Ebook Thế giới một góc nhìn - Phần 2

PHẦN III. MỸ VÀ QUAN HỆ MỸ – NGA
Niềm lạc quan không hóa giải được mâu thuẫn và xung đột
Ngày 14-05-2008, Tổng thống Mỹ G.Bu-sơ cùng phu nhân lên đường bắt đầu chuyến thăm
Trung Đông. Trong vòng 6 ngày, Tổng thống G.Bu-sơ đã hoàn thành một chương trình ngoại
giao đồ sộ: tới thăm I-xra-en nhân kỷ niệm 60 năm ngày thành lập Nhà nước Do Thái, A-rập
Xê-út và Ai-cập; gặp mặt và hội đàm với Tổng thống Pa-le-xtin Ma-hơ-mut A-bat (Mahmud
Abass); Tổng thống I-rắc Gia-la Ta-la-ba-ni; Tổng thống Ap-ga-ni-xtan Ha-mit Ca-zai; và Thủ
tướng Li-băng Phu-át Xi-nhi-ô-ra. Họ là những người đứng đầu các quốc gia mà Tổng thống
G.Bu-sơ đang có ý định “dân chủ hoá” theo ý đồ chiến lược đề ra trong “Kế hoạch Trung Đông
Lớn” do ông đề xướng vào năm 2004.

Bối cảnh chuyến thăm không mấy sáng sủa
Chuyến thăm rất có thể là cuối cùng trên cương vị tổng thống của Tổng thống G.Bu-sơ đến
Trung Đông diễn ra trong bối cảnh tình hình ở khu vực này đang ở trạng thái khá phức tạp.
Trong vòng nhiều thập niên vừa qua, Trung Đông được coi là “khu vực lợi ích chủ yếu và được
ưu tiên” của Mỹ. Các chiến lược gia ở Mỹ liên tiếp đưa ra các sáng kiến nhằm ổn định tình hình
nhưng đều không mang lại kết quả. Sau hơn 5 năm tuyên bố “giành chiến thắng” trong cuộc
chiến tranh I-rắc, hiện Mỹ đang bị sa lầy ở quốc gia này, chưa tìm ra lối thoát, và “vấn đề I-rắc”
trở thành chủ đề tranh luận hàng đầu trong cuộc chạy đua vào Nhà Trắng đang diễn ra đầy
kịch tính ở Mỹ. Vấn đề hạt nhân I-ran chưa được giải quyết. Xung đột giữa Pa-le-xtin và I-xraen có nguy cơ bùng phát bất cứ lúc nào. Nhiều lò thuốc súng khác rất dễ được châm ngòi. Sắp
kết thúc hai nhiệm kỳ cầm quyền với biết bao trăn trở về “Trung Đông Lớn”, Tổng thống G.Busơ lại một lần nữa tuyên bố sẵn sàng thực hiện mọi nỗ lực có thể tìm ra hướng “hóa giải” cái
vòng luẩn quẩn này.
Trước khi Tổng thống G.Bu-sơ chuẩn bị lên đường sang Trung Đông, nhiều chuyên gia phân
tích chính trị quan tâm tới một vấn đề đang được nhiều người bàn luận: liệu những nỗ lực của
Mỹ sẽ đi tới đâu? Các chuyên gia nghiên cứu chính trị quốc tế am hiểu tình hình Trung Đông
thống nhất ở một nhận định rằng, chuyến thăm lần này của Tổng thống G.Bu-sơ sẽ không có
ảnh hưởng đáng kể đến tình hình ở khu vực này. Từ trước tới nay, chưa có một ai, kể cả Tổng
thống G.Bu-sơ, đưa ra được một giải pháp cho hàng loạt các vấn đề được coi là rất “nóng”
trong khu vực. Trong khi đó, thời điểm mà Tổng thống G.Bu-sơ lựa chọn để thực thi chuyến
công du này thật không mấy thích hợp.
Lý do chính thức của chuyến thăm lần này của Tổng thống Bu-sơ tới I-xra-en là dự lễ Kỷ
niệm 60 năm ngày thành lập Nhà nước Do Thái. Nhưng trong lúc này, đại diện của giới tinh
hoa chính trị ở Ten-a-víp không mấy vui vẻ. Thủ tướng I-xra-en, ông Ơ-hút Ôn-méc-tơ (Ehud
Olmert), đang bị cáo buộc dính líu vào các vụ tham nhũng. Các đối thủ của ông một mực khẳng
định, Thủ tướng Ơ-hút Ôn-méc-tơ đã nhận tiền bất hợp pháp của một số doanh nhân người
Mỹ. Nếu các lời cáo buộc đối với Thủ tướng Ơ-hút Ôn-méc-tơ được minh chứng thì I-xra-en sẽ
phải tổ chức chiến dịch vận động bầu cử mới và cuộc đối thoại giữa thế giới A-rập với I-xra-en
thông qua vai trò trung gian của Mỹ có thể sẽ bị đóng băng trong một thời gian dài nữa. Đến
lúc này, “cuộc đối thoại thế kỷ” đó vẫn chưa tạo ra được chuyển biến đáng kể nào. Ngoài ra, các
nước A-rập chưa thể dự đoán được chủ nhân Nhà Trắng sắp tới ở Mỹ sẽ có quan điểm thế nào
đối với vấn đề Pa-le-xtin.
Nhà Trắng cũng còn mất ăn mất ngủ trước hoạt động ngày càng gia tăng của các lực lượng
Hồi giáo cực đoan có xu hướng chống lại I-xra-en hiện đang hoạt động ở Dải Ga-da và ở Libăng. Đúng vào ngày Tổng thống Bu-sơ đặt chân đến I-xra-en, các chiến binh thuộc tổ chức Hamat (Hamas) đã mở các đợt pháo kích dữ dội vào một thành phố nằm ở phía Bắc I-xra-en.
Tổng thống Pa-le-xtin Ma-hơ-mut A-bat, người được Mỹ, I-xra-en hậu thuẫn và đặt nhiều hy
vọng, chỉ kiểm soát được một trong hai khu vực của người Pa-le-xtin là bờ Tây sông Gioocđăng (Jordan), còn Dải Ga-da đang thuộc về quyền kiểm soát hoàn toàn của các lực lượng Hồi
giáo cực đoan. Những lực lượng này lại hoàn toàn không muốn đàm phán với Mỹ cũng như với

I-xra-en.
Tại nước Li-băng láng giềng, lực lượng Héc-bô-la tạm thời kiểm soát phần chủ yếu trong thủ
đô Bây-rút, đang buộc Chính phủ phải nhượng bộ. Tình hình đang diễn ra ở Li-băng chứng tỏ ai
mới là người thực sự kiểm soát tình hình ở quốc gia này. Tuy nhiên, Tổng thống G.Bu-sơ làm ra
vẻ như không nhận thấy những khó khăn phức tạp đang diễn ra, và vẫn chủ trương tiếp tục tiến
trình đàm phán. Trong bài trả lời phỏng vấn báo “Bưu điện Giê-ru-xa-lem” (“Jerusalem Post”)
trước khi lên đường đi Trung Đông, Tổng thống G.Bu-sơ bày tỏ sự tin tưởng rằng, các cuộc đàm
phán với Tổng thống Pa-le-xtin “không sớm thì muộn sẽ đem lại kết quả”. Ông còn gọi Thủ
tướng I-xra-en, ông Ơ-hút Ôn-méc-tơ là “một người đàn ông chân thành”.

I-rắc vẫn là chủ đề chính
Trong chuyến thăm các nước Trung Đông lần này, Tổng thống G.Bu-sơ đặc biệt quan tâm
đến vẫn đề I-rắc. Về phương diện này, các cuộc đàm phán giữa Tổng thống G.Bu-sơ với Quốc
vương A-rập Xê-út, ông Áp-đu-la Áp-đun A-dít (Abdullah bin Abdul Aziz) và với Tổng thống Aicập, ông Hô-xni Mu-ba-rắc (Hosni Mubarack) sẽ có tầm quan trọng đặc biệt. Ngoài sự viện trợ
kinh tế, I-rắc đang rất cần sự ủng hộ về mặt chính trị từ phía các nước A-rập. Không còn úp mở
gì nữa, nhiều quốc gia Hồi giáo ở Trung Đông coi chính phủ hiện nay ở I-rắc là do Mỹ điều
khiển. Trong bối cảnh đó, Tổng thống G.Bu-sơ đang đề nghị người đứng đầu các chính phủ Arập Xê-út và Ai-cập khẩn trương thắt chặt quan hệ với I-rắc, bởi I-ran – quốc gia láng giềng với
I-rắc, đang xúc tiến các nỗ lực ngoại giao hướng tới I-rắc và các nước khác ở Trung Đông, nhằm
giành vị thế lãnh đạo trong thế giới Hồi giáo. Nhìn chung, các cuộc đàm phán giữa Tổng thống
Bu-sơ với nguyên thủ các nước A-rập không mấy dễ dàng, bởi lẽ uy tín của Mỹ trong thế giới
Hồi giáo đã bị tổn thương lớn. Hành động của Mỹ ở I-rắc có ảnh hưởng tiêu cực đối với quan hệ
giữa Mỹ với A-rập Xê-út – một thời từng đồng minh chiến lược của Mỹ ở Trung Đông.
Điều này khó có thể tạo điều kiện cho ông chủ Nhà Trắng đạt được tiến bộ trong việc giải
quyết một vấn đề nhức nhối nữa đối với Mỹ. Đó là giá dầu mỏ đang có nguy cơ tăng vọt. Sự
tăng giá dầu một phần quan trọng là do các nước OPEC không chịu tăng khối lượng khai thác
dầu, trong đó A-rập Xê-út là một trong những thành viên có vai trò then chốt của tổ chức này.

Kế hoạch “Trung Đông Lớn” trước nguy cơ phá sản
Tình hình khó khăn mà Mỹ đang lâm vào ở Trung Đông phần nhiều liên quan đến tiến trình
thực hiện kế hoạch “Trung Đông Lớn” do Tổng thống Bu-sơ đề xuất. Khái niệm “Trung Đông
Lớn” hoặc “Đại Trung Đông” được Tổng thống G.Bu-sơ và các chuyên gia nghiên cứu chính trị
ở Mỹ sử dụng để chuẩn bị các văn kiện cho Hội nghị G-8 họp ở Xi-xlan-đơ (Mỹ) năm 2004.
Thuật ngữ “Trung Đông Lớn “cũng được sử dụng khi soạn thảo một văn kiện quan trọng của
Mỹ mang tựa đề “Đề án đối với nước Mỹ trong thế kỷ mới”. Việc Tổng thống G.Bu-sơ sử dụng
khái niệm “Trung Đông Lớn” xuất phát từ Chiến lược toàn cầu của Mỹ đưa hai khu vực nhiều
dầu mỏ nhất thế giới là vùng vịnh Pếch-xich và Biển Ca-xpi vào chiến lược phát huy ảnh hưởng
của Mỹ. Trong Trung Đông Lớn có thêm các quốc gia thuộc khu vực Trung Á và khu vực Cáp-ca
như A-dếch-bai-dan, Ác-mê-ni-a, Gru-di-a và Bắc Phi. Trung Đông là khu vực đặc biệt nhạy cảm
về chiến lược, kinh tế, chính trị, văn hóa và tôn giáo.
Tình hình Trung Đông đang trở nên bất ổn hơn và đáng lo ngại hơn bao giờ hết. Nhiều cuộc
xung đột đã và đang diễn ra tại đây hoặc đang tiềm ẩn. Nguồn gốc xung đột rất đa dạng, xuất
phát từ sự tranh giành ảnh hướng của các nước lớn, trước hết là Mỹ; từ sự tranh giành tài
nguyên nước, dầu mỏ, khí đốt được thiên nhiên phân bố không đồng đều ở các nước trong khu
vực; do sự khác biệt về tôn giáo, sắc tộc và văn hoá v.v…
Hiện nay, ngoài nguy cơ xung đột do sự tranh chấp tài nguyên dầu mỏ, tại đây đang tiềm ẩn
cuộc xung đột mới liên quan đến nguy cơ thiếu nước ngọt. Theo số liệu của Tổ chức Y tế thế
giới, hiện nay hơn 2 tỉ người đang bị thiếu nước ngọt. Còn theo dự báo của Cục tình báo trung
ương Mỹ, đến năm 2015, sẽ có khoảng một nửa dân số trên hành tinh sinh sống ở các khu vực
thường xuyên thiếu nước ngọt. Vì thế, nước ngọt đang trở thành tài nguyên thiên nhiên quý
hiếm. Việc thiếu nước đang làm nảy sinh hàng loạt vấn đề kinh tế, xã hội và chính trị, có nguy
cơ gây mất ổn định trên thế giới và dẫn đến cuộc khủng hoảng toàn cầu. Theo Báo cáo “Xu
hướng toàn cầu 2015” (“Global Trends 2015”), sau 10 năm nữa, ở trung tâm châu Phi, số
người chết vì đói khát sẽ tăng lên 20%, thúc đẩy cư dân từ các nước nghèo đói di chuyển đến
các nước giàu có. Nạn thiếu nước ngọt có thể dẫn đến các cuộc chiến tranh đẫm máu ở Trung
Đông. Tại khu vực này đang xảy ra tình trạng thiếu nước ngọt trầm trọng. Trong 40 năm gần
đây, cư dân ở các khu vực Trung Đông và Bắc Phi đã phải giảm nhu cầu tiêu dùng nước xuống
còn 1.250 lít/1năm. Vấn đề nước đã làm căng thẳng thêm quan hệ vốn đã rất phức tạp giữa các
nước ở khu vực này. Cựu Tổng thư ký Liên hợp quốc B.Ga-li đã từng dự báo rằng, cuộc chiến
tranh tiếp theo ở Trung Đông sẽ là “cuộc chiến tranh vì nước ngọt”.
Để thực hiện “Kế hoạch Trung Đông Lớn”, Tổng thống G.Bu-sơ, một mặt, chủ trương trấn áp
các lực lượng chống Mỹ, mặt khác, ủng hộ các quốc gia và lực lượng sẵn sàng đi theo quỹ đạo
của Mỹ. Đây không phải là nhiệm vụ dễ dàng. Nhiều nỗ lực của các đời tổng thống Mỹ trước đây
đã không mấy kết quả. Lần này, dường như tất cả các vấn đề liên quan đến Trung Đông mà
Tổng thống G.Bu-sơ định giải quyết đều chưa đạt được tiến bộ đáng kể. Đi ngược lại các nỗ lực
ủng hộ của Mỹ, đến nay, I-xra-en vẫn chưa trở thành một quốc gia “an toàn”. Tại I-rắc, sau khi
lật đổ chế độ cầm quyền Xát-đam Hút-xen (Sadam Hussein), Mỹ và đồng minh đang đưa quốc
gia này chìm đắm trong tình cảnh hỗn loạn, “huynh đệ tương tàn”. Chính phủ của Tổng thống