Xem mẫu

  1. COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN Giaù ñieän caàn coâng khai, minh baïch caùc yeáu toá ñaàu vaøo cuûa chi phí saûn xuaát kinh doanh PGS,TS. Ngô Trí Long* V iệc tăng giá bán điện đã gây xôn xao dư luận từ các doanh nghiệp, các đơn vị sản xuất kinh doanh đến đông đảo các tầng lớp nhân dân. Đặc biệt, việc tăng giá điện đã trở thành chủ đề nóng trong Kỳ họp thứ 7 Quốc hội khóa XIV, được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm và đề nghị các cơ quan chức năng làm sáng tỏ, minh bạch hóa cách tính giá điện để có câu trả lời thỏa đáng cho nhân dân. Bài viết phân tích sự hình thành và phương pháp tính giá điện ở nước ta hiện nay, qua đó thấy được ưu điểm cũng như tồn tại, hạn chế để đề xuất những giải pháp phù hợp để có cách tính giá điện hợp lý, phù hợp với quy luật của thị trường và quy luật Cung – Cầu, đáp ứng tốt nhu cầu tiêu thụ điện năng của các đối tượng khách hàng. Bên cạnh đó, tác giả cũng đề xuất một số giải pháp để thị trường điện năng ổn định và phát triển hiệu quả trong thời gian tới. Từ khóa: Giá bán điện. Input factors of electricity price need to be public and transparent The increase in electricity prices has caused a lot of public opinion, from businesses, manufacturers to all classes in the society. In particular, the increase in electricity prices has become a hot topic in the 7th session of the XIV National Assembly, which has been concerned by many members of National Assembly and it is required that the state management authorities should clarify and make the pricing transparentto have satisfactory answers for the people. The article analyzes the formation and method of calculating electricity prices in the country, including advantages as well as shortcomings to propose appropriate solutions to have a reasonable and appropriate electricity price calculation method,which is in accordance with market rules and the law of supply and demand, to meet the demand for power consumption of customers. Besides, the author also proposes some solutions to stabilize and develop the power market in the coming time. Keywords: Electricity selling price. Tập đoàn EVN về cơ cấu hiện có 3 Tổng công ty trong các hoạt động giao dịch, sản xuất kinh doanh phát điện (GENCO 1,2,3) thuộc lĩnh vực sản xuất điện vẫn là vấn đề được dư luận quan tâm. điện năng; 5 Tổng công ty điện lực (PC) kinh doanh Phương pháp tính giá điện vẫn còn nhiều bất cập điện năng (đóng vai trò bán buôn) đến khách hàng Điện là ngành độc quyền, giá do Nhà nước quy và Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia (EVN định. Về phương pháp xây dựng giá điện hiện nay NPT). Ngoài ra, công ty mẹ của EVN còn sở hữu chủ yếu dựa trên chi phí thống kê hạch toán giá 100% vốn tại một số công ty, nhà máy phát điện thành của EVN (chưa đủ độ tin cậy). Hiện tính có vị trí chiến lược khác. Trên thực tế, các doanh giá điện chưa áp dụng phương pháp phổ biến và nghiệp thành viên của EVN vẫn đóng vai trò rất hiện đại theo chi phí biên dài hạn, chưa xây dựng lớn tại các khâu phát điện, điều độ và truyền tải, biểu giá 2 thành phần: công suất và điện năng. Giá phân phối và bán lẻ; hay theo một cách diễn giải điện 2 thành phần, gồm: chi phí điện năng (trả cho khác, có thể thấy rằng EVN vừa tham gia, vừa điều nhà máy phát điện) và chi phí truyền tải (trả cho hành thị trường. Do đó, thị trường điện vẫn còn đơn vị xây dựng trạm biến áp, đường dây). Muốn mang đậm tính chất độc quyền và tính minh bạch tách được hai thành phần này thì phải tách được * Chuyên gia Kinh tế 18 Số 141 - tháng 7/2019 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
  2. hai khâu: truyền tải và kinh doanh điện. Khi tách sản xuất kinh doanh điện trong năm của EVN do ra, truyền tải sẽ trở thành khâu độc quyền nhưng kiểm toán độc lập - Công ty TNHH Deloitte Việt kinh doanh sẽ là thị trường cạnh tranh - nơi nhiều Nam kiểm toán; báo cáo tài chính hợp nhất năm doanh nghiệp kinh doanh điện hoạt động và cạnh sau kiểm toán của EVN, báo cáo tài chính do đơn tranh giá với nhau. Người tiêu dùng sẽ được nhìn vị kiểm toán độc lập kiểm toán của Công ty mẹ thấy rõ ràng hai loại chi phí cấu thành nên giá điện. EVN và các đơn vị thành viên; hợp đồng mua bán Tuy nhiên, hiện nay thị trường bán lẻ điện cạnh điện giữa EVN và các đơn vị phát điện. tranh vẫn chưa được hình thành. Không chỉ là vấn Về nguyên tắc các chi phí được phép đưa vào đề kĩ thuật, việc phân tách hai khâu truyền tải và trong giá thành sản xuất kinh doanh điện và đưa kinh doanh điện còn gặp rào cản về con người và vào tính toán điều chỉnh giá điện chỉ có chi phí lợi ích. Do đó, dù đặt mục tiêu sau năm 2023 thực sản xuất kinh doanh của các hoạt động trong lĩnh hiện thị trường bán lẻ điện cạnh tranh hoàn chỉnh, vực điện. Các chi phí đầu tư ngoài ngành không vẫn chưa có gì chắc chắn vào thời điểm đó, chúng được phép đưa vào trong giá thành sản xuất kinh ta sẽ có một thị trường điện cạnh tranh thực sự và doanh điện cũng như trong tính toán điều chỉnh minh bạch hóa được giá điện. giá điện. Theo quy định trên, hàng năm, căn cứ vào Việc tính giá điện mới chú ý đến các yếu tố làm số liệu chi phí đã được kiểm toán độc lập xác nhận, tăng giá điện mà chưa quan tâm đến giảm giá điện Bộ Công thương đã chủ trì, phối hợp với các Bộ, như mùa nước và việc tăng công suất các nhà máy ngành có liên quan tiến hành kiểm tra giá thành thuỷ điện, giảm tổn thất, giá thành. Để xác định sản xuất kinh doanh điện của Tập đoàn Điện lực giá điện, phải tính toán được giá thành. Giá thành Việt Nam (EVN). Chi phí sản xuất kinh doanh của ngành điện bao gồm: Tổng chi phí khâu phát điện được tách bạch theo chi phí các khâu, như điện; Tổng chi phí khâu truyền tải điện; Tổng chi phát điện, truyền tải, phân phối, phụ trợ và quản phí khâu phân phối - bán lẻ điện; Tổng chi phí khâu lý ngành. phụ trợ - quản lý ngành. Trước nay, chi phí đầu ra của điện lực được nhắc Việc tính chi phí sản xuất kinh doanh điện căn đến nhiều mà ít đề cập đến chi phí đầu vào. Bộ cứ trên các tài liệu do EVN và các đơn vị thành Công thương đã công khai đối với giá bán điện và viên cung cấp, gồm: Báo cáo chi phí và giá thành phần nào đã thực hiện việc minh bạch hóa. Nhưng NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019 19
  3. COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN việc minh bạch trên vẫn chưa đủ bởi điều quan được chứ không chỉ có tăng giá. Nếu các định mức trọng nhất của giá điện là cần công khai các chi phí chi phí do EVN tự quyết định, tức là để EVN sản đầu vào để tính toán chi phí. Bởi đối với ngành độc xuất theo định mức đó, kiểu gì EVN cũng có lãi, cứ quyền, giá do Nhà nước định, không phải bất cứ cộng hết vào, làm thui chột tính phấn đấu của họ và chi phí nào được quy định trong chi phí đều được hậu quả người tiêu dùng gánh chịu. Hiện nay, chưa tính hết vào. Về nguyên tắc phải tính đúng, tính đủ, có nghiên cứu chính thức nào về đánh giá trình tính hợp lý của nó. Vì nó là ngành độc quyền phải độ công nghệ năng lượng ở Việt Nam nói chung xem những chi phí đó đã hợp lý hay chưa? Những và công nghệ điện lực nói riêng so với khu vực và chi phí kém hiệu quả có tính chủ quan trong quá thế giới. Nhưng nếu so với định mức chi phí chung trình hoạt động kinh doanh không thể bắt người của thế giới và khu vực nhìn chung việc khai thác, tiêu dùng phải gánh chịu. Những loại chi phí đó sản xuất, chế biến than đang sử dụng công nghệ cần dựa vào định mức, chuẩn mực cả khu vực hoặc cũ, giá thành khai thác cao; công nghệ khai thác quốc tế để xem xét. Nếu tính tất cả những chi phí dầu - khí được đánh giá là đương đại. Về công nghệ bất hợp lý đó dẫn tới giá thành không thực, trong phát điện, ngoài một số nhà máy lớn sử dụng công đó còn có thể có những yếu tố chưa minh bạch, nghệ từ các quốc gia thuộc khối G7, các máy nhiệt chưa đúng mà người tiêu dùng cần biết vì chính họ điện than còn lại sử dụng công nghệ từ Trung Quốc bị thua thiệt, chưa đảm bảo tính hợp lý và hợp lệ. được đánh giá chỉ ở mức trung bình thấp, hiệu suất Tổng chi phí theo từng loại giá của ngành trung bình thấp, độ tin cậy chưa cao. Các thủy điện điện có từ 7-9 yếu tố được tính chi phí đầu vào, vừa và nhỏ hầu hết sử dụng công nghệ Trung Quốc gồm: khấu hao, nguyên nhiên liệu, vật liệu; lương được đánh giá là lạc hậu. Trong tiêu thụ năng lượng (thưởng); sửa chữa lớn; dịch vụ mua ngoài; chi phí công nghiệp và dân dụng được đánh giá khoảng tài chính (lãi vay, chênh lệch tỷ giá); chi phí phát 70% thiết bị ở mức lạc hậu, tiêu hao năng lượng lớn triển khách hàng và các chi phí bằng tiền khác. và ô nhiễm cao. Trong các chi phí đầu vào trên, có 3 loại chi phí Điện tự dùng của EVN, các chỉ số khác cũng là khấu hao, chi phí định mức lương và chi phí tài đều cao. Dùng biện pháp giá để hạn chế sử dụng chính là do Nhà nước quy định, còn các chi phí điện đối với người tiêu dùng, tại sao lại không áp khác hoàn toàn do EVN tự quyết định, tức phía dụng biện pháp giá để bắt buộc tiết kiệm đối với sản xuất quyết định. Việc EVN tự quyết định dẫn ngành điện như tiết kiệm điện tự dùng và tổn thất đến có thể có nhiều yếu tố chi phí không khách truyền tải. Do đó, giải quyết bản chất của giá điện, quan, có lợi cho bên sản xuất, không minh bạch, phải giải quyết cái gốc là chi phí sản xuất, làm sao ảnh hưởng nhiều đến yếu tố giảm giá thành. Một phải tiết giảm những yếu tố này. trong những yếu tố đầu vào để tính giá điện, cần Cách tính khấu hao trong giá thành điện có tác phải làm rõ và minh bạch hơn, đó là chi phí cho giá động rất lớn đến giá điện. Đối với cách tính khấu phát điện - chi phí lớn nhất ảnh hưởng tới giá điện hao của thủy điện hiện nay cần được xem xét lại. (chiếm tới 75% trong cơ cấu giá thành), đây là khâu Trong thủy điện là giá trị đầu tư nhà máy chiếm quyết định của giá điện. Yếu tố quyết định ở đây là 80% khấu hao vào giá điện. Các công trình này yếu tố năng suất và hiệu suất của bản thân các nhà đầu tư rất lớn, để thu hồi vốn nhanh thì phải tính máy điện. Trong đó cần quan tâm đến nhiên liệu khấu hao ngắn. Hiện nay, các nhà máy điện khấu (khối lượng cần dùng và giá), vận hành, sửa chữa, hao nhiều nhất là 30 năm, có khi 20 năm, trong điện tự dùng. Hiệu suất sử dụng hiện nay rất thấp, khi đáng lẽ phải khấu hao 100 năm. Nếu tính như tiêu hao rất nhiều nhiên liệu, nên giá thành điện rất vậy, thì giá thành rất cao, cách tính như vậy là chưa cao. Theo số liệu hiện có, việc tiêu hao bình quân hợp lý. nhiệt điện của thế giới là 380g nhiên liệu/kWh, trong khi Việt Nam hơn gấp rưỡi là 560g/kWh. EVN hàng năm phải nhập nhiều thiết bị vật tư Năng suất và hiệu suất của các nhà máy phát điện nước ngoài bằng ngoại tệ, tỷ giá luôn biến động. hiện nay chưa được minh bạch. Nếu quản lý tốt có Tổng số tiền chênh lệch tỷ giá tính cộng dồn lên khả năng giá thành phát điện còn có khả năng giảm rất lớn. Về nguyên tắc hoạt động trong nền kinh tế 20 Số 141 - tháng 7/2019 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
  4. thị trường, doanh nghiệp phải có những giải pháp dựng cơ bản chất lượng còn thấp, vẫn để xảy ra phòng ngừa, để giảm thiểu những rủi ro về biến thất thoát, một số dự án ảnh hưởng nghiêm trọng động của tỷ giá. Về tỷ giá, đây là yếu tố được tính đến môi trường sống của người dân. Do đặc điểm vào giá thành theo quy định và hướng dẫn của Bộ ngành nghề kinh doanh, EVN luôn dẫn đầu về các Công thương. Hiện còn nhiều ý kiến cho rằng cần nguồn vốn ưu đãi nhưng tiến độ đầu tư dự án lại xem xét xem liệu đã công bằng chưa giữa EVN với rất chậm làm cho hiệu quả sử dụng đồng vốn thấp. các doanh nghiệp khác. Tiết kiệm và nâng cao hiệu quả trong đầu tư xây Về yếu tố tiền lương, 1 kWh điện năng hiện phải dựng là vấn đề có ý nghĩa lớn trong giảm chi phí. gánh chịu quá nhiều chi phí, từ khâu sản xuất đến Để bù đắp cho nhu cầu năng lượng điện tăng cao, các khâu trung gian và số lượng người được tính hàng loạt dự án nhà máy điện đã được triển khai từ giá trên 1 kWh là rất lớn. Việc định biên số người trước, song tới hiện tại nhiều dự án của EVN vẫn trên là do EVN tự định biên dưới sự hướng dẫn đang tiến triển rất ì ạch. Điều này đã làm cho giá của các thông tư hướng dẫn của Bộ Công thương. thành của Ngành điện khó có khả năng giảm. Năng suất lao động nói chung của Việt Nam còn EVN vẫn ở thế độc quyền, EVN vừa tham gia thấp, trong đó năng suất lao động của EVN so với điều hành thị trường, vừa mua bán điện. Ở một thế Ngành điện của các nước trong khu vực còn thấp như vậy, tính minh bạch trong hoạt động của EVN hơn nhiều công ty cùng chuyên ngành trong khu cần phải được kiểm soát chặt chẽ chi phí đầu vào. vực, chưa phát huy hết sức mạnh nội lực. Năng suất EVN là doanh nghiệp của Nhà nước, theo nguyên lao động của Ngành điện còn rất thấp và người tiêu tắc “Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ” thì dùng phải chịu “hậu quả” của điều đó. Đây là tồn những doanh nghiệp nhà nước như EVN là công tại làm cho chi phí sản xuất kinh doanh của Ngành ty mà mỗi người dân - người đóng thuế - được xem điện khó giảm, mà EVN cần khắc phục, phải thay như một cổ đông. Về lý thuyết, những cổ đông này đổi tư duy, tăng cường ứng dụng khoa học công có quyền được cung cấp đầy đủ thông tin về hoạt nghệ hiện đại nhằm giảm thiểu sức lao động chân động sản xuất kinh doanh, được giải thích và chất tay. Chi phí cho truyền tải qua một số năm chưa có vấn nếu có bức xúc về doanh nghiệp. Người dân xu hướng giảm, mà nguyên nhân dẫn đến tăng chi không ngại phải trả tiền điện theo giá thị trường. phí chính là tăng tổn thất truyền tải này. Vấn đề là giá họ nhận được phải thể hiện đầy đủ EVN có những khoản chi chưa rõ trong cơ cấu đặc tính của thị trường đúng nghĩa: hợp lý, công tính giá thành bán lẻ điện. Nguyên tắc tính giá điện bằng và minh bạch. chỉ bao gồm những chi phí phục vụ việc vận hành, Việc tăng giá điện để đầu tư, phát triển ngành cung ứng điện. Tuy nhiên, trong thực tế, có những điện là cần thiết, vấn đề là cần phải công khai, minh khoản chi khác vẫn được đưa vào trong chi phí sản bạch cách tính giá đầu vào của điện để công luận xuất kinh doanh điện như chi phí tuyên truyền tiết biết, giá điện gồm những yếu tố gì, trong đó cần kiệm điện tại các công ty điện lực. Năm 2016 là 331 quan tâm đến yếu tố nào nhất và Bộ Công thương tỷ đồng, tăng lên 488 tỷ đồng năm 2017, tức là tăng cũng như Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cần 157 tỷ đồng, tương ứng với mức tăng 47%. Trong minh bạch là vô cùng cần thiết để tạo sự đồng khi đó, hiệu quả của công tác này hiện chưa thực sự thuận trong xã hội. EVN vẫn ở thế độc quyền, rõ ràng, Năm 2017, tổng chi tuyên truyền tiết kiệm EVN vừa tham gia điều hành thị trường, vừa mua điện là gần 500 tỉ đồng, cũng được đưa vào giá điện bán điện. Ở một thế như vậy, tính minh bạch trong Năng lực cạnh tranh của Ngành điện vẫn còn hoạt động của EVN cần phải được kiểm soát chặt “ì ạch” chẽ chi phí đầu vào. Khi đến làm việc với EVN, Thủ tướng Nguyễn Nếu cơ quan chủ quản muốn trấn an công luận Xuân Phúc đã chỉ rõ về năng lực cạnh tranh của với những từ ngữ cực kỳ chung chung khó hiểu ngành hiện vẫn ở mức thấp, đứng thứ 96. Chỉ số như “chi phí khác hợp lý”, “chúng tôi không cho tiếp cận điện năng trong ASEAN đứng ở vị trí số bù lỗ cho các khoản lỗ đầu tư trái Ngành, những 6, gần cuối bảng xếp hạng, một số công trình xây chi phí bất hợp lý vào chi phí tính giá thành của NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019 21
  5. COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN điện”, thì người tiêu dùng vẫn nghi ngại. Đầu tư - Giá điện nên được một đơn vị, tổ chức định vào Ngành điện thực sự rất lớn, nhưng kiểm soát giá độc lập, uy tín định giá. EVN cũng nên công chi phí đầu vào, đấu thầu, chất lượng vật tư thiết khai cơ chế tính giá, cùng một cam kết cải cách bị vẫn còn là ẩn số. Chính nhà điện tự quyết định ngành điện hợp lý nhất, tăng giá phải có lộ trình, chọn nhà thầu nào, mua thiết bị, thay thế... và khấu từng bước và gắn với tăng chất lượng điện. Đa dạng hao đầu tư vào giá thành. Trong khi, cần thiết có cơ hóa các nguồn cung điện, tránh lệ thuộc tối đa vào quan kiểm định, kiểm soát giá độc lập chi phí đầu điện nhập khẩu, để chủ động bảo đảm an ninh vào, chất lượng vật tư thiết bị đầu tư Ngành điện năng lượng quốc gia. thì không thấy. Công luận mong chờ cơ quan chức - Giải quyết sự chồng chéo giữa nhiệm vụ kinh năng làm việc một cách công tâm, khách quan và doanh và công ích, ngành điện đã đề xuất tách minh bạch. bạch hai phần trên. Nếu không tách được, thì có Phát triển thị trường điện cạnh tranh là xu thể dùng một quỹ công ích độc lập để bù đắp theo hướng phát triển chung của các nước trên thế giới, kênh riêng. là động lực cho hoạt động hiệu quả trong sản xuất - Cần tách bạch các khâu trong quy trình sản kinh doanh điện và phát triển kinh tế xã hội. Việt xuất, tiêu thụ điện mà Ngành điện không cần thiết Nam không thể nằm ngoài xu thế này. Mặc dù, nắm giữ ra khỏi EVN, như nguồn, phân phối, thậm Chính phủ hiện đã đưa ra một số lộ trình để dần chí điều độ. Ngay cả với khâu truyền tải, Ngành đưa thị trường về thế cạnh tranh, song đến khi nào điện có thể chỉ nắm giữ phần điều hành, còn đầu và bao giờ người dân được tự do lựa chọn nhà cung tư nên xã hội hóa. Việc huy động vốn được thực cấp vẫn còn là một câu hỏi lớn. hiện thông qua đấu thầu cạnh tranh song hành với Định hướng phát triển thị trường điện năng ở cổ phần hóa. nước ta trong thời gian tới Điện lực là Ngành độc quyền, Nhà nước đã TÀI LIỆU THAM KHẢO định mức giá cụ thể và khung giá đối với từng loại 1. Luật sửa đổi, bổ sung Luật Điện lực năm 2018; sản phẩm điện lực. Từ nay cho đến sau năm 2022, 2. Nghị định 08/2018/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một khi có được thị trường bán lẻ điện cạnh tranh hoàn số Điều, Khoản của Nghị định số 137/2013/ NĐ-CP về Hướng dẫn thi hành Luật sửa đổi, hảo ở nước ta, cần thực hiện một số vấn đề sau: bổ sung Luật Điện lực năm 2018; - Nhà nước điều tiết và kiểm soát giá bán lẻ điện 3. Báo cáo chi phí và giá thành sản xuất kinh bằng các biện pháp kiểm tra, giám sát việc tuân thủ doanh điện trong năm 2017 của EVN do các quy định của pháp luật về giá điện đối với các kiểm toán độc lập - Công ty TNHH Deloitte Việt Nam kiểm toán; đơn vị điện lực. 4. Báo cáo tài chính hợp nhất năm sau kiểm - Để thực hiện giá bán điện thực hiện theo cơ toán của EVN, báo cáo tài chính do đơn vị chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước, giá kiểm toán độc lập kiểm toán của Công ty điện cần điều chỉnh cho phù hợp với nền kinh tế, mẹ EVN và các đơn vị thành viên; giảm rủi ro cho doanh nghiệp sản xuất điện. Việc 5. Hợp đồng mua bán điện giữa EVN và các đơn vị phát điện; điều chỉnh giá bán điện cần bảo đảm tính kịp thời 6. Quyết định số 28/2014/QĐ-TTg về Quy so với sự biến động của các yếu tố đầu vào hình định về cơ cấu biểu gía bán lẻ điện; thành giá. Các yếu tố đầu vào khi xem xét điều 7. Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg về điều chỉnh giá điện cần tính đến cả các yếu tố làm giảm chỉnh giá bán điện; giá điện như yếu tố mùa và công suất, sản lượng 8. Bộ Công thương công bố chi phí sản xuất tăng thêm đối với nhà máy thuỷ điện, giảm tổn thất kinh doanh điện năm 2017 của Tập đoàn hệ thống điện. Điện lực Việt Nam (EVN). - Về nguyên tắc, việc xây dựng và điều chỉnh giá điện cần dựa vào những căn cứ thực tiễn và Ngày nhận bài: 28/06/2019 khoa học. Ngày duyệt đăng: 10/7/2019 22 Số 141 - tháng 7/2019 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
nguon tai.lieu . vn