêu c u chung là bò cái ph i có s c s n xu t s a cao, ch t lư ng s a t t, t c ñ th i
s a nhanh.
+ ð i v i bò th t có th căn c vào t c ñ sinh trư ng c a bò cái ñ ñánh giá kh năng
s n xu t th t. Ngoài ra ngư i ta còn ñánh giá v s c s n xu t s a căn c theo th tr ng c a bê
bú s a tr c ti p lúc v t s a.
Bên c nh các ch tiêu k trên khi ñánh giá bò cái c n tính ñ n kh năng sinh s n c a nó
b ng cách tính s con thu ñư c trong th i gian s d ng hay tính ch s sinh s n:
S bê sinh ra trong th i gian s d ng
k = -----------------------------------------------
Tu i s d ng bò cái (năm)
c. ðánh giá và ch n l c theo ñ i sau
V nguyên t c có th ñánh giá bò cái theo ñ i sau, nhưng trong th c t r t ít khi ñư c
th c hi n. ðó là vì trong m t ñ i bò cái s lư ng con thu ñư c và s d ng không l n. V l i
khi bi t ñư c s c s n xu t c a con thì bò m thư ng là không còn s ng n a.
3.4. T ch c ch n l c và gây t o trâu bò gi ng
B t c phương pháp ñánh giá và ch n l c nào ch có th cho ñư c k t qu tích c c khi
t ch c ñư c h th ng ñánh giá và ch n l c m t cách ñúng ñ n và h p lý.
a. T ch c ch n l c ñ c gi ng cho m ng lư i truy n gi ng nhân t o
Khi áp d ng truy n gi ng nhân t o (TTNT) b ng tinh ñông l nh thì vai trò c a ñ c
gi ng tr nên r t quan tr ng vì t m i ñ c gi ng s t o ra r t nhi u ñ i sau. Do v y, m t h
th ng ñánh giá giá tr di truy n c a ñ c gi ng là không th thi u ñư c ñ i v i vi c cung c p
trâu bò ñ c cho h th ng th tinh nhân t o. N u ch n ñư c bò ñ c gi ng t t s có tác d ng c i
ti n di truy n nhanh chóng.
Hình 2.19 mô t v m t nguyên t c h th ng t ch c ñánh giá và ch n l c ñ c gi ng
trong chăn nuôi trâu bò. Nh ng con ñ c và cái t t nh t sau khi ñã ñư c ch n l c làm b m
ñ c gi ng ñư c ghép ñôi giao ph i ñ sinh ra nh ng con bê ñ c h u b . ðó là nh ng con bê có
ngu n g c t t s ñư c ñánh giá và ch n l c theo ngo i hình và t c ñ sinh trư ng. Nh ng con
ñư c ch n l c tr thành ñ c ki m ñ nh và ñư c ti p t c ñánh giá và ch n l c theo ho t tính
sinh d c, s lư ng và ch t lư ng tinh d ch. Nh ng con nào ñ t yêu c u thì ñư c khai thác tinh
ñ ph i gi ng cho ñàn cái nh m ki m tra qua ñ i sau. Khi trư ng thành m i con ñ c ñư c
khai thác tinh ñ làm tinh ñông l nh và lo i th i sau khi ñã khai thác ñ s li u tinh theo k
ho ch ñ d tr trong ngân hàng tinh. Vi c s d ng hay lo i th i tinh c a m i ñ c gi ng ñư c
quy t ñ nh sau khi có k t qu ki m tra và ñánh giá giá tr gi ng c a con ñ c ñó. Giá bán tinh
cũng ñư c quy t ñ nh b i giá tr gi ng c a bò ñ c ñư c ư c tính thông qua vi c ñánh giá này.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 32
- M ñ c gi ng x B ñ c gi ng
ðánh giá và ch n l c theo ngo i
ð ch ub hình và sinh trư ng
Ch n l c m
ñ c gi ng
ð c ki m ñ nh ðánh giá và ch n l c theo ho t
tính sinh d c, s lư ng và ch t
lư ng tinh d ch
ðàn
Ph i gi ng ki m
bò cái tra ñ i sau
Chuy n bò ñ c ñi gi t th t
ð c trư ng thành sau khi thác ñ tinh d ch d
tr theo k ho ch
Ngân
Ng©n
h hàng
ng tinh
Ch n l c b cái gi ng Ch n l c b ñ c gi ng
Lo i th i tinh
d ch
Ph n không
Ph n ñư c
ðàn cái ñư c theo dõi
theo dõi ch t
h t nhân ch t ch
ch c a ñàn
Hình 2.19: Sơ ñ t ch c ch n l c trâu bò ñ c gi ng
M t ví d quan tr ng cho mô hình t ch c ch n l c bò ñ c gi ng là mô hình
ch n l c ñ c gi ng bò s a HF c a Ixraen (hình 2.20). T 1955 Ixraen b t ñ u ñánh giá s c
s n xu t c a ñ c gi ng qua ñ i sau. Nh ch n l c t t ñ c gi ng mà nư c này ñã thành công
trong vi c t o ra m t gi ng bò Holstein riêng c a mình thích nghi ñư c v i ñi u ki n stress
nhi t c a khí h u nóng. Trong kho ng 10 năm g n ñây Ixraen ñã xu t kh u tinh bò ñ c ñã
ñư c ñánh giá qua ñ i sau sang 25 nư c trên th gi i. ðàn bò Holstein s a c a nư c này có
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 33
- kho ng 120 bò cái và thư ng xuyên có 20 bò ñ c gi ng ñã ñư c ch n l c qua ñ i sau. Hàng
năm lo i th i 5 bò ñ c gi ng và thay b ng 5 bò ñ c gi ng m i ñư c ch n l c. ð ch n ñư c 5
bò ñ c này ph i có ñàn bò cái h t nhân g m 300 con bò cái t t nh t. S bò cái h t nhân này
ñư c ph i v i 3 ñ c ngo i và 4 ñ c n i t t nh t ñ hàng n m cho ra 150 bê ñ c, t ñó ch n ra
60 bê h u b ñ d ki m tra qua ñ i sau. Sau khi ki m tra và ñánh giá 55 con b lo i th i và
ch 5 con ñư c ch n làm ñ c gi ng tham gia vào chương trình gi ng. Nh h th ng ch n l c
này mà hi n nay Ixraen ñã t o ra ñư c m t ñàn bò s a Holstein t t nh t trên Th gi i v i năng
su t s a bình quân trên toàn qu c hi n nay ñ t kho ng 11.000kg s a/chu kỳ 305 ngày.
3 ñ c ngo i t t nh t
4 ñ c n i t t nh t
150 bê ñ c 300 cái h t nhân
20 BÒ ð C ðà KI M TRA
60 bê ñ c
h ub
120.000 bò cái
Ph i Hàng năm ch n 5 ñ c gi ng
1000
(lo i th i 55 ñ c)
li u tinh/ñ c
100 con gái/ñ c Ph i gi ng cho các con gái Theo dõi sinh trư ng, sinh
(t ng s 6000 con) s n và SSX c a các con gái
Hình 2.20: Sơ ñ t ch c ch n bò ñ c gi ng HF c a Ixraen
b. Gây t o ñ c gi ng ph i tr c ti p cơ s chăn nuôi trâu bò sinh s n
T i các cơ s chăn nuôi trâu bò sinh s n ngoài vi c s d ng TTNT thì ñ c gi ng v n
ñư c dùng ñ ph i gi ng tr c ti p. ð c gi ng có th ñư c dùng ñ ph i tr c ti p cho nh ng
bò cái không th thai sau nhi u l n TTNT. ð c bi t, ñ i v i các cơ s chăn nuôi bò sinh s n
hư ng th t thì vi c ph i gi ng tr c ti p nhi u khi l i là hình th c ph i gi ng ph bi n. Do v y,
vi c gây t o bê nghé ñ c ngu n là m t vi c làm h t s c quan tr ng c a các cơ s chăn nuôi
trâu bò sinh s n. Vi c làm này nh m ñ m b o cho cơ s s n xu t luôn luôn có nh ng con ñ c
gi ng t t, ñáp ng k p th i các yêu c u c a s n xu t. Vi c t o ngu n bê ñ c có th th c hi n
b ng 2 phương th c là: ch n l c và nuôi gi nh ng bê ñ c ngay trong ñàn c a cơ s ho c mua
nh p t bên ngoài.
- Ch n l c và nuôi gi bê ñ c ngay trong cơ s chăn nuôi
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 34
- ð th c hi n vi c t o ngu n bê ñ c gi ng theo cách này thì cơ s s n xu t c n ph i
tho mãn nh ng yêu c u sau:
+ Ph i có ñàn trâu bò b m ch t lư ng t t, ñ v s lư ng, ñ ng th i hư ng s n xu t
c a con gi ng ph i phù h p v i m c ñích, nhu c u c a s n xu t, c a th trư ng.
+ Công tác qu n lý gi ng c a cơ s ñư c th c hi n t t, xây d ng ñư c k ho ch ch n
t o và lo i th i/thay ñ i ñ c gi ng hàng năm.
+ Nuôi dư ng, chăm sóc con gi ng t t ñ ñ m b o cho con gi ng sinh trư ng, phát tri n
t t, phát huy t t ph m ch t con gi ng.
ð t ch c th c hi n t t vi c gây t o ñ c gi ng c n làm t t các bư c sau ñây:
+ Trư c h t c n ph i xây d ng ñư c k ho ch c th cho vi c l a ch n ñàn bê nghé ñ c
hàng năm v s lư ng, ch t lư ng, nhóm gi ng (theo hư ng s n xu t)... nh m ñ m b o cho
vi c thay th , b sung ñ c gi ng trong ñàn ho c ñáp ng nhu c u con gi ng c a th trư ng.
+ T ch c vi c ñánh giá, l a ch n ñàn trâu bò b m ñ th c hi n vi c ghép ñôi giao
ph i theo k ho ch xây d ng.
+ T ch c th c hi n quá trình ph i gi ng, nuôi dư ng, chăm sóc t t ñàn trâu bò cái ch a
nh m thu ñư c ñư c con có ch t lư ng t t nh t.
+ Ti n hành ñánh giá, ch n l c ñàn bê nghé ñ c khi cai s a, ñưa nh ng con bê nghé ñ c
ñ t yêu c u vào nhóm h u b ñ có k ho ch b i d c và ti p t c ch n l c làm ñ c gi ng sau
này.
- T o ngu n bê nghé ñ c b ng cách mua nh p t bên ngoài
Th c hi n vi c t o ngu n bê nghé ñ c gi ng theo phương th c này có ưu ñi m là ñơn
gi n hơn, th c hi n nhanh hơn, tuy nhiên chi phí s t n kém hơn, yêu c u k thu t và kinh
nghi m trong ch n l c con gi ng cao.
Căn c vào k ho ch s n xu t c a cơ s ho c nhu c u c a th trư ng, cơ s s n xu t c n
ph i l p k ho ch cho vi c mua nh p ngu n bê nghé ñ c gi ng c th cho t ng năm. Bê nghé
ñ c gi ng có th ñư c ch n mua t các cơ s s n xu t khác nhau, t các trung tâm gi ng
trong nư c ho c t nư c ngoài. Tuy nhiên c n ph i ñ c bi t tuân th các yêu c u v v sinh
thú y, ki m tra d ch b nh...trong quá trình mua, nh p con gi ng, n u không s gây lên nh ng
thi t h i nghiêm tr ng, ñ c bi t là v b nh d ch.
c. T ch c ch n l c và gây t o trâu bò cái gi ng
ð i v i b t kỳ ñàn cái sinh s n nào thì m t trong nh ng khó khăn l n nh t là xây d ng
ñư c ñàn cái h u b t t ñ thay th cho nh ng con cái sinh s n b lo i th i hàng năm hay ñ
tăng quy mô ñàn cái sinh s n. ð u tư vào trâu bò tơ là ñ u tư cho tương lai nên ph i ñ m b o
ñư c r ng nh ng con bò ñư c ch n l c sau này s ñ t t và lâu ñư c trong ñàn bò sinh s n.
Do v y, ngoài vi c ñánh giá theo ngu n g c (h ph ), vi c ch n l c trâu bò cái h u b có ý
nghĩa r t quan tr ng và là m t quá trình liên t c trong su t quá trình phát tri n c a nó. Có m t
vài giai ño n ñánh giá quan tr ng ñ quy t ñ nh lo i th i hay gi l i làm gi ng: lúc cai s a, t
1 năm tu i ñ n lúc ph i gi ng, sau ph i gi ng và sau khi bê ñ l a ñ u c a nó ñư c cai s a.
ð có th lo i th i nh ng con không ñáp ng ñư c yêu c u qua nh ng giai ño n này thì ph i
ch n nhi u bò h u b hơn s lư ng c n có ñ thay th ñàn.
Vào lúc bê h u b cai s a, ñánh giá chúng qua kh i lư ng, chi u ño và k t c u th hình
cũng như các tính tr ng quan tr ng khác. Lo i b nh ng con có k t c u th hình không ñ p và
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 35
- phân lo i bê h u b trên cơ s kh i lư ng cai s a. Gi l i nh ng con n ng nh t nhưng không
quá béo. Sau l n lo i th nh t v n có dư kho ng 50% so v i s bò c n thay th ñàn. Ti p t c
ñánh giá ñàn bê tơ t 1 năm tu i cho ñ n khi ph i gi ng l n ñ u tiên. M t s con có th ph i
lo i th i trong giai ño n này do sinh trư ng kém hay có v n ñ v th hình.
50% t t nh t ñưa vào thay th ñàn
20 % x u Tr i nuôi bò ñ l a 2
nh t tr lên
Bê (90%)
Bê (90%)
Tr i nuôi bê t sơ sinh Tr i ki m tra bò ñ l a 1
ñ n cai s a
Bê ñ c Bê cái 25% 25% 50%
Bán gi ng
Toàn
Toàn b
b bê
bê cái
ñ c
20% x u nh t chuy n ñi gi t th t
Tr i nuôi bê ñ c t 1 Tr i nuôi bê cái t 1 ñ n
ñ n 12 tháng tu i 12 tháng tu i
Ch n bê ñ c làm gi ng t
nh ng bò cái t t nh t
Tr i v béo Tr i nuôi bò trên 1 tu i và
bò tơ
Gi t th t
25% x u nh t chuy n gi t th t
Hình 2.21: Sơ ñ t ch c ch n l c bò cái gi ng hư ng s a
Trong chăn nuôi trâu bò s a, hình th c t ch c ñánh giá và ch n l c bò cái qua kỳ ti t
s a th nh t ñư c áp d ng r ng rãi (hình 2.21). Vi c ch n l c bò cái theo năng su t cá th
k ti t s a ñ u tiên ñem l i hi u qu cao hơn so v i vi c ch n l c thông qua s c s n xu t c a
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 36
nguon tai.lieu . vn
