Xem mẫu
- Ch−¬ng III
Qu·ng
Môc tiªu
Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc :
Kh¸i niÖm, c¸ch ®äc tªn, ®é lín cña qu·ng
Qu·ng Diatonic, qu·ng Cromatic
Qu·ng trïng, qu·ng ®¬n, qu·ng kÐp
§¶o qu·ng
Qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch
§1. Kh¸i niÖm, c¸ch ®äc tªn,
®é lín cña qu·ng
1.1. Kh¸i niÖm vÒ qu∙ng
Trong ©m nh¹c, qu·ng lμ sù kÕt hîp ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp cña hai ©m thanh
(nèt nh¹c). Qu·ng lμ nh©n tè quan träng ®Ó h×nh thμnh giai ®iÖu vμ hoμ ©m trong
©m nh¹c.
− Qu·ng hoμ thanh : hai ©m vang lªn ®ång thêi. VÝ dô :
− Qu·ng giai ®iÖu : hai ©m vang lªn nèi tiÕp. VÝ dô :
1.2. C¸ch ®äc tªn qu∙ng
Trong mét qu·ng, ©m bªn d−íi gäi lμ ©m gèc, ©m ë trªn gäi lμ ©m ngän. Víi
qu·ng hoμ thanh, ®äc ©m gèc tr−íc sau ®ã lμ ©m ngän. VÝ dô :
60
- Víi qu·ng giai ®iÖu, ®äc ©m ph¸t ra tr−íc råi ®Õn ©m ph¸t ra sau kÌm víi
h−íng chuyÓn ®éng cña qu·ng. VÝ dô :
1.3. §é lín cña qu∙ng
§é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ sè l−îng vμ gi¸ trÞ chÊt l−îng.
− Gi¸ trÞ sè l−îng : BiÓu hiÖn b»ng sè l−îng c¸c bËc cã trong qu·ng.
VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ sè l−îng lμ 5, v× nã chøa n¨m bËc lμ : §« −
Rª − Mi − Fa − Sol.
Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ sè l−îng lμ 3, v× nã chøa ba bËc :
Rª − Mi − Fa.
− Gi¸ trÞ chÊt l−îng : BiÓu hiÖn b»ng sè cung vμ nöa cung cã trong qu·ng.
VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ chÊt l−îng lμ 3,5 cung.
Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ chÊt l−îng lμ 1,5 cung.
Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc thÓ hiÖn b»ng c¸c tªn : ®óng, tr−ëng, thø,
t¨ng, gi¶m, t¨ng kÐp, gi¶m kÐp.
§2. qu·ng diatonic, qu·ng cromatic
2.1. Qu∙ng Diatonic
Qu·ng Diatonic (cßn gäi lμ qu·ng c¬ b¶n) ®−îc h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n
víi nhau, c¸c bËc c¬ b¶n víi bËc chuyÓn ho¸ hoÆc c¸c bËc chuyÓn ho¸ víi nhau.
− Qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n. VÝ dô :
61
- − Qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n víi bËc chuyÓn ho¸ hoÆc c¸c
bËc chuyÓn ho¸ víi nhau. VÝ dô :
Qu·ng Diatonic lμ 14 lo¹i qu·ng sau :
Qu·ng 1 ®óng (1§) 0 cung
Qu·ng 2 thø (2t) 0,5 cung
Qu·ng 2 tr−ëng (2T) 1 cung
Qu·ng 3 thø (3t) 1, 5 cung
Qu·ng 3 tr−ëng (3T) 2 cung
Qu·ng 4 ®óng (4§) 2, 5 cung
Qu·ng 4 t¨ng (4+) 3 cung
Qu·ng 5 gi¶m (5−) 3 cung
Qu·ng 5 ®óng (5§) 3, 5 cung
Qu·ng 6 thø (6t) 4 cung
Qu·ng 6 tr−ëng (6T) 4, 5 cung
Qu·ng 7 thø (7t) 5 cung
Qu·ng 7 tr−ëng (7T) 5, 5 cung
Qu·ng 8 ®óng (8§) 6 cung
2.2. Qu∙ng Cromatic
Qu·ng Cromatic lμ tÊt c¶ c¸c qu·ng t¨ng vμ qu·ng gi¶m (trõ qu·ng 4 t¨ng vμ
qu·ng 5 gi¶m).
− Qu·ng t¨ng lμ qu·ng cã ®é lín sè l−îng b»ng qu·ng ®óng hoÆc qu·ng
tr−ëng, nh−ng gi¸ trÞ chÊt l−îng lín h¬n nöa cung.
VÝ dô :
− Qu·ng gi¶m lμ qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng b»ng qu·ng ®óng hoÆc qu·ng thø,
nh−ng gi¸ trÞ chÊt l−îng nhá h¬n nöa cung.
VÝ dô :
62
- Ngoμi qu·ng t¨ng vμ qu·ng gi¶m, cßn qu·ng t¨ng kÐp vμ gi¶m kÐp nh−ng ®ã
lμ nh÷ng tr−êng hîp hiÕm gÆp.
3. qu·ng trïng, qu·ng ®¬n,
qu·ng kÐp
3.1. Qu∙ng trïng
Qu·ng trïng lμ hiÖn t−îng hai hay nhiÒu qu·ng cã ©m thanh vang lªn gièng
nhau nh−ng c¸ch viÕt kh¸c nhau vμ ý nghÜa kh¸c nhau. Cã hai lo¹i qu·ng trïng :
− C¸c qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng b»ng nhau. VÝ dô :
− C¸c qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng kh¸c nhau. VÝ dô :
3.2. Qu∙ng ®¬n vµ qu∙ng kÐp
Qu·ng ®¬n lμ qu·ng cã ®é lín sè l−îng tèi ®a lμ 8.
Qu·ng kÐp (cßn gäi lμ qu·ng ghÐp), lμ qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng lín h¬n 8.
Mçi qu·ng kÐp lμ mét qu·ng ®¬n céng thªm mét qu·ng 8 ®óng (cã tr−êng hîp
céng thªm 2 hay 3 qu·ng t¸m nh−ng Ýt dïng h¬n). Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña c¸c
qu·ng kÐp gièng nh− qu·ng ®¬n.
Cã hai c¸ch gäi qu·ng kÐp :
− Gäi tªn theo gi¸ trÞ sè l−îng thùc tÕ cña qu·ng cïng víi gi¸ trÞ chÊt l−îng
cña qu·ng ®¬n. VÝ dô :
− Gäi tªn theo qu·ng ®¬n thªm mét qu·ng 8 ®Ó thμnh qu·ng kÐp. VÝ dô :
63
- §4. ®¶o qu·ng
4.1. Kh¸i niÖm vÒ ®¶o qu∙ng
Trong mét qu·ng, khi ta ®−a ©m gèc lªn qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m
ngän. Ng−îc l¹i, khi ta ®−a ©m ngän xuèng qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m
gèc. HiÖn t−îng chuyÓn c¸c ©m lªn hoÆc xuèng qu·ng t¸m nh− vËy gäi lμ ®¶o
qu·ng. VÝ dô cã qu·ng §«1 − Fa1.
§−a nèt §«1 lªn qu·ng 8 ®óng, trë thμnh §«2, khi ®ã ®−îc qu·ng míi lμ Fa1
− §«2.
4.2. Nh÷ng c¸ch ®¶o qu∙ng
• §¶o qu·ng ®¬n
− Cã hai c¸ch ®¶o qu·ng ®¬n lμ :
+ Gi÷ nguyªn ©m ngän, ®−a ©m gèc lªn mét qu·ng 8 ®óng.
VÝ dô :
+ Gi÷ nguyªn ©m gèc, ®−a ©m ngän xuèng mét qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :
− Quan hÖ gi÷a qu·ng ch−a ®¶o vμ qu·ng ®¶o cña nã cã ®Æc ®iÓm sau :
+ Tæng gi¸ trÞ sè l−îng cña hai qu·ng lμ 9.
Qu·ng 2 sÏ ®¶o thμnh qu·ng 7 ; qu·ng 3 ®¶o thμnh qu·ng 6 ; qu·ng 4 ®¶o
thμnh qu·ng 5 ; qu·ng 5 ®¶o thμnh qu·ng 4...
VÝ dô :
+ Gi¸ trÞ chÊt l−îng trõ qu·ng ®óng vÉn thμnh qu·ng ®óng cßn c¸c qu·ng
kh¸c thay ®æi tÝnh chÊt theo tõng cÆp :
64
- Qu·ng tr−ëng ®¶o thμnh qu·ng thø, qu·ng thø ®¶o thμnh qu·ng tr−ëng. VÝ
dô :
Qu·ng t¨ng ®¶o thμnh qu·ng gi¶m, qu·ng gi¶m ®¶o thμnh qu·ng t¨ng. VÝ dô :
Qu·ng t¨ng kÐp ®¶o thμnh qu·ng gi¶m kÐp, qu·ng gi¶m kÐp ®¶o thμnh qu·ng
t¨ng kÐp. VÝ dô :
• §¶o qu·ng kÐp
− Cã ba c¸ch ®¶o qu·ng kÐp lμ :
+ Gi÷ nguyªn ©m ngän, ®−a ©m gèc lªn hai qu·ng 8 ®óng.
VÝ dô :
+ Gi÷ nguyªn ©m gèc, ®−a ©m ngän xuèng hai qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :
+ §ång thêi ®−a ©m ngän xuèng mét qu·ng 8 ®óng vμ ®−a ©m gèc lªn mét
qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :
− Quan hÖ cña qu·ng kÐp víi qu·ng ®¶o cña nã cã ®Æc ®iÓm sau :
+ VÒ gi¸ trÞ chÊt l−îng gièng nh− quy luËt víi qu·ng ®¬n ®· nªu ë trªn.
+ Tæng gi¸ trÞ sè l−îng gi÷a hai qu·ng lμ 16. VÝ dô :
Qu·ng 9 tr−ëng ®¶o thμnh qu·ng 7 thø
Qu·ng 10 thø ®¶o thμnh qu·ng 6 tr−ëng
Qu·ng 11 ®óng ®¶o thμnh qu·ng 5 ®óng
Qu·ng 12 gi¶m ®¶o thμnh qu·ng 4 t¨ng.
65
- §5. qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch
5.1. Qu∙ng thuËn
Trong ©m nh¹c, qu·ng thuËn lμ hai ©m cña qu·ng vang lªn (®ång thêi hoÆc
nèi tiÕp) t¹o c¶m gi¸c hoμ hîp, ªm tai.
C¸c qu·ng thuËn ®−îc chia lμm c¸c møc ®é sau :
− Qu·ng rÊt thuËn : 1 ®óng, 8 ®óng.
− Qu·ng thuËn : 4 ®óng, 5 ®óng.
− Qu·ng thuËn võa : qu·ng 3 tr−ëng, qu·ng 3 thø, qu·ng 6 tr−ëng, qu·ng 6
thø.
Khi ®¶o qu·ng, nh÷ng qu·ng thuËn vÉn lμ qu·ng thuËn.
5.2. Qu∙ng nghÞch
Qu·ng nghÞch lμ hai ©m cña qu·ng vang lªn t¹o c¶m gi¸c kh«ng hoμ hîp,
nghÞch tai.
C¸c qu·ng nghÞch gåm cã : qu·ng 2 tr−ëng, qu·ng 2 thø, qu·ng 7 tr−ëng,
qu·ng 7 thø vμ c¸c qu·ng t¨ng, qu·ng gi¶m.
Khi ®¶o qu·ng, nh÷ng qu·ng nghÞch vÉn lμ qu·ng nghÞch.
5.3. øng dông cña qu∙ng thuËn, qu∙ng nghÞch
Trong c¸c t¸c phÈm ©m nh¹c, ng−êi ta th−êng kÕt hîp sö dông ®an xen nh÷ng
qu·ng thuËn vμ nghÞch ®Ó t¹o nªn sù t−¬ng ph¶n vμ ®a d¹ng vÒ ©m thanh. Tuy
nhiªn, ng−êi s¸ng t¸c hay dïng c¸c qu·ng thuËn ®Ó viÕt bÌ cho ca khóc, vÝ dô :
66
- Dμn ®ång ca mïa h¹
(TrÝch)
Nh¹c : Lª Minh Ch©u
Lêi : Pháng th¬ NguyÔn Minh Nguyªn
C©u hái vμ bμi tËp
a) C©u hái
1. Qu·ng lμ g× ? Sù kh¸c nhau gi÷a qu·ng hoμ thanh vμ qu·ng giai ®iÖu ?
2. Tªn gäi cña c¸c ©m trong qu·ng ?
3. Khi ®äc tªn qu·ng hoμ thanh, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
67
- 4. Khi ®äc tªn qu·ng giai ®iÖu, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
5. Qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè nμo ?
6. Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tªn nμo ?
7. KÓ tªn c¸c qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n ?
8. Cã bao nhiªu qu·ng c¬ b¶n ?
9. TÝnh sè cung vμ nöa cung cã trong c¸c qu·ng c¬ b¶n ?
10. Qu·ng Cromatic lμ g× ?
11. Qu·ng t¨ng ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
12. Qu·ng gi¶m ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
13. ThÕ nμo lμ qu·ng trïng ? Nªu vÝ dô ?
14. ThÕ nμo lμ qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ?
17. C¸c c¸ch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
18. C¸c c¸ch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
19. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng ®¬n
víi thÓ ®¶o cña nã ?
20. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng kÐp
víi thÓ ®¶o cña nã ?
21. ThÕ nμo lμ qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch ?
22. KÓ tªn c¸c qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ?
b) Bμi tËp viÕt
1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng c¸c qu·ng giai ®iÖu :
3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
2. LÊy Rª2 lμm ©m ngän, x©y dùng c¸c qu·ng hoμ thanh :
3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 t¨ng, 6 tr−ëng, 7 thø, 8 ®óng.
3. LÊy Mi1 lμm gèc, x©y dùng 5 qu·ng Cromatic kh¸c nhau.
4. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng cña c¸c qu·ng sau.
5. §¶o qu·ng d−íi ®©y b»ng 3 c¸ch.
68
- 6. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn
chóng thμnh c¸c qu·ng tr−ëng.
7. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn
chóng thμnh c¸c qu·ng thø.
8. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn
chóng thμnh c¸c qu·ng t¨ng.
9. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn
chóng thμnh c¸c qu·ng gi¶m.
10. T×m c¸c qu·ng trïng cña nh÷ng qu·ng sau.
c) Bμi tËp trªn ®μn
1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn c¸c qu·ng hoμ thanh : 3 thø, 3
tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
2. LÊy Mi2 lμm ©m ngän, thùc hiÖn trªn ®μn c¸c qu·ng giai ®iÖu : 2 thø, 2
tr−ëng, 3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 tr−ëng, 7 thø, 8 ®óng.
3. §μn qu·ng kÐp sau, råi thùc hiÖn 3 c¸ch ®¶o qu·ng.
69
- H−íng dÉn tù häc
H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái
C©u 1. Qu·ng lμ g× ? Sù kh¸c nhau gi÷a qu·ng hoμ thanh vμ qu·ng giai ®iÖu ?
Qu·ng lμ sù kÕt hîp ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp cña hai ©m thanh.
− Qu·ng hoμ thanh : hai ©m vang lªn ®ång thêi.
− Qu·ng giai ®iÖu : hai ©m vang lªn nèi tiÕp.
C©u 2. Tªn gäi cña c¸c ©m trong qu·ng ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 1.2.
C©u 3. Khi ®äc tªn qu·ng hoμ thanh, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 1.2.
C©u 4. Khi ®äc tªn qu·ng giai ®iÖu, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 1.2.
C©u 5. §é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè nμo ?
§é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ sè l−îng vμ gi¸ trÞ chÊt l−îng.
C©u 6. Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tªn nμo ?
Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng c¸c tªn : ®óng, tr−ëng, thø,
t¨ng, gi¶m, t¨ng kÐp, gi¶m kÐp.
C©u 7. KÓ tªn c¸c qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.1.
C©u 8. Cã bao nhiªu qu·ng c¬ b¶n ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.1.
C©u 9. TÝnh sè cung vμ nöa cung cã trong c¸c qu·ng c¬ b¶n ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.1.
C©u 10. Qu·ng Cromatic lμ g× ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.2.
C©u 11. Qu·ng t¨ng ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.2.
C©u 12. Qu·ng gi¶m ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.2.
C©u 13. ThÕ nμo lμ qu·ng trïng ? Nªu vÝ dô ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.1.
C©u 14. ThÕ nμo lμ qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.2.
70
- C©u 15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.2.
C©u 16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ?
Khi ®−a ©m gèc lªn qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m ngän. Ng−îc l¹i, khi
®−a ©m ngän xuèng qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m gèc. HiÖn t−îng chuyÓn
c¸c ©m lªn hoÆc xuèng qu·ng t¸m nh− vËy gäi lμ ®¶o qu·ng.
C©u 17. C¸c c¸ch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2.
C©u 18. C¸c c¸ch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2.
C©u 19. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng
®¬n víi thÓ ®¶o cña nã ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2.
C©u 20. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng
kÐp víi thÓ ®¶o cña nã ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2.
C©u 21. ThÕ nμo lμ qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch ?
Qu·ng thuËn lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c hoμ hîp, ªm tai. Qu·ng nghÞch
lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c kh«ng hoμ hîp, nghÞch tai.
C©u 22. KÓ tªn c¸c qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 5.1 vμ 5.2.
H−íng dÉn lμm bμi tËp viÕt
Bμi tËp 1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng c¸c qu·ng giai ®iÖu : 3 thø, 3 tr−ëng,
4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
− CÇn x¸c ®Þnh, qu·ng giai ®iÖu lμ hai ©m vang lªn nèi tiÕp.
− Sau khi viÕt ©m gèc, cÇn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l−îng (sè bËc), ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ
cña ©m ngän.
− Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc ©m ngän, cÇn x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ chÊt l−îng (sè
cung trong tõng qu·ng).
Thùc hiÖn c¸c bμi tËp tiÕp theo víi quy tr×nh t−¬ng tù.
71
- H−íng dÉn thùc hμnh bμi tËp trªn ®μn
Bμi tËp 1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn c¸c qu·ng hoμ thanh : 3
thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
− CÇn bÊm hai ©m vang lªn ®ång thêi, bÊm kÕt hîp ®äc tªn qu·ng.
− Qu·ng 3 thø : Sol − Si gi¸ng.
− Qu·ng 3 tr−ëng : Sol − Si.
Thùc hiÖn t−¬ng tù víi c¸c qu·ng tiÕp theo.
Thùc hiÖn t−¬ng tù víi bμi tËp 2, 3.
72
- Ch−¬ng IV
§iÖu thøc vμ giäng
Môc tiªu
Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc :
§iÖu thøc, ©m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh.
§iÖu thøc tr−ëng, gam tr−ëng tù nhiªn.
§iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn.
Giäng.
§iÖu tr−ëng hoµ thanh, ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu.
§iÖu thø hoµ thanh, ®iÖu thø giai ®iÖu.
§iÖu thøc n¨m ©m.
§1. ®iÖu thøc, ©m æn ®Þnh
vμ ©m kh«ng æn ®Þnh
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc
§iÖu thøc lμ hÖ thèng thÓ hiÖn mèi t−¬ng quan vÒ cao ®é cña c¸c ©m thanh
trong t¸c phÈm ©m nh¹c.
§iÖu thøc lμ mét ph−¬ng tiÖn diÔn t¶ quan träng cña ©m nh¹c. Mμu s¾c, tÝnh
chÊt ©m nh¹c ®−îc h×nh thμnh qua c¬ cÊu vμ mèi t−¬ng quan ®iÖu thøc ®· gãp
phÇn thÓ hiÖn néi dung cña t¸c phÈm.
1.2. ¢m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh
Trong ®iÖu thøc cã mét sè ©m næi lªn nh− nh÷ng ©m tùa cña giai ®iÖu, t¹o
c¶m gi¸c yªn tÜnh, æn ®Þnh. T¸c phÈm ©m nh¹c th−êng ®−îc më ®Çu vμ kÕt thóc ë
nh÷ng ©m tùa nμy, ®ã lμ nh÷ng ©m æn ®Þnh. Ng−îc l¹i cã mét sè ©m kh¸c l¹i t¹o
c¶m gi¸c kh«ng æn ®Þnh vμ cã khuynh h−íng hót dÉn vÒ c¸c ©m tùa, ®ã lμ ©m
kh«ng æn ®Þnh. VÝ dô :
73
- Lμng t«i
Võa ph¶i
Nh¹c vμ lêi : V¨n Cao
Ph©n tÝch vÝ dô trªn :
C¸c ©m æn ®Þnh th−êng cã tr−êng ®é dμi h¬n c¸c ©m kh¸c vμ chóng th−êng ë
vÞ trÝ ®Çu ph¸ch hoÆc ë nh÷ng ph¸ch cã träng ©m cña nhÞp. Trong ba ©m æn ®Þnh
trªn næi râ h¬n c¶ ®ã lμ ©m §«. ¢m nμy lμ chç tùa chñ yÕu cho toμn bé giai ®iÖu,
nã t¹o c¶m gi¸c æn ®Þnh, th¨ng b»ng. ¢m nμy ®−îc gäi lμ ©m chñ (hoÆc chñ ©m).
C¸c ©m kh¸c trong giai ®iÖu nμy nh− Rª, Fa, La, Si lμ nh÷ng ©m kh«ng æn
®Þnh. C¸c ©m nμy cã ®Æc tÝnh lμ bÞ hót dÉn vÒ c¸c ©m æn ®Þnh liÒn kÒ víi nã.
ViÖc chuyÓn tõ ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh gäi lμ gi¶i quyÕt.
VËy cã thÓ hiÓu ®iÖu thøc lμ hÖ thèng c¸c mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c ©m æn ®Þnh
vμ c¸c ©m kh«ng æn ®Þnh trong mét giai ®iÖu hay trong mét t¸c phÈm ©m nh¹c.
Trong nÒn ©m nh¹c chuyªn nghiÖp vμ ©m nh¹c d©n gian cña c¸c n−íc trªn thÕ
giíi cã nhiÒu d¹ng ®iÖu thøc kh¸c nhau. §ã lμ c¸c lo¹i ®iÖu thøc n¨m ©m, b¶y ©m,
m−êi hai ©m... Tuy nhiªn ®iÖu thøc b¶y ©m (tr−ëng vμ thø) cña ©m nh¹c ph−¬ng
T©y ®−îc dïng phæ biÕn nhÊt.
§2. ®iÖu thøc tr−ëng,
gam tr−ëng tù nhiªn
2.1. §iÖu thøc tr−ëng
§iÖu thøc tr−ëng lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m (thø tù c¸c bËc ®−îc ghi
b»ng ch÷ sè La M·), trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËc
III t¹o thμnh qu·ng 3 tr−ëng, bËc III vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 3 thø. BËc I vμ bËc
V t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøc tr−ëng lμ :
§iÖu thøc tr−ëng kÝ hiÖu lμ Dur (tiÕng La−tinh nghÜa lμ cøng).
74
- 2.2. Gam tr−ëng tù nhiªn
Sù s¾p xÕp 7 ©m thanh cña ®iÖu thøc theo thø tù tõ thÊp lªn cao hay ng−îc l¹i
tõ cao xuèng thÊp tÝnh tõ ©m chñ (bËc I) ®Õn ©m chñ ë qu·ng t¸m liÒn kÒ ®−îc gäi
lμ gam. C¸c ©m thanh t¹o thμnh gam gäi lμ c¸c bËc. Nh− vËy lμ bËc cña ®iÖu thøc
còng lμ bËc cña gam.
Gam tr−ëng tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc tr−ëng :
T−¬ng quan vÒ qu·ng gi÷a c¸c bËc trong gam tr−ëng tù nhiªn tÝnh tõ d−íi
lªn, lμ 2T − 2T − 2t − 2T − 2T − 2T − 2t. VÝ dô gam §« tr−ëng tù nhiªn :
Gam tr−ëng tù nhiªn cã cÊu t¹o lμ hai nhãm bèn ©m gièng nhau vÒ c¬ cÊu
qu·ng. Hai nhãm nμy nèi liÒn víi nhau b»ng qu·ng 2 tr−ëng.
C¸c bËc cña gam ®Òu cã tªn riªng ph¶n ¸nh chøc n¨ng cña chóng trong ®iÖu
thøc :
BËc I ¢m chñ KÝ hiÖu : T (Tonique)
BËc II ¢m th−îng chñ KÝ hiÖu : SII
BËc III ¢m trung KÝ hiÖu : DTIII
BËc IV ¢m h¹ ¸t KÝ hiÖu : S (Sousdominante)
BËc V ¢m ¸t KÝ hiÖu : D (Dominante)
BËc VI ¢m th−îng ¸t KÝ hiÖu : TSVI
BËc VII ¢m dÉn lªn KÝ hiÖu : DVII
Trong b¶y bËc cña gam, bËc I, bËc IV vμ bËc V lμ c¸c bËc chÝnh. C¸c bËc cßn l¹i
lμ bËc II, bËc III, bËc VI vμ bËc VII lμ c¸c bËc phô.
¢m ¸t n»m trªn ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc III n»m gi÷a hai ©m trªn
nªn gäi lμ ©m trung. ¢m h¹ ¸t n»m d−íi ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc VI gäi
lμ ©m th−îng ¸t. VÝ dô ë gam §« tr−ëng :
75
- ¢m th−îng ¸t ¢m trung
¢m bËc II gäi lμ ©m th−îng chñ, ©m bËc VII gäi lμ ©m dÉn lªn. VÝ dô ë gam §«
tr−ëng :
¢m dÉn lªn ¢m th−îng chñ
ë ®iÖu tr−ëng bËc I, bËc III vμ bËc V lμ nh÷ng bËc æn ®Þnh. Sù æn ®Þnh cña ba
bËc nμy kh«ng gièng nhau. BËc I (©m chñ) æn ®Þnh nhÊt, nã lμ trung t©m cña ®iÖu
thøc.
C¸c bËc II, bËc IV, bËc VI vμ bËc VII lμ c¸c bËc kh«ng æn ®Þnh, trong giai ®iÖu
c¸c bËc nμy cã khuynh h−íng hót vÒ c¸c bËc æn ®Þnh ®øng liÒn kÒ víi nã. TÝnh
chÊt hót dÉn cña c¸c bËc kh«ng æn ®Þnh còng kh¸c nhau, nã phô thuéc vμo c¸c
yÕu tè sau :
− Qu·ng gi÷a bËc kh«ng æn ®Þnh ®Õn c¸c bËc æn ®Þnh cμng nhá th× søc hót
cμng lín. VÝ dô tõ bËc IV hót vÒ bËc III hoÆc bËc VII hót lªn bËc I lμ qu·ng 2 thø sÏ
m¹nh h¬n bËc IV lªn bËc V hay bËc II lªn bËc III lμ qu·ng 2 tr−ëng.
− BËc æn ®Þnh nμo cã tÝnh æn ®Þnh h¬n th× søc hót sÏ m¹nh h¬n. VÝ dô : BËc II hót
vÒ bËc I (©m chñ) sÏ m¹nh h¬n lμ hót vÒ bËc III.
Khuynh h−íng gi¶i quyÕt tõ c¸c bËc kh«ng æn ®Þnh vÒ c¸c bËc æn ®Þnh trong
®iÖu tr−ëng tù nhiªn thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau. VÝ dô ë gam §« tr−ëng :
§3. ®iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn
3.1. §iÖu thøc thø
§iÖu thøc thø lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m, trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m
V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËc III t¹o thμnh qu·ng 3 thø, bËc III vμ bËc V t¹o thμnh
qu·ng 3 tr−ëng. BËc I vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøc
thø lμ :
§iÖu thø kÝ hiÖu lμ moll (tiÕng La−tinh nghÜa lμ mÒm).
3.2. Gam thø tù nhiªn
Gam thø tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc thø :
76
- Gam thø tù nhiªn còng cã cÊu t¹o gåm hai nhãm 4 ©m, hai nhãm ®−îc nèi víi
nhau b»ng qu·ng 2 tr−ëng. Hai nhãm nμy cã c¬ cÊu qu·ng kh«ng gièng nhau
Nhãm 4 ©m d−íi : 2T − 2t − 2T.
Nhãm 4 ©m trªn : 2t − 2T − 2T.
VÝ dô ë gam La thø :
Nhãm 4 ©m d−íi Nhãm 4 ©m trªn
Qu·ng 2 thø trong gam thø kh«ng ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt vÒ ©m chñ nh− ë
gam tr−ëng. §iÒu nμy t¹o nªn c¶m gi¸c mÒm m¹i trong gam thø tù nhiªn.
C¸c bËc cña gam thø cã kÝ hiÖu vμ tªn gäi gièng nh− ®iÖu tr−ëng chØ kh¸c vÒ
thø tù qu·ng 2 gi÷a c¸c bËc.
Còng nh− giäng §« tr−ëng, giäng La thø tù nhiªn cã c¸c bËc ®Òu lμ c¸c ©m c¬
b¶n cña hμng ©m. Thø tù qu·ng 2 gi÷a c¸c bËc trong giäng La thø còng lμ cÊu tróc
chung cña c¸c giäng thø tù nhiªn.
Còng gièng nh− ®iÖu tr−ëng, ë ®iÖu thø c¸c bËc I, bËc IV vμ bËc V lμ c¸c bËc
chÝnh. C¸c bËc II, III, bËc VI vμ bËc VII lμ c¸c bËc phô.
C¸c ©m æn ®Þnh cña ®iÖu thø còng lμ c¸c ©m bËc I, bËc III vμ bËc V, tuy nhiªn
søc hót cña c¸c ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh cã thay ®æi. BËc II vμ bËc VII hót
vÒ ©m chñ trªn qu·ng 2 tr−ëng (1 cung), søc hót nöa cung lμ ë bËc II vÒ bËc III vμ
bËc IV vÒ bËc V. §©y lμ s¬ ®å hót dÉn cña c¸c ©m kh«ng æn ®Þnh trong ®iÖu thø tù
nhiªn, vÝ dô gam La thø :
77
- §4. giäng
4.1. Kh¸i niÖm vÒ giäng
Giäng (cßn gäi lμ ®iÖu tÝnh) lμ ®iÖu thøc ®−îc thÓ hiÖn ë mét ®é cao nhÊt
®Þnh.
Tªn mét giäng bao gåm hai phÇn : tªn cña ©m chñ vμ tªn cña ®iÖu thøc. VÝ
dô vÒ mét sè giäng tr−ëng :
Giäng §« tr−ëng C-dur
Giäng Sol tr−ëng G-dur
Giäng Mi gi¸ng tr−ëng es-dur
Giäng Fa th¨ng tr−ëng Fis-dur
Tªn ©m chñ cña giäng tr−ëng th−êng ®−îc viÕt b»ng ch÷ hoa.
VÝ dô vÒ mét sè giäng thø :
Giäng §« thø : c-moll
Giäng La thø : a-moll
Giäng Fa th¨ng thø : fis-moll...
Tªn ©m chñ cña giäng thø th−êng ®−îc viÕt b»ng ch÷ th−êng.
Giäng tr−ëng vμ giäng thø cã thÓ ®−îc thμnh lËp trªn bÊt k× bËc c¬ b¶n hay
bËc chuyÓn ho¸ nμo. MÆc dï ©m chñ lμ c¸c bËc kh¸c nhau nh−ng mèi t−¬ng quan
gi÷a c¸c bËc trong giäng ®Òu gièng nhau.
ChØ cã giäng §« tr−ëng vμ giäng La thø cã c¸c bËc ®Òu lμ bËc c¬ b¶n cßn c¸c
giäng kh¸c ph¶i dïng c¸c dÊu ho¸ ®Ó thay ®æi c¸c bËc cho phï hîp víi ®iÖu thøc.
Sè l−îng dÊu ho¸ ë tõng giäng cã kh¸c nhau. VÝ dô :
HoÆc :
4.2. C¸c giäng tr−ëng cã dÊu th¨ng
B¾t ®Çu tõ giäng §« tr−ëng (lμ giäng tiªu biÓu cña ®iÖu thøc tr−ëng), lÊy bËc
V cña nã lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo ta sÏ cã giäng Sol tr−ëng. Trong giäng
Sol tr−ëng, ©m Fa ph¶i t¨ng lªn nöa cung v× gi÷a bËc VII vμ ©m chñ chØ c¸ch nhau
78
- nöa cung. Do vËy giäng Sol tr−ëng cã mét dÊu th¨ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc giäng
Sol tr−ëng :
TiÕp ®ã, lÊy ©m bËc V cña giäng tr−íc lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo sÏ cã
lÇn l−ît c¸c giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng. HÖ thèng c¸c giäng tr−ëng cã
tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng lμ :
Giäng Sol tr−ëng (G-dur)
Giäng Rª tr−ëng (D-dur)
Giäng La tr−ëng (A-dur)
Giäng Mi tr−ëng (E-dur)
Giäng Si tr−ëng (B-dur)
Giäng Fa th¨ng tr−ëng (Fis-dur)
Giäng §« th¨ng tr−ëng (Cis-dur)
4.3. C¸c giäng tr−ëng cã dÊu gi¸ng
B¾t ®Çu tõ giäng §« tr−ëng, ®i xuèng mét qu·ng 5 ®óng ta sÏ cã giäng Fa
tr−ëng. Trong giäng Fa tr−ëng, ©m bËc IV (©m Si) ph¶i gi¸ng xuèng cho phï hîp
79
nguon tai.lieu . vn
