Xem mẫu
- Đ N CA TÀI T
- Nh c thính phòng là m t th lo i nh c g m các bài hát
ho c b n đàn đư c bi u di n trong phòng khách t i tư gia hay
trong m t phòng nh . Nh c thính phòng Tây phương b t đ u
xu t hi n vào th k th 16 châu Âu, đ c bi t là Ý và Anh, do
nh ng nhóm nh các nh c sĩ, ca sĩ chuyên trình bày các bài hát
[1] r i sau đó đư c ph bi n và phát tri n t i vi c trình t u các
b n đàn. T i Vi t Nam, t th k th 10, dư i các tri u vua Lê và
Đinh đã xu t hi n nh ng bu i ca múa trong cung đình, đ n mi u,
ho c h i h p t i tư th t các quan tư ng. Chính hình th c ca múa
này đã làm n n t ng cho âm nh c “thính phòng” Vi t Nam ngày
nay [2]. T u trung, âm nh c thính phòng Vi t Nam bao g m ca
trù, ca Hu và đ n ca tài t , phát tri n m nh t đ u th k th 20.
Đi m khác bi t chính y u gi a nh c thính phòng Vi t Nam và dân
ca Vi t Nam là: nh c thính phòng g m nh ng tác ph m (có khi đư c ký
âm) mà ngư i trình di n cũng như ngư i thư ng th c ph i đư c hu n
luy n đ có th s d ng các nh c c , trình bày tác ph m, cũng như hi u
bi t v thi ca [3] ; trong khi dân ca mang tính cách t phát, t di n trong
lúc lao đ ng ho c gi i trí.
Đ n ca tài t (còn g i là nh c tài t ) đư c phát tri n ch y u t i
mi n Nam Vi t Nam. Thu t ng tài t có th hi u theo hai nghĩa: th nh t,
tài t là nh ng ngư i tài năng (talent), nh ng b c th y tham gia trình di n;
th hai, tài t là nh ng ngư i nghi p dư (amateur), g m c nh ng b c
th y - nhưng không l y đó làm k sinh nhai - tham gia bi u di n (music of
the amateurs)[4] .
N n t ng c a đ n ca tài t chính là nh c l (còn g i là nh c ngũ
âm), m t lo i nh c đư c phát tri n vào th k th 17 d a trên nh c t t
cung đình Hu và âm nh c c a các t nh Nam Trung b . Nh c l tr nên
- th nh hành mi n Nam vào cu i th k 19, ph c v chính y u cho các l
h i t i đ a phương. Các ban nh c l lúc b y gi thư ng g m có các nh c
c gõ và dây kéo vĩ. Do nhu c u ph c v cho các tang l v khuya, nh c l
c n ph i chơi v i âm lư ng nh theo yêu c u c a gia ch . T đó các ban
nh c l đư c t ch c m t cách g n nh hơn và b t đ u dùng song lang
thay cho tr ng nh c đ gi ti t t u, cũng như b b t các nh c c dây kéo
vĩ đ ch còn có đàn cò [5] .
Nh ng ban nh c l nh g n như v y còn có tên g i là nhóm đ n
cây. K t năm 1885 tr v sau, các nhóm đ n cây này đư c g i là ban
đ n ca tài t đ phân bi t v i các ban nh c l và nh c hát b i đang th nh
hành song song [6] . M t đi m khác bi t khác gi a nh c tài t và nh c l
là s có m t c a ca sĩ. Do v y ngoài vi c hòa đàn v i nhau, ban nh c tài
t còn tham gia vi c đ m đàn cho ca hát [7] . M t khác, các ban nh c tài
t d n d n không đàn cho đám tang n a, tr nh ng trư ng h p r t đ c
bi t. Đ i tư ng ph c v m i là nh ng đám vui như đám ăn tân gia, đám
cư i nhà giàu, đám thăng quan ti n ch c, ho c đám gi l n [8] .
Đ u th k th 20, đ n ca tài t tr thành m t phong trào ca nh c
ph thông t i mi n Nam, nh t là t i các đ a phương như B c Liêu, Vĩnh
Long, Sa Đéc, C n Đư c (Long An), Cái Thia (M Tho), và Sài Gòn, v.v..
Các nhóm tài t kh i mi n Đông ( vùng Sài Gòn - Ch L n và ph c n) ,
và nhóm tài t kh i mi n Tây ( Vĩnh Long và Sa Đéc) cũng đư c hình
thành. Đ ng đ u nhóm tài t kh i mi n Đông là ông Nguy n Quang Đ i
t c Ba Đ i, m t nh c sư t tri u đình Hu vào s ng C n Đư c cùng v i
các ngh sĩ khác như Cao Huỳnh Cư và Cao Huỳnh Đi u. Riêng nhóm tài
t kh i mi n Tây có ông Tr n Quang Qu n t c Ký Qu n ngư i Hu vào
s ng Vĩnh Long làm th lĩnh cùng v i các ngh nhân Tr n Quang Di m,
Nguy n Liên Phong và Nguy n Tư Ba ngư i g c Qu ng Nam.
- Các ngh nhân này là nh ng nhà tiên phong trong nh ng c g ng
biên so n, sáng tác và gi ng d y nh c tài t theo phong cách riêng c a
mình. Các n b n nh c tài t b t đ u xu t hi n vào năm 1909. Riêng trong
nh ng th p niên 60 và 70, nh c tài t đư c các hãng đĩa phát hành r ng
rãi trong và ngoài nư c như hãng Béka, Ocora, Pathé, Vi t H i, H ng
Hoa, Marconi, và Odéon..v.v.. T đó nhi u danh ca, danh c m đư c nhi u
ngư i bi t đ n. Tuy nhiên, ít th y có nh ng trư ng h p đưa nh c tài t
lên sân kh u trình di n như th lo i âm nh c thính phòng phương Tây[9] .
So v i các lo i nh c thính phòng khác c a Vi t Nam và phương Tây, trong
nh c tài t , vai trò c a nh ng ngư i đàn và hát là ngang nhau. Ca sĩ trong
ca trù và ca Hu thư ng là ph n , nhưng trong nh c tài t , ca sĩ nam và
n đ u có vai trò ca hát bình đ ng. Dàn nh c c a đ n ca tài t có nhi u
nh c c hơn dàn nh c c a ca trù và ca Hu . Các nh c c s d ng trong
nh c tài t thư ng có đàn tranh, cò, kìm, gáo, đ c huy n, song lang, và
ng tiêu ..v.v.. Kho ng t năm 1920, đàn guitar phím lõm (hay “l c huy n
c m” ho c ch g i đơn gi n là “ghi-ta”), h uy c m, và violon (hay vĩ c m)
cũng đư c thêm vào trong ban nh c [10] .
Khi bi u di n nh c tài t , các ngh sĩ thư ng chú tr ng đ n s k t
h p c a các nh c c có âm s c khác nhau; ít th y có s k t h p gi a các
nh c c cùng âm s c. Thư ng th y nh t là song t u đàn kìm và đàn tranh
- là s k t h p gi a ti ng tơ và ti ng s t - mà gi i chuyên môn g i là s t
c m h o hi p; ho c tam t u đàn kìm-tranh-cò, kìm-tranh-đ c huy n, tranh-
cò-đ c huy n v i t chuyên môn là tam chi liên hoàn pháp [11] . N u m t
ban nh c có 3 nh c công và 1 ca sĩ thì đư c g i là ban t tuy t, n u có 4
nh c công và 1 ca sĩ thì g i là ban ngũ tuy t.
M t đi m đ c bi t c a nh c tài t là l i đàn ng u h ng - tương t l i
chơi ng u h ng trong nh c jazz c a M . đây, ngư i ngh sĩ d a trên
- bài b n truy n th ng đ thêm th t nh ng nh n nhá, luy n láy c a riêng
mình m t cách r t tinh t d a trên hơi và đi u c a nh ng ch nh c chính,
nhưng đ ng th i ph i hòa h p v i nh ng ngh sĩ cùng di n khác. Chính vì
th mà m i l n nghe l i cùng b n đàn, khán thính gi luôn luôn th y m i l
và hài hòa. Có l ph n ng u h ng nhi u nh t trong nh c tài t là ph n
rao c a ngư i đàn ho c nói l i c a ngư i ca. Ngư i đàn dùng rao - ho c
ngư i ca dùng nói l i - đ lên dây đàn và nh t là v i m c đích g i c m
h ng cho b n di n, t o không khí cho dàn t u, và chu n b hình tư ng âm
nh c cho ngư i thư ng th c [12] . Ngoài ra, khi trình t u, các ngh sĩ
cũng có th dùng ti ng đàn c a mình đ "đ i đáp" ho c "thách th c" v i
ngư i đ ng di n. Chính vì v y mà nh c tài t luôn luôn sinh đ ng và h p
d n ngư i nghe.
Đ n ca tài t có m t s lư ng bài b n r t phong phú và đa d ng.
Ngoài vi c s d ng m t s bài b n trong nh c l , còn có các bài b n t ca
Hu , dân ca mi n Trung, mi n Nam, và c m t s lư ng l n do các ngh
nhân b c th y sáng tác và c i biên. Do đ c tính ngôn ng và sinh ho t
riêng c a ngư i mi n Nam mà nh c mi n Trung đã đư c phát tri n đ c
bi t trong nh c tài t [13] . Ví d bài Bình Bán c a ca Hu đư c phát tri n
thành Bình Bán V n trong nh c tài t , Lưu Th y Hu thành Lưu Th y
Đo n, Kim Ti n Hu thành Kim Ti n B n, Phú L c Hu thành Phú L c
Ch n, ho c Bình Bán Hu thành Bình Bán Ch n..v.v..
Các bài b n ph bi n nh t trong nh c tài t là 20 bài b n t (còn g i
là nh th p huy n t b n) thu c hai đi u B c và đi u Nam [14] . 20 bài b n
t g m có 7 b n l , 6 b n B c, 3 b n Nam và 4 b n Oán. Tương truy n
r ng các bài b n này do ông Ba Đ i đúc k t và đư c xem như là nh ng
bài căn b n cho nh ng ngư i b t đ u bư c vào lĩnh v c nh c tài t . M t
trong nh ng bài b n n i ti ng trong đ n ca tài t là b n D C Hoài Lang -
- nghĩa là đêm khuya nghe ti ng tr ng nh ch ng - do nh c sĩ Cao Văn L u
t c Sáu L u B c Liêu sáng tác vào năm 1917 [15] . D C Hoài Lang là
bài hát đư c phát tri n d a trên bài Hành Vân c a ca Hu . L i ca c a bài
hát này đư c s a nhi u l n b i các ngh sĩ như cô Ba Vàm L o, ông
Nguy n T Quang, ông Tr nh Thiên Tư[16] và đư c nhi u ngư i yêu
thích. V sau, D C Hoài Lang đư c đ i tên là V ng C Hoài Lang, r i
đư c đơn gi n hóa thành V ng C [17] . T năm 1945, ông Giáo Thinh
t c Nguy n Văn Thinh, m t nh c sư có uy tín t i Sài Gòn, đã đúc k t và
ph bi n m t h th ng m i g i là 72 bài b n c nh c mi n Nam (còn g i là
th t th p nh huy n công). Theo đó, m t ngh nhân đư c công nh n là
b c th y n u bi t h t 20 bài b n t ; và đ đ t m c cao siêu hơn, ngh
nhân đó c n bi t h t 72 bài b n này[18] .
Nh c tài t đư c phát tri n m nh mi n Nam m t ph n là nh có
khá nhi u lò d y đư c m ra kh p l c t nh và Sài Gòn. Đ u tiên, ch có
nh ng gia đình khá gi m i đ ti n m i th y các t nh khác v nhà đ
d y. Vào nh ng năm c a th p k 40 và 50, các lò d y m i b t đ u ph
bi n, nh t là t i Sài Gòn, do các ngh sĩ t t nh lên ph trách. Nh ng lò n i
ti ng th i b y gi như các lò c a ngh sĩ Chín Phàng (t Long An), Hai
Đ u (t Ti u C n, Trà Vinh), Năm Lòng và Năm Đư c (t C n Giu c).
Các lò l n nh t, nhi u uy tín, và đào t o nhi u danh ca danh c m nh t có
th k đ n là lò Văn Gi i và T n Đ t [19] . Các ngh nhân n i ti ng như
Sáu Th i, Năm Xem, Ba Đ ng, Út Lăng, Tư Huy n, Tư T i, Sáu Thoàn,
Văn Vĩ, Mư i Đ n, Năm Vinh, Ba Trung, Sáu Xi u và Nguy n Văn Thinh
cũng có nhi u đóng góp cho vi c phát tri n nà
Trong nh ng năm g n đây, chính quy n đ a phương các t nh và
huy n mi n Nam đã c g ng khôi ph c l i các l p d y đ n ca tài t
cũng như t ch c các liên hoan đ n ca tài t c p t nh ho c liên t nh. h i
- ngo i cũng đã và đang có nhi u c g ng khôi ph c l i th lo i nh c thính
phòng này c a Vi t Nam; nhưng h u h t v n còn r i r c và thi u s b o
tr v m t t ch c cũng như tài chánh v.v..
Do ch u nh hư ng c a s du nh p nh c Tây phương, các phương
ti n thông tin hi n đ i và m t s nh n th c sai l c c a ngư i dân v đ n
ca tài t nên th lo i nh c thính phòng đ c s c c a Vi t Nam này đang
m t d n tính chính th ng. Nhi u nơi đã thay đ i không gian thính phòng
c a đ n ca tài t đ di n viên hòa nh c và hòa ca trong không gian sân
kh u - nơi mà ngư i nghe và ngư i di n b tách bi t. Nhi u chương trình
n ng ph n trình di n, chú tr ng nhi u đ n ph n ca hơn là hòa đàn. Th m
chí ngư i ca ho c ngư i đàn còn h c thu c lòng các bài b n ký âm theo
phương Tây m t cách chi ti t; và do đó làm m t đi tính ng tác, tính ng u
h ng đ c trưng c a ngh thu t đ n ca tài t truy n th ng.
M c dù v m t thang âm đi u th c gi a âm nh c c i lương [20] và
âm nh c c a đ n ca tài t không có ranh gi i rõ r t [21] , nhưng v i cùng
m t làn đi u, cùng m t b n đàn, l i ca và hòa t u nh c tài t có m t s
khác bi t v i l i ca và hòa t u nh c trên sân kh u c i lương. Do không b
h n ch vào vi c di n xu t và k ch b n sân kh u, ngư i ngh sĩ c a nh c
tài t có nhi u thu n l i hơn trong vi c ng tác và chơi ng u h ng.
Xu t phát t vi c nh n th c đư c t m quan tr ng c a nh c đ n ca
tài t trong n n âm nh c truy n th ng Vi t Nam nói riêng và văn hóa Vi t
Nam nói chung, ngày nay đã có khá nhi u nhà nghiên c u dân t c nh c
h c trong và ngoài nư c đang tìm cách sưu t m và h th ng hóa các bài
b n c a nh c tài t , nghiên c u thang âm đi u th c, phương pháp ký âm
..v.v.. M t s nh c sĩ cũng đang tìm cách sáng tác thêm các bài b n m i
đ góp ph n vào s lư ng bài b n đang th nh hành hi n nay.
nguon tai.lieu . vn
