Xem mẫu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi T p2 Ch u Trách Nhi m Đinh Ti n Hoàng Biên T p Nguy n Th Khuyên Hi u Đính Ph m Văn Hi p Thi t K Nhóm thi t k Ban D án Hà N i Tôi Yêu ® HDINVESTMENT.JSC Đ i L 1000 năm Thăng Long 2010 www.100hanoi.com 1 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Hà N i luôn là m t ñ a danh văn hóa, kinh t , chính tr c a c nư c. Tìm hi u các thông tin v kinh t , văn hóa, gi i trí….c a Hà N i luôn là m t nhu c u thi t y u c a nhi u t ng l p nhân dân. Bên c nh ñó, năm 2010 là năm quan tr ng, v i r t nhi u nh ng d p l k ni m l n, ñ c bi t là ñ i l 1000 năm Thăng Long. Đây là m t c t m c văn hóa, l ch s ñư c quan tâm c a c trong và ngoài nư c. Đó chính là lí do chúng tôi l a ch n ch ñ v Hà N i ñ ñ nh hư ng n i dung cho d án chu i website Hà N i. D án chu i website v Hà N i mang tên Hà N i Tôi Yêu ñư c công ty CP ĐT Hoàng Đ t tri n khai th c hi n t tháng 2 năm 2010. V i nh ng n l c, tâm huy t và tình yêu dành cho Hà N i, các thành viên ban d án ñã cho ra nh ng s n ph m văn hóa gây ñư c n tư ng v i ñ c gi yêu Hà N i. Đ i L 1000 năm Thăng Long ñang ñ n r t g n, d án cũng ñang ñi vào giai ño n g p rút hoàn thành ñ hòa chung không khí c a ngày Đ i L . D án là m t b c tranh t ng th , ñi t nh ng s ki n g n v i Đ i L , cũng như nh ng góc sâu trong tâm h n Hà N i, nh ng n p s ng, nh ng c m xúc c a ngư i Hà N i. Bên c nh vi c xây d ng và hoàn thi n chu i website v Hà N i, Ban d án còn cho ra m t nh ng n ph m v Hà N i. Chúng tôi ñã dành nhi u tâm huy t ñ xây d ng T sách Hà N i v i nh ng n ph m ñi n t ñư c t ng mi n phí cho quý b n ñ c. Chúng tôi hi v ng nh ng tâm huy t này s mang l i cho quý b n ñ c yêu Hà N i nh ng ñi u thú v . Tư li u chúng tôi s d ng ñ th c hi n nh ng n ph m này hoàn toàn ñư c sưu t m và biên t p t các ngu n trên Internet nên không tránh ñư c nh ng thi u sót. M t s tư li u do l y các ngu n th c p, nên chúng tôi không th trích d n ngu n ñ y ñ . Chúng tôi mong nh n ñư c s thông c m t các tác gi . Xin chân thành c m ơn và mong nh n ñư c nh ng góp ý t phía b n ñ c! Ban d án www.100hanoi.com 2 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com M cL c Thư Ng ...............................................................................................................................2 Ban d án ............................................................................................................................2 L h i hào khí Thăng Long - Hà N i 1000 năm ..................................................................4 L T t Hà N i.......................................................................................................................8 H i chùa Hương ................................................................................................................12 L rư c nư c ñ c ñáo c a ngư i Hà N i.........................................................................21 L h i ñ n Chúa xã C Nhu ............................................................................................23 H i chùa Trăm Gian và l ñánh c ngư i.........................................................................25 L h i làng Tri u Khúc.......................................................................................................30 L h i ñ c ñáo: Phong Chúa, rư c Vua............................................................................34 H i làng Yên N i................................................................................................................36 www.100hanoi.com 3 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com L h i hào khí Thăng Long - Hà N i 1000 năm Đúng vào d p ñón b ng công nh n di tích l ch s và ki n trúc ngh thu t c p Qu c gia, sáng nay t i Khu trung tâm Hoàng thành ñã di n ra l h i vinh danh hào khí Thăng Long - Hà N i 1000 năm. Đây là m t n i dung trong chương trình H i xuân Hoàng thành Thăng Long 2008 chào T t M u Tý. L h i tái hi n nh ng hình nh v th ñô Thăng Long xưa b t ñ u t quê hương Đình B ng (B c Ninh) v i hơn 200 ngư i rư c ki u và c hi u Lý Bát ñ v t h i trư c sân R ng ñi n Kính Thiên, khu di tích Hoàng Thành Thăng Long. L h i còn là d p ñ tư ng nh ñ c Thái t Tri u Lý ñã ban chi u d i ñô t Hoa Lư v Thăng Long, m ra n n văn hi n Thăng Long - Hà N i 1000 năm. Đoàn rư c b t ñ u t ñ n Đô, Đình B ng, T Sơn (B c Ninh) v khu di tích Hoàng Thành Thăng Long www.100hanoi.com 4 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com R ng, bi u tư ng c a ñ t Thăng Long ngàn năm văn hi n. Đoàn rư c ti n vào Th m R ng. L rư c ki u vua Lý Thái T . www.100hanoi.com 5 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Các ngh sĩ ñoàn ngh thu t Tu ng Đình B ng ñóng vai các v Vua t i l h i. L th p bái tiên t c a ban t ñ n Đô. www.100hanoi.com 6 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Các ñ i bi u thành ph Hà N i làm l dâng hương. L th chim k t thúc l h i. www.100hanoi.com 7 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com L T t Hà N i T t âm L ch là d p l t t l n nh t trong t t c các ngày l ti t truy n th ng c a ngư i Vi t. Đón t t là kéo theo m t lo t các nghi th c và ho t ñ ng chu n b cho nh ng ngày T t: tr ng nêu, gói bánh chưng, trang hoàng nhà c a, quét vôi cho các g c cây, th m chí còn v thành nh ng hình cung n trong ngõ nhà ñ phòng ñu i ma trong ñêm tr t ch... Dân ta có câu: Th t m dưa hành câu ñ i ñ Nêu cao pháo n bánh chưng xanh. Mu i dưa hành và gói bánh chưng là công vi c b t bu c ph i chu n b cho ngày t t. V n là món ăn truy n th ng c a ngư i dân Vi t Nam dưa hành không ch là món ăn ngon, mà còn có tác d ng ñi u ti t tiêu hoá. Bánh chưng là s n ph m c a văn hoá m th c nông nghi p, nó nh c nh chúng ta nh v c i ngu n th a Hùng Vương d ng nư c và câu chuy n c m ñ ng v t m lòng hi u nghĩa c a chàng trai Lang Liêu. Vì th , trong ngày t t dân ta không bao gi quên gói bánh chưng ñ cúng t tiên, t t m lòng không quên c i r c a con dân nư c Vi t. Nêu v n ñư c coi là “cây vũ tr ”, tr ng nêu trong ngày t t có ý nghĩa l y dương khí c a vũ tr truy n to xu ng lòng ñ t âm, nh m xua tan cái l nh c a mùa ñông còn sót l i và làm cho âm dương giao hoà, v n v t sinh sôi phát tri n. T t ñ n rõ nh t và s m nh t v n là các ch . H ng năm c vào kho ng t ngày 23 - 27 tháng Ch p thì ch nào cũng g i là Ch T t, còn phiên 28, 29 g i là phiên áp t t. www.100hanoi.com 8 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Nh ng ngày này h t th y m i ngư i ñ u ñi mua s m, m i m t hàng ph c v cho t t ñ u ñem bán. T hoa qu , qu n áo, tơ l a, ñ trang s c, tranh treo t t ñ n vàng hương, ñ th ... cho ñ n các lo i lương th c, th c ph m v i s lư ng nhi u g p b i và cũng h t s c ña d ng phong phú hơn h n ngày thư ng. Ngư i ta ñi ch t t nhi u khi không ch ñ mua s m, mà còn ñi chơi ch , ñ thư ng th c ch , ng m hàng hoá ch . Do ñó, ch t t bao gi cũng r t ñông. Dân gian có câu: vui như ch t t, ñông như ch t t, ñ p như ch t t và cũng ñ t như ch t t! T t ñư c tính t ngày 23 tháng Ch p - ngày Táo quân lên ch u tr i. Nhà nhà ñ u ph i s a l ti n ông Táo lên tr i. Ông Táo g m ba v (2 nam, 1 n ) còn g i là “ông ñ u rau”, “ông b p núc” hay còn g i m t cách tôn kính hơn là “Vua B p”, ho c “Táo Công” hay “Táo Quân’. Dân ta v n g i t t là “ông Công”. "Đ t có Th Công, sông có Hà Bá". Như v y Th công là th n trông coi m i vi c trong vùng ñ t c a t ng gia ñình, ñư c suy tôn là “ñ nh t gia chi ch ”. Đó là v th n không ch ñ nh ño t may r i, phúc ho mà còn ngăn c m ma qu nơi khác t i, gi bình yên cho nhân gia. Trong tâm th c ngư i dân c ñ n ngày 23 tháng Ch p Táo quân l i lên tr i ñ báo cáo v i thiên ñình v tình hình gia ch . Do v y c ñ n ngày này, nhà nhà ñ u s m mũ, áo m i ñ “hoá” cho Táo quân và t ng thêm b ba cá chép còn s ng. Cá này sau khi cúng l ñem phóng sinh sông h v i ni m tin cá s hoá r ng ñ ñưa Táo lên ch u tr i. Đ n ngày 30 tháng Ch p, Táo l i tr v tr n gian b t ñ u công vi c c a năm m i mà T t Nguyên Đán là ngày m ñ u linh thiêng và long tr ng. T t Nguyên Đán là g i theo âm Hán Vi t. “Nguyên” là b t ñ u, “Đán” là bu i s m mai, vì th T t Nguyên Đán là t t m ñ u cho m t năm m i. www.100hanoi.com 9 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Dân ta g i là t t c . T t C là t t c a cư dân nông nghi p. Xưa kia, khi qua m t chu trình s n xu t - t c là m t vòng tr ng c y, thì ñây chính là th i ñi m m ñ u m t vòng quay m i c a vũ tr sau b n mùa chu chuy n. Đó là lý do ñ ngư i nông thôn, nông nghi p l y ñó làm m c cho ho t ñ ng s n xu t- ngh ngơi c a mình, vì th m i có l h i xuân - thu nh kỳ, ñi u ñó lý gi i t i sao ch trong d p T t C , toàn th c ng ñ ng m i c u chúc nhau toàn di n: c u “Phong ñăng hoà c c” v i nông dân; “M mang trăm ngh ” v i th th công; “Đ ñ t hi n vinh” v i nho sinh, giáo sĩ; “M t v n b n l i” v i thương nhân... và c ñà y “Bách niên giai lão” v i ngư i già; “Hay ăn chóng l n” v i tr nh ; “H nh phúc vuông tròn” v i l a ñôi; “Có con” v i ngư i hi m mu n; “Kho m nh” v i ngư i ñau y u; và v i m i ngư i bình thư ng thì s c kho và bình yên! Cũng vào d p này ñ o lý làm ngư i ñư c nh c l i ñ in sâu trong m i quan h nhi u chi u tr n v n gi a cháu con v i ông bà, gi a trò và th y, gi a b nh nhân v i th y thu c gi a v ch ng v i anh em b n bè thân quy n. Và như v y, phong t c này cũng chính là s th hi n m t l i s ng chu ñáo, m t l i ng x văn minh và tràn ñ y lòng nhân ái. T t C ñư c ch n vào ñúng th i kh c 2 năm cũ m i g p nhau và ly bi t. Giao th a chính là ñi m h i t và phân ly y. Đó là th i ñi m thiêng liêng nh t c a m t năm, ñúng vào lúc chuy n ñ i t mùa ñông băng giá khô c n - bi u tư ng c a hu di t ch t chóc sang mùa xuân m áp ñâm ch i n y l c - bi u tư ng c a s s ng ti n tri n sinh sôi. Vì th , ñúng lúc giao th a, ngư i xưa có nhi u hành ñ ng tư ng trưng ñ ư c v ng l i chúc thành hi n th c: Đoàn tr nh hát “súc s c súc s ” chúc m ng m i gia ñình; t c “g i g o”; l “gi l a qua ñêm Giao th a - gi s s ng t năm cũ sang năm m i”; l “Tr m t - chém ch ” ñ truy n võ công cho trai ñinh c a các dòng h trong làng; "b cành hái l c - rư c s s ng m i vào cho gia ñình"... T t là ñ i m i, nên trong nh ng ngày t t ngư i ta thư ng ti n hành nh ng hành ñ ng mang tính bi u trưng, m ñ u cho m i vi c trong năm m i tăng ti n, khá gi t t ñ p hơn năm cũ. B ng hành vi riêng l hay nghi th c t p th t ng ngành, t ng ngh , t ng gi i cũng m ñ u m t hành ñ ng sao cho chu ñáo và t t ñ p, hoàn ch nh và ñ ng b : L ñ ng th (Khai canh) cho nhà nông (xưa trong th i phong ki n cũng có riêng m t kho nh ñ t trong kinh thành ñ dành cho nhà vua làm l “t ch ñi n”); L khai bút (vi t câu văn, làm bài thơ ñ u tiên c a th y ñ nho); Ngư i làm r ng có l khai sơn (l m c a r ng). Dân chài lư i có l c u ngư - ñi ki m m cá ñ u tiên l y may; Quan l i có l khai n. Ngh th công có l khai nghi p... T t c nh ng l ñó g i là l khai xuân, l m ñ u ho t ñ ng c a t ng ngành ñ u mùa xuân ñ c u may m n cho c năm. www.100hanoi.com 10 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Tóm l i, trong d p T t C , con ngư i s ng trong l th c tôn nghiêm cùng ñ o ñ c c ng ñ ng, r i ngay sau ñó l i chan hoà vào các cu c vui chơi, các h i thi tài ñ gi i to và quên ñi m i n i nh c nh n c a cu c s ng ñ i thư ng năm cũ. Đ ng th i v a c u mong t tiên và các v th n linh âm phù ñ con cháu bư c vào năm m i t t ñ p, may m n hơn nhi u l n năm ngoái. Do ñó dù là l hay h i trong d p T t C cũng ñ u là nh ng m t c, nó b c l lòng nhân ái v i ñ ng lo i, cùng ñ o lý u ng nư c nh ngu n ñư c khơi d y v i tinh th n c ng ñ ng sâu s c, có tác d ng như m i dây liên k t b n v ng gi a m i gia ñình và k cương xã h i. www.100hanoi.com 11 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com H i chùa Hương Ngư i Vi t Nam, m y ai l i không bi t t i h i chùa Hương. Phan Huy Chú m t h c gi l i l c ñ u th k XIX t ng ñánh giá h i chùa Hương là h i vui b c nh t cõi tr i Nam H i chùa di n ra trên ñ a bàn xã Hương Sơn, trong ñ a ph n huy n M Đ c, TP Hà N i, Xã g m sáu thôn (Tiên Mai, Phú Yên, H i Xá, Đ c Khê, Y n Vĩ, H Đo n). Đ u th k XIX, các thôn này thu c t ng Phù Lưu thư ng, huy n Hoài An, tr n Sơn Nam thư ng(1). Hương Sơn nay là xã l n nh t c a huy n M Đ c, dân s ch ng 1,2 v n ngư i, di n tích kho ng 30km2, chi u dài 6km, b r ng 5km, n m ven b sông Đáy, có dãy núi ñá vôi Hương Tích nh p nhô, nh ng dòng su i ch y men chân núi, nh ng cánh ñ ng màu m m r ng trông ra châu th . C nh thiên nhiên y th t như ca dao ñ a phương miêu t : M t vùng non nư c bao la R ng ñây l c qu c hay là Đào Nguyên Hương sơn là ch n non tiên B ng lai mà th y mi n nhân gian Hàng năm, khách th p phương (trong ñó có r t nhi u ñoàn khách qu c t ) tr y h i v qu n th di tích Hương Sơn t i hàng ch c v n ngư i (2). Nh ng hôm cao ñi m khách v h i t i v n ngư i. Đi u ñó, ph n ánh s c hút c a h i chùa ñ n như ng nào. www.100hanoi.com 12 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com H i tr i dài trên ba tuy n: + Tuy n Hương Tích (tuy n chính) + Tuy n Tuy t Sơn + Tuy n Long Vân 1. H i chùa Hương, l h i dài nh t nư c Ngày xưa, các c nói h i chùa t m và t ñóng. Thư ng là sau t t Thư ng Nguyên (r m tháng giêng) khách ñã ñông ñúc v h i ñ n kho ng r m tháng ba thì vãn khách. Ngày nay, h i chùa m s m hơn, Ban t ch c h i l y ngày m ng sáu tháng giêng ñ khai h i. Ngày này v n là ngày l khai sơn (l m c a r ng) c a ngư i làng Y n Vĩ và Phú Yên. L m c a r ng c a làng Y n Vĩ t ch c ñ n Ngũ Nh c, xưa, ñ n th sơn th n (ông H ), m t tín ngư ng linh v t. Sau ñó có s hòa tr n v i nhân th n ñ ra ñ i v th n tên là Hùng Lang con ông Hùng An m t v tư ng th i Hùng Vương có công d p gi c Ân tr b o cho nư c (3). Còn làng Phú Yên làm l m c a r ng ñ n H cũng th sơn th n. L khai sơn v n là nghi l nông nghi p c a ngư i Vi t c t th n núi, t chúa sơn lâm mong trong năm làm ăn g p nhi u may m n, mưa gió thu n hòa, con ngư i an khang tráng ki n, không b thú d ăn th t. Nay l này còn sót l i m t s vùng ngư i Mư ng. Đ i v i cư dân ñ ng b ng, l khai sơn không còn n a mà có l h cây nêu (m ng b y tháng giêng) ch m d t m t tu n vui t t ñ b t tay vào mùa làm ăn m i. Mâm l c a làng Y n Vĩ dâng sơn th n ph i có m t m t l n c o s ch ñ s ng, còn làng Phú Yên là con chó thui, ch nh ng khi không ki m ñư c chó thì thay b ng khúc c l n, ñ y là nh ng th sơn th n hay ăn. Sau nh ng nghi th c cúng t , làng Y n Vĩ c m t c ông (v ch ng ăn thu n hòa, ñã t ng sinh con ñ cái mau ăn chóng l n) bư c vào r ng c m dao ch t ñ t m t cành cây, vài s i dây leo; làng Phú Yên cũng c m t c ông ñ p lão, có kinh nghi m làm r ng, dùng dao ch t ñ t m t cành cây r ng. Sau l khai sơn, dân chúng hai thôn m i chính th c ñi r ng. Ngày nay, nghi th c m c a r ng hàm ch a ý nghĩa m i, ñ ng nghĩa v i m c a chùa. Do bi n ñ ng v ñ a lý nên ñ n Trình c a chùa Hương, xưa là ñình c a làng Đ c Khê, g n con sông Đáy, nay chuy n vào ñ n Ngũ Nh c c a thôn Y n Vĩ (nơi di n ra l m c a r ng) và có tên g i m i là ñ n Trình. Ngày m ng sáu tháng giêng là l khai h i; khách du l ch, các tín ñ r t ñông. Ngày h i có l dâng hương tư ng nh v tư ng c a vua Hùng do nhà ch c trách ñ a phương ñ m nhi m. Hôm y, dân Y n Vĩ t ch c múa r ng sân ñ n Trình, bơi thuy n múa r ng trên dòng su i Y n. www.100hanoi.com 13 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Sau l m c a chùa du khách tr y h i trên ba tuy n ñó ñông d n, mà cao ñi m nh t là ngày 18 tháng hai âm l ch. Tương truy n là ngày khánh ñ n Đ c Quan Th Âm, nghĩa là ngày sinh c a bà Chúa Ba chùa Hương. H i c ñông vui t p n p ñ n tháng ba. Khi cái n ng ñ u hè oi b c thì cái thú leo núi ch ng còn h p d n du khách n a, h i vãn d n. C theo ti n trình y thì h i chùa Hương di n ra su t ba tháng xuân, h t quí ñ u c a vòng luân h i Xuân - H - Thu - Đông c a tr i ñ t. Nói th , g i là khép h i chùa, ch l chùa, du l ch th ng c nh Hương Sơn thì ñâu ñã h t. M ng m t, hôm r m và các ngày ch nh t nh ng tháng sau ñó, khách v n thư ng lui t i v i ñ t danh th ng Hương Sơn. 2. Qu n th Hương Sơn, m t ñ i kỳ quan c a ñ t nư c Trư c h t ph i ghi nh n chùa Hương là m t danh th ng n i ti ng. T o hóa khéo bày ñ t vùng này nh ng dãy núi ñá g gh bên c nh s m m m i c a các dòng su i. Màu s c xám ñanh, già d n, dãi d u c a ñá trơ ra bên màu xanh non tơ c a cây lá. Qu n th núi non t o ra nh ng dáng hình kỳ thú. Dáng núi t a hai con r ng ñá tranh hòn Ng c c cánh ñ ng Đ c Khê. Núi n i trên cánh ñ ng nư c g n ñ n Trình t o thành hình b n con v t (r ng, sư t , rùa, phư ng) linh thiêng trong tâm th c ngư i Vi t. L i có núi ông Sư và Vãi, núi Mâm Xôi, núi Con Gà. Tuy n Tuy t Sơn có dãy núi như chi c thuy n r ng, như ñ u sư t . S h p d n c a Hương Sơn không ch b ngoài, mà còn bên trong. Đó là v ñ p sâu l ng, giàu tri t lý dân gian c a các hang ñ ng. www.100hanoi.com 14 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Du khách ñ n chùa Hương có cái thú ng i thuy n chiêm ngư ng b u tr i, c nh b t, khoái c m nhìn sông ng m núi như th y m t góc c a non sông ñ t nư c v a thơ, v a th c thu g n trong t m m t và cũng o huy n như l c vào cõi b ng lai tiên c nh. Sau ñ y là thú vui trèo núi, th t dân dã trong tay cây g y l i, c theo con ñư ng núi l m t m hoa d i, lây lan thơm g i mùi hoài c , l l m m t dáng cây, tho ng nghe ti ng chim r ng, u ng m t bát chè lão mai, ăn m t qu mơ ñ c s n c a Hương Sơn, th t như ng mình ñang thoát th c ñ t n hư ng ñ n viên mãn cái ñ p c a thiên nhiên ñ t nư c, ñ thêm yêu cu c ñ i. Hang ñ ng Hương Sơn là y u t c u thành quan tr ng ñ qu n th Hương Sơn tr thành danh th ng n i ti ng. Đây là m t hình th c b t ngu n t th i kỳ t i c c a loài ngư i, d n d n hình th c này h i nh p v i tôn giáo thích ng ñ bi n thành m t mi n thánh ñ a. Hi n nay c ngư i Kinh và ngư i mi n núi cũng còn s d ng nhi u hang làm chùa - như nhi u chùa Mư ng, r i chùa Bà Đen (Tây Ninh), chùa Non Nư c (Đà N ng)... C ba tuy n du l ch (Hương Tích, Long Vân, Tuy t Sơn) ñ u khai thác các v trí ñ ng ñá ñ thu hút khách. Ven su i có hang Sơn Th y H u Tình, hang Long Vân, hang Cá. Trên núi có hang H ng Sơn, hang Sũng Sàm, hang Trú Quân, có ñ ng Tiên, ñ ng Tuy t Sơn, ñ ng Hương Tích. Hương Sơn thư ng chùa ñi li n v i hang, hay g i ñúng tên là chùa hang (chùa trong hang) như chùa Tuy t Sơn, chùa Cá, chùa Cây Kh , chùa Hinh B ng, chùa Tiên, chùa Gi i Oan... Trong t t c các hang ñ ng, n i b t hơn c là ñ ng Hương Tích và ñ ng Tuy t Sơn. Đ ng Hương Tích ñã to l i r ng. Ngư i xưa coi ñ ng Hương Tích là mi ng con r ng. Theo quan ni m dân gian, ñã ñi chùa Hương mà chưa t i ñ ng Hương Tích coi như chưa t i chùa Hương. www.100hanoi.com 15 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Du khách ñ n Hương Tích l ng ngư i chiêm ngư ng nh ng nhũ ñá - nh ng tác ph m tuy t m mà t o hóa ph i th m l ng hàng tri u năm b i hoàn m i thành kh i, thành hình l lùng ñ n th . B i v y vào năm Canh D n (1770) Tĩnh Đô vương Tr nh Sâm, ngư i có tài văn chương tu n thú qua vùng Hương Sơn, ñ thơ ñ ng chùa Tiên, sau lên thăm ñ ng Hương Tích ñã ñ t bút cho kh c năm ch : "Nam thiên ñ nh t ñ ng" (ñ ng ñ p nh t tr i Nam). Đi u ñó, ch ng t không ph i ngày hôm nay mà cách ñây hơn hai th k non nư c Hương Sơn ñã n i ti ng. Sau ñ ng Hương Tích là ñ ng Tuy t Sơn. Đ ng này Phan Huy Chú ñã t ng gi i thi u trong sách L ch tri u hi n chương lo i chí: "Tuy t Sơn huy n Hoài An, có nhi u l p núi cao, trong núi có ñ ng r t ñ p. Trong ñ ng có nhũ ñá nh xu ng, trùng tr p hi n ra, coi như v y r ng. Trên ng n núi có tư ng ph t b ng ñá, l i có nh ng cây thông m c t ng hàng, coi như m t dãy tán. C nh trí xanh t t, âm u". Ch nhũ ñá như r ng ñư c ñ t tên là ñ ng Ng c Long. Chúa Tr nh Sâm ñã thăm thú nơi này, c m tác hai bài thơ (m t Hán, m t Nôm) t c ñ c a ñ ng. Chùa Tuy t ñư c xác l p vào năm Giáp Tu t (1694) do bà Qu n phu nhân Hoàng Ng c Hương b ti n ra tu ch nh. Bia Chính Hòa năm 24 (1703) chùa Tuy t có ghi v vi c này (1) Không ph i ng u nhiên các b c tao nhân m c khách c a nhi u th i ñã tìm ñ n Hương Sơn và ñ l i nhi u bài thơ hay, l ng sâu trong trái tim b n ñ c, s ng mãi v i th i gian, góp ti ng nói ñưa Hương Sơn tr thành danh th ng không c a m t vùng mà c a c nư c (2). Cũng không ph i ng u nhiên, ca dao - tâm tư tình c m c a ngư i lao ñ ng - ñư c sưu t m Hương Sơn, l i dành nhi u câu ca ng i v ñ p c a Hương Sơn như th (3). Do ñó, tuy du khách ñ n chùa Hương có nhi u m c ñích khác nhau nhưng m c ñích tích c c nh t là ñ n chùa Hương ñ ng nghĩa ñ n v i cái thi n, cái ñ p, ph n ánh s khao khát c a con ngư i hư ng t i ư c v ng t hoàn thi n b n thân mình. Y u t này t o nên s c thái văn hóa du l ch c a h i chùa Hương. 3. Trong tâm th c c a ngư i Vi t, Hương Sơn là cõi Ph t N u ch là c nh ñ p không thôi, thi u bàn tay con ngư i t o d ng và bi t t i thì ý nghĩa c a c nh ñ p y cũng có ph n h n ch . Tìm ra ñ ng Hương Tích, d ng th o am Thiên Trù là do ba v hòa thư ng, th i vua Lê Thánh Tông (1442-1497) (4) k ti p gây d ng. Sau ñó vào n a cu i th k XVII th i Lê Trung Hưng, hòa thư ng Tr n Đ o Viên Quang Chân nhân ñã ch n hưng cõi Ph t Hương Sơn (5). Cho ñ n ñ u th k XX, toàn khu th ng c nh Hương Sơn ñã m c d y trên m t trăm nóc chùa, trong ñó có nh ng ngôi chùa ñư c xây d ng có qui mô l n, ngh thu t tinh x o, như chùa Tam B o, ñ n nhà t Thiên Trù thành tòa ñi n Ph t tráng l . www.100hanoi.com 16 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com K t ñó t i nay, công vi c ki n t o chùa có lúc hưng, lúc th nh nhưng chùa Hương không b lãng quên trong tâm trí nhân dân. Đi u này ph n ánh vai trò c a ñ o Ph t trong vi c gây d ng, phát tri n Hương Sơn thành m t ñ i kỳ quan c a ñ t nư c. Ngu n tư li u th hai ñáng chú ý là Ph t tho i. Theo cu n Nam H i Quán Th Âm (1) m t truy n nôm ra ñ i vào kho ng th k XVIII - XIX thì chùa Hương là nơi lưu d u tu hành c a công chúa Di u Thi n con vua Di u Trang Vương nư c Hưng Lâm. Dân gian quen g i công chúa Di u Thi n là Bà Chúa Ba. Bà tu hành chín năm ñ ng Hương Tích ñ c ñ o tr thành Đ c Quán Th Âm b tát, sau tr v di t tr cái ác, ñáp hi u cha m , ph ñ chúng sinh. Ph t tho i truy n mi ng còn phong phú hơn. Các c bô lão làng Phú Yên (làng qu n lý tuy n Tuy t Sơn) thì k : Khi mãnh h cõng Bà Chúa Ba ñ n núi Hương Sơn, ban ñ u bà tu hành chùa H a Quang, nay là n n ñình làng Phú Yên, sau ñó bà lên núi ñ tĩnh tâm, tu hành ñ ng Tuy t Sơn. ít lâu sau, bà ngư c hư ng B c tu ñ ng Hương Tích. Ph t tho i do các c làng Y n Vĩ k cho bi t: khi Ng c Hoàng sai th n linh hóa h ñ n c u bà Di u Thi n (vì quy t chí tu hành, không tuân theo l i cha, nên b vua cha sai lính gi t), mãnh h cõng bà vào núi Hương Sơn. Ch bà xu ng ñ u tiên là hang Thánh M u, còn g i là am Ph t Tích, tương truy n trong hang còn d u m t bàn chân bà in trên ñá. Am Ph t Tích (d u tích nhà Ph t) có tên t ñó. ñ y bà sang m t vũng nư c trong hang bên c nh t m g i r a n i oan c b i tr n. Ch ñó sau thành chùa Gi i Oan, có gi ng Gi i Oan (g i là Thiên Nhiên Thanh Trì). Trư c c a hang có dòng su i g i là su i Gi i Oan. Ngư i xưa quan ni m ai oan c ñi u gì, thành kính ñ n nơi ñây l Ph t, u ng nư c gi ng Gi i Oan coi như ñã gi i ñư c n i u n khúc trong lòng. V y là trong tâm th c c a nhân dân ñ u cho r ng bà Chúa Ba ñã tu hành ñ c ñ o núi r ng Hương Sơn. Câu chuy n v bà Chúa Ba là câu chuy n nhà Ph t sáng tác d a trên các kinh ñi n ñ o Ph t. Nam H i Quán Th Âm b tát là bi u tư ng ñ p ñ c a s chân tu gi ñ o c u ñ i, tr thành hình tư ng g n gũi, thân thương, c m thông sâu s c n i b t h nh c a con ngư i và dân chúng. Ngu n Ph t tho i trên ñư c dân gian hóa ñ m ñà màu s c ñ a phương nên có nhi u chi ti t sinh ñ ng, c th hóa v s nghi p tu hành c a bà Chúa Ba. Ngư i xưa ñã ñ l i tư ng bà Nam H i Quán Th Âm b tát hi n ñ t trên b th Ph t ñ ng Hương Tích. Theo bài ký: "Linh quang vô c c linh nghiêm b o tư ng ký" kh c ñá ñ ng Hương Tích thì t trư c ñ ng ñã có m t tòa tư ng Ph t b ng ñ ng, ñ n năm Bính Ng (2) g p n n binh h a, các khí v t b ng ñ ng ñây ñ u m t. www.100hanoi.com 17 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com T i năm Quí S u (1793) ñ u niên hi u C nh Th nh tri u Tây Sơn dân chúng m Ph t thành Thăng Long ñã quyên góp ti n c a t c tư ng Quan Âm b ng ñá và kính c n rư c vào ñ ng. Văn bia vi t vào năm Gia Long th năm (1806). Đây là pho tư ng khá ñ p, nét ch m r n r i mà thanh thoát. Hình tư ng Ph t Bà g n gũi v i ngư i lao ñ ng. Bà ng i tư th m t chân co, m t chân buông, tay c m viên ng c minh châu, m t khép h , gương m t ñôn h u như ñang thi n ñ nh. Ngoài ra, tuy n Hương Tích còn có năm pho tư ng b ng ñá tr ng ñ t trong ñ ng chùa Tiên. Theo văn bia núi Tiên thì tư ng ñư c làm vào năm Đinh Mùi (1907), th hi n c nh xum v y c a gia ñình bà chúa Ba sau bao năm gian nan, ñau kh . Bà chúa Ba ng i gi a; phía sau là b , m ; phía trư c là hai ch . Ch c Di u Thanh cư i con sư t xanh, ch hai Di u Âm cư i con voi tr ng. D a vào Ph t tho i bà chúa Ba, nh ng ngư i th Ki n Khê (Hà Nam) ñã t o nên nh ng tác ph m ngh thu t trên. Do v y, ñ n v i Hương Sơn là cu c hành hương vào nơi tu hành c a bà chúa Ba. Vào Hương Sơn là vào cõi Ph t nên ph i x s theo cách ng x c a các tín ñ ñ o Ph t. Ngư i ñi k l i, g p nhau chào h i, câu c a mi ng là Nam Mô A di ñà Ph t. Trong cách nói dân gian, ngư i ta b o ñi chùa Hương, ít ai nói ñi du l ch Hương Sơn. Đ o Ph t ñã ng m vào lòng ngư i, kh ng ñ nh v trí Hương Sơn mà h qu là ñư c tri n khai trong m t không gian ba tuy n, v i h th ng chùa chi n, tư ng ñài có nhà sư tr trì, làm công vi c truy n ñ o và hành l , d n t i các sinh ho t cũng mang ñ m phong cách nhà Ph t. Ngư i Vi t ph n nhi u theo ñ o Ph t thì vi c hàng năm ñông ngư i ñi h i cũng là ñi u d hi u, t o nên s c thái m t mùa h i chùa (h i tôn giáo) ñ t Hương Sơn. 4. Dung n p nhi u y u t tín ngư ng ñáp ng lòng mong m i c a cư dân Vi t Văn hóa dân gian th hi n nh ng n i dung dân t c. Tư tư ng c a m t t c ngư i có th tìm th y qua n n văn hóa ñó. N u như m t làng Vi t, tam giáo Nho, Ph t, Đ o ñ ng hành phát tri n thì Hương Sơn, ñ o Nho bi u hi n tư tư ng c a giai c p th ng tr th i phong ki n mà c t lõi là tam cương, ngũ thư ng không tìm ñư c ch ñ ng. Đ t h i Hương Sơn không d gì ch p nh n tính gia trư ng, tr ng nam khinh n , s phân chia ñ ng c p c a Nho giáo, nên v ng b t văn ch th Kh ng T . Đ o giáo ngo i lai mà bi u hi n c a nó là th Ng c Hoàng, Nam Tào, B c Đ u, Thái Thư ng Lão Quân cũng không ñư c chu ng như m t s nơi khác. Như bà chúa thơ nôm H Xuân Hương ñã c m tác "Ngư i quen cõi Ph t chen chân x c, K l b u tiên m i m t dòm", b i có c nh, có ngư i có không khí h i nên ai cũng thích thú cu c chơi núi c a mình. www.100hanoi.com 18 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com Cu c leo núi y t o ra trong con ngư i tâm lý kỳ v ng, mu n vươn lên ñ n cái ñ nh c a cái ñ p (nơi y là hang ñ ng). Và, s kỳ v ng cái ñ p h n s làm con ngư i thêm ph n s ng khoái tin yêu cu c ñ i này. 5. Ngày h i c a các chi u hát chèo, hát văn: Hương Sơn là ñ t Ph t. Ph n nhi u ngư i ñi chiêm ngư ng thiên nhiên và l Ph t thư ng ưa phong thái tĩnh nên nh ng gì thái quá ñ u b t c p. Vì th , h i chùa nh n nh p mà không náo nhi t. Thông thư ng các tín ñ ñ o Ph t vào chùa Hương ñi thành ñoàn. Sau l Ph t, các vãi thư ng m t nơi và nhóm d y hình th c sinh ho t vui là hát chèo ñò. Hát chèo ñò ñư c th c hi n b t c ch nào, ñông vui hơn c là sân chùa, sân nhà t . Các vãi có gi ng hay ñ ng d y làm ñ ng tác như chèo ñò và hát nh ng ño n văn trên sáu dư i tám liên quan ñ n tích nhà Ph t g i là k h nh. Các vãi già nghe hát, ch p tay thành kính và xư ng l i l i con hát như th th c hát - hò. Đây là m t sinh ho t r t ñư c các vãi hâm m . Khi y, nh ng ñoàn tín ñ theo tín ngư ng Tam Ph , T Ph ñ n l các Thánh M u các ñ n, ñi n th , như ñi n trư c chùa Gi i Oan, ñi n Cô g n ñ ng Tuy t Sơn, ñ n M c Võng th bà Chúa Thư ng Ngàn... nh ng nơi này thư ng có h u bóng kèm theo múa. R i hát văn. Th y cung văn hát có tr ng ch u, b nh c c ñàn, sáo, nh , h dân t c ph tr . L i hát văn nhi u ch khó hi u nhưng nh p ñi u hát l i luy n láy, g i c m, ăn nh p v i nh c c dân t c. Tín ngư ng Tam Ph , T Ph và các l th c kèm theo là m t v n ñ lý thú ñang ñư c gi i nghiên c u văn hóa dân gian quan tâm lu n gi i. www.100hanoi.com 19 Haø Noäi Toâi Yeâu
- Leã Hoäi Haø Noäi www.100hanoi.com 6. Đi h i chùa Hương chiêm ngư ng nh ng di s n văn hóa ñ c s c: Hương Sơn không ch h p d n du khách v ñ p thiên t o, nơi ñây còn gi l i d u tích văn hóa c a nhi u giai ño n l ch s . Đó là nh ng s n ph m vô giá k t tinh tài năng trí tu , tâm tư tình c m c a nhân dân lao ñ ng, ph n ánh tư tư ng c a các th i ñ i. Cho t i hôm nay không k nh ng t ng văn hóa ( c, ñá, xương thú) c a ngư i nguyên th y phát hi n hang Sũng Sàm (tuy n Long Vân) có niên ñ i trên m t v n năm (1) mang truy n th ng ñá cu i, g ch n i văn hóa Hòa Bình và văn hóa B c Sơn (2) thì c v t ghi niên ñ i s m nh t Hương Sơn là qu chuông ñ ng có tên là "B o Đài Hương Tích Sơn h ng chung" (3). Chuông cao 1m24, ñư ng kính ñáy 0,63m, thân chuông có sáu vú l i chia ra b n góc, hai góc ñ i x ng, m i góc hai vú. Xung quanh m i vú là nh ng ch m tròn t o nên s khác bi t so v i chuông cùng th i. Niên ñ i ghi trên chuông là th i h u Lê. D a vào tên t , ñ a ch nh ng ngư i cúng ti n ch m kh c trên chuông ñư c bi t th i y danh th ng chùa Hương ñã lan t a kh p x B c Kỳ nên nhi u n i cung, phó tư ng, ñ ñ c, qu n phu nhân... và các tín thí ñ ng quê ñã góp công c a ñúc nên chi c chuông này. Đây là qu chuông khá ñ p hi n treo trong ñ ng Hương Tích có niên ñ i C nh Hưng 27 t c năm 1766. Đáng lưu ý là qu chuông ñúc th i Tây Sơn niên hi u C nh Th nh nh niên (1793) trư c treo trong ñ ng Hương Tích, nay treo nhà t chùa Thiên Trù. Văn kh c trên chuông cho bi t công lao c a nhà sư t H i Viên ñã ñi ph khuy t th p phương ñúc nên qu chuông này. Chuông cao 1m02, ñư ng kính ñáy là 0,56m. Thân chuông có g chia làm b n múi. B n góc n i b n vú chuông, xung quanh vú là h t tròn trông như hình bông cúc. Chuông chùa như khí c t linh khí núi sông và phát ti ng ngân vang v ng như nh ng ñ t mưa th m nhu n vào chúng sinh. Ngoài giá tr c a tư ng Ph t như ñã nói ph n trên thì chùa Hương c v t b ng ñá khá nhi u. Đi n hình là bia ñá. Lo t bia d t, bia tr (t tr , l c tr ...), bia ma nhai (bia mài kh c trên vách ñá) theo th ng k sơ b có kho ng 60 ñơn v (4). Trong ñó bia có niên ñ i s m nh t là bia Thiên Trù t bi ký hi n d ng nhà bia trên ñư ng t b n Thiên Trù vào chùa. Bia có niên ñ i Chính Hòa th b y (1686). Nh bia này ngư i ñ i sau bi t ñư c th i y hòa thư ng Viên Quang "m t lòng thanh khi t, tinh thông tam b o, trong tu s a ñ ng báu Hương Tích, ngoài m Ph t c nh Thiên Trù". Đây là t m bia ñá l n, di m bia ñư c ngư i ngh sĩ ch m ñ o công phu, các nét ch m bay bư m mà kh e kho n ñưa ñư c hơi th c a cu c s ng dân dã lên m t bia qua hình tư ng các con v t như voi, cua, trâu, v t... r t có giá tr ph n ánh tư tư ng c a ñương th i. www.100hanoi.com 20 Haø Noäi Toâi Yeâu
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học