Xem mẫu
- TÔN GIÁO - TÍN NGƯỠNG ĐỨC TIN CÔNG GIÁO QUA HỆ THỐNG CÂU ĐỐI TẠI NHÀ THỜ HÀ HỒI ĐỖ TRẦN PHƯƠNG Tóm tắt Đức tin Công giáo đóng vai trò quan trọng, chi phối thế giới quan, nhân sinh quan của cộng đồng người theo Công giáo. Với người Công giáo, nhà thờ là một trong những nơi mà giáo dân được thực hành và suy niệm về đức tin của mình một cách sâu sắc. Qua khảo sát hệ thống nhà thờ Công giáo tại Hà Nội, chúng tôi nhận thấy duy chỉ tại nhà thờ Hà Hồi có một hệ thống câu đối được chạm khắc rất tinh xảo với nội dung thể hiện rõ nét đức tin Công giáo. Đây không chỉ là cách chuyển tải niềm tin rất đặc biệt, mà còn cho thấy sự hội nhập giữa Công giáo và văn hóa Việt Nam. Từ khóa: Đức tin, Công giáo, câu đối, nhà thờ Hà Hồi Abstract Catholic faith plays an important role and governs the worldview, the outlook of life of the Catholic community. For Catholics, the church is one of the places where people can practice and meditate on their faith deeply. Through a survey of the Catholic Church system in Hanoi, we have found out that Ha Hoi has a very sophisticated carved parallel sentences system with the content that clearly shows the Catholic faith. This is not only a way to convey special beliefs, but also shows the integration between Catholicism and Vietnamese culture. Keywords: Faith, catholicism, parallel sentences, Ha Hoi church 1. Đôi nét về đức tin Công giáo và nhà thờ Giáo lý Công giáo căn bản (Basic Catholic Hà Hồi Doctrine) cũng đã khẳng định về vai trò của đức tin: “Với đức tin, chúng ta lãnh nhận năng 1.1. Đức tin Công giáo lực tin Chúa và tin tất cả những gì Người đã mạc C ông đồng Vatican II1 định nghĩa đức khải qua Chúa Kitô và Giáo hội. Đức tin giúp tin là “Một nhân đức siêu nhiên, nhờ chúng ta thấy Thiên Chúa là Đấng vô cùng tốt đó cùng với ơn soi sáng và giúp đỡ của lành và chân thật. Đức tin cũng giúp chúng ta Chúa mà ta tin thật những điều Chúa đã mạc phó thác bản thân mình cho Chúa trọn vẹn. khải2 không phải vì lý trí tự nhiên đã nhận ra sự Không có đức tin, chúng ta không bao giờ có thể thật nội tại của sự vật, nhưng vì uy thế của chính tin Chúa hoặc tin những gì người mạc khải. Vì Thiên Chúa mạc khải là Đấng không thể lầm lẫn thế, đức tin rất cần thiết để được ơn cứu độ; đức cũng không thể lừa dối ai” (1, tr.8). Trong Công tin làm cho chúng ta nên công chính và thánh giáo, có những chân lý có thể nhận thức được thiện trước mặt Thiên Chúa” (4, tr.235). bằng khoa học nhưng cũng có những chân Nội dung cơ bản của đức tin Công giáo đề lý chỉ có thể nhận thức được qua đức tin. Đức cập đến những “mầu nhiệm”3 dưới đây: tin giúp tín đồ có thể chấp nhận vô điều kiện - Mầu nhiệm liên quan đến sự tạo dựng vũ trụ; những tín điều mà lý trí không thể giải thích được. Chính vì lẽ đó, nếu thiếu một đức tin - Mầu nhiệm liên quan đến công trình cứu vững chắc, trọn vẹn, các tín đồ không thể cảm chuộc loài người của Chúa Giêsu Kitô thông nghiệm được những giá trị thánh thiêng của qua cái chết và sự sống lại của Ngài; Công giáo và vì thế không thể được ơn cứu độ - Mầu nhiệm liên quan đến sự phó thác của Thiên Chúa. trọn vẹn của dân Chúa vào Ngài; Số 26 - Tháng 12 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 51
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU - Mầu nhiệm liên quan đến tình yêu của Thiên Chúa, đến sự đối thoại của con người với Thiên Chúa. 1.2. Nhà thờ Hà Hồi Giáo xứ Hà Hồi thuộc xã Hà Hồi, huyện Thường Tín, là một giáo xứ cổ trong Tổng Giáo phận Hà Nội, có nhà thờ được xây dựng cách đây trên một trăm năm. Nhà thờ giáo xứ Hà Hồi được xây dựng năm 1903 với phong cách kiến trúc Á - Âu, mang đậm những dấu ấn kiến trúc truyền thống Việt Nam (3). Với bề dày lịch sử như vậy, nhà thờ giáo xứ Hà Hồi chứa đựng những giá trị về kiến trúc, mỹ thuật và đặc biệt là sự hội nhập giữa Công giáo và văn hóa truyền thống Việt Nam. Thứ nhất, về giá trị kiến trúc, khác với những nhà thờ trong Tổng Giáo phận với những nét đặc trưng của kiến trúc nhà thờ phương Tây như Gothic, Roman, nhà thờ giáo xứ Hà Hồi mang một phong cách có sự kết hợp giữa kiến trúc phương Đông với kiến trúc phương Tây. Điều này được thể hiện bên trong nhà thờ qua Ảnh 1. Nhà thờ Hà Hồi (Nguồn: Tác giả) những kết cấu cột gỗ với bốn hàng cột gỗ lim, những kết cấu kẻ truyền, vì chồng rường - giá chiêng mang đậm dấu ấn của kiến trúc cổ Việt thờ trở nên trang nghiêm, tôn kính hơn nhưng Nam. Tuy nhiên, ở ngoài nhìn vào lại mang cũng rất gần gũi với giáo dân. đặc trưng của kiến trúc phương Tây với tháp Thứ ba, từ phong cách kiến trúc đến các tác chuông nhọn, cao vút, mặt tiền trang trí như phẩm mỹ thuật trong nhà thờ Hà Hồi đã phản nhà thờ phương Tây. Đó là cái hay, cái tinh tế ánh quá trình hội nhập giữa Công giáo và văn trong sự kết hợp phong cách kiến trúc phương hóa Việt Nam. Phong cách kiến trúc Á - Âu Tây với kiến trúc phương Đông. thực chất là sự kết hợp giữa kiến trúc của một Thứ hai, ngoài giá trị về kiến trúc, nhà thờ ngôi đình với tháp chuông Tây. Nhìn tổng thể Hà Hồi còn mang giá trị về mỹ thuật với những không gian nhà thờ Hà Hồi với mặt bằng kiến hoa văn, họa tiết được chạm khắc rất tinh trúc “nội công ngoại quốc”, ở giữa là nhà thờ, xảo trên gian cung thánh4 và trên những câu hai bên là dãy nhà hành lang giống như ở đình đối. Trên gian cung thánh, gỗ được sử dụng làng, cuối nhà thờ có hai hồ nước với đường đi để chạm khắc các hoa văn, họa tiết với hình ở giữa là sự biểu hiện của tư tưởng phong thủy ảnh cây nho, cây lúa, diễn tả Bí tích Thánh thể phương Đông: thế “tụ thủy” (tụ linh, tụ phúc). trong Công giáo; hình ảnh hoa hồng, chữ “M” Bên trong nhà thờ là sự hòa nhập phong cách kiến trúc cổ Việt Nam với những cấu kiện kiến và vương miện nói lên những đặc sủng của trúc bằng gỗ mang phong cách phương Đông. Đức Maria, hay một số biểu tượng khác như: chữ “LHS”, “XP”,… mang đậm những dấu ấn về Sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc đình chùa đức tin Công giáo. Các câu đối chữ Hán được phương Đông và kiến trúc phương Tây khiến chạm khắc tinh xảo, hàm chứa một ý nghĩa sâu cho nhà thờ Hà Hồi trở thành một công trình sắc về đức tin Công giáo. Những tác phẩm mỹ độc đáo trong các nhà thờ Công giáo của Tổng thuật đó làm cho không gian bên trong nhà Giáo phận Hà Nội. 52 Số 26 - Tháng 12 - 2018
- TÔN GIÁO - TÍN NGƯỠNG Ảnh 2. Hệ thống câu đối trong nhà thờ Hà Hồi (Nguồn: Tác giả) 2. Nội dung giáo lý Công giáo trong hệ Dịch nghĩa: thống câu đối tại nhà thờ Hà Hồi 1a: Sáng láng thay Chúa Ba Ngôi, vô hình, Trong nhà thờ Hà Hồi hiện nay còn lưu lại 9 vô tượng, vô thủy, vô chung, ở trên chín tầng câu đối, có từ thời xây dựng nhà thờ, được sắp trời, là chân Chúa; xếp theo thứ tự từ vị trí gần gian cung thánh ra đến phía ngoài cửa nhà thờ. Trong bài viết này, 1b: Cao cả thay Tam vị nhất thể, toàn tri, với mỗi câu đối, chúng tôi sẽ trình bày theo 4 toàn năng, toàn thiện, toàn mỹ, tạo nên vạn phần: Nguyên văn chữ Hán, phiên âm, dịch nghĩa vật, đại quyền hành. và nội dung giáo lý Công giáo trong câu đối. Nội dung giáo lý: 2.1. Câu đối thứ nhất Câu đối thứ nhất đã diễn tả ngắn gọn, súc Nguyên văn: tích về mầu nhiệm Chúa Ba Ngôi. Theo Sách 1a: 煌煌位三, 無形, 無像,無始, 無終, 髙御, Giáo lý của Giáo hội Công giáo câu 234: “Mầu 九重, 真主宰 nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi là mầu nhiệm trọng tâm của đức tin và đời sống Kitô hữu. Ðây là 1b: 巍巍體一, 全知, 全能, 全善, 全美, 造成 mầu nhiệm về đời sống nội tại của Thiên Chúa, 萬物, 大權衡 cội nguồn phát sinh mọi mầu nhiệm khác của Phiên âm: đức tin và là ánh sáng chiếu soi các mầu nhiệm 1a: Hoàng hoàng vị tam, vô hình, vô tượng, ấy. Ðây là giáo huấn căn bản nhất và trọng yếu vô thủy, vô chung, cao ngự cửu trùng, chân nhất theo “phẩm trật các chân lý đức tin” (5, chủ tể; tr.104). 1b: Nguy nguy thể nhất, toàn tri, toàn năng, Theo niềm tin Công giáo, Thiên Chúa chỉ toàn thiện, toàn mỹ, tạo thành vạn vật, đại có một, nhưng Ngài có ba ngôi: Chúa Cha, quyền hành. Chúa Con và Chúa Thánh Thần. Cả Ba Ngôi Số 26 - Tháng 12 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 53
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Thiên Chúa khác biệt nhưng không tách biệt Nội dung câu đối thứ hai nói về việc mở khỏi nhau. Khác biệt vì Ba Ngôi không phải là rộng nước Chúa hay nói cách khác là công một Thiên Chúa có ba khuôn mặt khác nhau cuộc truyền giáo. Sắc lệnh về hoạt động truyền tùy lúc, nhưng là ba Đấng với những cương vị giáo của Công đồng Vatican II quan niệm rằng khác nhau (Cha, Con, Thánh Thần) và những truyền giáo là công cuộc đặc biệt, trong đó các phận vụ khác nhau (Chúa Cha tạo dựng, Chúa nhà rao giảng Tin mừng đã được Giáo hội sai Con cứu độ và Chúa Thánh Thần thánh hoá). đi khắp thế gian thực hiện nhiệm vụ rao giảng Cả Ba Ngôi khác biệt nhau vì có những đặc Tin mừng và vun trồng Giáo hội nơi các dân tính riêng, nhưng không phải là ba Chúa, vì tộc. Theo nội dung câu đối, kể từ khi Công giáo ra đời, trải qua 19 thế kỷ, công cuộc truyền cả ba cùng chung một sự sống, một bản chất giáo luôn được coi trọng và đẩy mạnh làm thần linh và có quyền năng ngang nhau. Thiên cho Công giáo được truyền bá khắp thế giới Chúa là thần linh, không có hình tướng (“vô (“Nam, Bắc, Đông, Tây”). Truyền giáo không chỉ hình, vô tượng”), có từ trước muôn đời và hằng là nhiệm vụ của riêng các giáo sĩ mà là nhiệm hữu (“vô thủy, vô chung”). Thiên Chúa là cội vụ chung của tất cả những người Công giáo, vì nguồn và là cùng đích của lịch sử nhân loại và vậy câu đối ở nhà thờ Hà Hồi đề cập đến công toàn thế giới. cuộc truyền giáo với hàm ý nhắc nhở các tín 2.2. Câu đối thứ hai hữu phải luôn ý thức về trách nhiệm và bổn phận truyền giáo của mình. Nguyên văn: 2.3. Câu đối thứ ba 2a: 曰教之千九百馀年, 南, 北, 東, 西 無思 不服 Nguyên văn: 2b: 得門者一百十三兆, 亞, 歐, 非, 美有極 3a: 知有主不知身, 一片丹心, 忠義, 炳彪天日 咸歸 3b:可奪帥焉可志, 千秋勤節, 棄勢, 壓例皇王 Phiên âm: Phiên âm: 2a: Viết giáo chi thiên cửu bách dư niên, 3a: Tri hữu Chủ bất tri thân, nhất phiến đan Nam, Bắc, Đông, Tây vô tư bất phục; tâm, trung nghĩa, bỉnh bưu thiên nhật; 2b: Đắc môn giả nhất bách thập tam triệu, 3b: Khả đoạt soái yên khả đoạt chí, thiên Á, Âu, Phi, Mỹ hữu cực hàm quy. thu cần tiết, khí thế, áp lệ Hoàng Vương. Dịch nghĩa: Dịch nghĩa: 2a: Truyền giáo hơn một nghìn chín trăm 3a: Chỉ biết đến Chúa không màng đến năm, Nam, Bắc, Đông, Tây không đâu là không thân mình, một tấm lòng son, trung nghĩa sáng như mặt trời; phục; 3b: Có thể đoạt tướng chăng, đoạt được chí, 2b: Theo đạo được một trăm ba mươi triệu, ngàn năm cần tiết, khí thế áp đảo cả Hoàng Châu Á, Âu, Phi, Mỹ đều hết mực nương nhờ. Vương. Nội dung giáo lý: Nội dung giáo lý: Theo Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, Theo Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, câu 75: “Toàn bộ mạc khải của Thiên Chúa tối câu 1016: “Khi chết, hồn lìa khỏi xác, nhưng khi cao được hoàn tất nơi Chúa Kitô. Sau khi thực con người sống lại, Thiên Chúa sẽ trả lại sự sống hiện và công bố Tin mừng đã được các ngôn bất diệt cho thân xác đã được biến đổi, bằng sứ tiên báo, Chúa Kitô ra lệnh cho các tông đồ cách tái hợp xác với hồn. Nhờ Đức Kitô đã phục rao giảng Tin mừng ấy cho mọi người như là sinh và sống mãi muôn đời, tất cả chúng ta sẽ nguồn mạch của toàn bộ chân lý cứu độ và của sống lại vào ngày sau hết.” (5, tr.1016). Chính vì mọi quy luật luân lý, đồng thời ban phát cho thế, người Công giáo chấp nhận hy sinh mạng họ những hồng ân của Thiên Chúa” (5, tr.53). sống để bảo vệ niềm tin của mình. 54 Số 26 - Tháng 12 - 2018
- TÔN GIÁO - TÍN NGƯỠNG Nội dung câu đối thứ ba ca ngợi đức tin, tả sứ mạng của Người. Bởi vì “chỉ một mình nhân đức và sự hy sinh anh dũng vì đức tin Thiên Chúa mới có quyền tha tội”, cho nên của các Thánh tử đạo. Trong lịch sử Công giáo chính Thiên Chúa trong Đức Giêsu là Chúa Con tại Việt Nam, ước tính có đến hàng trăm ngàn Vĩnh Cửu làm người” sẽ cứu dân mình khỏi tội”. người đã tử vì đạo để làm chứng cho đức tin Như thế, trong Đức Giêsu, Thiên Chúa quy tụ Kitô giáo. Trong số đó có 117 vị đã được Giáo tất cả lịch sử cứu độ nhân loại” (5, tr.169). hội phong Thánh và 01 vị (Anrê Phú Yên) được Trong số 9 câu đối trong nhà thờ Hà Hồi, có phong là Chân phước. Trong niềm tin của người hai câu (câu 4 và câu 6) nói về Chúa Giêsu, về Công giáo, các Thánh tử đạo Việt Nam là những cuộc sống của Ngài nơi dương thế cũng như chứng nhân minh chứng một tình yêu nồng sự cứu chuộc của Ngài đối với con người. Nội cháy, sự trung tín bền vững và lòng tin son sắt dung này chúng tôi sẽ trình bày khi phân tích đối với Chúa Kitô. “Chỉ biết đến Chúa, không câu đối thứ sáu. màng đến thân mình”, các ngài đã vui lòng chấp nhận mọi gian nan, thử thách, mọi mất 2.5. Câu đối thứ năm mát, thiệt thòi, kể cả cái chết đau đớn, tủi nhục. Nguyên văn: Vì vậy, các Thánh tử đạo là những tấm gương anh dũng (“khí thế áp đảo cả Hoàng Vương”) về 5a: 如冰清, 如玉潔, 原粱不污, 自生民以來, đức tin để giáo dân học hỏi và sống noi gương 未之有也 các ngài trong cuộc sống hàng ngày. 5b: 其道尊, 其德盛, 芳名遠播集羣聖之大, 2.4. Câu đối thứ 4 蔑以加焉 Nguyên văn: Phiên âm: 4a: 卅載處塵寰, 仁之至, 義之盡, 如日月之 5a: Như băng thanh, như ngọc khiết, 照臨, 皜皜, 乎可上已 nguyên lương bất ô, tự sinh dân dĩ lai, vị chi hữu dã; 4b: 三年施奥法, 死使生, 疾使瘳妙乾坤之 造化, 簜簜乎, 無能名焉 5b: Kỳ đạo tôn, kỳ đức thịnh, phương danh viễn bá tập quần thánh chi đại, miệt dĩ gia yên. Phiên âm: Dịch nghĩa: 4a: Tạp tải xứ trần hoàn, nhân chi trí, nghĩa tri tận, như nhật nguyệt chi chiếu lâm, hạo hạo 5a: Như băng thanh, như ngọc khiết, vô (cảo cảo), hồ bất khả thượng dĩ. nhiễm nguyên tội, từ khi có nhân loại đến nay, chưa có ai được như Đức Mẹ. 4b: Tam niên thi áo pháp, tử sử sinh, tật sử sưu, diệu càn khôn chi tạo hoá, đãng đãng hồ, 5b: Lòng đạo cao, phúc đức dày, danh thơm vô năng danh yên. lan xa, các thánh không ai sánh bằng. Dịch nghĩa: Nội dung giáo lý: 4a: Ba mươi năm Chúa sống cõi trần gian, Theo Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, chí nhân, tận nghĩa như vầng nhật nguyệt câu 508: “Trong dòng dõi bà Eva, Thiên Chúa sáng soi, còn cái gì có thể hơn được. đã chọn Đức Trinh Nữ Maria làm Mẹ của Con Ngài. “Mẹ đầy ơn phúc”, là “hoa trái tuyệt vời 4b: Ba năm truyền giảng phép màu nhiệm, nhất của công trình cứu chuộc”. Ngay từ giây làm cho người chết sống lại, người bệnh hóa phút đầu tiên khi tượng thai, Mẹ đã được hoàn lành, Ngài là Đấng sáng tạo ra vũ trụ, sao có toàn gìn giữ khỏi tỳ ố nguyên tội và suốt cả thể định danh được ngài. đời, Mẹ vẫn luôn tinh tuyền không phạm tội Nội dung giáo lý: riêng nào” (5, tr.197-198). Theo Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, Nội dung câu đối thứ năm nói về Đức Maria câu 430: “Trong tiếng Hipri, danh thánh “Giêsu” - mẹ của Chúa Giêsu. Trong quan niệm của có nghĩa là “Thiên Chúa Cứu Độ”. Khi truyền người Công giáo, Đức Maria có những danh tin, thiên thần Gaprien gọi tên Người là Giêsu; xưng khác nhau như: Đức Mẹ, Mẹ Thiên Chúa, danh xưng này vừa diễn tả căn tính, vừa diễn Mẹ Giáo hội, Mẹ vô nhiễm nguyên tội, Mẹ sầu Số 26 - Tháng 12 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 55
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU bi, Mẹ hằng cứu giúp, Mẹ mân côi, Nữ vương Nội dung câu đối thứ tư cho thấy, Chúa Thiên đàng, Trinh nữ rất thánh,... Nội dung câu Giêsu đã sinh ra làm người và sống dưới trần đối thứ 5 cho thấy, Đức Maria là một phụ nữ gian 33 năm, trong đó 3 năm cuối đời Ngài trong trắng “như băng thanh, như ngọc khiết”, đi giảng đạo. Khi hiện thân là một con người, không mắc tội do tổ tông truyền lại (“vô nhiễm sống dưới cõi trần gian, Chúa Giêsu là một nguyên tội”). Lòng đạo hạnh, phúc đức và người “chí nhân, tận nghĩa”, đạo hạnh sáng “danh thơm” của Đức Maria không chỉ vượt trội soi “như vầng nhật nguyệt”. Sau thời gian dài loài người mà kể cả các thánh cũng không ai sống âm thầm tại Nadaret (thuộc Israel ngày sánh bằng. Thiên Chúa đã ban cho Đức Maria nay), Chúa Giêsu rời gia đình, đi rao giảng Tin 4 đặc ân, được Giáo hội Công giáo coi là 4 tín mừng và thực hiện ơn cứu độ. Trong suốt 3 điều: Mẹ Thiên Chúa, đồng trinh trọn đời, vô năm giảng đạo, bằng nhiều “phép lạ”, Ngài đã nhiễm nguyên tội, lên trời cả hồn và xác. cứu chữa những người đau khổ, làm cho người 2.6. Câu đối thứ sáu chết sống lại, chữa lành bệnh nhân,… Nguyên văn: Câu đối thứ sáu cho thấy, vì yêu thương nhân loại, Chúa Giê su đã “xả thân để cứu đời” 6a: 居髙而聽卑, 善者惟福, 惡者惟刑, 亙古 và thông qua cái chết của mình, Ngài đã hiến 無其範 thịt và máu mình để làm thức ăn nuôi sống linh 6b: 捨身以救世, 肉爲之食, 血爲之飲, 兆姓 hồn loài người. Theo Kinh Thánh, trong bữa ăn 咸賴有生 tối cuối cùng với các môn đề trước khi bị bắt, “Đức Giêsu cầm lấy bánh, dâng lời chúc tụng, Phiên âm: rồi bẻ ra, trao cho các môn đệ mà nói: Anh em 6a: Cư cao nhi thính ti, thiện giả duy phúc, hãy cầm lấy mà ăn, đây là mình Thầy. Rồi Người ác giả duy hình, hằng cổ vô vi kỳ phạm; cầm lấy chén, dâng lời tạ ơn, trao cho các môn đệ và nói: Tất cả anh em hãy uống chén này, 6b: Xả thân dĩ cứu thế, nhục vi chi thực, vì đây là máu Thầy, máu Giao Ước, đổ ra cho huyết vi chi ẩm, triệu tính hàm lại hữu sinh. muôn được người được tha tội.” (Mt 26, 26-28). Dịch nghĩa: Người Công giáo coi sự kiện này chính là việc Chúa Giêsu lập ra Bí tích Thánh Thể, tức Bí tích 6a: Ngự ở trên cao mà nghe thấu dưới thấp, Mình và Máu Chúa. Ngày nay, Công giáo vẫn người lành được phúc, người ác chịu phạt, thường xuyên cử hành Bí tích Thánh Thể thông muôn đời không bỏ sót; qua các thánh lễ hàng ngày. Người Công giáo 6b: Xả thân để cứu đời, thịt trở thành thức coi việc tham dự thánh lễ và ăn bánh thánh ăn, máu thành thức uống, triệu người dựa vào (gọi là “rước lễ”) chính là được rước chính mình đó để sống. (thịt) và máu Chúa Giêsu để nuôi linh hồn. 2.7. Câu đối thứ bảy Nội dung giáo lý: Nguyên văn: Theo Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, câu 621: “Đức Giêsu tự hiến để cứu độ chúng 7a: 道之原夲於天, 十戒森嚴, 率土是荑是訓 ta. Người cho thấy ý nghĩa và thể hiện trước sự 7b: 德之脩在乎己一心敬謹, 還生乃聖乃神 tự hiến này trong bữa Tiệc Thánh: “Đây là mình Thầy, hiến tế vì anh em” (5, tr.241). Phiên âm: Câu đối thứ tư và thứ sáu nói đến quyền 7a: Đạo chi nguyên bản ư thiên, thập giới năng và phúc lành của Thiên Chúa nhưng đều sâm nghiêm, suất thổ thị di, thị huấn; nhấn mạnh đến Chúa Giêsu. Những nội dung 7b: Đức chi tu tại hồ kỷ nhất tâm kính cẩn, khác của giáo lý Công giáo được thể hiện chỉ hoàn sinh nãi thánh, nãi thần. trong một câu đối, riêng nội dung giáo lý về Chúa Giêsu được chuyển tải trong hai câu đối Dịch nghĩa: thứ tư và thứ sáu. Điều đó cho thấy sự coi trọng 7a: Gốc của đạo là ở trời, mười điều răn của giáo dân Hà Hồi nói riêng, người Công giáo hợp lòng người, là trong tính người, là lời giáo nói chung đối với Chúa Giêsu. huấn. 56 Số 26 - Tháng 12 - 2018
- TÔN GIÁO - TÍN NGƯỠNG 7b: Đức tu tại lòng ta, một lòng kính cẩn, Nội dung giáo lý: đời sau là thánh là thần. Theo Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, Nội dung giáo lý: câu 673: “Từ khi Đức Kitô lên trời, ngày quang Theo Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, lâm vinh hiển của Người luôn gần kề, mặc dù câu 62: “Sau thời các tổ phụ, Thiên Chúa lập chúng ta “không biết thời giờ và kỳ hạn Chúa Israel làm dân của Người khi giải thoát họ khỏi Cha đã toàn quyền sắp đặt”. Cho dù ngày ách nô lệ Ai Cập. Người ký kết Giao Ước Xinai quang lâm và “những thử thách cuối cùng phải với dân và ban cho họ lề luật qua ông Mose, để xảy ra trước đó” còn được Thiên Chúa “cầm giữ” họ nhìn nhận và phụng sự Người như vị Thiên lại, ngày quang lâm vẫn có thể xảy ra bất cứ lúc Chúa duy nhất hằng sống và chân thật, người nào” (5, tr.261-262). Cha quan phòng và vị Thẩm Phán công minh, Câu đối thứ tám nói về việc phán xét của và để họ mong đợi Vị Cứu Tinh đã được Thiên Thiên Chúa. Công giáo quan niệm có hai loại Chúa hứa” (5, tr.49). phán xét là phán xét riêng và phán xét chung Câu đối thứ bảy nói về một nội dung quan hay còn gọi là phán xét cuối cùng. Trong ngày trọng hàng đầu trong giáo lý Công giáo, đó là phán xét cuối cùng, Chúa Giêsu sẽ trở lại thế Mười điều răn. Theo Kinh Thánh, Mười điều răn gian (quang lâm). Khi ấy, tất cả mọi người, là những lời giáo huấn do chính Thiên Chúa không phân chia giàu nghèo hay địa vị, từ khắc trên bia đá và trao cho con người để răn người dân bình thường đến “Hoàng Vương dạy họ biết kính sợ Thiên Chúa và sống “hợp đế bá”, dù còn sống hay đã qua đời, đều được lòng người”. Mười điều răn quy về hai điều “thẩm phán công khai”, tức là phán xử cách chính là kính Chúa và yêu người. công khai. Sau khi phán xử, người lành sẽ được lên Thiên đàng hưởng phúc đời đời, kẻ ác phải Câu đối thứ bảy cũng nhắc nhở các tín sa vào Hỏa ngục để chịu hình phạt muôn đời. hữu: muốn nên trọn lành trong đời sống đức Câu đối này nhắc nhở giáo dân phải luôn “tỉnh tin cần phải sống đúng theo những giáo huấn thức” và tu sửa bản thân, làm lành lánh dữ để của Thiên Chúa, cụ thể là Mười điều răn. Việc sống đạo phải xuất phát từ chính cái tâm của sẵn sàng cho ngày phán xét vì không ai biết mình, “đức tu tại lòng ta”, chứ không đơn giản khi nào ngày đó sẽ đến. ở những hành vi bề ngoài. Nếu người Công 2.9. Câu đối thứ chín giáo “một lòng kính cẩn” tuân giữ những giáo Nguyên văn: huấn của Thiên Chúa trong cuộc sống trần gian, thì sau khi qua đời, họ sẽ được về hưởng 9a: 終古天宮左右尊太師號尚父,衆神共凛 phúc Thiên Đàng: “đời sau là thánh, là thần”. 威權 2.8. Câu đối thứ tám 9b: 歴年海國厺還,扶聖子,翼女王擧丗咸 Nguyên văn: 推明哲 8a: 公開審判, 五大洲之皇王帝霸尽属鑑衡 Phiên âm: 8b: 拯濟沈淪, 千萬古之神聖祖宗資其拔擢 9a: Chung cổ thiên cung, tả hữu tôn thái sư, hiệu thượng phụ, chúng thần cộng lẫm uy Phiên âm: quyền; 8a: Công khai thẩm phán, ngũ đại châu chi 9b: Lịch niên hải quốc, khứ hoàn phù Thánh hoàng vương đế bá tận thuộc giám hành; Tử, dực Nữ Vương, cử thế hàm suy minh triết. 8b: Chửng tế trầm luân, thiên vạn cổ chi Dịch nghĩa: thần thánh tổ tông tư kỳ bạt trạc. 9a: Muôn đời ở thiên cung, tả hữu tôn là Dịch nghĩa: thái sư hiệu thượng phụ, thần thánh ngưỡng 8a: Đến ngày thẩm phán công khai, Hoàng mộ uy quyền; Vương đế bá của năm châu cũng phải bị phán xử. 9b: Nhiều năm xuất ngoại lại hồi hương, 8b: Ra tay cứu vớt kẻ trầm luân, thần thánh, giúp đỡ Thánh Tử, che chở Nữ Vương, khắp thế tổ tông hàng vạn năm dựa vào để nâng đỡ. gian đều khen sáng suốt. Số 26 - Tháng 12 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 57
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Nội dung giáo lý: qua một hệ thống câu đối đặc sắc. Đây cũng là cách thể hiện rất độc đáo, không giống như Theo Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, cách thể hiện thông thường của các nhà thờ câu 488: “Thiên Chúa đã cử Con mình đến khác là qua hệ thống biểu tượng. 9 câu đối tại trong thế gian. Nhưng để “tạo một thân xác” nhà thờ Hà Hồi đã phản ánh một cách ngắn cho Người, Thiên Chúa đã muốn có sự tự do gọn, súc tích đức tin và những vấn đề trong cộng tác của một thụ tạo. Với mục đích ấy, từ giáo lý của người Công giáo. Đó là những vấn trước muôn đời Thiên Chúa đã chọn một thiếu nữ Israel, một cô gái Do Thái, quê tại Nadaret đề về Chúa Ba ngôi, Đức Mẹ, Thánh Giuse, xứ Galilê,“một trinh nữ đã đính hôn với một cùng với mối tương quan giữa Thiên Chúa và người tên là Giuse, thuộc dòng dõi Đavit, trinh con người. Đây chính là những nội dung cơ nữ ấy tên là Maria” để làm mẹ của Con Mình” bản nhất về giáo lý của người Công giáo buộc (5, tr.190). giáo dân phải nắm vững trong hành trình đức tin của mình. Từ những nội dung giáo lý Công Câu đối thứ chín nói về Thánh Giuse - cha giáo cơ bản, những người am hiểu về Hán học nuôi (“hiệu thượng phụ”) của Chúa Giêsu và là Việt Nam đã sáng tạo ra những câu đối vừa bạn đời của Đức Maria. Thánh Giuse là người mang nét tinh tế trong việc sử dụng ngôn từ có công rất lớn trong công cuộc cứu chuộc loài vừa mang những giá trị về thần học và truyền người của Thiên Chúa thông qua việc “giúp đỡ tải nội dung giáo lý - đức tin. Không những thế, Thánh Tử” (tức Chúa Giêsu), “che chở Nữ Vương” cách truyền tải những nội dung giáo lý đó rất (tức Đức Maria), trải qua nhiều biến cố “xuất gần gũi với giáo dân trong cuộc sống, làm cho ngoại lại hồi hương”. Trong đời sống đức tin giáo lý không còn xa lạ, khó hiểu như những lý của người Công giáo nói chung và người giáo thuyết về giáo lý trong Kinh Thánh, cũng như dân giáo xứ Hà Hồi nói riêng, Thánh Giuse là những lời giảng dạy của linh mục khi Công mẫu gương về đời sống nhân đức. Với những giáo mới phát triển tại đây. công trạng của mình, Thánh Giuse được coi là vị “Thánh cả” trong Giáo hội Công giáo, có Hệ thống câu đối này cho thấy sự hội nhập quyền uy rất lớn, “tả hữu tôn là thái sư”, “thần giữa văn hóa Công giáo với văn hóa bản địa thánh ngưỡng mộ uy quyền”. Câu đối thứ chín một cách rõ nét. Câu đối vốn là một thể loại văn không chỉ nhắc nhở giáo dân, đặc biệt là nam học có nguồn gốc Trung Hoa, đã tồn tại, phát giới, phải tôn kính Thánh Giuse mà còn phải triển và trở thành tinh hoa của văn hóa truyền noi theo gương nhân đức của Ngài, hết lòng thống Việt Nam, lại được đưa vào ngôi thánh phụng sự Chúa và chăm lo cho gia đình. đường mang phong cách kiến trúc phương Tây, của một tôn giáo phương Tây, vì thế, nó 3. Nhận xét mang một giá trị hội nhập văn hóa rất lớn, Qua phân tích hệ thống câu đối tại nhà thờ là sự kết hợp một cách hài hòa giữa văn hóa Hà Hồi cũng như những nội dung giáo lý - đức phương Đông và phương Tây trong một công tin được chuyển tải qua các câu đối này, chúng trình kiến trúc tôn giáo. Đặc biệt hơn, nhà thờ tôi rút ra một số nhận xét sau: Hà Hồi còn được xây dựng theo phong cách kiến trúc Á - Âu kết hợp, do đó việc đưa các câu Đối với người Công giáo, đức tin, đức cậy, đối treo trên những cột gỗ mang đậm phong đức mến là ba nhân đức quan trọng nhất và cách kiến trúc truyền thống Việt Nam càng làm là kim chỉ nam trong đời sống của họ. Để trở cho nó thêm phần độc đáo không nơi nào có. thành một “con chiên ngoan đạo”, người Công Hệ thống câu đối này cho thấy sự vận dụng giáo phải hội đủ ba nhân đức này thông qua uyển chuyển văn hóa truyền thống vào trong quá trình thể nghiệm và thực hành đời sống câu đối tạo ra sự gần gũi, liên tưởng về mặt ý tôn giáo. nghĩa. Câu đối sử dụng một số câu chữ, ý tứ Chỉ thông qua 9 câu đối ngắn gọn tại nhà trong Kinh Thi, Luận Ngữ và Đạo Đức Kinh để thờ giáo xứ Hà Hồi, có thể thấy rằng, những diễn tả giáo lý Công giáo. Ví như: Ý “vô tư bất nội dung đức tin của người Công giáo đã được phục” (câu đối thứ 2) là lấy câu trong Kinh Thi: thể hiện một cách tương đối đầy đủ, trọn vẹn 無思不服, 皇王烝哉 (Đại nhã 大雅, Văn vương và sâu sắc. Bên cạnh hệ thống ảnh, tượng,… hữu thanh 文王有聲 Không ai là không phục nhà thờ Hà Hồi còn thể hiện đức tin thông tòng, Vũ vương xứng đáng là bậc vua thay). 58 Số 26 - Tháng 12 - 2018
- TÔN GIÁO - TÍN NGƯỠNG Hay là ý “Khả đoạt sư yên khả chí” lấy ý của câu 2 Mạc khải (hay mặc khải) là một thuật ngữ trong Luận Ngữ: 三軍可奪師也, 匹夫不可奪志 Công giáo diễn tả sự tác động của Thiên Chúa 也 (Tam quân khả đoạt soái dã, thất phu bất khả nhằm giúp con người biết một điều thiêng liêng, đoạt chí dã, có nghĩa là: Có thể dùng sức mạnh mầu nhiệm mà lý trí con người không thể giải bắt được một vị nguyên soái, chứ chí hướng thích được. của một thường dân thì không dùng sức mạnh 3 Mầu nhiệm được hiểu là điều gì đó cao siêu, mà đoạt nổi). Còn ý “Vô năng danh yên” thì lấy vượt quá khả năng nhận thức của con người. ý trong Đạo Đức Kinh: 道 可 道 非 常 道. 名 可 名 非 常 名 (Đạo khả đạo, vô thường đạo. Danh 4 Bên trong nhà thờ Công giáo thường gồm khả danh vô thường danh. Câu này có nghĩa là: hai gian chính: gian cung thánh và gian giáo dân. Đạo mà có thể gọi được thì không phải là đạo Gian cung thánh là nơi linh mục thực hiện các thường hằng, danh xưng mà có thể định danh nghi lễ. Cung thánh thường ở vị trí trang trọng được thì cũng không phải là danh hằng cửu). và cao hơn để giáo dân có thể theo dõi thánh lễ. Điều này đã tạo nên những nét đặc sắc trong Phía trên có treo Thánh giá, phía dưới Thánh giá có Nhà tạm (nơi cất giữ Thánh Thể - Mình Thánh sinh hoạt văn hóa của người Công giáo, đồng Chúa). thời cũng làm phong phú thêm cho nền văn hóa dân tộc Việt Nam. Tài liệu tham khảo Điểm đặc biệt ở đây, không dừng lại ở giá 1. Công đồng Vatican II, Sắc lệnh về hoạt động trị hội nhập văn hóa, mà sự hội nhập văn hóa truyền giáo của Giáo hội (Ad Gentes). này lại được người Công giáo tiếp nhận một cách tự nguyện và góp phần tích cực vào công 2. Giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh (1997), cuộc truyền giáo của Giáo hội. Tiếp cận hệ Giáo lý Hội Thánh Công giáo, Nxb. Thành phố Hồ thống câu đối được đặt trong không gian kiến Chí Minh. trúc gỗ truyền thống, giáo dân vẫn có cảm giác họ ở trong những ngôi đình, đền, miếu truyền 3. Nhà thờ giáo xứ Hà Hồi, http://www. thống xưa. Sự hội nhập văn hóa này làm cho giaoxugiaohovietnam.com/HaNoi/01-Giao- giáo dân cảm thấy gần gũi mỗi khi đến nhà Phan-HaNoi-HaHoi.htm thờ và được tiếp nhận giáo lý Công giáo thông 4. Lm. John Bosco Phạm Minh Thiện (dịch) qua cách diễn tả truyền thống, giúp họ củng (2011), Giáo lý Công giáo căn bản, Nxb. Tôn giáo, cố thêm đức tin, đức cậy, đức mến. Đó cũng là Hà Nội. một phương thế để dẫn đưa người Công giáo Hà Hồi đến gần với Thiên Chúa. Không chỉ diễn 5. Tòa thánh Vatican (2009), Sách Giáo lý của tả đức tin, những câu đối còn giúp giáo dân Giáo hội Công giáo, Uỷ ban Giáo lý Đức tin trực tiếp nhận được những nội dung giáo lý một thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam dịch, Nxb. cách ngắn gọn và tác động đến hành vi của Tôn giáo, Hà Nội. họ, thúc đẩy họ noi gương nhân đức của các 6. Toà Tổng Giám mục Thành phố Hồ Chí vị thánh nhân và cha ông của mình, sống tốt Minh (1999), Kinh Thánh trọn bộ Cựu Ước và Tân đời, đẹp đạo. Ước, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh. Đ.T.P (ThS., Phó trưởng khoa Du lịch, ĐHVHHN) Ngày nhận bài: 10 - 7 - 2018 Ngày phản biện, đánh giá: 16 - 9 - 2018 Chú thích Ngày chấp nhận đăng: 25 - 9 - 2018 1 Công đồng Vatican II là một hội nghị nhóm họp toàn thể giám mục Công giáo trên thế giới, diễn ra tại Vatican từ ngày 11/10/1962 đến ngày 8/12/1965. Với 16 văn kiện được ban hành, Công đồng Vatican II là một bước ngoặt mang tính lịch sử và văn hóa đối với Giáo hội Công giáo vì những cải cách căn bản về thần học và cơ chế. Số 26 - Tháng 12 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 59
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học