Xem mẫu
- HƯỚNG DẪN PHÁT ÂM
Giọng
Miến ngữ có bốn giọng:
1. Giọng ngắn (-.) là giọng xuống thấp và ngắn chấm dứt
với sự đóng kín nhẹ của thanh môn. Được biểu thị bởi
một dấu chấm được đặt sau một từ. Thông thường là từ
không được đánh dấu trong miến ngữ. Ví dụ: လ /la./
tháng.
2. Giọng dài (không dấu) là giọng dài và đều chấm dứt có
thể xuống thấp hoặc lên cao. Ví dụ: လ /la/ đến.
3. Giọng mạnh (-:) là giọng cao dài rồi xuống thấp dần dần
từ âm điệu cao đến mạnh. Ví dụ: လ /la:/ nghi vấn tố
(… phải không?).
4. Giọng tắc (-') là giọng cực ngắn, cao và kết thúc với một
âm tắc. Ví dụ: လတ /la'/ vừa, trung (cỡ, kích thướt…).
Những giọng Miến ngữ có thể được biểu diễn bằng biểu đồ:
Những giọng
Giọng tắc (4) Giọng mạnh (3)
Âm điệu
Giọng ngắn (1)
Giọng dài (2)
Độ dài
1
- Nguyên âm
Những nguyên âm Miến điện tốt nhất nên được hiểu như là
một phần của sự kết hợp phụ âm cuối giọng nguyên âm.
Những nguyên âm có thể được tìm thấy thuộc một trong ba
nhóm: những nguyên âm mở (không có phụ âm cuối), những
nguyên âm có “n” nằm cuối và những nguyên âm tận cùng là
giọng tắc. Những nguyên âm được liệt kê dưới đây và gồm
những dạng khác nhau có thể l nguyên âm, tùy theo giọng.
Những nguyên âm mở (Open Vowels)
/ə/ ə [အ] như a của about; vd. htəmin: ထမင (cơm)
/a/ a. အ aအ a: အ như a của father; như la: လ (đến)
/e/ e. အ e အယ e: အ như e của bell; vd. be ဘယ (gì, nào)1
/i/ i. အ i အ i: အ như ee của see; vd. mi: မ (lửa)
/၁/ ၁. အ ၁ အ ၁: အ như aw của law; vd. py၁ ပ (vui)1
/o/ o. အ႔ oအ o: အ như o của wrote; vd. hso: (xấu)
/u/ u. အ uအ u: အ như u của flute; vd. tu တ (đôi đũa)
/ei/ ei. အ ei အ i: အ như ei của vein; v hn i: (chậm)
1
Lưu ý: những nguyên âm e và ၁ là những trường hợp đặc biệt có giọng
mạnh nhưng ch ng không được đ nh ấu.
2
- Những nguyên âm có “n” nằm cuối (final “n” vow ls)
/an/ an. အန႔ an အန an: အန như pan: ပန (hoa)
/in/ in. အင in အင in: အင một i ngắn, vd. win င (vào)
/on/ on. အန႔ on အန on: အန vd. yan-gon ရန န (Rangoon)
/un/ un. အန႔ un အန un: အန vd. zun: န (muỗng)
/ain/ ain. အင ain အင ain: အင vd. hsain င (tiệm)
/ein/ ein. အန႔ ein အန ein: အန vd. ein အမ (nhà)
/aun/ aun. အ င aun အ င aun: အ င vd. kaun: င (tốt)
Những nguyên âm tận cùng là giọng tắc
/a‟/ အတ၊ အပ như hpa‟ ဖတ (đọc)
/ ‟/ အ như j ‟ (con gà)
/i'/ အစ như hni‟ စ (năm)
/o‟/ အတ၊ အပ như sa-o‟ စ အပ (sách)
/u‟/ အတ như lu‟-la‟ လတလပ (tự do)
/ai‟/ အ như lai‟ လ (theo)
/ i‟/ အတ၊ အပ như əy i‟ အရပ (cái bóng)
/au‟/ အ như nau‟ န (kế, tiếp)
3
- Âm câm
Khi hai từ được kết hợp, những nguyên âm Miến ngữ thỉnh
thoảng trở thành âm câm. Tức là tiếng nguyên âm ban đầu
được thay thế bởi một shwa (ə) , tương tự như những từ about
và upon trong Anh ngữ. Những điển hình về điểm này trong
Miến ngữ:
ti' တစ (một) təhse တစ ယ (10) təya တစရ (100)
hni' စ (hai) hnəhse စ ယ (20) hnəya စရ (200)
Xem thêm chi tiết về Âm câm nơi phần Đọc và Viết ở Bài 07.
Những phụ âm
/b/ ဗ၊ ဘ như baby; be ဘယ (trái)
/d/ ဒ၊ ဓ như doll; da: ဓ (dao)
/dh/ သ như âm th của this; pan:-dhi: ပန သ (táo)
/g/ ဂ như gold; gi-ta. ဂတ (nhạc)
/h/ ဟ như honey; ho'-ke. ဟတ (được …)
/j/ ၊ giống ch của chin nhưng không bật
hơi v được tạo ra bằng cách dùng
mặt lưỡi (thường được phiên âm:
ky hoặc kj); ja: (con cọp)
// ဂ၊ ဂ như jaw trong Anh ngữ nhưng được
tạo ra bằng cách dùng mặt lưỡi
(thường được phiên âm: gy hoặc
4
- gj); əpan ဂ ပန (nước Nhật)
/k/ như skate không bật hơi; ka: (xe hơi)
/l/ လ như law; lan: လမ (con đường)
/m/ မ như money; ma မ (cứng)
/n/ န như need; na-yi န ရ(giờ)
/ng/ င như ringing; nga: င (con cá)
/ny/ ည như ñ của piñata; nya ည (phải)
/p/ ပ như pink; pai'-hsan ပ (tiền)
/r/ ရ như red (được dùng trong những từ
vay mượn); r - i-yo ရဒယ (Ra-đi-ô)
/s/ စ như soup; sa-o' စ အပ (sách)
/sh/ ရ၊ လ như shark; shi.-de ရတယ (có)
/t/ တ như âm t không bật hơi của
standard; te' တတ (biết)
/th/ သ như âm th vô thanh của thin; thon: သ (ba)
/w/ như w của woman; win-de ငတယ (vào)
/y/ ၊စ như z ra; z i: စ (chợ)
/'/ ၊ စ၊ တ၊ ပ âm tắc thanh môn như lock nhưng không
có bật hơi ở cuối (chỉ phụ âm cuối); we'
(con heo)
5
- Những phụ âm bật hơi
Bật hơi có nghĩa l người nói thở ra mạnh trong khi nói một
phụ âm. Miến ngữ có nhiều phụ âm bật hơi. Một số được liệt
kê ên ưới được lấy ra từ bảng chữ cái Miến ngữ. Những phụ
âm bật hơi kh c được viết khi dùng ha.-hto: ( -).
ch như ch của chew trong Anh ngữ, nhưng bật hơi
nhiều hơi (đi cập với ); cha:-na: န (khác)
hk như k của kill, nhưng bật hơi nhiều hơn (đi cập với
); hke' (khó)
hl လ như l nhưng bật hơi (không có tương trong Anh
ngữ); hla. လ (đẹp)
hm မ như m nhưng bật hơi; hma မ (tại, ở…)
hn như n nhưng bật hơi; hna (cái mũi)
hng င như ng nhưng bật hơi; hnge' င (con chim)
hny ညႇ như ny nhưng bật hơi; hnya' ညႇ(cắt)
hp ဖ như pore (đi cập với ပ); hpəna' ဖနပ(dép, giày)
hs như s nhưng bật hơi (cập với စ); hs i: (thuốc)
ht ထ như t của tense nhưng bật hơi nhiều hơn (kèm với
တ); hti: ထ (cây dù)
hw như w nhưng bật hơi; hwe' (trốn)
6
- Lưu ý: âm “sh” cũng là một trường hợp đặc biệt cũng sử dụng
ha.-hto: ( -) v được đại diện bởi ya.-gau'-ha.-hto: (ရ) hoặc
la.-ya.-pin.-ha.-hto: (လ ) tùy theo từ.
Những phụ âm giữa
Những ký hiệu đặc biệt được sử dụng để cho iết những âm
“y” v “w” ở giữa. Hai ký hiệu được sử dụng cho âm “y” l ya.-
pin. ( ) và ya.-yi' ( ). Âm “w” ở giữa sử dụng ký hiệu wa.-
hswe ( -). Những ví dụ được tìm thấy trong nhiều từ, chẳng
hạn đối với những động từ: muốn ( င chin) nói ( ပ py၁:),
và đi (သ thaw:).
Những phụ âm cuối
Miến ngữ chỉ có hai phụ âm có âm tiết cuối, âm tắc thanh
môn (âm tắc) v âm “-n” thuộc mũi. Thanh môn tương tự sự
bắt đầu của âm “k” cuối của từ lock nhưng không có tiếng bật
đi theo. Âm mũi “n” Miến ngữ thì giống một phiên bản làm
ngắn của âm “n” Anh ngữ khi khởi đầu nói “un-hunh”.
Những âm tắc và âm mũi được tạo nên bằng cách thêm một
“lưỡi hái tử thần” (ətha', giống dấu chỉ trên “c”) v o một trong
bốn phụ âm có thể mang dấu này. Những âm tắc: (ka.-
tha‟) စ (sa.-tha'), တ (ta.-tha'), và ပ (pa.-tha‟); những âm “n”
mũi: င (nga.-tha'), ည (nya.-tha'), န (na.-tha‟) v မ (ma.-tha').
7
- Âm kêu
Như trong Anh ngữ, một số phụ âm Miến ngữ có thể tạo
thành âm kêu, tức là một âm kêu được tạo ra trong bộ phát
âm cùng với sự hình thành phụ âm trong miệng (âm “z” của
Anh ngữ là một ví dụ). Những phụ âm Miến ngữ có thể kêu:
Phụ âm điếc được phát âm thành âm kêu như:
j( ), ch ( ) j (ဂ )
k( ), hk ( ) g (ဂ)
p (ပ), hp (ဖ) b (ဘ)
s (စ), hs ( ) z( )
t (တ), ht (ထ) d (ဒ)
th (သ) dh (သ)2
Lưu ý rằng những phụ âm dẫn đầu khi có một âm tắc đi theo
thì thường không thành âm kêu, tuy nhiên thỉnh thoảng có
những ngoại lệ.
Những thí dụ phổ biến về âm kêu có từ tố dạng lịch sự -pa
(ပ ), được nói như “- a” v hậu động tố hiện tại/quá khứ -te
(တယ) được nói như “- ”. Một từ nhiều hơn một âm tiết có
thể được nói cùng một lúc. Chẳng hạn đối với từ “c m ơn”
trong Miến ngữ, gồm cả dạng thức nói “-pa” v “- ”: j i:-zu:-
tin-ba-de တငပ တယ.
2
Âm “ h” giống ạng âm kêu của th trong những từ „this‟ v „that‟ trong khi
đó ạng âm điếc (được phiên âm như „th‟) thì gống như âm th trong từ thing.
8
- Những Nguyên âm, Phụ âm, Giọng giống nhau
Một cản trở lớn trong việc học ngoại ngữ là có thể nghe hiểu
những từ được nói có âm giống nhau. Có một số từ Miến ngữ
cùng âm nhưng khác giọng. Lại nữa một từ có phụ âm được
bật hơi, trong khi những từ khác lại không. Một số từ cũng có
sự khác biệt, nhưng khó để phân biệt những phụ âm. Dưới đây
là một ít ví dụ trong số rất nhiều từ có âm giống nhau.
Cùng âm khác giọng
la. လ tháng
la လ đến
la: လ nghi vấn tố (…phải không?)
la' လတ vừa, trung (cỡ, kích thướt…)
ka. nhảy, từ (t.tố)
ka cái khiên
ka: xe hơi, xe
ka' တ thiếp, thẻ, tấm các (card)
sa. စ bắt đầu
sa စ viết
sa: စ ăn
sa' စပ cay
mei. မ quên
9
- mei မ Tháng năm
mei: မ hỏi
mei' မတ rôm sẩy
Những phụ âm bật hơi v không ật hơi
sa: စ ăn hsa: muối
la. လ tháng hla. လ đẹp
ma မ cứng hma မ tại, ở (t.tố)
jo nấu cho ngọt
nga: င năm hnga: င mượn
Khác nhưng những phụ âm giống
kaun: င tốt gaun: င cái đầu
na န đau nga င tôi (th. tục)
nei န ở, sống ne နယ bang (địa)
ngo င khóc nyo ည màu nâu
be' ဘ bên cạnh pei: ပ cho
mei: မ hỏi myei: မ cháu
daun. ထ င góc taun တ င phía Nam
hse ယ mười hsei: thuốc
10
- Bảng chữ cái Miến Điện
ဂ ဃ င
ဂငယ ဃ င
/ka.-ʝi:/ /hka.-gwei:/ /ga.-nge/ /ga.-ʝi:/ /nga./
စ စ ည
စလ လမ စမဤ ည
/sa.-lon:/ /hsa.-lein/ /za.-gwe:/ /za.-mjin:- /nya./
zwe:/
ဋ ဌ ဍ ဎ ဏ
ဋသနလ င တ ဌ မဘ ဍရင ဎ ရမ တ ဏ
/ta.-təlin:-ʝei'/ /hta.-win:-be:/ /da.-yin-gau'/ /da.-yei-hmo'/ /na.-ʝi:/
တ ထ ဒ ဓ န
တ မပ ထ ငထ ဒ ထ ဓ အ နငယ
/ta.-wun:-bu/ /hta.-hsin-du:/ /da.-dwei:/ /da.-au'-chai'/ /na.-nge/
ပ ဖ ဗ ဘ မ
ပ စ ဖဥ ထပ ဗထ ဘ န မ
/pa.-zau'/ /hpa.-u:-hto'/ 3 /ba.-dəchai'/ 4 /ba.-gon:/ /ma./
ယ ရ လ သ
ယပ လ ရ လ သ
/ja.-pe'-le'/ /ya.-gau'/ /la./ /wa./ /tha./
ဟ ဠ အ
ဟ /ha./ ဠ အ /a./
/la.-ʝi:/
3
hoặc /hpa.-ou'-hto'/
4
hoặc / a.-ləchai'/
11
- Những ký hiệu nguyên âm
- /a/ yei:-cha. (dạng ngắn và dài) ရ
/i./ lon:-ʝi:-tin လ တင
/i/ lon:-ʝi:-tin-hsan-hka' လ တင န တ
/u./ təchaun:-ngin တစ င ငင
/u/ hnəchaun:-ngin (dạng ngắn và dài) စ င ငင
/ei/ thəwei-hto: သ ထ
/e:/5 nau'-pyi' န ပစ
- /၁:/5 thəwei-hto: yei:-cha. သ ထ ရ
- /၁/ thəwei-hto: yei:-cha. shei.-hto:
သ ထ ရ ရထ
- /au'/ thəwei-hto: yei:-cha. ka.-tha'
သ ထ ရ သတ
- င /aun/ thəwei-hto: yei:-cha. nga.-tha'
သ ထ ရ ငသတ
/o/ lon:-ʝi:-tin təchaun:-ngin
လ တင တစ င ငင
/ai'/ lon:-ʝi:-tin təchaun:-ngin ka.-tha'
လ တင တစ င ငင သတ
င /ain/ lon:-ʝi:-tin təchaun:-ngin nga.-tha'
လ တင တစ င ငင ငသတ
5
Hai nguyên âm này thuộc giọng mạnh không có dấu giọng.
12
- Những ký hiệu phụ âm khối đặc thù
ya.-pin. ယပင âm “y” ở giữa
ya.-yi' ရရစ âm “y” ở giữa
wa.-hswe: âm “w” ở giữa
ha.-hto: ဟထ chỉ sự bật hơi
ya.-pin. wa.-hswe: ယပင ký hiệu kết hợp
ya.-pin. ha.-hto: ယပင ဟထ ký hiệu kết hợp
ႊ wa.-hswe: ha.-hto: ဟထ ký hiệu kết hợp
ႈ ha.-hto: təchaun:-ngin ဟထ တစ င ငင
ký hiệu kết hợp
ha.-hto: hnəchaun:-ngin ဟထ စ င ငင
ký hiệu kết hợp
13
- Những dấu giọng và ký hiệu phụ âm cuối
: wəsa.-hnəlon:-bau' စ စလ ပ dấu giọng mạnh
. au'-ka.-myi' အ မစ chỉ giọng ngắn (dấu chấm
chỉ ưới)
' ətha' (nét “lưỡi h i”) အသတ chỉ phụ âm “n” cuối
nếu nó được đặt trên: င၊ ည၊ န hoặc မ ; chỉ âm tắc
cuối nếu đặt trên ၊ စ၊ တ၊ hoặc ပ
: shei.-hto: ရ ထ giống ətha' khi dùng với yei:-cha.
(- ). Nó không chỉ cho âm tiết đóng (clos sylla l )
n thei:-dhei:-tin သ သ တင chỉ một âm “n” cuối (ký
hiệu là dấu chấm chỉ trên)
Phép chấm câu
Miến ngữ chỉ sử dụng hai dấu chấm câu là một nét sổ ngắn: ၊
chức năng giống như dấu phẩy và hai nét sổ ngắn: ။ được sử
dụng như một dấu hiệu chấm hết một câu.
။ po-ma. ပဒမ (dấu hiệu chấm hết một câu)
၊ po-hti: ပဒထ (dấu phẩy)
14
- Bài 1
Cách chào hỏi
Những từ tố lịch sự
Những câu phủ định
Hậu tố …
15
- Bài 1 – သင န စ (၁) /thin-gan:-za (ti‟)/
I. Ngữ vựng - ဟ ရ /w၁:-ha-ra./
1. Danh từ
နမ jəma. tôi (người nữ nói)
န တ jən-d၁, jən၁ tôi (người nam nói)
ငဗ hkəmya: bạn (người nam nói)
ငဗ တ႔ hkəmya:-d၁. các bạn (người nam nói)
ရင shin bạn (người nữ nói)
ရငတ႔ shin-d၁. các bạn (người nữ nói)
သ thu hắn, anh ấy hoặc nó
ဒ၊ ဒ da, di (c i) này
အဒ ၊ အဒ e:-da, e:-di (cái) đó
ဟဟ ho-ha c i đằng kia
န မည na-me tên
ဟတ ho'-ke. được, vâng
မပ myei-bon bản đồ
စ အပ sa-o' sách
သတင စ thədin:-za tờ báo
န ရ na-yi đồng hồ; giờ
ဘ ပင b၁:-pin cây viết
တ hke:-dan bút chì
အတ ei' túi
16
- ဘ ba gì?
ဒ ဘ လ။ da-ba-le: Cái này là gì?
2. Động từ
န လညတယ na:-le-de hiểu “Tôi hiểu.”
န လညရလ ။ na:-le-ye.-la: “Bạn hiểu không?”
န မလညဘ ။ na:-məle-bu: “Tôi không hiểu.”
hk၁-de gọi, kêu
ရတယ ya.-de được, đạt được, có
ရပ တယ။ ya.-ba-de “Không sao.” “Được.”
ရမလ ။ ya.-məla: “Được không?”
စ တယ။ zei:-cho-de rẻ, không mắc
Những cách nói thông dụng khác
န င ရလ ။ nei-kaun:-ye.-la: “Bạn khỏ không?”
န င ပ တယ။ nei-kaun:-ba-de “Tôi khỏe.”
တ႔ရတ မ သ ပ တယ။ twei.-ya.-da wun:-tha-ba-de
“Hân hạnh gặp bạn.”
ရ န ။ hs၁:-ri:-n၁ “Xin lỗi nha.”
စမရဘ ။ kei'-sa.-məshi.- u: “Không có gì.”
တငပ တယ။ jei:-zu:-tin-ba-de “Xin cám ơn.”
ပ။ jei:-zu:-be: “C m ơn.”
ဒ ဘယလ သလ။ da be-lo hk၁-dhəle: “Cái này gọi sao?”
န မည ဘယလ သလ။ na-me be-lo hk၁-dhəle:
“Tên ạn l gì?”
17
- ဘယ လ လ။ be-lau'-le: “Bao nhiêu?”
ယမယ။ yu-me “Tôi sẽ lấy nó.”
(được nói khi mua cái gì đó)
ဒမ ပ ။ di-hma pai'-hsan “Tiền đây.”
(được nói khi trả tiền)
Từ tố
ပ -pa/ba từ tố thêm vào để tỏ ra lịch sự
တယ -te/de hậu động tố thời hiện tại/quá khứ
လ la: nghi vấn tố (… phải không?)
6
လ le: nghi vấn tố
န n၁: hậu cú tố dạng thông tục
(… nha nhé)
လည le: cũng
g၁: hậu danh tố, nhấn mạnh người
được nói đến (“Còn bạn?”)
လ lau' hậu danh tố có nghĩa khoảng,
chừng… v . Khoảng bao nhiêu ?
6
l một hậu từ tố kết hợp với những tiền từ tố ဘာ/ a/ hoặc
ဘယး/be/ để tạo ra một câu nghi vấn: gì? n o? đâu? ai? … ND
18
- II. Văn phạm - သဒၵ /thəda/
1. Cách chào hỏi
မဂလ ပ ။ min-gəla-ba, có nghĩa “điều ph c l nh” được sử
dụng như một lời chào trang trọng giữa những học sinh và
thầy cô giáo; nó cũng được ùng khi người Miến chào những
người nước ngoài; nhưng trong đời sống hằng ng y người Miến
không dùng cách chào này, mà thay vào đó những cách nói
kh c được sử dụng trong những tình huống khác nhau. Dưới
đây là những cách nói thông dụng nhất:
န င ရလ ။ nei-kaun:-ye.-la: Bạn khỏe không?
စ ပ ပလ ။ sa:-pi:-bi-la: Bạn ăn chưa?
ဘယ သ မလ။ be-thwa:-məle: Bạn sắp đi đâu vậy?
ဘယ ပနလ လ။ be-ga. pyan-la-le: Bạn đến từ đâu?
Thay vì ùng “Goo y - Tạm biệt.” người Miến dùng cách nói:
သ ပ thaw:-bi Tôi đi.
2. Dạng lịch sự của ရင shin/ ငဗ hkəmya:
Một từ đặc biệt được dùng để xưng hô trang trọng của bản
thân người nói đối với người nghe. Người nam dùng từ
hkəmya: ( ငဗ ) còn người nữ dùng từ shin (ရင). Ở phần
đàm thoại và câu có rất nhiều ví dụ dạng này.
19
- 3. Dạng lịch sự của từ tố ပ pa/ba
Một cách khác để thực hiện một lời phát biểu lịch sự hơn là
dùng kèm từ tố ပ “pa/ a” (được viết “pa” nhưng nói “ a”)
thường được đặt sau động từ. ví dụ:
န မလညဘ ။ na:-məle-bu: Tôi không hiểu.
Cũng có thể được viết: န မလညပ ဘ ။ na:-məle-ba-bu:
Từ tố ပ -pa/pa được ùng khi người nói tỏ ý lịch sự và
thường được dùng khi nói với những bậc đáng kính, chẳng hạn
với người lớn tuổi, vị sư, và thầy cô giáo.
4. Nghi vấn tố: လ la: và လ le:
Trong Miến ngữ, những câu hỏi thường có một nghi vấn tố
đặc biệt nằm ở cuối câu. Có hai nghi vấn tố kiểu này: la: (လ )
được dùng cho những câu hỏi “…phải không?” v l : (လ) được
dùng cho tất cả những câu hỏi khác.
စ ပ ပလ ။ sa:-pi:-bi-la: Bạn đã ăn chưa?
န မည ဘယလ သလ။ na-me be-lo hk၁-dhəle: Tên bạn là gì?
Thí dụ thứ hai cũng cho thấy một trường hợp âm câm
thường được thấy trong những câu hỏi. Trong những trường
hợp như thế, -te/de (တယ) không còn nữa chức năng hậu tố
và như thế được thay bởi từ tố có liên quan, từ tố “ hə” (သ)
sau đó được theo bởi nghi vấn tố ở vị trí cuối.
20
nguon tai.lieu . vn
