Ebook Xây dựng nhà nước pháp quyền trong bối cảnh văn hóa Việt Nam: Phần 2

Chương III - 1. Phương hướng bảo đảm sự tiếp biến...

Chương III

P H Ư Ơ N G H Ư Ớ N G C ơ BẢN XÁY D ự N G N H À N Ư Ớ C
PHÁP Q U Y Ể N T R O N G BỐI C Ả N H VĂN H O Á
TRUYỀN T H Ô N G VIỆT N A M

I. PHƯƠNG HƯỚNG ĐẢM BẢO sự TIẾP BIẾN NHÀ Nước PHẢP
QUYẾN TRONG Bốt CẢNH VÁN HOÁ TRUYÉN THỐNG VIỆT NAM

1. Chuyển tải tinh thẩn Tổ quốc luận vào xã hội hiện đại

Do đặc điểm của vàn hoá Việt Nam, chúng ta không thể
ứng dụng y nguyên quan niệm của phương Tây về quyến

con ngưòi với tư cách là quyền cá nhân vào Việt Nam trong
tiên trình xây dựng Nhà nước pháp quyền. Theo quá trình
tất yếu của sự phát triển dân chủ, chúng ta đương nhiên
thừa nhận các quyền cá nhân, nhưng với phương thức
khác. Trong khí quvển văn hoá của xã hội ta, sự khang
định “phẩm giá cá nhản" và nhửng cải “riêng” của cá nhân

phải gắn liên vối sự “chung". “Hoà nhi bất đồng” đó là con
đường khẳng định phẩm giá cá nhản ở một xã hội còn mang
nặng truyền thống văn hoá phương Đông(1). Các quyền
'n Hoàng Ngọc Hiến: Cộng sinh văn hoá và giao lưu văn hoá Đồng Tây.
Việt Nam học, tập II. Nxb Thế giới, Hà Nội, 2000, tr.82.
131

Xây dựng Nhà nước pháp quyến trong bối cảnh văn hoá...

tự do, độc lập dân tộc là điều kiện cho các quyền của cá

nhân. Quyển dân tộc là quyền con người - quyên tập thể,
cho nên việc ghi nhận cũng như việc tạo lập những cơ chê
bảo vệ quyền con ngưòi phải tôn trọng nguyên tắc thònẹ

nhất giữa quyền cá nhân và lợi ích cộng đồng. Quyển của
cộng đồng dân tộc được đảm bảo bằng nghĩa vụ của cá nhản
đổi vối cộng đồng dân tộc. Lốì sống trọng nghĩa vụ tạo nên

sức mạnh của người Việt. Nhà nước pháp quyền Việt Nam
hiện nay cần phải quan tâm đến việc khai thác thế mạnh

của lối sông này để đảm bảo quyền của cộng đồng dân tộc quyền của con người.

Vấn đề đặt ra là cần phải có những cơ chế để chuyển tái
những ưu điểm của lối sốhg trọng nghĩa vụ trong xã hội
hiện đại. Nếu tinh thần Tổ quốc luận được phát huy bầng
những cơ chế hợp lý trong thòi buổi hiện nay để mọi người
đều làm việc, cốhg hiến hết mình cho sự phồn vinh của Tô

quốíc thì sẽ rất ích nước, lợi dân. Phải chăng tinh thần yêu
nước chỉ được phát huy trong thời buổi triến tranh trước
đây? Nếu sức mạnh của tinh thần yêu nước được phát huy
trong thòi buổi kinh tê thị trường hiện nay cũng giống như
trong thời kỳ chiến tranh trước đây thì nền kinh tê Việt

Nam sẽ có một nội lực đặc thù để phát triển. Trách nhiệm
của Nhà nước là phải tạo ra những cơ chê chuyển tải tinh

thần vì Tổ quốc, tinh thần yêu nước của những người chiên
sỹ thành tinh thần vì Tổ quôc, tinh thần yêu nưóc của mọi
người trong xã hội hiện nay.
132

Chươn g III - 1. Phương hướng báo đảm sự tiếp biến...

Trong truyền thông, tinh thần yêu nước sẽ quật khởi
khi nước nhà bị xâm lảng. Trước sự lâm nguy của Tổ quốc

thì tinlh thần Tô quốc luận được phát huy cao độ. Như vậy,
cơ sỏ của tinh thần yêu nước, tinh thần vì Tổ quốc là ý thức
về sự nguy nan của đất nước. Cơ chê để phát huy tinh thần
Tô quốc luận là khơi dậy ý thức vê sự hưng vong của Tô
quôc. Muốn yêu nưốc thì phải có tinh thần canh tân đất

nước. Và một tinh thần canh tân đất nước chỉ có được khi
người tta nhận thức được những bất cập của đất nưốc. Việt

Nam lả một nước đang phát triển, đang trong thời kỳ quá
độ lên chủ nghĩa xã hội. Nhìn ra thê giới, không thể không

thừa n hận nước ta còn nhiều yếu kém. Muốn khơi dậy tinh
thần vi Tổ quốc phải chính thức, thẳng thắn và công khai
vạch r;a những hạn chế, nhược điểm của mình. Tinh thần

yêu nước, vì Tổ quôc sẽ được khơi dậy và được chuyển tải
thành những thành quả, những sản phẩm hiện thực, góp
phán đưa đất nước tiến lên nếu những yếu kém của chúng

ta đượtc chính thức chỉ ra.
Đê’ phát huy tinh thần yêu nước hiện nay, Nhà nước
cũng cần phải quan tâm đến việc giáo dục truyền thống yêu

nước c)ho tất cả mọi người. Một cách hữu hiệu là giáo dục
bằng nihững trang sứ hào hùng của dân tộc. Ngoài ra, tôn
vinh tr ước cộng đồng những tấm gương yêu nưóc và thực sự
có những đóng góp thiết thực cho công cuộc đổi mới hiện

nay cững là một cách hiệu quả đê phát huy tinh thần Tổ
quôc luận.
133

Xây dụng Nhà nước pháp quyển trong bối cảnh vãn hoá...
2.

Khai thác sức mạnh cúa chê độ tập quyến và kiẽm

soát quyển lực trong chế độ tập quyển

Chê độ tập quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay là sự tiêp
nối khuynh hướng tập quyền của văn hoá chính trị truyền

thống Việt Nam. Chế độ tập quyền có những ưu thế và cả
nhược thế.

Tập quyền có khả năng huy động được sức mạnh tống
lực để quản trị quốc gia, nhất là để giải quyết những vấn
đề hệ trọng của dân tộc đòi hỏi sự điều hành tập trung bằng
một hệ thông công lực đủ mạnh: ví dụ như vấn đề trị thuỷ
và tự vệ chống xâm làng trong lịch sử. Tiếp biến Nhà nước

pháp quyền trong bổi cảnh văn hoá Việt Nam, chúng ta cần
phải có cờ chê phát huy ưu thế của chê độ tập quyền là tạo
ra sức mạnh tổng lực.

Thời nay hơn bất cứ thời nào khác trong lịch sử, sự
thông minh từng cá nhân chỉ phát huy được thông qua sự
thông minh hệ thông của cả cộng đồng. Sự thông minh hệ

thống đó, giáo sư Hoàng Tụy gọi là “phần mềm hệ thông đế
vận hành một xã hội, một cộng đồng, đó mới thực sự là
nguồn công năng (synergy) tạo ra sức mạnh to lón nhất”1".
Đe phát huy được công năng của tập thê cộng đồng cần tiếp

tục dân chủ hoá sâu sắc mọi mặt của đời sống xã hội. cần
thiết lập những cơ chê để nhân dân tham gia vào
111 Hoàng Tụy: Đổi mới mạnh mẽ cơ chế quản lý, phút huy tri tuệ toàn
dân, trọng dụng nhàn tài đê xây dựng đất nước. In trong “Một góc
nhìn của trí thức”, t ậ p l ? In lần thứ hai. Nxb Trẻ và Tạp chí Tia sáng.
2003. tr.17.

134

Chương III - 1. Phương hướng bảo đảm sự tiếp biến...

quy trình thiết kê chính sách. Trí tuệ của nhân dân là
nguồn sức mạnh của nhà nưỏc. Nhà nưóc cần khai thác
nguồn tiềm năng trong dân chúng. Một đạo luật dân
nguyện là cần thiết đê huy động tổng lực sức mạnh trong
nhân dân.
Sức mạnh của chê độ tập quyền phụ thuộc vào thiết chế
được coi là điểm quy tụ của quyền lực. Nếu như trong các
chế độ tập quyền truyền thông, thiết chế đó là vua, thì
trong chế độ tập quyển xã hội chủ nghĩa hiện nay thiết chế
đó là Quôc hội. Nếu như trong các chế độ tập quyền truyền
thống, sự thông minh của hệ thống cộng đồng được phát
huy qua sự thông minh của một ông vua thì trong chê độ
tập quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay sự thông minh của cả
cộng đồng cần phải được phát huy bởi một Quốc hội. Để huy
động tổng lực của cả xã hội, Việt Nam cần một Quốc hội
huy động được trí tuệ của toàn dân để ban hành được
những đạo luật thông minh. Một cách đơn giản, có thể hiểu
một đạo luật tốt là một đạo luật phản ánh trí tuệ của cả
cộng đồng, và đạo luật đó phải ích nước lợi dân. Những đạo
luật này phải chuyên tải được ý chí và lý trí của dân chúng.
Muốn vậy, Quốc hội phải lắng nghe tiếng nói của dân. Quôc
hội phải thực hiện dân chủ theo lời dạy giản dị nhưng sâu
sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh được ghi trong hồi ký “Nhớ
lại một thời” của Tô" Hữu: “Dân chủ thật ra có nghĩa là: Để
cho dân được mở miệng”