Giáo trình Biên mục chủ đề: Phần 1 - TS. Nguyễn Hồng Sinh

ðẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ðẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN BIÊN MỤC CHỦ ðỀ GIÁO TRÌNH DÀNH CHO SINH VIÊN CHUYÊN NGÀNH THƯ VIỆN – THÔNG TIN HỌC TS. Nguyễn Hồng Sinh Khoa Thư viện – Thông tin học Tp. Hồ Chí Minh, 2009 MỤC LỤC LỜI NÓI ðẦU.................................................................................................................4 DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT............................................................................5 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TỔ CHỨC THÔNG TIN VÀ BIÊN MỤC CHỦ ðỀ6 1.1 Tổ chức thông tin...................................................................................................6 1.2 Tổ chức thông tin theo ñặc ñiểm nội dung của tài liệu..........................................8 1.2.1 Ngôn ngữ chỉ mục ...........................................................................................9 1.2.2 Xử lý nội dung tài liệu...................................................................................13 1.3 Biên mục chủ ñề ..................................................................................................14 1.3.1 Khái niệm biên mục chủ ñề...........................................................................14 1.3.2 Mục ñích của biên mục chủ ñề......................................................................15 1.3.3 Ngôn ngữ chỉ mục dùng trong biên mục chủ ñề và bộ tiêu ñề chủ ñề..........15 CHƯƠNG 2: NGUYÊN TẮC CỦA NGÔN NGỮ TIÊU ðỀ CHỦ ðỀ ......................21 2.1 Nguyên tắc Tiêu ñề thống nhất (Uniform Heading principle).............................22 2.2 Nguyên tắc Từ ñồng nghĩa (Synonymy principle)..............................................23 2.3 Nguyên tắc Từ ñồng âm (Homonymy principle) ................................................24 2.4 Nguyên tắc Ngữ nghĩa (Semantic principle).......................................................25 2.5 Nguyên tắc Cú pháp (Syntax Principle) ..............................................................26 2.6 Nguyên tắc Ổn ñịnh (Consistency principle).......................................................26 2.7 Nguyên tắc ðịnh danh (Naming principle) .........................................................27 2.8 Nguyên tắc Bảo toàn văn phong (Literary Warrant principle)............................27 2.9 Nguyên tắc Người sử dụng (User principle)........................................................27 2.10 Nguyên tắc Chính sách ñịnh chỉ mục cho chủ ñề (Subject Indexing Policy)....28 2.11 Nguyên tắc Tiêu ñề cụ thể (Specific Heading principle)...................................28 CHƯƠNG 3: TIÊU ðỀ CHỦ ðỀ .................................................................................30 3.1 Khái niệm về tiêu ñề chủ ñề.................................................................................30 3.2 Chức năng của tiêu ñề chủ ñề..............................................................................30 3.3 Cú pháp của tiêu ñề..............................................................................................34 3.4 Phụ ñề...................................................................................................................39 3.4.1 Phụ ñề ñề tài..................................................................................................39 3.4.2 Phụ ñề ñịa lý..................................................................................................39 3.4.3 Phụ ñề thời gian............................................................................................41 3.4.3 Phụ ñề hình thức ...........................................................................................42 3.5 Kiểm soát các tiêu ñề chủ ñề ...............................................................................44 3.5.1 Ý nghĩa của việc kiểm soát tiêu ñề chủ ñề.....................................................44 3.5.2 Kiểm soát tiêu ñề chủ ñề cho bộ LCSH.........................................................45 CHƯƠNG 4: THAM CHIẾU VÀ CÁC MỐI QUAN HỆ CỦA TIÊU ðỀ CHỦ ðỀ..49 4.1 Tham chiếu chỉ ra mối quan hệ tương ñương......................................................49 4.2 Tham chiếu chỉ ra mối quan hệ thứ bậc...............................................................55 4.3 Tham chiếu chỉ ra mối quan hệ liên ñới ..............................................................58 4.4 Tham chiếu “See Also” (Cũng xem)...................................................................60 4.5 Tham chiếu cho tiêu ñề tên gọi............................................................................61 4.6 Chú giải................................................................................................................65 CHƯƠNG 5: ðỊNH TIÊU ðỀ CHỦ ðỀ CHO TÀI LIỆU...........................................68 5.1 ðịnh tiêu ñề chủ ñề..............................................................................................68 5.2 Phân tích nội dung tài liệu ...................................................................................68 5.3 Quy ñịnh chung trong việc ñịnh tiêu ñề chủ ñề...................................................71 2 5.3.1 Nguồn tiêu ñề chủ ñề.....................................................................................71 5.3.2 Tiêu ñề tổng quát và tiêu ñề cụ thể ...............................................................71 5.3.3 Tiêu ñề ñúp....................................................................................................72 5.3.4 Số lượng của tiêu ñề cho mỗi tài liệu............................................................73 5.3.5 Trật tự của tiêu ñề trong biểu ghi thư mục...................................................73 5.3.6 Mã trường cho chủ ñề trong MARC .............................................................73 5.4 Quy ñịnh cụ thể trong việc ñịnh tiêu ñề chủ ñề...................................................75 5.4.1 Tài liệu có một ñề tài.....................................................................................76 5.4.2 Tài liệu có hai hoặc ba ñề tài........................................................................77 5.4.3 Tài liệu có bốn ñề tài hoặc nhiều hơn...........................................................77 5.4.4 Tài liệu có ñề tài về cá nhân/nhân vật cụ thể................................................79 5.4.5 Tài liệu có ñề tài về cơ quan, tổ chức cụ thể.................................................83 5.4.6 Tài liệu có ñề tài về ñối tượng ñịa lý ............................................................85 5.4.7 Các khía cạnh của ñề tài...............................................................................86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................92 3 LỜI NÓI ðẦU Giáo trình Biên mục chủ ñề ñược biên soạn nhằm hỗ trợ sinh viên chuyên ngành Thư viện – Thông tin học trong việc học tập và thực hành môn học Biên mục chủ ñề và Sử dụng bộ tiêu ñề chủ ñề của thư viện Quốc hội Hoa Kỳ (LCSH). Vì vậy, khi thích hợp và cần thiết các phần trình bày về các vấn ñề lý luận cũng như thực tiễn sẽ bao gồm cả phần giải thích cho trường hợp áp dụng bộ LCSH. Tương tự như vậy, các ví dụ minh họa cũng bao gồm cả tiếng Việt và tiếng Anh khi thích hợp và cần thiết. Trong khuôn khổ một giáo trình hỗ trợ cho sinh viên học tập, tài liệu này trình bày các vấn ñề liên quan ñến biên mục chủ ñề và áp dụng bộ LCSH ở mức cơ bản. Các vấn ñề của biên mục chủ ñề ñược trình bày tương ñối tách bạch nhằm giúp sinh viên dễ dàng theo dõi. Cấu trúc của giáo trình ñược phân bố như sau. Chương 1 trình bày tổng quan về tổ chức thông tin và biên mục chủ ñề. Chương này nhằm nêu lên vị trí của biên mục chủ ñề trong tổ chức thông tin tại các cơ quan thư viện – thông tin. ðồng thời, chương này cũng tập trung giải thích các khái niệm liên quan ñến ngôn ngữ chỉ mục và biên mục chủ ñề. Chương 2 trình bày và phân tích các nguyên tắc của ngôn ngữ tiêu ñề chủ ñề theo hướng dẫn của Hiệp hội thư viện thế giới IFLA. Chương 3 và 4 lần lượt trình bày, giải thích và minh họa các thành phần của bộ tiêu ñề chủ ñề bao gồm tiêu ñề, phụ ñề và tham chiếu. Chương 5 trình bày phương pháp ñịnh tiêu ñề chủ ñề cho tài liệu bao gồm phân tích nội dung tài liệu và các quy ñịnh chung, cũng như quy ñịnh cụ thể khi ñịnh tiêu ñề chủ ñề. Giáo trình này ñược biên soạn lần ñầu nên chắc chắn không tránh khỏi các thiếu sót. Rất mong nhận ñược sự góp ý, chia sẻ của các em sinh viên và các bạn ñồng nghiệp. Nhân ñây, tác giả xin ñược chân thành cám ơn TS. Ngô Thanh Thảo, TS. Nguyễn Thu Thảo, ThS. Bùi Ngọc Diệp và TS. Nguyễn Thị Thư ñã ñóng góp những ý kiến quý báu cho bản thảo của giáo trình. Tác giả TS. Nguyễn Hồng Sinh 4 DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT LC : Library of Congress - Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ LCSH : Library of Congress Subject Headings - Bộ tiêu ñề chủ ñề của Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ DDC : Dewey Decimal Classification - Khung phân loại thập phân Dewey LCC : Library of Congress Classification - Khung phân loại của Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ AACR2 : Anglo-American Cataloguing Rules - Quy tắc biên mục Anh-Mỹ ISBD : International Standard Bibliographic Description - Quy tắc biên mục quốc tế 5 ... - tailieumienphi.vn