- Trang Chủ
- Âm nhạc
- Giáo trình Âm nhạc Tập 1: Lý thuyết Âm nhạc (Phần 2) - Lê Anh Tuấn
Xem mẫu
- Ch−¬ng V
X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng
Môc tiªu
Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc :
C¸ch x¸c ®Þnh giäng.
Quan hÖ hä hµng gi÷a c¸c giäng.
ChuyÓn giäng, dÞch giäng.
§1. c¸ch x¸c ®Þnh giäng
1.1. C¸ch x¸c ®Þnh giäng
X¸c ®Þnh giäng lμ viÖc rÊt cÇn thiÕt khi t×m hiÓu hoÆc luyÖn tËp mét t¸c phÈm
©m nh¹c. §iÒu nμy gióp ng−êi häc ®Þnh h−íng ®−îc thang ©m, giai ®iÖu vμ hoμ
©m cña t¸c phÈm.
Muèn x¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c, ph¶i dùa vμo hai yÕu tè lμ ho¸ biÓu vμ ©m
kÕt thóc b¶n nh¹c. Mét sè b¶n nh¹c cßn ph¶i dùa vμo nh÷ng yÕu tè kh¸c nh− c¸c
dÊu ho¸ bÊt th−êng, nh÷ng ©m æn ®Þnh trong b¶n nh¹c.
1.2. X¸c ®Þnh giäng tr−ëng dùa vµo ho¸ biÓu
Dùa vμo ho¸ biÓu ®Ó dÔ dμng t×m ®−îc ©m chñ cña c¸c giäng tr−ëng.
− Víi ho¸ biÓu cã dÊu th¨ng, tõ dÊu th¨ng cuèi cïng tiÕn lªn mét qu·ng hai
thø sÏ lμ ©m chñ cña giäng.
VÝ dô : B¶n nh¹c cã ho¸ biÓu 5 dÊu th¨ng, tõ dÊu La th¨ng lªn qu·ng 2 thø ta
cã ©m Si. §©y lμ giäng Si tr−ëng.
− §èi víi ho¸ biÓu cã dÊu gi¸ng, ©m chñ cña giäng sÏ lμ dÊu gi¸ng ®øng tr−íc
dÊu gi¸ng cuèi cïng cña ho¸ biÓu.
VÝ dô : B¶n nh¹c cã ho¸ biÓu cã 3 dÊu gi¸ng (Sib, Mib, Lab), vËy Mi gi¸ng sÏ lμ
©m chñ cña giäng Mi gi¸ng tr−ëng. NÕu ho¸ biÓu cã 5 dÊu gi¸ng (Sib, Mib, Lab,
Rªb, Solb), vËy Rª gi¸ng sÏ lμ ©m chñ cña giäng Rª gi¸ng tr−ëng.
91
- 1.3. X¸c ®Þnh giäng dùa vµo ho¸ biÓu vµ ©m kÕt thóc
Dùa vμo ho¸ biÓu vμ ©m kÕt thóc, sÏ x¸c ®Þnh ®−îc giäng cña hÇu hÕt c¸c b¶n
nh¹c (trõ b¶n nh¹c kh«ng kÕt thóc vÒ ©m chñ).
Ho¸ biÓu ¢m kÕt thóc Giäng
Kh«ng ho¸ biÓu §« §« tr−ëng
Kh«ng ho¸ biÓu La La thø
Mét dÊu th¨ng Sol Sol tr−ëng
Mét dÊu th¨ng Mi Mi thø
Mét dÊu gi¸ng Fa Fa tr−ëng
Mét dÊu gi¸ng Rª Rª thø
Hai dÊu th¨ng Rª Rª tr−ëng
Hai dÊu th¨ng Si Si thø
Hai dÊu gi¸ng Si (gi¸ng) Si gi¸ng tr−ëng
Hai dÊu gi¸ng Sol Sol thø
Ba dÊu th¨ng La La tr−ëng
Ba dÊu th¨ng Fa (th¨ng) Fa th¨ng thø
Ba dÊu gi¸ng Mi (gi¸ng) Mi gi¸ng tr−ëng
Ba dÊu gi¸ng §« §« thø
Bèn dÊu th¨ng Mi Mi tr−ëng
Bèn dÊu th¨ng §« (th¨ng) §« th¨ng thø
Bèn dÊu gi¸ng La (gi¸ng) La gi¸ng tr−ëng
Bèn dÊu gi¸ng Fa Fa thø
N¨m dÊu th¨ng Si Si tr−ëng
N¨m dÊu th¨ng Sol (th¨ng) Sol th¨ng thø
N¨m dÊu gi¸ng Rª (gi¸ng) Rª gi¸ng tr−ëng
N¨m dÊu gi¸ng Si (gi¸ng) Si gi¸ng thø
S¸u dÊu th¨ng Fa (th¨ng) Fa th¨ng tr−ëng
S¸u dÊu th¨ng Rª (th¨ng) Rª th¨ng thø
S¸u dÊu gi¸ng Sol (gi¸ng) Sol gi¸ng tr−ëng
S¸u dÊu gi¸ng Mi (gi¸ng) Mi gi¸ng thø
B¶y dÊu th¨ng §« (th¨ng) §« th¨ng tr−ëng
B¶y dÊu th¨ng La (th¨ng) La th¨ng thø
B¶y dÊu gi¸ng §« (gi¸ng) §« gi¸ng tr−ëng
B¶y dÊu gi¸ng La (gi¸ng) La gi¸ng thø
92
- NhiÒu b¶n nh¹c kh«ng kÕt thóc vÒ ©m chñ, khi ®ã x¸c ®Þnh giäng ®iÖu ph¶i
dùa vμo nh÷ng ©m æn ®Þnh trong b¶n nh¹c. VÝ dô :
Mïa hoa ph−îng në
Nh¹c vμ lêi : Hoµng V©n
Nhanh − Vui
víi
§2. Quan hÖ hä hμng
gi÷a c¸c giäng
Trong hÖ thèng ®iÖu thøc 7 ©m, c¸c giäng tr−ëng vμ giäng thø cã nh÷ng mèi
quan hÖ qua l¹i víi nhau. Mèi quan hÖ hä hμng gÇn hay xa gi÷a c¸c giäng còng
93
- nh− sù chuyÓn tiÕp tõ giäng nμy sang giäng kh¸c lμ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn
diÔn c¶m cã ý nghÜa nghÖ thuËt ®èi víi mét t¸c phÈm ©m nh¹c. Nã ®−a vμo ©m
nh¹c sù ®a d¹ng vμ phong phó vÒ mμu s¾c ®ång thêi hç trî cho sù ph¸t triÓn cña
t¸c phÈm.
2.1. Giäng song song
Mét giäng tr−ëng vμ mét giäng thø cã cïng ho¸ biÓu, gäi lμ hai giäng song
song. Hai giäng song song lμ hai giäng cã thμnh phÇn ©m gièng nhau. VÝ dô giäng
§« tr−ëng song song víi giäng La thø :
Giäng §« tr−ëng :
Giäng La thø :
HoÆc giäng Rª tr−ëng song song víi giäng Si thø.
Giäng Rª tr−ëng :
Giäng Si thø :
¢m chñ cña giäng thø thÊp h¬n ©m chñ cña giäng tr−ëng song song mét
qu·ng 3 thø. Hay cã thÓ hiÓu mét c¸ch kh¸c lμ bËc VI cña giäng tr−ëng sÏ lμ ©m
chñ cña giäng thø song song. NÕu biÕt tªn giäng tr−ëng ë ho¸ biÓu nμo, sÏ t×m
®−îc tªn giäng thø ë ho¸
biÓu ®ã.
2.2. Giäng cïng tªn
Mét giäng tr−ëng vμ mét giäng thø cã cïng ©m chñ, gäi lμ hai giäng cïng tªn.
VÝ dô :
− Giäng §« tr−ëng cïng tªn víi giäng §« thø.
− Giäng Rª tr−ëng cïng tªn víi giäng Rª thø.
− Giäng Mi tr−ëng cïng tªn víi giäng Mi thø.
94
- − Giäng Fa tr−ëng cïng tªn víi giäng Fa thø.
− Giäng Sol tr−ëng cïng tªn víi giäng Sol thø...
Gi÷a hai giäng cïng tªn, ba ©m ë bËc III, bËc VI vμ bËc VII cã cao ®é kh¸c
nhau. VÝ dô so s¸nh gi÷a giäng §« tr−ëng vμ giäng §« thø.
Giäng §« tr−ëng :
Giäng §« thø :
§3. ChuyÓn giäng, dÞch giäng
3.1. ChuyÓn giäng vµ chuyÓn t¹m
ChuyÓn giäng vμ chuyÓn t¹m võa lμ thñ ph¸p s¸ng t¸c, võa lμ ph−¬ng tiÖn
ph¸t triÓn ©m nh¹c, t¹o nªn sù phong phó vÒ mμu s¾c trong t¸c phÈm. ChuyÓn
giäng vμ chuyÓn t¹m th−êng xuÊt hiÖn nh÷ng dÊu ho¸ bÊt th−êng ë giai ®iÖu, cã
tr−êng hîp thay ®æi ho¸ biÓu cña b¶n nh¹c.
− ChuyÓn giäng lμ b¶n nh¹c cã mét ®o¹n chuyÓn sang giäng míi. §o¹n nh¹c
míi ®−îc cñng cè vμ ph¸t triÓn xung quanh chñ ©m. ChuyÓn giäng th−êng thay
®æi ho¸ biÓu cña b¶n nh¹c.
95
- VÝ dô :
Quª h−¬ng
Nh¹c : Gi¸p V¨n Th¹ch
Thong th¶ − Yªu th−¬ng Lêi : Th¬ §ç Trung Qu©n
− ChuyÓn t¹m lμ thay ®æi giäng trong mét c©u nh¹c, kh«ng cñng cè chñ ©m
míi, th−êng kÕt thóc b¶n nh¹c ë giäng ban ®Çu. ChuyÓn t¹m th−êng xuÊt hiÖn
nh÷ng dÊu ho¸ bÊt th−êng ë giai ®iÖu.
96
- VÝ dô :
Tico Tico
S«i ®éng
Nh¹c Braxin
Samba Am E7
§o¹n nh¹c trªn viÕt ë giäng La thø, chuyÓn t¹m sang giäng Mi tr−ëng ë nhÞp
9.
3.2. DÞch giäng
Khi s¸ng t¸c, nh¹c sÜ th−êng chän giäng ®iÖu thÝch hîp víi néi dung cña t¸c
phÈm. Ngoμi nh÷ng b¶n giao h−ëng, concerto, sonate, vë nh¹c kÞch... t¸c phÈm
viÕt cho giäng h¸t nμo còng cã thÓ chuyÓn dÞch sang mét giäng kh¸c cao h¬n hoÆc
thÊp h¬n giäng gèc. Sù chuyÓn dÞch tõ mét giäng nμy sang mét giäng kh¸c gäi lμ
dÞch giäng. ViÖc dÞch giäng th−êng gÆp ë t¸c phÈm thanh nh¹c. Khi biÓu diÔn c¸c
ca sÜ th−êng theo tÇm c÷ giäng cña m×nh ®Ó chän giäng t¸c phÈm cho phï hîp.
DÞch giäng ®«i khi còng x¶y ra ®èi víi c¸c t¸c phÈm viÕt cho c¸c nh¹c cô. Khi
cã mét t¸c phÈm viÕt cho nh¹c cô nμy l¹i ®−îc dïng cho mét nh¹c cô kh¸c cã ©m
vùc kh«ng gièng víi nh¹c cô ban ®Çu. VÝ dô t¸c phÈm viÕt cho ®μn violon l¹i
®−îc dïng cho ®μn violoncell biÓu diÔn.
Cã ba c¸ch dÞch giäng :
− DÞch giäng theo qu·ng.
§Ó dÞch giäng theo qu·ng, cÇn tiÕn hμnh c¸c b−íc :
+ B−íc 1 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c gèc.
+ B−íc 2 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c míi.
+ B−íc 3 : X¸c ®Þnh qu·ng dÞch chuyÓn.
+ B−íc 4 : ViÕt ho¸ biÓu cña giäng míi.
97
- + B−íc 5 : DÞch chuyÓn c¸c nèt tõ b¶n gèc sang b¶n míi theo qu·ng ®· x¸c
®Þnh.
VÝ dô : chuyÓn giai ®iÖu bμi ChiÕn sÜ tÝ hon sang giäng §« tr−ëng.
B¶n gèc :
ChiÕn sÜ tÝ hon
Nh¹c : §inh Nhu
CÇn thùc hiÖn theo c¸c b−íc nãi trªn :
+ B−íc 1 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c gèc.
B¶n gèc viÕt ë giäng Fa tr−ëng.
+ B−íc 2 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c míi.
B¶n míi giäng §« tr−ëng.
+ B−íc 3 : X¸c ®Þnh qu·ng dÞch chuyÓn.
Qu·ng cÇn dÞch chuyÓn lμ qu·ng 4 ®óng (Fa xuèng §«).
+ B−íc 4 : ViÕt ho¸ biÓu cña giäng míi.
Giäng §« tr−ëng kh«ng cã ho¸ biÓu.
+ B−íc 5 : DÞch chuyÓn c¸c nèt tõ b¶n gèc sang b¶n míi theo qu·ng ®· x¸c
®Þnh.
98
- Trong b−íc 5, chØ cÇn chuyÓn c¸c nèt nh¹c xuèng qu·ng 4, khi ®ã mäi nèt ®Òu
thÊp h¬n so víi b¶n gèc qu·ng 4 ®óng. Tuy nhiªn nÕu b¶n gèc cã dÊu ho¸ bÊt
th−êng th× cÇn x¸c ®Þnh cao ®é c¸c nèt ë b¶n míi cho chÝnh x¸c. VÝ dô chuyÓn giai
®iÖu sau ®©y sang giäng Fa tr−ëng :
Que sera ?
(TrÝch)
Nh¹c Ph¸p
§o¹n nh¹c trªn ®−îc dÞch sang giäng Fa tr−ëng :
− DÞch giäng b»ng c¸ch thay ®æi ho¸ biÓu.
C¸c nèt nh¹c kh«ng thay ®æi vÞ trÝ trªn khu«ng nh−ng thay ®æi ho¸ biÓu sÏ
lμm cao ®é cña b¶n nh¹c cao h¬n hoÆc thÊp h¬n nöa cung. VÝ dô ®o¹n nh¹c gèc
giäng La thø :
99
- DÞch sang giäng La gi¸ng thø :
HoÆc dÞch sang giäng La th¨ng thø :
− DÞch giäng b»ng c¸ch thay ®æi kho¸ nh¹c.
VÝ dô giai ®iÖu viÕt cho violon ë giäng Sol tr−ëng :
Khi dÞch giai ®iÖu trªn cho violoncell (vÉn ë giäng Sol tr−ëng), cÇn thay ®æi
kho¸ nh¹c, ®ång thêi giai ®iÖu ®−îc chuyÓn thÊp xuèng qu·ng 8 ®óng.
100
- Ngoμi c¸ch dÞch giäng trªn b¶n nh¹c cßn c¸ch dÞch giäng trªn nh¹c cô. HiÖn
nay, hÇu hÕt c¸c lo¹i ®μn phÝm ®iÖn tö ®Òu cã chøc n¨ng dÞch giäng (Transpose),
ng−êi ch¬i ®μn chØ cÇn biÕt c¸ch sö dông chøc n¨ng nμy lμ cã thÓ dÞch giäng c¸c
b¶n nh¹c theo ý muèn.
C©u hái vμ bμi tËp
a) C©u hái
1. X¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c ph¶i dùa vμo c¸c yÕu tè nμo ?
2. ThÕ nμo lμ hai giäng song song ? Nªu vÝ dô ?
3. ThÕ nμo lμ hai giäng cïng tªn ? Nªu vÝ dô ?
4. Tr×nh bμy c¸ch x¸c ®Þnh tªn giäng thø theo giäng tr−ëng song song ? Nªu vÝ
dô ?
5. Gi÷a hai giäng cïng tªn, cã mÊy ©m kh¸c nhau ?
6. ThÕ nμo lμ dÞch giäng ?
7. Tr×nh bμy c¸c lo¹i dÞch giäng ?
b) Bμi tËp viÕt
1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §« tr−ëng
(16 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng §« thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 2 .
4
2. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng La thø (8
nhÞp) råi chuyÓn sang giäng La tr−ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 3 .
4
3. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Rª tr−ëng
(8 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng Rª thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 4 .
4
4. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Sol thø (16
3
nhÞp) råi chuyÓn sang giäng Mi tr−ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 8 .
5. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau xuèng qu·ng 2 tr−ëng : (Mi thø xuèng Rª thø).
T¹m biÖt bóp bª
Nh¹c : Hoµnh Th«ng
101
- 6. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau lªn qu·ng 3 tr−ëng : (Fa tr−ëng lªn La tr−ëng).
Chó bé ®éi ®i xa
Nh¹c : Hoµng Long
7. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau xuèng qu·ng 2 tr−ëng : (Sol tr−ëng xuèng Fa
tr−ëng).
David
c) Bμi tËp trªn ®μn
1. Thùc hiÖn giai ®iÖu d−íi ®©y, sau ®ã chuyÓn dÞch lªn qu·ng 2 tr−ëng.
2. Thùc hiÖn giai ®iÖu d−íi ®©y, sau ®ã chuyÓn dÞch xuèng qu·ng 2 tr−ëng.
102
- H−íng dÉn tù häc
H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái
C©u 1. X¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c ph¶i dùa vμo c¸c yÕu tè nμo ?
− X¸c ®Þnh giäng ph¶i dùa vμo ho¸ biÓu vμ ©m kÕt thóc.
− Khi b¶n nh¹c kÕt thóc kh«ng vÒ ©m chñ, cÇn x¸c ®Þnh giäng dùa vμo nh÷ng
©m æn ®Þnh.
C©u 2. ThÕ nμo lμ hai giäng song song ? Nªu vÝ dô ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.1.
C©u 3. ThÕ nμo lμ hai giäng cïng tªn ? Nªu vÝ dô ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.2.
C©u 4. Tr×nh bμy c¸ch x¸c ®Þnh tªn giäng thø theo giäng tr−ëng song song ?
Nªu vÝ dô ?
Tõ ©m chñ cña giäng tr−ëng, ®i xuèng qu·ng 3 thø sÏ x¸c ®Þnh ®−îc ©m chñ
cña giäng thø song song. VÝ dô giäng tr−ëng lμ Fa tr−ëng, giäng thø song song sÏ
lμ Rª thø ; giäng tr−ëng lμ La tr−ëng, giäng thø song song sÏ lμ Fa th¨ng thø...
C©u 5. Gi÷a hai giäng cïng tªn, cã mÊy ©m kh¸c nhau ?
Gi÷a hai giäng cïng tªn cã 3 ©m kh¸c nhau vÒ cao ®é, ®ã lμ ©m bËc III, bËc VI
vμ bËc VII.
C©u 6. ThÕ nμo lμ dÞch giäng ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.2.
C©u 7. Tr×nh bμy c¸c lo¹i dÞch giäng ?
Cã 3 lo¹i dÞch giäng lμ dÞch giäng theo qu·ng, dÞch giäng b»ng c¸ch thay ®æi
ho¸ biÓu vμ dÞch giäng b»ng c¸ch thay ®æi kho¸ nh¹c.
H−íng dÉn lμm bμi tËp viÕt
Bμi tËp 1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §«
tr−ëng (16 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng §« thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 2 .
4
− Môc tiªu cña bμi tËp nμy kh«ng ph¶i ®Ó viÕt ®−îc nh÷ng giai ®iÖu hay, mμ
ng−êi häc cÇn thÓ hiÖn ®óng nh÷ng yªu cÇu cña bμi tËp.
− §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« tr−ëng kh«ng viÕt ho¸ biÓu, nªn sö dông nhiÒu
©m §«, Mi, Sol.
− §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« thø cã ho¸ biÓu 3 dÊu gi¸ng (Si gi¸ng, Mi gi¸ng,
La gi¸ng).
− KÕt thóc b¶n nh¹c ë ©m §«.
Thùc hiÖn mét sè bμi tËp tiÕp theo t−¬ng tù.
103
- H−íng dÉn thùc hμnh bμi tËp trªn ®μn
Bμi tËp 1. Thùc hiÖn giai ®iÖu, sau ®ã chuyÓn dÞch lªn qu·ng 2 tr−ëng.
− CÇn ®μn giai ®iÖu b¶n gèc cho thuÇn thôc, s¾p xÕp ngãn tay hîp lÝ, ®μn kÕt
hîp ®äc tªn tõng ©m.
− §μn giai ®iÖu b¶n míi chËm, kÕt hîp ®äc tªn tõng ©m.
Thùc hiÖn bμi tËp sè 2 t−¬ng tù.
104
- Ch−¬ng VI
Hîp ©m
Môc tiªu
Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc :
Kh¸i niÖm, hîp ©m ba vµ c¸c thÓ ®¶o.
C¸c hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng vµ giäng thø.
C¸c hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng vµ giäng thø.
Hîp ©m b¶y ¸t vµ c¸c thÓ ®¶o.
Hîp ©m b¶y thø vµ mét sè hîp ©m kh¸c.
Ph©n lo¹i hîp ©m, kÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp c¸c bËc cña hîp ©m.
C¸c lo¹i kÕt, ®Æt hîp ©m cho ca khóc.
§1. kh¸i niÖm, hîp ©m ba
vμ c¸c thÓ ®¶o
1.1. Kh¸i niÖm vÒ hîp ©m
Trong ©m nh¹c, c¸c chång ©m ®−îc h×nh thμnh do sù kÕt hîp cïng mét lóc tõ
ba ©m thanh trë lªn. NÕu c¸c ©m thanh trong mét chång ©m ®−îc s¾p xÕp theo
mét quy luËt nhÊt ®Þnh gäi lμ hîp ©m.
Cã rÊt nhiÒu d¹ng cÊu tróc hîp ©m kh¸c nhau ®−îc h×nh thμnh ë tõng giai
®o¹n ph¸t triÓn cña lÞch sö ©m nh¹c, còng nh− ë tõng nÒn ©m nh¹c kh¸c nhau.
Trong nÒn ©m nh¹c ph−¬ng T©y, ®−îc dïng phæ biÕn h¬n c¶ lμ c¸c hîp ©m cã c¸c
©m chång theo qu·ng ba.
Hîp ©m vμ mèi liªn kÕt gi÷a chóng víi nhau ®ãng mét vai trß rÊt quan träng
trong ©m nh¹c. Nã kh«ng nh÷ng ®−îc dïng lμm phÇn ®Öm cho giai ®iÖu mμ nã
cßn t¹o nªn giai ®iÖu b»ng c¸c d¹ng ©m h×nh ho¸...
1.2. C¸c lo¹i hîp ©m ba
Hîp ©m ba gåm cã ba ©m xÕp lªn nhau theo qu·ng ba, tªn cña chóng lμ ©m 1,
©m 3 vμ ©m 5. Gäi lμ hîp ©m ba v× hîp ©m nμy cã 3 ©m, tuy nhiªn nã cã thÓ ®−îc
gäi lμ hîp ©m n¨m (do ©m 1 vμ ©m 5 t¹o thμnh qu·ng n¨m).
105
- − C¸c lo¹i hîp ©m ba : cã nhiÒu d¹ng hîp ©m ba. Sù kh¸c nhau gi÷a c¸c d¹ng
hîp ©m ba phô thuéc vμo thø tù s¾p xÕp vμ tÝnh chÊt cña c¸c qu·ng ba t¹o nªn
hîp ©m ba ®ã.
¢m nh¹c ph−¬ng T©y th−êng dïng phæ biÕn bèn d¹ng hîp ©m ba ®−îc cÊu
t¹o tõ nh÷ng qu·ng ba tr−ëng vμ ba thø. §ã lμ c¸c hîp ©m ba tr−ëng, ba thø, ba
t¨ng vμ ba gi¶m.
+ Hîp ©m ba tr−ëng lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi mét qu·ng ba tr−ëng ë d−íi
vμ qu·ng ba thø ë trªn. Qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m ®óng. VÝ dô:
Tªn cña hîp ©m ba tr−ëng ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ c¸i La-tinh. VÝ dô :
C lμ hîp ©m §« tr−ëng.
D lμ hîp ©m Rª tr−ëng.
E lμ hîp ©m Mi tr−ëng.
+ Hîp ©m ba thø lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi mét qu·ng ba thø ë d−íi vμ qu·ng
ba tr−ëng ë trªn. Qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m ®óng. VÝ dô:
Tªn cña hîp ©m ba thø ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ c¸i La-tinh kÌm thªm ch÷ m. VÝ dô:
Dm lμ hîp ©m Rª thø.
Em lμ hîp ©m Mi thø.
Fm lμ hîp ©m Fa thø.
+ Hîp ©m ba t¨ng lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi hai qu·ng ba tr−ëng. Qu·ng
gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m t¨ng. VÝ dô :
Tªn cña hîp ©m ba t¨ng ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ c¸i La-tinh kÌm thªm ch÷ aug.
VÝ dô :
F- aug lμ hîp ©m Fa t¨ng.
G- aug lμ hîp ©m Sol t¨ng.
A- aug lμ hîp ©m La t¨ng.
+ Hîp ©m ba gi¶m lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi hai qu·ng ba thø. Qu·ng gi÷a
hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m gi¶m. VÝ dô :
106
- Tªn cña hîp ©m ba gi¶m ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ c¸i La-tinh kÌm thªm ch÷
dim. VÝ dô :
A dim lμ hîp ©m La gi¶m.
B dim lμ hîp ©m Si gi¶m.
C dim lμ hîp ©m §« gi¶m.
C¸c hîp ©m ba tr−ëng vμ ba thø lμ c¸c hîp ©m thuËn bëi chóng ®−îc cÊu t¹o
b»ng c¸c qu·ng thuËn (3 tr−ëng, 3 thø vμ 5 ®óng). C¸c hîp ©m ba t¨ng vμ ba gi¶m
lμ c¸c hîp ©m nghÞch bëi trong hîp ©m cã chøa qu·ng nghÞch (5 t¨ng vμ 5 gi¶m).
So víi hîp ©m ba t¨ng vμ ba gi¶m th× c¸c hîp ©m ba tr−ëng, ba thø ®−îc
dïng phæ biÕn h¬n.
− Tªn gäi cña c¸c ©m trong hîp ©m ba : mçi ©m thanh cña hîp ©m ®Òu cã tªn
gäi riªng. C¸c tªn nμy ®−îc gäi theo qu·ng gi÷a ©m ®ã víi ©m thÊp nhÊt cña hîp
©m khi ë thÓ c¬ b¶n :
+ ¢m thÊp nhÊt gäi lμ ©m gèc hoÆc ©m 1.
+ ¢m thø hai gäi lμ ©m 3.
+ ¢m cao nhÊt gäi lμ ©m 5.
Tªn cña c¸c ©m kh«ng thay ®æi khi vÞ trÝ cña chóng thay ®æi trong hîp ©m. VÝ
dô :
1.3. C¸c thÓ ®¶o cña hîp ©m ba
Khi ba ©m thanh cña hîp ©m ®−îc s¾p xÕp theo qu·ng 3 th× c¸ch s¾p xÕp Êy
gäi lμ thÓ c¬ b¶n hay thÓ gèc (còng cã thÓ gäi lμ thÓ nguyªn vÞ) cña hîp ©m. Ngoμi
thÓ gèc, hîp ©m ba cã hai thÓ ®¶o lμ thÓ ®¶o mét vμ thÓ ®¶o hai.
− ThÓ ®¶o mét : §−a ©m gèc (©m mét) cña hîp ©m chuyÓn lªn mét qu·ng t¸m,
©m ba trë thμnh ©m thÊp nhÊt.
ThÓ ®¶o mét ®−îc gäi lμ hîp ©m s¸u. Tªn nμy ®−îc gäi theo qu·ng tõ ©m thÊp
nhÊt cña hîp ©m víi ©m mét. KÝ hiÖu cña thÓ ®¶o mét lμ sè 6 ®Æt c¹nh kÝ hiÖu chØ
bËc hoÆc c«ng n¨ng cña hîp ©m trong ®iÖu thøc. VÝ dô hîp ©m La thø vμ thÓ ®¶o
mét cña nã :
NÕu hîp ©m I gäi lμ T (theo c«ng n¨ng) th× thÓ ®¶o mét cña nã ®−îc gäi lμ T6.
− ThÓ ®¶o hai : §−a c¶ ©m mét vμ ©m ba cña hîp ©m chuyÓn lªn mét qu·ng
t¸m, ©m n¨m trë thμnh ©m thÊp nhÊt.
107
- ThÓ ®¶o hai ®−îc gäi lμ hîp ©m bèn s¸u. Tªn gäi nh− vËy lμ theo qu·ng gi÷a
©m thÊp nhÊt víi ©m mét vμ qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng. KÝ hiÖu cña thÓ ®¶o
hai lμ sè 6 ®Æt c¹nh kÝ hiÖu chØ bËc hoÆc c«ng n¨ng cña hîp ©m trong ®iÖu thøc.
4
VÝ dô hîp ©m La thø vμ thÓ ®¶o hai cña nã :
NÕu hîp ©m I gäi lμ T (theo c«ng n¨ng) th× thÓ ®¶o hai cña nã ®−îc gäi lμ T 6 .
4
§2. C¸c hîp ©m ba chÝnh
cña giäng tr−ëng vμ giäng thø
C¸c bËc cña mét giäng tr−ëng hay mét giäng thø ®Òu cã thÓ x©y dùng c¸c hîp
©m ba b»ng c¸ch chång thªm hai ©m theo qu·ng ba lªn mçi bËc. VÝ dô ë giäng §«
tr−ëng :
C¸c hîp ©m ®Òu cã tªn gäi riªng, phô thuéc vμo vÞ trÝ cña bËc trong ®iÖu thøc.
VÝ dô :
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc I lμ T.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc II lμ SII.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc III lμ DTIII.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc IV lμ S.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc V lμ D.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc VI lμ TSVI.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc VII lμ DVII.
2.1. C¸c hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng
Trong giäng tr−ëng tù nhiªn ba hîp ©m x©y dùng trªn ba bËc chÝnh (bËc I, bËc
IV vμ bËc V) ®Òu lμ c¸c hîp ©m ba tr−ëng. C¸c hîp ©m nμy thÓ hiÖn râ tÝnh chÊt
cña giäng tr−ëng, lμ trung t©m cña c¸c chøc n¨ng ®iÖu thøc, ®−îc sö dông réng
r·i trong
©m nh¹c.
§©y lμ c¸c hîp ©m ba chÝnh v× tÊt c¶ c¸c ©m cña mét giäng ®Òu n»m trong
thμnh phÇn cña ba hîp ©m nμy. VÝ dô giäng §« tr−ëng cã c¸c ©m §«, Rª, Mi, Fa,
Sol, La, Si.
108
- Hîp ©m ë bËc I (§« tr−ëng) cã c¸c ©m : §«, Mi, Sol.
Hîp ©m ë bËc IV (Fa tr−ëng) cã c¸c ©m : Fa, La, §«.
Hîp ©m ë bËc V (Sol tr−ëng) cã c¸c ©m : Sol, Si, Rª.
Tªn gäi vμ kÝ hiÖu cña c¸c hîp ©m tr−ëng ®−îc dïng b»ng c¸c ch÷ viÕt hoa. VÝ
dô vÒ c¸c hîp ©m chÝnh cña giäng §« tr−ëng :
2.2. C¸c hîp ©m ba chÝnh cña giäng thø
C¸c hîp ©m ba x©y dùng trªn c¸c bËc chÝnh (bËc I, bËc IV vμ bËc V) cña mét
giäng thø tù nhiªn lμ c¸c hîp ©m ba thø. Còng nh− trong giäng tr−ëng c¸c hîp
©m nμy tiªu biÓu cho tÝnh chÊt thø vμ lμ trung t©m cña chøc n¨ng ®iÖu thøc. Tªn
gäi vμ kÝ hiÖu cña c¸c hîp ©m thø ®−îc dïng b»ng c¸c ch÷ viÕt hoa. VÝ dô vÒ c¸c
hîp ©m chÝnh cña giäng La thø :
CÇn ph©n biÖt tªn hîp ©m víi c¸ch gäi theo theo bËc cña nã trong ®iÖu thøc.
VÝ dô ë giäng La thø, hîp ©m ë bËc I :
− Gäi theo chøc n¨ng lμ t.
− Gäi theo bËc lμ I.
− Gäi theo tªn lμ La thø (Am).
2.3. Sù liªn kÕt c¸c hîp ©m ba chÝnh
Sù kÕt nèi liªn tiÕp c¸c hîp ©m víi nhau trong sù chuyÓn ®éng c¸c bÌ mét
c¸ch hîp lÝ ®−îc gäi lμ nèi tiÕp hîp ©m.
Sù nèi tiÕp liªn tôc hai hay nhiÒu hîp ©m víi nhau gäi lμ vßng hoμ ©m.
C¸c hîp ©m ba chÝnh lμ c¬ së hoμ ©m trong mét ®iÖu thøc do vËy chóng ®−îc
dïng rÊt réng r·i trong c¸c t¸c phÈm ©m nh¹c vμ cã rÊt nhiÒu c¸ch liªn kÕt víi
nhau. Tuy nhiªn, ©m nh¹c cæ ®iÓn ch©u ¢u kh«ng cho phÐp sù nèi tiÕp tõ hîp ©m
D sang hîp ©m S v× nã m©u thuÉn víi quan hÖ chøc n¨ng tù nhiªn. Sù nèi tiÕp nμy
chØ ®−îc sö dông trong nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt.
Mét vμi vÝ dô vÒ sù liªn kÕt c¸c hîp ©m ba chÝnh ë giäng §« tr−ëng :
HoÆc :
109
- 6
T6 S D4 T6
Mét vμi vÝ dô vÒ sù liªn kÕt c¸c hîp ©m ba chÝnh ë giäng
La thø :
HoÆc :
6 6
t4 s6 D t4
§3. C¸c hîp ©m ba phô
cña giäng tr−ëng vμ giäng thø
C¸c hîp ©m ba x©y dùng trªn c¸c bËc II, bËc III, bËc VI vμ bËc VII trong mét
giäng tr−ëng hay giäng thø gäi lμ c¸c hîp ©m ba phô. So víi c¸c hîp ©m ba chÝnh
ë mét møc ®é nμo ®ã nã ®−îc sö dông Ýt h¬n vμ cã ý nghÜa phô trong ®iÖu thøc.
Tuy nhiªn c¸c hîp ©m nμy l¹i lμm phong phó vÒ mμu s¾c hoμ ©m cho ®iÖu thøc.
3.1. C¸c hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng
C¸c hîp ©m phô trong giäng tr−ëng tù nhiªn gåm ba hîp ©m thø (hîp ©m ba
bËc II, bËc III, vμ bËc VI) vμ mét hîp ©m gi¶m (bËc VII). VÝ dô hîp ©m ba phô cña
giäng §« tr−ëng :
3.2. C¸c hîp ©m ba phô cña giäng thø
C¸c hîp ©m phô trong giäng thø tù nhiªn gåm ba hîp ©m tr−ëng (hîp ©m bËc
III, bËc VI vμ bËc VII) vμ mét hîp ©m gi¶m (bËc II). VÝ dô hîp ©m ba phô cña
giäng La thø :
110
nguon tai.lieu . vn
