Xem mẫu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Vaên Hoaù phi vaät theå Thaêng long T p1 Ch u trách nhi m: Đinh Ti n Hoàng | Biên t p: Nguy n Th Khuyên | Hi u ñính: Bùi Quang Tú 2010 www.100hanoi.com 1 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Hà N i luôn là m t ñ a danh văn hóa, kinh t , chính tr c a c nư c. Tìm hi u các thông tin v kinh t , văn hóa, gi i trí….c a Hà N i luôn là m t nhu c u thi t y u c a nhi u t ng l p nhân dân. Bên c nh ñó, năm 2010 là năm quan tr ng, v i r t nhi u nh ng d p l k ni m l n, ñ c bi t là ñ i l 1000 năm Thăng Long. Đây là m t c t m c văn hóa, l ch s ñư c quan tâm c a c trong và ngoài nư c. Đó chính là lí do chúng tôi l a ch n ch ñ v Hà N i ñ ñ nh hư ng n i dung cho d án chu i website Hà N i. D án chu i website v Hà N i mang tên Hà N i Tôi Yêu ñư c công ty CP ĐT Hoàng Đ t tri n khai th c hi n t tháng 2 năm 2010. V i nh ng n l c, tâm huy t và tình yêu dành cho Hà N i, các thành viên ban d án ñã cho ra nh ng s n ph m văn hóa gây ñư c n tư ng v i ñ c gi yêu Hà N i. Đ i L 1000 năm Thăng Long ñang ñ n r t g n, d án cũng ñang ñi vào giai ño n g p rút hoàn thành ñ hòa chung không khí c a ngày Đ i L . D án là m t b c tranh t ng th , ñi t nh ng s ki n g n v i Đ i L , cũng như nh ng góc sâu trong tâm h n Hà N i, nh ng n p s ng, nh ng c m xúc c a ngư i Hà N i. Bên c nh vi c xây d ng và hoàn thi n chu i website v Hà N i, Ban d án còn cho ra m t nh ng n ph m v Hà N i. Chúng tôi ñã dành nhi u tâm huy t ñ xây d ng T sách Hà N i v i nh ng n ph m ñi n t ñư c t ng mi n phí cho quý b n ñ c. Chúng tôi hi v ng nh ng tâm huy t này s mang l i cho quý b n ñ c yêu Hà N i nh ng ñi u thú v . Tư li u chúng tôi s d ng ñ th c hi n nh ng n ph m này hoàn toàn ñư c sưu t m và biên t p t các ngu n trên Internet nên không tránh ñư c nh ng thi u sót. M t s tư li u do l y các ngu n th c p, nên chúng tôi không th trích d n ngu n ñ y ñ . Chúng tôi mong nh n ñư c s thông c m t các tác gi . Xin chân thành c m ơn và mong nh n ñư c nh ng góp ý t phía b n ñ c! Ban d án www.100hanoi.com 2 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå M cL c Thư ng ..................................................................................................................................... 2 Hát ñào xu t x t ñ t Thăng Long ....................................................................................... 3 X m B H ................................................................................................................................ 6 Hát x m ch ñêm Đ ng Xuân ................................................................................................. 10 Tranh truy n th n .................................................................................................................... 14 Neo câu ca trù l i b n Thăng Long ......................................................................................... 18 Thánh thót ca trù...................................................................................................................... 23 Hát chèo .................................................................................................................................. 28 Nh ng ñi u múa l ng h n Hà N i ........................................................................................... 32 Hà n i v i múa r i nư c.......................................................................................................... 35 Phư ng múa r i nư c làng Đào Th c .................................................................................... 38 www.100hanoi.com 3 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Hát ñào xu t x t ñ t Thăng Long Hát ñào hay còn ñư c g i là ca trù hi n nay ñư c m i ngư i bi t ñ n như m t th lo i nh c dân gian nhưng dành cho các t ng l p quý t c xưa. Tr i qua m t th i gian t m l ng, thông qua “Liên hoan âm nh c dân gian truy n th ng Châu Á – Thái Bình Dương”, th gi i ñã bi t ñ n ngh thu t hát ñào c a nư c ta. Theo sách “Đ i Vi t s ký toàn thư” v ngu n g c lo i nh c này có vi t: “Mùa thu, tháng 7 năm t S u (1025) ñ i Lý Thái T … Đ nh l i các kho n qu n giáp. Ch con hát m i ñư c g i là qu n giáp. Khi y có con hát là Đào th , gi i ngh hát, thư ng ñư c thư ng, ngư i b y gi hâm m ti ng c a Đào Th , cho nên phàm con hát ñ u g i là ñào nương”. Như v y, có th th y ngư i con gái hát gi i kia là h Đào. Sau này ai làm ngh ñó ñ u ñư c g i là “Đào hát”. “Đào nương” hay “ Đào” ñ u có nghĩa ám ch ngư i con gái làm ngh hát xư ng. Có th có nhi u tên g i cho ngh thu t hát này t ng ñ a phương, t ng th i ñi m như hát ca trù còn g i là hát ñào, hát cô ñ u, hay hát nhà tơ… Tuy nhiên, dù có t n t i d ng tên g i nào thì s t n t i c a ca trù luôn g n li n v i các ñào nương “ không có ñào nương b t thành ca trù, khi nói ñ n ca trù không th không nói t i ñào nương”. Đ tr thành m t ñào nương cũng không ph i là chuy n d , ph i h i ñư c nhi u tiêu chu n kh t khe như gi ng hát, năng khi u âm nh c (th m âm, gõ phách), tri th c âm nh c và văn thơ, lòng ñam mê và kiên trì… s t n t i c a ca trù ñư c quy t ñ nh b i chính các ñào nương. Các ñào nương chính là nh ng ngư i truy n t i và th hi n nh ng cái hay, cái ñ p, cái ñ c ñáo c a ca trù, giúp ca trù t n t i cho ñ n ngày nay. www.100hanoi.com 4 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Theo s sách ghi chép l i, ñư c dân gian th a nhân thì h n b môn ngh thu t này ph i ñư c nuôi dư ng t bao ñ i. N u theo sách s thì ngh hát Đào xu t x t ñ t Thăng Long – nơi h i t nh ng b c vương tôn, công t , khách phong lưu v i nh ng nhu c u hư ng th ñ i s ng tinh th n phong phú. Kinh thành có th là nơi xu t x ho c ít nh t nơi ñây cũng là m nh ñ t màu m làm cho ngh thu t hát này ñư c thăng hoa. Trong nh ng tên g i cho môn ngh thu t hát này thì tên hát ñào và hát ca trù ñư c m i ngư i bi t ñ n nhi u hơn c . Cái tên ñào ñư c ra ñ i t ban ñ u v i ý nghĩa là g i tên nh ng ngư i theo nghi p ca xư ng còn tên ca trù thì có th gi i thích theo l i tri t t : “ca” nghĩa là hát còn “trù” nghĩa là tre. Ngày xưa gi y bút ghi ñi m còn hi m. Nh ng ngư i thư ng th c ñào hát mà thư ng là vương tôn, công t , quý t c, phú hào có trong tay m i ngư i m t bó th tre do ch ñoàn hát mang t i. Khi ñào hát t i ch hay mà ngư i nghe tâm ñ c thì tùy theo ý và s hào phóng c a t ng ngư i mà ném th thư ng. Sau khi tàn canh hát, ñào c ñem th c a mình vào nơi t ch c cu c vui mà lĩnh thư ng. N u quy ñ nh m i th m t ti n, thì 60 th ñư c lĩnh m t quan ti n. Đó chính là xu t x c a ca trù và sau ngày ngư i ta dùng luôn nó ñ nói v ngh thu t hát ñào nhưng nó ch mang ý nghĩa phi m ch ch không ñúng v i ngu n g c hình thành ngh thu t hát này. Ngay t xa xưa, hát ñào còn ñư c dùng vào lo i hát th th n mà thư ng g i là hát “c a ñình”. Trong nh ng ngày l h i, bên trong ñình, ñ n, các viên quan ti n hành cu c t l còn ngoài c a ñình thì các phư ng c múa hát. Ngày xưa các ñào hát ph i bi t múa và cu c hát này không ch ph c v cho th n linh mà còn ph c v cho c ngư i xem. Cu c hát cũng ph i có bài b n ñ ăn nh p v i n i dung c a cu c t , th hi n ñư c s thành kính c a con ngư i ñ i v i các v th n linh thiêng. Chính v y m i th hi n ñư c th n – ngư i hòa h p, th n g n bó m t thi t v i con ngư i. Ngh thu t này không ch s d ng trong hát “c a ñình” mà ñã ñư c v i vào hát trong cung ñình, nhi u nhà giàu có hi u h cũng ñón phư ng hát v nhà. Đ c bi t ñ i v i các gi i tri th c, quý t c có nhu c u thư ng th c thơ ñã ñón phư ng hát v nhà ho c l p ra h n m t ban hát, vi t l i cho ñào hát ñ bi u di n thư ng xuyên ngay trong dinh th như Chiêu Văn Vương Tr n Nh t Du t ho c Chiêu Qu c Vương Tr n Ích T c th i nhà Tr n. www.100hanoi.com 5 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå X mB H Khi sân kh u hát x m xu t hi n trên khu ph ñi b Hàng Đào - Đ ng Xuân t ñ u tháng 4-2006, b ng nhiên ngư i ta th y x m v n còn duyên và m n mà l m. X m là âm nh c ñư ng ph . Nhưng t i sao nó không g n v i m t cái ñuôi khác mà l i g n v i B H ? L i có ngư i g i “X m tàu ñi n”? Th c ra cách g i khác nhau nhưng cơ s ñ g i l i không khác: Tàu ñi n mu n ch y ñi ñâu thì cũng b t ñ u t B H và t ñâu v thì cũng d ng B H . T i sao nh ng ngư i hát x m không ch n ga Hàng C cũng là b n Tàu còn ñông ñúc hơn b n tàu ñi n? Gi n ñơn là tàu ñi n tuy ch t i ña có 3 toa, ch ít khách hơn nhưng liên t c chuy n ñi chuy n v nên khách luôn luôn m i. Còn tàu h a l i không ñi v liên t c, hơn n a, xu ng tàu là ngư i ta v nhà hay ñ n ngay nơi c n ñ n. Do v y, b n tàu ñi n là nơi ki m ti n thu n ti n hơn ch khác, vì th dân gian g n x m v i tàu ñi n. Trong nh ng ngư i hát x m, không có nh ng quy ư c v lãnh ñ a, nhóm này ng i ch này thì nhóm kia t bi t ñi ch khác. Gi a h không bao gi có u ñ tranh giành ch hát, vì h r t hi u câu nói “Đ ng c nh tương lân”. Truy n thuy t k r ng, vào th k XIII, Hoàng t Tr n Qu c Đĩnh b ngư i em trai ñâm mù m t gi a r ng xanh, ño t ng c quý ñ chi m ngôi vua. Trong cơn mê s ng, Đĩnh mơ th y mình ñư c ca hát v i m t b y tiên n trong ti ng nh c tưng b ng… T nh d y, Hoàng t m i bi t là mình ñư c nh ng ngư i dân quê thôn dã h t lòng chăm sóc. Qua cơn ho n n n và nh l i gi c mơ, Đĩnh ñã l n mò t tay ch tác cây ñàn b ng m t ng tre dài, có c n m m ñ n n ti ng ch nh âm, l i có dây xe b ng v cây và có que ñ b t, gõ thành ti ng nh c. Chàng còn so n ra c nh ng bài thơ ñ hát, k l tâm tình c a mình, c a ñ i, mang ni m vui ñ n v i m i ngư i, m i nhà, tay ñàn mi ng hát kh p m i nơi, t b n sông, bãi ch , sân ñình… Ti ng tăm c a chàng ca sĩ mù vang ñ n t n kinh thành, Thái Thư ng hoàng cho v i vào cung, m i hay ñó chính là Hoàng t m t tích năm nào… T ñ y, Đĩnh ra s c d y d cho m i ngư i ñàn hát, nh t là nh ng ngư i khi m th , v a là ñ vui ñ i, v a là nghi p mưu sinh… www.100hanoi.com 6 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Nh ng lo i nh c c trong môn ngh thu t hát x m V y x m ra ñ i t khi nào? Có nhà nghiên c u cho r ng, có th x m ra ñ i trư c khi có hát chèo, là m t trong nhi u ngu n góp ph n c u thành hát chèo. Ho c x m ch là b n sao v ng v c a hát chèo trong ñi u ki n và hoàn c nh r t ư h n ch c a l p ngư i t t nguy n; ho c ñây là m i liên quan ru t rà t t y u không ai ch i cãi gi a hai lo i hình, b i chính ngh nhân x m x p hát x m và chèo cùng lo i trung ca, trong khi tu ng vào lo i võ ca, ca trù vào lo i văn ca. Các nghiên c u v x m cho ra k t qu : Hát x m là m t th lo i khan xu t hi n Hà N i vào nh ng năm cu i th k XIX, ñ u th k XX. Ban ñ u ch có x m Hà N i, sau ñó ñã “loang” ra ñ có nh ng ñi u x m Ninh Bình, Nam Đ nh, Hưng Yên… X m có r t nhi u bài, nhưng có 7 bài ñ c trưng là X m ch , Chênh bong, Ri m huê, Ba b c nh p b ng, Ph n huê, Hát v i ai và X m th p ân v i nh ng làn ñi u X m ch , X m th p ân, X m tàu ñi n... Các bài x m v Hà N i thư ng nh m ñ n hai ñích, gi i thi u v i ngư i quê v ñô th ph n hoa này và “n nh” ngư i dân th thành, nơi h ng ngày h nai lưng ki m s ng. Trong bài “ Hà N i 36 ph phư ng” có ño n: Hà N i như ñ ng tiên sa Sáu gi t t h t ñèn xa ñèn g n Vui nh t có ch Đ ng Xuân Mùa nào th c n y xa g n xem mua…. Trong bài “Vui nh t Hà Thành” có câu: B c kỳ vui nh t Hà Thành Ph phư ng s m u t văn minh r p tr i www.100hanoi.com 7 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Thanh tao l ch s ñ mùi Cao lâu r p hát vui chơi ñ ñ y Đâu ñâu kh p h t ñông tây Thăng Long th ng ñ a xưa nay ti ng ñ n Cũ th i băm sáu ph phư ng Ngày nay m r ng ñ n hàng vài trăm Ngư i ñi xe ch y m m Đua chen thương m i b i ph n hơn xưa Nh t vui là c nh B H Nh ng năm 30 c a th k trư c, bãi An Dương có xóm x m. S dĩ có tên như v y b i xóm có ch ng 10 nóc nhà g m toàn nh ng ngư i hát x m. Ban ngày h ñi hát, t i l i v n u nư ng ng ñây. Xóm t n t i ñ n năm 1954, sau ñó thì m i ngư i m t nơi. S lư ng ngư i hát x m ñông nh t là th i kỳ Pháp thu c và nh ng năm ñ u c a cu c kháng chi n ch ng Pháp. Song tưng b ng nh t l i là năm 1954. Sau khi nư c Vi t Nam Dân ch C ng hòa ra ñ i, x m còn ñư c “th i s hóa”. Ch ng h n ñ hư ng ng phong trào bình dân h c v , các ngh nhân x m ñã sáng tác bài “Ti u tr gi c d t” (ñư c trình di n chi u x m Đ ng Xuân v i l i m i “Ti u tr tham nhũng”). Sau Hi p ñ nh Giơ-ne-vơ, Nhà nư c v n ñ ng nhi u nhóm hát x m, c ngư i vi t bài hát và ñ n di n các vùng duyên h i mi n B c nh m ch ng l i phong trào di cư vào Nam do th c dân Pháp lôi kéo. Vài ba ch c ngh nhân hát x m H i Dương, Ninh Bình, Nam Đ nh, B c Giang, Hà N i… ñã tham gia cu c v n ñ ng này. Nhà văn Thanh T nh ñư c giao ph trách m t nhóm hát x m g m 23 anh ch em khi m th , v vùng Bùi Chu, Phát Di m ñ hát v i m c ñích trên. Hòa bình l p l i mi n B c, t i b n tàu ñi n B H v n có khá nhi u ngư i khi m th hát x m, có m t c p v ch ng lùn t t hát r t hay và h ki m s ng ñây cho ñ n khi M ném bom Hà N i thì d t díu nhau ñi ñâu không rõ. Nh ng năm 70, lo i hình ngh thu t này mai m t r i ñi d n vào quên lãng. K t ñó nh ng ngư i hát x m không còn ñư c hành ngh n a, hát x m tư ng ch ng như ñã th t truy n. Khi sân kh u hát x m xu t hi n trên khu ph ñi b Hàng Đào - Đ ng Xuân t ñ u tháng 4-2006, b ng nhiên ngư i ta th y x m v n còn duyên và m n mà l m. Nh c s Thao Giang, ch nhi m chương trình âm nh c dân gian “Hà N i 36 ph phư ng” và cũng là ngư i có công sưu t m, khôi ph c l i ngh thu t hát x m cho r ng, cách buôn bán, các c a hàng có th thay ñ i nhưng h n c a bài hát v n trong tâm th c m i ngư i khi h www.100hanoi.com 8 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå nghe x m. Đ ph c v cho chương trình này, nhóm “X m Hà N i” ñã sưu t m ñư c kho ng 20 ñi u. Ngoài nh ng ñi u ñư c ph t thơ c a Nguy n Khuy n, Á Nam Tr n Tu n Kh i, Nguy n Bính, như: M c h vô nhân, Anh khóa, L bư c sang ngang, Trăng sáng vư n chè… thì còn nhi u ñi u khác, trong ñó khá ñ c s c chính là “X m tàu ñi n” do ngh sĩ Mai Tuy t Hoa trình bày. “X m tàu ñi n” ñ c s c b i ñây chính là ñi u x m c a riêng Hà N i. N u ca trù, hát cô ñ u là “ñ c trưng” c a ph Khâm Thiên, thì hát x m là ñ c trưng c a ch Đ ng Xuân và ph c . Nh ng ngh sĩ yêu x m ph i k ñ n NSƯT Xuân Ho ch (Nhà hát Ca múa nh c Vi t Nam), Văn Tý (Vi n Văn hóa dân gian), Thanh Ngoan (Nhà hát Chèo Vi t Nam), Đoàn Thanh Bình (Trư ng Đ i h c Sân kh u - Đi n nh), cô “x m tr ” Mai Tuy t Hoa (Vi n Âm nh c)… cùng các nh c s H nh Nhân, H ng Thái, Lê Cương, T Cư ng… ñã t p h p v Trung tâm Phát tri n ngh thu t âm nh c Vi t Nam c a Giáo sư, Ti n sĩ Ph m Văn Khang và nh c s Thao Giang t năm 2003. Đó là nh ng tín hi u t t cho m t tương lai c a x m trong văn hóa ñư ng ph c a Thăng Long - Hà N i. Và ch c là s không b ru ng r y như m t th i... www.100hanoi.com 9 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Hát x m ch ñêm Đ ng Xuân Sau nh ng bi n c c a l ch s , hát x m trong ti m th c ngư i Hà N i dư ng như d n ñi vào quên lãng gi a nh ng b n b c a cu c s ng. Nhưng gi ñây, x m không ch tr l i b i dăm ba câu hát bên ñư ng mà nó ñã th c s tr thành b môn ngh thu t v i ni m ñam mê không d t c a nh ng ngư i ñã trót m t l n nghe x m. Trung tâm nghiên c u và Phát tri n Âm nh c Vi t Nam là m t trong nh ng cái nôi ñào t o hát x m hi n nay và ñã thu hút ñư c s ñông h c viên theo h c, trong ñó ph n l n là các b n tr ñ n t kh p m i mi n. M t l p h c hát x m ñ c bi t ñư c khai gi ng do Trung tâm nghiên c u và Phát tri n Âm nh c Vi t Nam t ch c ñã thu hút ñư c m i t ng l p trong xã h i, ñ c bi t là các b n tr . H h c hát x m có th vì thú vui, vì thích nhưng ñi u quan tr ng hơn c là h ñã ý th c ñư c vi c lưu gi dòng nh c kén ngư i nghe này ñ không b mai m t. Ch Nguy n Th Hà, sinh viên trư ng Đ i h c Sư ph m Hà N i cho bi t: “ Lúc ñ u em không thích nghe hát x m nhưng khi ñ n ñây vài l n ñư c các anh ch c a Trung tâm d y cho vài làn ñi u. Th r i, em mê hát x m t lúc nào không bi t”. Nh c sĩ Thao Giang, Phó Giám ñ c Trung tâm nghiên c u và Phát tri n Âm nh c Vi t Nam cho bi t: “Sau khi hát x m ñư c khôi ph c và bi u di n vào m i t i th 7 ch ñêm Đ ng Xuân, ñã có r t nhi u ngư i ñ n Trung tâm xin theo h c và chi m ph n l n là các b n tr ”. www.100hanoi.com 10 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Nh ng ngày ñ u m l p, c Trung tâm v a m ng v a lo. M ng vì ñông ngư i theo h c nhưng l i lo không bi t h có theo ñư c ñ n cũng hay không. N u ñư c ñào t o t t và thêm m t chút ñam mê thì ñây s là nh ng h t gi ng n i ti p th h ñi trư c gìn gi m t lo i hình âm nh c ñ c ñáo. Nhưng l i lo không bi t h c viên có th “bám tr ” ñư c v i l p bao lâu. NSƯT Văn Ty cho bi t: “Trung tâm m l p h c hát x m mi n phí nh m thu hút m i ngư i ñ n v i x m, cũng ch duy nh t v i m c ñích lưu truy n l i nó”. Tuy l p h c ñư c t ch c hoàn toàn mi n phí nhưng c th y và trò ñ u r t nghiêm túc, do ph n l n s lư ng h c viên ñ u ñang ñi h c, ñi làm nên th i gian h c ch y u th y ph i ph thu c vào trò. Nh ng h c viên l n tu i ñ n Trung tâm như ñ tìm l i m t chút gì ñó ngày xưa c a Hà N i, cô Đinh Th Hi n, Khu ñô th m i Linh Đàm cho hay: “ T nhà lên l p h c hơi xa, nhưng ñ n ñây ñư c h c x m, cũng th y ñ bu n nên con cháu cũng ng h cho lên h c”. www.100hanoi.com 11 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Còn bác H Th Th y, mãi t n T Liêm nh ng cũng l n l i ñi xe bus sang l p h c: “ L p h c mi n phí nhưng ch t lư ng, tôi ñang ñ nh r m y bà hàng xóm cùng ñi h c cho vui”. Không ch các cô bác l n tu i mà có nh ng em nh như Nguy n Ng c Anh, 10 tu i quê Thái Bình nhân d p ngh hè lên nhà bác chơi, ñư c ñi ch ñêm nghe hát x m cũng n ng n c ñòi bác cho ñ n h c hát. Nguy n H ng Đăng là con gái ngh nhân x m Nguy n Văn Gia cũng quy t h c x m ch ñơn gi n ñ “ thay ñ i ñ nh ki n là xư ng ca vô loài”. X m có 8 ñi u nhưng trư c h t h c viên s ñư c làm quen v i các ñi u d như x m tàu ñi n r i ñ n các ñi u khó hơn như huê tình, x m th p ân..Đ hát ñư c x m không ch ñòi h i năng khi u mà còn c n ñ n s kh luy n c a ngư i h c, ph i n m ñư c ý t c a bài hát. Hát x m ph i luy n láy, t p trung cao ñ nghe nh c ñ m cho chính xác. X m khó ch khi m i ch nghe thì th y r t d b i vì ca t m c m c ñơn sơ nhưng ñi u ñó không ñ ng nghĩa v i vi c nó b n năng vô h n, ch khi hát m i có th hi u ñư c cái tinh t c a các www.100hanoi.com 12 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå ngh nhân nên x m ph i có nh ng n t tô ñ m ñ nh n, b c l ñ oc tình c m trong t ng câu ch c a m i bài hát. “Chúng tôi không thu ti n h c phí l p hát x m, nhưng cũng không có thù lao. L p h c do các ngh s trong Trung tâm ñ ng l p truy n d y cho h c viên m t cách bài b n nh t, và ph i b ng chính ni m say mê v i x m m i có th giúp chúng tôi m i làm ñư c ñi u này”. Ngh sĩ Thao Giang cho bi t. Sau m t th i gian ñào t o, h c viên nào ñáp ng ñư c nhu c u và có ch t gi ng t t s ñư c bi u di n cùng v i các ngh s ch ñêm hay các chương trình mà Trung tâm tham gia. Ti ng lành ñ n xa, các trư ng h c trên ñ a bàn thành ph cũng g i ñ n Trung tâm nh ng b n tr có kh năng ca hát ñ thành l p nhóm hát x m. Trung tâm cũng ñ t ra các tiêu chí ñ tuy n ch n và ñào t o s h c viên t các trư ng h c, các nhà văn hóa c a các qu n huy n, y u t ñ u tiên là ni m ñam mê v i x m sau ñó Trung tâm s ñào t o nh ng kĩ năng khác ñ các b n th c s là nh ng truy n nhân cho nh ng b n tr khác. Trư ng ñ i h c FPT là m t trong s ít các trư ng ñ i h c ñã thành l p ñư c CLB hát x m và có nh ng ho t ñ ng thư ng xuyên thu hút ñư c thêm nhi u b n tr tham gia. Đây là thành công bư c ñ u c a Trung tâm cũng như là cánh c a m ra ni m hy v ng m i cho s tr l i c a x m. www.100hanoi.com 13 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Tranh truy n th n L c gi a con ph Hàng Ngang s m u t và r c r s c màu c a các c a hàng qu n áo, có m t góc nh thâm tr m v i hai màu ñen – tr ng, ñó là c a hi u v tranh truy n th n hi m hoi còn sót l i ph c Hà Thành. Đã có m t th i ngh này phát tri n m nh, t o nên m t giá tr văn hóa ñ c trưng c a ñ t Hà Thành. Nhưng v i s phát tri n như vũ bão c a khoa h c công ngh , gi ñây nh k thu t s ñã chi m ngôi tranh truy n th n, ngh v tranh truy n th n s p ch còn ñư c k l i trong nh ng câu chuy n c a các c già Tràng An. L p h a sĩ cũ ña ph n ñã ra ñi, không có ngư i k th a b i ngh này không th làm giàu ñư c khi n tranh truy n th n d n b mai m t. H a sĩ truy n th n Nguy n B o Nguyên (47 Hàng Ngang) là m t trong s ít nh ng h a sĩ truy n th n hi m hoi còn l i và ngày ngày v n say sưa gi h n cho tranh. www.100hanoi.com 14 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Th i hoàng kim c a tranh truy n th n Tranh truy n th n ra ñ i t th k XIX, khi mà nhi p nh còn là môn ngh thu t xa x , không ph i ai cũng có ti n ñ phóng m t b c nh. Ban ñ u ngư i h a sĩ v theo ngư i m u th t sau ñó là v theo trí tư ng tư ng c a ngư i k . Đ n th p niên 30 c a th k XX ngh thu t v truy n th n d n phát tri n theo m t hư ng m i. Ngh thu t v tranh theo trư ng phái n tư ng Pháp nhanh chóng phát tri n trong các phòng v c a nh ng h a sĩ ñ u tiên t t nghi p trư ng M thu t Đông Dương, các hi u nh tân kỳ cũng b t ñ u xu t hi n các thành ph l n v i nh ng t m nh rõ nét, ngh truy n nh ra ñ i. Ngư i h a sĩ dùng m c Tàu mài ra nư c v l i nh ng b c nh ñã ch p theo yêu c u c a khách. Nhưng th i kỳ c c th nh c a ngh thu t truy n th n này l i là nh ng năm 1960 – 1970. Nguyên nhân ch y u là do th i kỳ chi n tranh, nhi u ngư i ra ñi không bao gi tr l i. T t c nh ng gia ñình còn lưu gi ñư c ch là m t t m hình nh xíu có khi ñã b hư h i hay ch p chung v i nhi u ngư i khác, m t ngư i ch to b ng h t ñ . Nh ng t m nh ñó ñư c truy n th n phóng to và ñ t lên bàn th c a ngư i ñã khu t. C a hàng nh truy n th n c a h a sĩ B o Nguyên n i ti ng ñ t kinh kỳ vào th i ñó (t năm 1956). Trong ký c c a ông, Hà N i nh ng năm 60-70, th nh truy n th n ñông l m, có t i www.100hanoi.com 15 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå hàng trăm ngư i v i vài ch c c a hi u l n nh . Truy n th n lúc b y gi là m t ngh “c c th nh”. Ông Nguyên cho bi t, ñ tr thành th v truy n th n ph i m t ít nh t 3-4 năm, thành ngư i lành ngh kho ng 5-10 năm, có khi ph i theo ñu i c ñ i. Đó là ngh ñòi h i lòng kiên trì, c n m n, m c ñ t p trung cao, có năng khi u h i h a và hi u bi t nh t ñ nh v gi i ph u h c. Theo ông Nguyên, v truy n th n là ph i truy n ñư c cái “th n” c a b c nh. Cái “th n” y là ph n h n, có th ñôi m t, khoé mi ng hay chi c áo, ñôi tay c a ngư i trong nh. Ngư i th nhìn b c nh s n có, b t l y cái “th n” và th hi n dư i m t b c v khác. Đ hoàn thành m t b c nh truy n th n, ngư i th ph i th c hi n nhi u công ño n công phu. Trư c h t, ph i ch n ñư c lo i gi y canson (căng-xông) c a Pháp ñ i v i th i trư c, và bây gi là lo i gi y x p Đ c có ñ dày v a ph i, “b t” thu c, t y ñư c. Bút v cũng ñư c ch t o m t cách r t th công: vót th t nh n m t thanh tre (ho c thư ng là ñũa), ch gi a r i c m vào m t ñ u tăm làm ngòi bút. Nghe có v ñơn gi n nhưng chưa ai có th s n xu t hàng lo t bút này. M i h a sĩ có bí quy t riêng trong vi c làm bút và ai v thì t t o l y bút riêng cho mình. Thu c v là mu i ñèn d u. Lo i thu c này có ưu ñi m m n, lên hình nét, rõ. Đ l y ñư c mu i ñèn cũng khá là v t v , ngư i h a sĩ ph i v n ñèn d u th t to, qu n gi y b n t o thành ph u h ng mu i ñèn, h ng ñư c m t ít mu i ñèn thì qu n áo, ñ u tóc cũng l m lem h t c . Bây gi thu c v ñã có th mua ñư c lo i b t màu c a Ti p Kh c, Trung Qu c, nhưng ngư i h a sĩ v n thích dùng mu i ñèn d u ñư c ch th công hơn c . Đ v l i m t b c nh ñòi h i ngư i h a sĩ ph i kiên trì, c n m n và t p trung cao ñ , b c nh sao kho hoàn t t không ch gi ng v i nh ñư c ch p mà còn ph i truy n ñư c th n thái c a con ngư i ñó. Quan tr ng nh t ñó chính là ñôi m t c a ngư i ñư c v mà ngư i h a sĩ g i là “ñi m nhãn”, ñây là công ño n khó nh t, ph i v sao ñ truy n ñư c cái h n cho b c tranh. Đó chính là nét ñ c ñáo trong các b c tranh truy n th n mà không m t nhà nhi p nh nào th c hi n ñư c. www.100hanoi.com 16 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå D ng c v ñư c ch th công Nhưng ñó là nh ng chuy n c a m t th i xa v ng, ngh nào cũng ph i ph thu c vào nhu c u c a cu c s ng. Năm 1975 khi chi n tranh k t thúc, ñ t nư c tr l i hoà bình, r i ñ n th i ñ i m i, kinh t khá d n, nhi p nh ph bi n hơn thì cũng là lúc cái ch c năng “tranh th ” c a truy n th n thu h p l i. B t ñ u t ñây, tranh truy n th n có m t ý nghĩa m i, m t bư c ngo t, c nh ng ngư i s ng cũng mang nh c a mình ñ n c a hàng truy n th n ñ truy n. Lúc ñ u là ngư i nư c ngoài. Các b c tranh truy n th n v i b c c ông tây bà ñ m, m t xanh mũi lõ bên c nh nhau, hai ñ a con, m t trai m t gái gi a là ph bi n hơn c . Các c a hàng truy n th n trên ph Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đư ng r t ñông khách, khách Liên Xô, khách Th y Đi n, khách Pháp ñ n ñ t v nh ng b c truy n th n gia ñình như v y ñ lưu ni m. L i ñi nào cho tranh truy n th n trong th i ñ i m i? Cu c s ng phát tri n, công ngh s chi m lĩnh th trư ng, gi mu n ph c ch m t b c nh cũ ch m t vài gi ñ ng h , giá ti n cũng ch t 60-150 nghìn ñ ng trong khi mu n v m t b c tranh truy n th n ph i m t vài ngày v i giá khá cao, t 300 trăm ñ n 1 tri u ñ ng. Ưu th nhanh, ti n, r c a nh k thu t s ñã d n khi n tranh truy n th n m t ch ñ ng. Hà N i hi n nay nh ng c a hi u v tranh truy n th n ch còn ñ m ñư c trên ñ u ngón tay, 47 Hàng Ngang, 24 Hàng Đư ng, 51 Hàng Đào. Nhưng v i nh ng ngư i yêu ngh thu t thì tranh truy n th n v n là m t nét ñ p ñáng lưu gi và trân tr ng. M i ñây, vào tháng 2/2009, t i Gallery 39A – Lý Qu c Sư – Hà N i v a di n ra tri n lãm “Truy n th n”. Tri n lãm trưng bày 30 tác ph m (trong ñó có www.100hanoi.com 17 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå 26 b c trong b sưu t p tranh truy n th n do ho s Lê Thi t Cương sưu t p trong kho ng 10 năm g n ñây). Đây là tri n lãm v tranh truy n th n hi m hoi, có l vài ch c năm m i có. H a sĩ Lê Thi t Cương mu n gìn gi ngh thu t truy n th n b i theo ông: “ các nư c khác không th y có ngh thu t truy n th n và nư c mình thì dư ng như nó là “ñ c s n” c a mi n B c. Gi ñây, khi b nh k thu t s l n át, ngh thu t truy n th n mai m t d n. N u không có ngư i gi l i thì th h sau khó có th hình dung ñư c v truy n th n”. Tranh truy n th n bây gi có th trư ng m i, hư ng ñ n ngư i nư c ngoài. Khách du l ch nư c ngoài ñ n Hà N i coi truy n th n là “ñ c s n” c a h i ho Vi t Nam và mu n truy n th n các b c nh c a gia ñình ñ lưu ni m. Vi t ki u v nư c thích truy n th n m t s chân dung như: vua B o Đ i, Nam Phương hoàng h u, ho c các cô gái B c Kỳ t các bưu nh cũ. M t s ngư i khác ch n truy n th n chân dung các tài t ñi n nh, ngôi sao ca nh c, th thao, nh ng ngư i n i ti ng ñương th i. Th m chí, có nh ng ñôi uyên ương còn mang nh cư i, nh con cái m i sinh ñ n truy n th n. Ông Nguyên nh n ñư c r t nhi u “ñơn ñ t hàng” c a nh ng ngư i khách nư c ngoài qua e-mail và h ñ u bày t lòng c m kích khi ñư c nh n tác ph m ngh thu t ñ c ñáo do h a sĩ v . V n bi t ñ gìn gi ngh này trong th i ñ i s hóa hi n nay là r t khó khăn, song nh ng ngư i ñam mê v i ngh v tranh truy n th n c m t ñ i như h a sĩ B o Nguyên thì v n l c quan l m, ông ñang truy n cái ngh ñáng quý này cho con trai là anh Nguy n B o Lân và hàng ngày mi t mài v i giá v , dù bên ngoài cu c s ng ph phư ng v n xô b ch y qua. Neo câu ca trù l i b n Thăng Long Đ n v i ca trù như cái duyên ñ t tr i ñ nh s n, ca nương Ph m Th Hu ñã dành h t ni m ñam mê, vư t qua nhi u khó khăn trong cu c s ng ñ h c ñàn, h c hát. Tâm nguy n c a ch là gi l i cho ñ i sau câu hát c a ngư i xưa… D c ngang “t m sư h c ñ o” www.100hanoi.com 18 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå T t nghi p Nh c vi n Hà N i, Ph m Th Hu ñ ng trư c nh ng l a ch n l n c a cu c ñ i: ñi làm kinh doanh, ra nư c ngoài h c th c s , ñi theo dòng nh c “th trư ng” ñ ki m s ng…? Nhưng cu i cùng ch tr thành gi ng viên môn ñàn Tì bà t i Nh c vi n Hà N i và b t ñ u chinh ph c ni m ñam mê Ca trù. Ch ñã bi t ñ n Ca trù t th i còn theo hoc Nh c vi n, nhưng ñ n năm 2001 m i g p ñư c ngh nhân Nguy n Th Chúc Bích Câu ñ o quán (Câu l c b Ca trù Hà N i). Nh bà Chúc ch l i quen bà Kim Đ c, m t ñào nương c a Hà N i. Ch thư ng xuyên ñ n thăm bà và xin ñư c bà truy n d y Ca trù. Nhưng bà Kim Đ c ñã có h c trò chân truy n nên không nh n ch n a. Ph m Th Hu kiên trì lui t i, h c “l m” trong nh ng cu c t h p hát hò. Bà Đ c ñã “ñ ng lòng” trư c s quy t tâm c a ch nên bà nh n d y ch hát m t bài Chèo v i nh ng k thu t thanh nh c r t g n Ca trù. “Bí quy t thanh nh c” c a bà Kim Đ c chính là v n li ng ít i ban ñ u c a ch . T ñó ch càng d n thân sâu hơn vào con ñư ng chinh ph c Ca trù. Sau ñó ch ñã tìm ñ n danh ca Ngãi C u – Nguy n Th Chúc (Hà Tây) và ti p t c dùng chiêu “ngoan c ” ñ bám tr và xin theo h c. Cu i cùng bà Chúc cũng xiêu lòng trư c ni m ñam mê c a Ph m Th Hu và truy n ngh cho ch . Đư c h c hát r i ch l i mu n h c ñàn, nên theo l i ngư i quen, ti p t c xu ng H i www.100hanoi.com 19 Haø Noäi Toâi Yeâu
- www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Dương t m sư h c ñ o. Nh có t ch t ngh thu t, m i c m ñàn ñã bi t g y, nên ch ñư c danh c m T Kỳ - Nguy n Phú Đ nh n làm h c trò. Sau nh ng năm tháng mi t mài như con thoi ñi v gi a Hà Tây – Hà N i – H i Dương, ch ñã h c ñư c cái tinh hoa c a nh ng làn ñi u Ca trù. Tháng 8- 2006 ch ñư c các th y t ch c l M xiêm y, ñây là “l t t nghi p” cho ca nương hành ngh ñ u tiên c a làng Ca trù sau g n m t th k v ng bóng. Sau ñó ch l i trăn tr làm như th nào ñ có th ñưa Ca trù ñ n v i nhi u ngư i? Đ th c hi n tâm nguy n ñó ch ñã cho ra ñ i Câu l c b Ca trù Thăng Long. Câu l c b Ca trù Thăng Long t ch ch có vài thành viên, ñ n nay ñã ñào t o ñư c nhi u khóa, thư ng xuyên có hơn 20 h c viên tham gia. Hơn 2 năm nay, Câu l c b duy trì ñư c sinh ho t ñ u ñ n v i m i tu n m t bu i ch truy n d y Ca trù cho các h c viên, m i tháng m t bu i bi u di n vào th B y tu n ñ u tiên trong tháng. Ni m ñam mê Ca trù c a Ph m Th Hu có v r t suôn s v i nh ng thành công không nh . Nhưng ñ ñ t ñư c k t qu ñó, ch và các h c sinh c a mình ñã ph i vư t qua không ít nh ng khó khăn. Câu l c b v n “h c ké sân ñình” và duy trì ho t ñ ng b ng chính ngu n l c c a mình. “Đ b o t n v n quý này c a cha ông, t ng cá nhân không ñ s c làm, c n có s ñ u tư c a Nhà nư c, s giúp ñ c a các M nh Thư ng Quân” ca nương Ph m Th Hu chia s . Đào kép ca trù Ngh thu t hát ñào th c s ñã tr thành m t môn ngh thu t ñáng t hào c a dân t c. Trong dân gian v n còn nh c t i giai tho i m t ñào hát dùng ti ng hát c a mình ñ gi t ch t k thù xâm lư c. Đó là vào ñ u th k 15, vùng Hưng Yên ngày nay có m t ñào hát n i ti ng. Bà m ca quán cùng t u quán. Khi gi c Minh vào quán, bà hát cho chúng nghe, chu c rư u cho chúng u ng say. Gi ng hát ti ng ñàn quy n rũ cùng v i nh ng hũ rư u ngon t m ñ c ñã khi n cho quân gi c g c ngã hàng lo t. Bà sai www.100hanoi.com 20 Haø Noäi Toâi Yeâu
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học