Xem mẫu
- BÖNH ë ONG MËT
C©u hái 92: Ong mËt th−êng m¾c bÖnh g×?
Tr¶ lêi:
Ong tr−ëng thμnh th−êng m¾c c¸c lo¹i bÖnh
do virus g©y ra.
Ngoμi ra cßn mét sè bÖnh do vi khuÈn, do ký
sinh trïng Varroa vμ nÊm. Khi m¾c bÖnh, ®μn ong
cã c¸c biÓu hiÖn nh− sau:
- Ong kh«ng bay ®−îc, n»m la liÖt quanh tæ
hoÆc bay rèi lo¹n kh¸c th−êng.
- Sè ong thî gi¶m sót, ong bß lung tung, cã
nhiÒu x¸c ong ë ngoμi tæ, cã ph©n ë ®ã, bông ong
lÐp xuèng hoÆc c¨ng phång.
C©u hái 93: Êu trïng ong th−êng m¾c bÖnh g×?
Tr¶ lêi:
Êu trïng ong th−êng m¾c c¸c bÖnh do vi
khuÈn vμ virus, ngoμi ra còng m¾c c¶ bÖnh do
Varroa vμ nÊm.
Sau ®©y lμ mét sè bÖnh th−êng gÆp:
a) BÖnh thèi Êu trïng ch©u Mü do trùc khuÈn
Bacillus larvae g©y ra, l©y lan m¹nh, g©y thiÖt h¹i
lín cho c¸c c¬ së nu«i ong. Vi khuÈn cã nha bμo
87
- nªn khã diÖt tËn gèc bÖnh. Vi khuÈn lμm Êu trïng
bÞ chÕt ë giai ®o¹n duçi dμi vμ tiÒn nhéng. Êu
trïng bÞ bÖnh chuyÓn tõ mμu tr¾ng s¸ng sang
mμu vμng nh¹t, vμng n©u hay n©u. X¸c Êu trïng
dÝnh, cã nhít, co d·n, cã mïi keo da tr©u hoÆc kh«
thμnh vÈy mμu ®en dÝnh chÆt vμo lç tæ. Trªn b¸nh
tæ, lóc ®Çu mét sè lç tæ n¾p vÝt mμu sÉm bÞ thñng
hoÆc lâm xuèng. Sau ®ã c¸c lç tæ ®Òu vÝt n¾p vμ
kh«ng vÝt n¾p xen kÏ víi nhau.
b) BÖnh thèi Êu trïng ch©u ¢u l©y lan kh«ng
m¹nh nh− bÖnh thèi Êu trïng ch©u Mü. Tuæi m¾c
bÖnh cña Êu trïng lμ tuæi nhá tõ 3-5 ngμy tuæi.
Nguyªn nh©n g©y bÖnh lμ do mét nhãm nhiÒu
vi khuÈn g©y nªn nh− liªn cÇu trïng Streptococcus
pluton, Streptococus apis vμ trùc khuÈn Bacillus
alvei.
Trªn b¸nh tæ chØ l¸c ®¸c vμi lç tæ kh«ng vÝt
n¾p bªn trong lμ c¸c Êu trïng tuæi nhá hoÆc trøng.
Khi trong ®μn bÞ bÖnh nÆng th× kh«ng cã hoÆc Ýt
cã nhéng vÝt n¾p, ong thî cã mμu ®en bãng thÓ
hiÖn ®ã lμ c¸c ong giμ v× Êu trïng ®· chÕt kh«ng
sinh ra ®−îc ong non kÕ tiÕp.
Khi ®μn ong bÞ bÖnh nÆng, c¸c Êu trïng chÕt
vμ cã mμu tr¾ng råi ng¶ dÇn sang mμu n©u sÉm,
thèi r÷a råi tôt xuèng ®¸y lç tæ, kh« ®i thμnh vÈy,
kh«ng dÝnh vμo lç vμ mÊt tÝnh ®μn håi. Míi ®Çu
bèc mïi chua, sau chuyÓn sang thèi.
C¸ch phßng vμ trÞ bÖnh:
Sö dông mét trong hai c¸ch sau:
88
- - Cho ¨n kh¸ng sinh: dïng mét trong c¸c lo¹i
kh¸ng sinh sau hoμ víi Ýt n−íc ®un s«i ®Ó nguéi,
khuÊy cho tan ®Òu thuèc råi hoμ lÉn vμo 1 lÝt xir«
®−êng ®Ó ®¹t nång ®é thuèc trong mçi lÝt n−íc:
Erythromycin 0,4-0,5 g; Kanamycin 0,4-0,5 g;
Streptomycin 0,4-0,5 g.
NÕu dïng Erythromycin th× ph¶i hoμ tan
thuèc vμo trong 2-3 ml cån cho tan hÕt råi míi
hoμ trong xir«.
Dïng xir« thuèc cho ¨n 3 tèi liÒn, nÕu mét
tuÇn sau ch−a khái l¹i cho ¨n tiÕp 3 tèi n÷a.
- Phun thuèc: Th−êng ¸p dông ph−¬ng ph¸p
nμy khi s¾p vμo vô lÊy mËt hoÆc quay mËt. Còng
dïng mét trong c¸c lo¹i kh¸ng sinh kÓ trªn, pha
víi n−íc ®un s«i ®Ó nguéi hoÆc xi r« nh−ng tû lÖ
t¨ng gÊp ®«i. VÝ dô: Erythromycin cho ¨n lμ 0,5
g/lÝt th× khi phun pha theo tû lÖ 1 g/lÝt.
Dïng b¬m tay b»ng nhùa lo¹i 0,5 lÝt hoÆc 1 lÝt,
2 lÝt cho thuèc vμo råi phun nhÑ nh− s−¬ng mï lªn
m×nh ong vμ b¸nh tæ. C¸ch mét ngμy phun mét
lÇn. Nhí phun võa ®ñ ®Ó phñ mét líp thuèc máng,
tr¸nh phun ®Ém −ít lμm chÕt Êu trïng.
c) BÖnh Êu trïng tói do virus g©y nªn, l©y lan
kh«ng m¹nh b»ng hai bÖnh trªn.
TriÖu chøng cña bÖnh:
Trªn b¸nh tæ cã mét sè Ýt n¾p lâm xuèng,
mét sè lç bÞ c¾n nham nhë, cã Êu trïng nhän
®Çu nh« lªn miÖng lç. §a sè Êu trïng bÞ chÕt ë
giai ®o¹n míi vÝt n¾p vμ tiÒn nhéng. NÕu bÞ
89
- bÖnh nμy, c¶ c¸c Êu trïng lín tuæi s¾p vÝt n¾p
còng bÞ chÕt. Êu trïng tr¾ng nhît, v¹ch ph©n
®èt kh«ng râ. PhÇn ®u«i Êu trïng h×nh thμnh
tói nhá trong suèt hoÆc vμng nh¹t. Th©n Êu
trïng cã mμu n©u nh¹t hay n©u x¸m, chãp ®Çu
nghiªng vÒ phÝa bông.
X¸c Êu trïng chÕt kh«ng cã mïi h«i thèi, khi
kh« thμnh v¶y cøng, nh½n h×nh chiÕc thuyÒn, dÔ
lÊy ra khái lç tæ. Tr−êng hîp bÖnh nÆng cã ®Õn
90% Êu trïng lín tuæi chÕt vμ ®μn ong sÏ rêi bá
tæ bèc bay ®i.
NÕu bÖnh nhÑ th× ong kh«ng bèc bay ®i
nh−ng ong thî th−a dÇn do sè ong non ra ®êi
kh«ng ®«ng b»ng sè ong giμ, ®μn ong lôi dÇn vμ
cho n¨ng suÊt mËt thÊp.
C¸ch phßng bÖnh:
- Thay ong chóa ®Î cña ®μn bÞ bÖnh b»ng ong
chóa t¬ hoÆc mò chóa.
- Nhèt ong chóa ®Î cña ®μn bÖnh trong lång tõ
5-7 ngμy.
Dï dïng c¸ch nμo còng ph¶i tiÕn hμnh song
song víi viÖc lo¹i bít cÇu bÖnh cò ®Ó ong phñ kÝn
vμ dμy c¸c cÇu ong cßn l¹i. Cho ong ¨n n−íc ®−êng
3-4 tèi cho tíi khi vÝt n¾p.
C¸c biÖn ph¸p sinh häc trªn sÏ t¹o ra trong
®μn ong 7-8 ngμy kh«ng cã Êu trïng tuæi nhá
mÉn c¶m víi virus, ®ång thêi ®μn ong ®«ng qu©n
sÏ tù lμm vÖ sinh lç tæ vμ ®æ ®Çy mËt, chuÈn bÞ
cho ong chóa ®Î l¹i.
90
- C©u hái 94: Êu trïng vμ ong tr−ëng thμnh
hay m¾c bÖnh g×?
Tr¶ lêi:
a) BÖnh Varroa: lμ mét bÖnh do ve Varroa
jacobsoni g©y ra, hay cßn gäi lμ rËn Varroa. Ve
nhá ®é 0,2 cm, b¸m trªn bông vμ thùc qu¶n ong,
®Î 7-10 trøng vμo lç tæ ong cã Êu trïng tr−íc khi
vÝt n¾p. Thêi gian ®Çu, chØ cã sè Ýt ong bÞ nhiÔm
bÖnh th× bÖnh kh«ng thÊy râ. Sau nhiÒu th¸ng khi
tû lÖ ong nhiÔm bÖnh cao ®Õn 20-30% th× míi thÊy
râ bÖnh.
TriÖu chøng cña bÖnh:
Ong tr−ëng thμnh gÇy yÕu, gi¶m tuæi thä, søc
lÊy mËt gi¶m sót, ong non bÞ côt c¸nh hoÆc xo¨n
c¸nh, mét sè ong chÕt, ong chóa ngõng ®Î. Trªn
b¸nh tæ cã l¸c ®¸c mét sè lç nhéng giμ bÞ thñng
xÑp xuèng. LÊy kÝnh lóp quan s¸t nhéng vμ Êu
trïng sÏ thÊy mét sè ve Varroa vμ c¸c con non cña
chóng b¸m trªn c¬ thÓ nhéng hoÆc Êu trïng, bß
trªn v¸ch lç tæ hay ®¸y tæ.
Cã thÓ ®¸nh gi¸ møc ®é trÇm träng cña bÖnh
b»ng c¸ch tÝnh tû lÖ cã Varroa cña lç tæ vμ cña
ong thî.
- NhÑ: lç tæ bÞ nhiÔm Varroa 2%, sè ong thî bÞ
nhiÔm d−íi 1%.
- Trung b×nh: lç tæ nhiÔm Varroa tõ 2-5%, sè
ong thî bÞ nhiÔm tõ 2-3%.
- NÆng: lç tæ nhiÔm Varroa lín h¬n 5%, sè ong
thî bÞ nhiÔm h¬n 3%.
91
- b) BÖnh Tropilaclop
BÖnh do mét lo¹i ve nhá h¬n ve Varroa g©y
ra. Còng nh− ve Varroa, ve nμy ®Î vμo lç tæ tr−íc
khi vÝt n¾p, trøng në thμnh ve hót m¸u Êu trïng
vμ nhéng, nh−ng kh¸c víi ve Varroa, ve nμy
kh«ng hót m¸u ong tr−ëng thμnh mμ sinh s¶n
nhanh h¬n nªn Êu trïng ong bÞ ve ®èt chÕt nhiÒu,
®μn ong gi¶m qu©n nhanh.
C¸ch phßng bÖnh:
BiÖn ph¸p tèt nhÊt lμ nu«i ®μn ong m¹nh,
lu«n cã kh¶ n¨ng chñ ®éng t¹o Êu trïng ong ®ùc
®Ó “bÉy ve”. Khi Êu trïng vÝt n¾p th× lo¹i bá ®Ó
diÖt ve nh− sau:
- Lo¹i bá cÇu Êu trïng,
- Ph©n nhãm ®μn ong ®Ó ch÷a bÖnh,
- Dïng cÇu c¸ch ly cho ong chóa ®Î.
C©u hái 95: BÖnh nhiÔm trïng cña ong
tr−ëng thμnh cã biÓu hiÖn g×?
Tr¶ lêi:
§©y lμ bÖnh nhiÔm trïng b¹i huyÕt cña ong
tr−ëng thμnh do mét sè loμi vi khuÈn
Pseudomonas vμ Proteus cã s½n ë ®Êt bÈn vμ Èm
thÊp x©m nhËp vμo c¬ thÓ ong.
TriÖu chøng cña bÖnh:
Ong bÖnh bÞ mÊt kh¶ n¨ng bay, trôi l«ng, bß
læm ngæm ë gÇn tæ råi chÕt cøng. C¸c c¬ quan néi
t¹ng vμ c¬ cña ong chÕt bÞ ph©n huû rÊt nhanh, tõ
92
- mμu tr¾ng hång chuyÓn thμnh mμu n©u, ®en, dÔ
n¸t vμ cã mïi thèi.
C¸ch ®iÒu trÞ: chuyÓn ®μn ong ®Õn n¬i cao
r¸o, s¹ch sÏ vμ cho ¨n mét trong c¸c kh¸ng sinh
sau ®©y:
Streptomycin, Neomycin. Pha 1 triÖu ®¬n vÞ
thuèc vμo 1 lÝt xir« cho ong ¨n theo liÒu 100 ml/1
cÇu/1 tèi.
C¸ch phßng bÖnh: nu«i ong ë n¬i kh« r¸o, xa
chuång nu«i gia sóc, xa c¸c ®èng ph©n r¸c. Cho ¨n
kh¸ng sinh liÒu thÊp b»ng 2/3 liÒu ch÷a. Cho ¨n
thªm 0,5 g vitamin C cho mçi cÇu ong.
C©u hái 96: Ong cã hay bÞ ngé ®éc kh«ng,
biÓu hiÖn thÕ nμo?
Tr¶ lêi:
Ong cã thÓ bÞ chøng ngé ®éc do thuèc trõ s©u
vμ mét sè lo¹i hoa cã chÊt ®éc.
a) Ngé ®éc thuèc trõ s©u hoÆc ho¸ chÊt
TriÖu chøng cña bÖnh:
DÔ nhËn thÊy lμ cã nhiÒu ong chÕt vïng xung
quanh tæ ong. Ong chÕt thÌ l−ìi dμi, nhiÒu con cßn
mang phÊn vμ mËt. Cã con bß læm ngæm, cã con
xoay trßn.
Trong thïng ong ph¶ng phÊt mïi thuèc hoÆc
ho¸ chÊt l¹, cã nhiÒu ong chÕt ë ®¸y thïng. Sau 2-
3 ngμy th× Êu trïng nhá vμ lín còng chÕt.
C¸ch phßng bÖnh:
Khi ®· biÕt trong vïng cã phun thuèc trõ
93
- s©u cho c©y trång th× chØ cßn c¸ch chuyÓn ong ®i
chç kh¸c mét thêi gian míi phßng ®−îc ngé ®éc
cho ong.
NÕu kh«ng thÓ chuyÓn ®−îc th× ph¶i nhèt ong
l¹i, nh−ng cÇn chèng nãng, b¶o ®¶m ®é tho¸ng
m¸t vμ cho ong ¨n n−íc ®−êng lo·ng 100 ml/1 cÇu.
b) BÖnh ngé ®éc hoa trμ
BÖnh x¶y ra khi ®−a ong ®Õn vïng hoa trμ në
tËp trung vμo mïa kh« hanh.
TriÖu chøng cña bÖnh:
Ong thî gi¶m sè lÇn bay ®i lÊy mËt, mét sè
ong bay chÖch h−íng, bay kh«ng ch¾c, b¸m vμo
v¸n, run rÈy.
Êu trïng ong 3-4 ngμy tuæi bÞ chÕt hμng lo¹t ë
mäi vÞ trÝ b¸nh tæ. Êu trïng lín tuæi chÕt lón
xuèng ®¸y tæ nh−ng kh«ng cã mïi thèi r÷a.
C¸ch phßng bÖnh:
- NÕu ph¶i ®Æt thïng ong ë vïng cã hoa trμ th×
tr−íc ®ã cho ¨n ®Çy ®ñ ®Ó cã mËt dù tr÷.
- Nh÷ng ngμy kh« hanh cho ong ¨n thªm n−íc
®−êng lo·ng. Cø mçi lÝt n−íc ®−êng v¾t thªm nöa
qu¶ chanh hoÆc 2 g vitamin C cho mçi ®μn ¨n, mçi
tèi 200-300 ml trong 3 tèi liÒn.
94
- §ÆC §IÓM SINH HäC
CñA C¸C LOμI C¸ NU¤I
1. C¸ mÌ tr¾ng
C¸ mÌ tr¾ng ViÖt Nam sèng ë tÇng n−íc gi÷a
vμ trªn, c¸ −a sèng ë vïng n−íc tÜnh, ®é ch¶y
thÊp. §iÒu kiÖn thÝch hîp cho c¸ mÌ sinh tr−ëng
vμ ph¸t triÓn lμ nhiÖt ®é n−íc kho¶ng 20-22oC, ®é
pH = 7-7,5, hμm l−îng oxy trªn 3 mg/lÝt.
C¸ ¨n thùc vËt phï du. C¸ tõ 2,5-3 cm trë lªn
¨n thùc vËt phï du lμ chÝnh.
Nu«i dμy trong ao, c¸ mÌ 1 tuæi nÆng 0,5-0,7
kg/con, 2 tuæi nÆng 1,5-2 kg. C¸ c¸i 3 tuæi, c¸ ®ùc
2 tuæi th× thμnh thôc sinh dôc.
2. C¸ mÌ hoa
C¸ mÌ hoa thÝch sèng ë tÇng n−íc gi÷a vμ
trªn, Ýt nh¶y h¬n c¸ mÌ tr¾ng. Thøc ¨n chñ yÕu lμ
®éng vËt phï du vμ thùc vËt phï du.
C¸ mÌ hoa lín nhanh h¬n c¸ mÌ tr¾ng. ë ao
hå míi nu«i, c¸ lín nhanh: c¸ 1 tuæi nÆng 2,8 kg,
c¸ 2 tuæi nÆng 5 kg. Khi c¸ lín nhÊt cã thÓ ®¹t
35-40 kg. C¸ mÌ hoa thÝch hîp ë c¸c ao hå cã mÆt
n−íc lín. C¸ nu«i trong ao nhá th× chËm lín.
95
- C¸ mÌ hoa ®Î ë s«ng vμo th¸ng 5-6. Nu«i
trong ao c¸ thμnh thôc sinh dôc sím, cã thÓ cho ®Î
vμo th¸ng 4, ®Î nhiÒu lÇn trong n¨m. C¸ c¸i 3
tuæi, c¸ ®ùc 2 tuæi ®· thμnh thôc sinh dôc.
3. C¸ tr¾m cá
C¸ tr¾m cá sèng ë tÇng n−íc gi÷a vμ d−íi, thøc
¨n lμ c¸c lo¹i rong ë d−íi n−íc vμ rau cá ë trªn c¹n
vøt xuèng. C¸ tõ 2,5-3 cm trë lªn cã thÓ ¨n bÌo
tÊm, bÌo trøng, rau bÌo th¸i nhá. C¸ tõ 8-10 cm cã
thÓ ¨n rau cá ®Ó nguyªn nh− c¸ lín. Nu«i trong ao,
c¸ ¨n t¹p, c¶ nh÷ng thøc ¨n ®éng vËt.
NÕu nu«i tèt c¸ 1 tuæi nÆng 1 kg, 2 tuæi nÆng
tõ 2-9 kg, 3 tuæi nÆng tõ 9-12 kg. Nu«i trong ao cã
thÓ cho ®Î tõ th¸ng 3, ®Î nhiÒu lÇn trong n¨m. C¸
c¸i 3 tuæi, c¸ ®ùc 3 tuæi ®· thμnh thôc sinh dôc.
4. C¸ chÐp
Loμi nu«i phæ biÕn ë n−íc ta lμ c¸ chÐp vÈy, cßn
gäi lμ c¸ chÐp tr¾ng. C¸ chÐp th−êng sèng ë tÇng
®¸y vμ gi÷a, cã thÓ chÞu ®−îc l−îng oxy thÊp h¬n c¸
mÌ tr¾ng. C¸ chÐp ¨n ®éng vËt ®¸y lμ chÝnh nh−
giun, Êu trïng, c«n trïng, nhuyÔn thÓ, gi¸p x¸c...
C¸ còng ¨n c¶ h¹t cñ, mÇm thùc vËt. C¸ chÐp sau 1
n¨m th× thμnh thôc sinh dôc: c¸ ®Î tù nhiªn trong
ao, hå, s«ng, ë nhiÖt ®é thÝch hîp 20-22oC, vμ vμo
hai vô chÝnh: th¸ng 2-4 vμ th¸ng 8-9.
5. C¸ tr«i
C¸ tr«i −a sèng ë tÇng n−íc gi÷a vμ d−íi, thÝch
96
- chç n−íc ch¶y, −a ho¹t ®éng. C¸ chÞu l¹nh kÐm, ë
nhiÖt ®é 100C c¸ Ýt ho¹t ®éng. C¸ tr«i ¨n mïn b·
h÷u c¬, c¸c lo¹i rªu, t¶o ë tÇng ®¸y. Nu«i trong ao
c¸ tr«i ¨n t¹p.
B×nh th−êng c¸ tr«i 1 tuæi nÆng 100-200 g; c¸
2 tuæi nÆng 200-230 g, 3 tuæi nÆng 400-600 g, 4 tuæi
nÆng 600-800 g. C¸ c¸i 3 tuæi, c¸ ®ùc 2 tuæi th×
thμnh thôc sinh dôc. Mïa sinh s¶n tõ th¸ng 5-9,
c¸ th−êng ®Î vμo ban ®ªm vμ lóc s¸ng sím. Cho
®Î nh©n t¹o cã n¬i chØ thμnh c«ng vμo th¸ng 6-7,
cã n¬i chØ thμnh c«ng vμo th¸ng 8-9.
6. C¸ r« phi
C¸ r« phi ph¸t triÓn tèt ë c¶ vïng n−íc ngät
vμ n−íc lî, chÞu ®ùng ®−îc ë c¶ vïng n−íc th¶i
sinh ho¹t cã hμm l−îng oxy thÊp vμ vïng n−íc
chua mÆn.
C¸ r« phi chÞu rÐt kÐm, th−êng bÞ bÖnh nÊm
vμ chÕt rÐt ë nhiÖt ®é n−íc 10-110C kÐo dμi. NhiÖt
®é thÝch hîp lμ 25-300C. Mïa ®«ng, c¸ th−êng tù
®μo c¸c mμ s©u d−íi ®¸y hå ®Ó tr¸nh rÐt. C¸ ¨n
®éng vËt phï du nh−ng khi lín tõ 1,7-1,8 cm trë
lªn chuyÓn sang ¨n mïn b· h÷u c¬, t¶o l¾ng ë
®¸y, c¸c Êu trïng, gi¸p x¸c, thùc vËt thuû sinh
mÒm. Nu«i trong hå, ao, c¸ ¨n t¹p vμ rÊt phμm ¨n.
C¸ r« phi lín nhanh, c¸ ®ùc lín nhanh h¬n c¸
c¸i. C¸ r« phi v»n 1 tuæi, nu«i tèt nÆng 1 kg/con.
C¸ ®Î quanh n¨m trõ c¸c th¸ng rÐt. C¸ khoÐt ®Êt
lμm tæ ®Î vμ Êp trøng trong miÖng c¸ mÑ. Th−êng
mçi n¨m c¸ ®Î 6-10 løa.
97
- 7. Tr«i Ên §é (c¸ r« hu)
C¸ tr«i Ên §é lμ loμi ¨n t¹p gÇn gièng nh− c¸
tr«i ta. Khi cßn nhá, c¸ ¨n sinh vËt phï du lμ chñ
yÕu, cμng lín cμng ¨n nhiÒu mïn b· h÷u c¬, nhÊt
lμ mïn b· thùc vËt. Khi nu«i th¶ trong ao, hå c¸
cßn ¨n c¸m g¹o, h¹t ngò cèc, bÌo d©u, bÌo tÊm, rau.
C¸ lín nhanh, nÕu nu«i tèt c¸ 1 tuæi nÆng 0,5-1
kg. C¸ c¸i thμnh thôc sinh dôc ë 3 tuæi, c¸ ®ùc 2
tuæi. Mïa sinh s¶n tõ th¸ng 5-9. NhiÖt ®é thÝch
hîp ®Ó ®Î trøng tõ 28-300C, thËm chÝ tíi 31-32oC.
8. C¸ Mrigan
C¸ cã nguån gèc tõ Ên §é, thuéc hä c¸ tr«i.
Khi cßn nhá, c¸ ¨n nguyªn sinh ®éng vËt, c«n
trïng, gi¸p x¸c vμ Êu trïng c«n trïng sèng trong
n−íc. Khi lín, c¸ sèng ë tÇng ®¸y, ¨n mïn b· h÷u
c¬ gièng c¸ tr«i ta. Nu«i 1 n¨m cã thÓ nÆng 0,4-
0,6 kg/con.
C¸ 2 tuæi b¾t ®Çu ph¸t dôc, mïa ®Î tõ th¸ng
4-8, tËp trung vμo th¸ng 5-6; nhiÖt ®é ®Î trøng
thÝch hîp lμ 28-31oC.
9. C¸ lãc b«ng
C¸ th−êng ph©n bè ë vïng ®ång b»ng s«ng
Cöu Long vμ T©y Nguyªn. Th©n c¸ h×nh trô dμi,
b×nh th−êng c¸ dμi 25 cm; cã con dμi tíi 75-100
cm. Trªn l−ng vμ ®Çu mμu n©u ®en, xanh ®Ëm,
hai bªn s−ên cã mμu vμng, bông tr¾ng, cã hai
säc thÉm ch¹y tõ ®Çu ®Õn cuèi v©y ®u«i. Trong
98
- thiªn nhiªn, c¸ ®Î ë vïng n−íc cã nhiÒu thùc vËt
thuû sinh. ThÞt c¸ th¬m ngon, rÊt Ýt x−¬ng, ®−îc
coi lμ thuû ®Æc s¶n n−íc ngät.
Mét lång c¸ cì 4 x 8 x 3,5 m nu«i c¸ lãc b«ng
cã thÓ cho s¶n l−îng 15-18 tÊn/n¨m.
10. C¸ tai t−îng
Lμ loμi c¸ lín nhÊt trong c¸c loμi c¸ sÆc, c¸
r«, cã thÓ ®¹t chiÒu dμi tíi l,8 m, nÆng 50 kg. C¸
tù nhiªn sèng ë th−îng l−u s«ng §ång Nai. C¸
tai t−îng th−êng ®−îc nu«i lμm c¸ c¶nh trong
c¸c bÓ kÝnh vμ còng ®−îc nu«i trong c¸c ao, ®×a
lμm c¸ th−¬ng phÈm.
C¸ tai t−îng thuéc nhãm c¸ ¨n t¹p, tõ n¨m thø
2 lín rÊt nhanh, c¸ 3 n¨m tuæi nÆng 2,5 kg. Lóc cßn
nhá, c¸ ¨n ®éng vËt nhá, Êu trïng s©u bä. Khi lín ¨n
t¹p, chñ yÕu lμ thùc vËt mÒm nh− rau, c¸.
Mïa sinh s¶n b¾t ®Çu khi trêi kh«, Êm. Khi
m−a dÇm th¸ng 8 th× ngõng ®Î. Mçi c¸ c¸i mét lÇn
®Î ®−îc 3.000-5.000 trøng. Mïa ®Î c¸ sèng thμnh
®«i, c¸ ®ùc lμm tæ b»ng bät khÝ.
11. C¸ bèng t−îng
ë n−íc ta, c¸ bèng t−îng th−êng sèng ë c¸c
l−u vùc s«ng Cöu Long, s«ng Vμm Cá vμ s«ng
§ång Nai. C¸ −a n−íc Êm, nhiÒu rong cá, hang
hèc. C¸ cã thÓ sèng ®−îc ë vïng n−íc nhiÔm phÌn
cã ®é pH = 5,5 vμ ë n¬i cã nång ®é muèi d−íi
1,30/00. Hμm l−îng «xy tõ 1 mg/lÝt trë lªn.
99
- NhiÖt ®é thÝch hîp lμ 26-32oC, nh−ng ë
nhiÖt ®é 15-41oC c¸ vÉn sèng ®−îc. C¸ thÝch ¨n
®éng vËt sèng nh− c¸ nhá, t«m, tÐp, cua, èc vμ
c¶ h¹t lóa, c¸m... C¸ ho¹t ®éng r×nh måi m¹nh
vÒ ban ®ªm.
12. C¸ trª lai
C¸ trª lai hiÖn nay lμ sù lai gièng gi÷a c¸
®ùc trª phi víi c¸ trª c¸i ®en hoÆc trª c¸i vμng
cña n−íc ta b»ng ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o. C¸ cã
thÓ sèng ë nhiÖt ®é tõ 7-39,5oC, ®é pH = 3,5-
10,5, ®é muèi 150/00. Do cã c¬ quan thë phô, c¸ cã
thÓ thë b»ng oxy cña kh«ng khÝ nªn c¸ cã thÓ
sèng ë ao hå cã l−îng oxy thÊp, thËm chÝ sèng
®−îc trªn c¹n vμi giê.
Tõ nhá ®Õn lóc cã chiÒu dμi 4-5 cm, c¸ ¨n ®éng
vËt nhá nh− giun, bä n−íc, thuû trÇn, bä gËy lμ
chñ yÕu... Khi lín, c¸ ¨n t¹p, thÝch ¨n ®éng vËt
thèi r÷a, c¶ c¸m, b· bia, t«m, tÐp, giun, c¸ nhá,
ph©n. NÕu nu«i tèt mçi th¸ng cã thÓ t¨ng träng
100-150 g.
13. C¸ mÌ Vinh
C¸ mÌ Vinh sèng réng r·i trong c¸c s«ng, r¹ch
ë c¸c tØnh phÝa nam. KÝch th−íc trung b×nh tõ 10-
20 cm.
C¸ thÝch sèng ë n−íc Êm, giíi h¹n tõ 13-33oC,
thÝch hîp nhÊt lμ 25-30oC. C¸ sèng ë n−íc ngät
nh−ng còng cã thÓ sèng ë n−íc lî cã ®é muèi 70/00,
100
- n−íc s¹ch giíi h¹n ®é pH 5,5-9 nh−ng møc thÝch
hîp lμ 7-8.
C¸ thÝch ¨n thùc vËt lín, ngoμi ra cßn ¨n c¸c
lo¹i mïn, b· h÷u c¬ vμ sinh vËt phï du.
14. C¸ ba sa, c¸ tra
Hai loμi c¸ nμy sèng tù nhiªn ë l−u vùc s«ng
TiÒn vμ s«ng HËu, rÊt s½n ë vïng biªn giíi ViÖt
Nam - Campuchia.
C¸ sèng ®−îc ë mäi tÇng n−íc, thÝch hîp víi
nhiÖt ®é n−íc Êm ë Nam Bé, chÞu ®−îc l−îng «xy
thÊp, n−íc phÌn cã ®é pH = 4,5 vμ n−íc lî ®é mÆn
8-100/00.
C¸ ¨n t¹p gåm c¸ con, giun, èc, c«n trïng,
ph©n h÷u c¬, rau bÌo... C¸ nu«i 1 n¨m ®¹t 1 kg,
2 n¨m ®¹t 3-3,5 kg.
HiÖn nay, ë n−íc ta ®· cho sinh s¶n nh©n t¹o
®−îc c¸ tra. Tuy nhiªn, nguån gièng phÇn lín lμ
vít c¸ bét trªn s«ng ®em vÒ nu«i.
101
- BÖNH ë T¤M, C¸
C©u hái 97: Nu«i t«m, c¸ trong ao, ®Çm cã cÇn ®Çu
t− ®Ó phßng vμ trÞ bÖnh kh«ng?
Tr¶ lêi:
Còng nh− ®éng vËt nu«i trªn c¹n, c¸, t«m cã
thÓ m¾c nhiÒu bÖnh vμ cã nh÷ng bÖnh g©y chÕt
hμng lo¹t lμm ng−êi nu«i mÊt tr¾ng hoÆc nhÑ th×
còng kh«ng cã l·i.
V× vËy, phßng vμ trÞ bÖnh cho c¸, t«m lμ vÊn
®Ò rÊt quan träng, kh«ng thÓ coi th−êng.
Thêi gian qua, nhiÒu ®Þa ph−¬ng vμ gia ®×nh
nu«i t«m, c¸, nhÊt lμ −¬ng c¸, t«m gièng vμ nu«i c¸
lång, c¸ bÌ ®· nhËn râ t¸c h¹i lín cña dÞch bÖnh. VÝ
dô, chØ riªng mét lo¹i bÖnh “®èm ®á lë loÐt”, trong
nhiÒu n¨m qua ®· l©y lan thμnh bÖnh dÞch ë nhiÒu
n¬i, tõ ®ång b»ng Nam Bé ®Õn nhiÒu tØnh vïng
miÒn Trung vμ miÒn B¾c nh− Qu¶ng Nam, Qu¶ng
Ng·i, §μ N½ng, NghÖ An, Hμ TÜnh, B¾c Ninh, B¾c
Giang, H¶i D−¬ng, H−ng Yªn... lμm c¸c loμi c¸
tr¾m cá, chÐp, mÌ, trª, qu¶... bÞ chÕt hμng lo¹t.
Tõ th¸ng 11-1997 ®Õn th¸ng 4-1998 trªn s«ng
§μ, trong sè 100 lång c¸ tr¾m cá ®· cã 80 lång xuÊt
hiÖn dÞch bÖnh g©y thiÖt h¹i lín cho ng−êi nu«i.
Ph¸t hiÖn ®−îc bÖnh ë t«m, c¸ ®· khã nh−ng
102
- ch÷a bÖnh cho chóng cßn khã h¬n, ®¬n gi¶n v× c¸
sèng trong n−íc, kh«ng thÓ tiªm thuèc cho hμng
v¹n, hμng triÖu con hoÆc b¾t tõng con cho uèng
thuèc ®−îc. ChØ cßn c¸ch cho chóng t¾m trong
thuèc lμ chñ yÕu. Nh−ng víi liÒu l−îng bao nhiªu
th× cã t¸c dông khái bÖnh mμ kh«ng lμm cho t«m,
c¸ bÞ ngé ®éc thuèc còng lμ vÊn ®Ò kh«ng dÔ.
V× vËy, viÖc phßng bÖnh cho c¸, t«m lμ hÕt søc
quan träng. Khi c¸, t«m ®· m¾c bÖnh th× cÇn ph¸t
hiÖn kÞp thêi, chÈn ®o¸n ®óng bÖnh, dïng ®óng
thuèc míi cã hiÖu qu¶.
C©u hái 98: Nh÷ng nguyªn nh©n nμo lμm c¸,
t«m ph¸t sinh bÖnh?
Tr¶ lêi:
C¸, t«m th−êng ph¸t sinh bÖnh do c¸c nguyªn
nh©n sau ®©y:
- N−íc trong ao, ®Çm cã nhiÒu mÇm mèng
g©y bÖnh nh− c¸c lo¹i bμo tö cña nÊm, ký sinh
trïng sèng trong n−íc do dän tÈy ao ®Çm kh«ng
kü, hoÆc nguån n−íc dÉn vμo ao lÊy tõ n¬i cã c¸
®· m¾c bÖnh.
- Do m«i tr−êng n−íc, thøc ¨n vμ nhiÖt ®é
kh«ng thÝch hîp víi ®êi sèng cña c¸, t«m.
- Do viÖc nu«i d−ìng, ch¨m sãc kh«ng tèt, ®Ó
c¸, t«m gÇy yÕu, gi¶m sót søc ®Ò kh¸ng víi bÖnh.
- Do th©n thÓ c¸ bÞ s©y s¸t, vi khuÈn cã ®iÒu
kiÖn x©m nhËp vμo vÕt th−¬ng.
Nªn biÕt r»ng, vμo ®Çu mïa xu©n thêi tiÕt Èm,
103
- vi khuÈn vμ ký sinh trïng ph¸t triÓn dÔ lμm c¸, t«m
m¾c bÖnh. HoÆc võa qua mét mïa ®«ng dinh d−ìng
kÐm, søc khoÎ gi¶m còng lμm c¸, t«m dÔ m¾c bÖnh.
VÒ mïa ®«ng víi c¸ ¨n tÇng ®¸y nh− r« phi
chui róc trong bïn ®Ó tr¸nh rÐt th−êng bÞ bÖnh
nÊm thuû mi. C¸c loμi c¸ tr«i, chÐp, tr«i Ên §é (r«
hu) dÔ bÞ bÖnh bμo tö trïng v× nhiÔm ph¶i bμo
nang cña chóng d−íi ®¸y ao.
- Khi thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét, oi bøc råi
m−a gi«ng lμm m«i tr−êng n−íc thay ®æi, thiÕu
oxy vμ xuÊt hiÖn nhiÒu khÝ ®éc lμm c¸ næi ®Çu cã
thÓ chÕt hμng lo¹t, dÔ thÊy ë c¸c ao, hå nu«i c¸
b»ng n−íc th¶i.
§èi víi c¸ nu«i trong lång mËt ®é dμy ®Æc, khi
cã mét vμi con m¾c bÖnh dÔ l©y lan nhanh chãng
lμm c¸ chÕt hμng lo¹t.
C©u hái 99: C¸c biÖn ph¸p chÝnh phßng bÖnh
cho c¸, t«m lμ g×?
Tr¶ lêi:
N¾m ®−îc c¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh cho c¸,
t«m nªu ë trªn, ta cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p
phßng bÖnh sau ®©y:
- Thùc hiÖn ®óng quy tr×nh kü thuËt nu«i d−ìng
tõng loμi c¸, t«m.
- Ao cÇn ph¶i ®−îc th¸o n−íc cho kh«, ph¬i
n¾ng nhiÒu ngμy, dïng v«i bét r¾c tÈy trïng kü
tr−íc khi th¶ c¸.
- Kh«ng lÊy n−íc tõ ao c¸ cã bÖnh.
104
- - Lo¹i bá nh÷ng con c¸ gièng ®· bÞ s©y s¸t, yÕu
søc tr−íc khi th¶ nu«i.
Tr−íc khi nhËp c¸ tõ n¬i kh¸c vÒ cÇn ph¶i t×m
hiÓu, kiÓm tra bÖnh dÞch ë n¬i ®ã. NÕu kh«ng cã
bÖnh míi nhËp c¸ vÒ nu«i.
- Ph©n h÷u c¬ tr−íc khi bãn cho c¸ ¨n ph¶i
®−îc ñ nhiÖt kü, cã trén v«i bét ®Ó diÖt trõ vi
khuÈn, trøng vμ Êu trïng cña ký sinh trïng g©y
bÖnh cho c¸.
- §èi víi nu«i c¸ lång, viÖc phßng bÖnh ph¶i ®−îc
coi lμ hμng ®Çu.
Tr−íc khi th¶ c¸ vμ sau khi thu ho¹ch hÕt c¸
ph¶i ®−a lång lªn c¹n, quÐt kü trong vμ ngoμi lång
b»ng n−íc v«i ®Æc råi ph¬i kh« vμi ngμy nÕu lμ
lång tre, gç. NÕu lμ lång l−íi ph¶i giÆt s¹ch b»ng
xμ phßng, ph¬i kh«, gãi cÊt cÈn thËn.
- CÇn t¾m cho c¸ gièng b»ng n−íc muèi, thuèc
tÝm lo·ng tr−íc khi th¶. Thøc ¨n xanh cÇn gi÷
t−¬i, non, kh«ng óa thèi, kh«ng cã thuèc trõ s©u
hoÆc ph©n ®¹m. Vøt bá hÕt thøc ¨n thõa råi míi
cho thøc ¨n míi.
Ph¶i cä röa lång l−íi, dông cô chøa thøc ¨n
th−êng xuyªn, lu«n gi÷ cho kh« r¸o, s¹ch sÏ.
C©u hái 100. Cã thÓ dïng thuèc g× ®Ó phßng
bÖnh cho c¸?
Tr¶ lêi:
Hμng th¸ng treo ngËp tói chøa 3-4 kg v«i bét
ë ®Çu lång, phÝa ®Çu nguån n−íc ch¶y.
105
- §Þnh kú 45 ngμy mét lÇn cho c¸ ¨n thuèc KN-
04-12 (thuèc do ViÖn Nghiªn cøu nu«i trång thuû
s¶n 1 Tõ S¬n - B¾c Ninh s¶n xuÊt) víi liÒu l−îng
mçi ngμy 0,2 kg thuèc cho 100 kg c¸. Cho c¸ ¨n 3
ngμy liÒn.
C©u hái 101: B»ng m¾t th−êng cã thÓ chÈn
®o¸n bÖnh cho c¸ ®−îc kh«ng?
Tr¶ lêi:
Ng−êi nu«i c¸ gia ®×nh cã thÓ dïng ph−¬ng
ph¸p th«ng th−êng ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh c¸, ®· ®−îc
®óc kÕt qua c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vμ
thùc tiÔn s¶n xuÊt nh− sau:
- Quan s¸t ho¹t ®éng cña c¸, t«m: khi c¸, t«m
bÞ bÖnh th−êng b¬i léi kh«ng b×nh th−êng, gi÷a
ban ngμy còng næi ®Çu, nghe tiÕng ®éng m¹nh
còng kh«ng lÆn xuèng. C¸ th−êng b¬i t¶n m¸t, d¹t
vμo bê, mét sè con b¬i ngöa bông, b¬i nghiªng, cã
mét sè con chÕt.
- B¾t c¸ lªn nh×n thÊy th©n c¸ cã líp nhít mμu
h¬i tr¾ng ®ôc th× cã thÓ c¸ bÞ bÖnh trïng b¸nh xe,
tμ qu¶n trïng, trïng loa kÌn.
- NÕu trªn mang c¸ mμu s¾c nhît nh¹t, tia
mang bÞ rêi ra, nhiÒu nhít th× cã thÓ c¸ bÞ bÖnh
s¸n l¸ ®¬n chñ hoÆc mét trong c¸c bÖnh nãi trªn.
- Trªn th©n, mang vμ v©y c¸ cã nh÷ng h¹t lÊm
tÊm nhá, mμu tr¾ng ®ôc lμ c¸ cã thÓ m¾c bÖnh
trïng qu¶ d−a.
- Trªn th©n, v©y c¸ r« phi vμ trøng c¸ chÐp khi
106
nguon tai.lieu . vn
