Đối thoại liên tôn giáo từ Công đồng Vatican II

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± 



∗
NGÔ QUӔC ĈÔNG(∗)

ĈӔI THOҤI LIÊN TÔN GIÁO TӮ CÔNG ĈӖNG VATICAN II
Tóm tҳt: Bài vi͇t này phác h͕a ti͇n trình ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo
cͯa Giáo h͡i Công giáo k͋ tͳ Công ÿ͛ng Vatican II ÿ͇n nay. N͡i
dung chính cͯa bài vi͇t ÿ͉ c̵p tͣi nhͷng văn ki͏n trong và sau
Công ÿ͛ng Vatican II nói v͉ chͯ ÿ͉ ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo; nhͷng
ti͇n tri͋n th̯n h͕c ÿ͙i tho̩i theo chi͉u l͓ch ÿ̩i và nhͷng lu̵n ÿi͋m
th̯n h͕c then ch͙t cͯa chͯ ÿ͉ ÿ͙i tho̩i; các ho̩t ÿ͡ng ÿ͙i tho̩i
liên tôn giáo cͯa Tòa Thánh cNJng nh˱ cͯa H͡i ÿ͛ng Giám mͭc
Châu Á; xu h˱ͣng và vi͍n c̫nh cͯa ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo ÿang
ÿ̿t cho các chͯ th͋ ÿ͙i tho̩i; khái quát v͉ ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo
cͯa Công giáo Vi͏t Nam.
Tӯ khóa: Công giáo, Công giáo Vi͏t Nam, Công ÿ͛ng Vatican II,
ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo, th̯n h͕c v͉ các tôn giáo.
1. Dүn nhұp
Trong vài thұp kӹ qua, nhiӅu cuӝc chiӃn tranh, khӫng bӕ diӉn ra
không ngӯng. ĈiӅu ÿáng nói là, ngoài nguyên nhân chính trӏ, tӝc ngѭӡi,
còn có sӵ can dӵ cӫa yӃu tӕ tôn giáo trong nhӳng ÿөng ÿӝ ÿó. Trong bӕi
cҧnh trên, cөm tӯ “ÿӕi thoҥi” rõ ràng ÿѭӧc sӱ dөng nhiӅu hѫn, phә biӃn
hѫn nhѭ mӝt nӛ lӵc ÿӇ hѭӟng tӟi mӝt cách hòa giҧi nhӳng bҩt ÿӗng và
xung ÿӝt bҵng con ÿѭӡng hòa bình. Ĉây là mӝt cӕ gҳng cӫa các quӕc gia,
các tә chӭc chính trӏ - xã hӝi và cҧ các tә chӭc tôn giáo.
Riêng vӟi Giáo hӝi Công giáo, dù khӣi xѭӟng chӫ ÿӅ này chұm hѫn
Tin Lành(1), nhѭng lҥi mang tính hӋ thӕng và liên tөc. VӅ mһt quan
phѭѫng, viӋc ÿӕi thoҥi vӟi nhӳng tôn giáo khác chính thӭc ÿѭӧc mӣ ra kӇ
tӯ sau Công ÿӗng Vatican II(2) và kéo dài cho ÿӃn nay. KӃt quҧ cӫa nhӳng
cuӝc ÿӕi thoҥi liên tôn giáo và cҧ ÿҥi kӃt nhiӅu năm qua vүn chӍ là triӇn
vӑng chӭ chѭa hӭa hҽn mӝt tѭѫng lai ÿáng muӕn. Nói cách khác, vҩn ÿӅ
này là “công trѭӡng” còn ngәn ngang. Bӣi lӁ, cuӝc ÿӕi thoҥi này không
∗

. ThS., ViӋn Nghiên cӭu Tôn giáo, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc xã hӝi ViӋt Nam.



1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   

chӍ ÿѫn giҧn là các tôn giáo gһp gӥ chia sҿ và trao ÿәi vӟi nhau, mà còn
ÿөng ÿӃn cҧ nӅn tҧng cӫa “ѫn cӭu rӛi cӫa các tôn giáo”. Có nhӳng câu
hӓi vӅ chӫ ÿӅ này mà Giáo hӝi Công giáo không dӉ trҧ lӡi thӓa mãn cho
các tôn giáo trong các bӕi cҧnh cө thӇ cӫa cuӝc ÿӕi thoҥi. Chҷng hҥn, tҥi
sao phҧi gia nhұp vào Hӝi thánh mӟi có ÿѭӧc ѫn cӭu rӛi; tҥi sao trung
tâm cӭu rӛi phҧi là Chúa Giêsu Kitô mà không phҧi mӝt Ĉҩng Tӕi Cao
nào ÿó cӫa tôn giáo khác,v.v… Nhӳng thách ÿӕ này ÿã ÿҭy các nhà thҫn
hӑc tӯ sau Công ÿӗng Vatican II chuyӇn tӯ mӝt thái ÿӝ cӭng rҳn sang
quan ÿiӇm trung lұp hѫn vӅ quan ÿiӇm. VӅ mһt “thҫn hӑc ÿӕi thoҥi”, viӋc
thӕng nhҩt quy vҩn ÿӅ cӭu rӛi vào khuôn khә giӟi hҥn cӫa thҫn hӑc là
mӝt bѭӟc tiӃn dài cӫa lұp trѭӡng ÿӕi thoҥi so vӟi truyӅn thӕng cӕ hӳu
trѭӟc ÿó là quy cӭu rӛi vào Giáo hӝi. CNJng tӯ ÿây, khi phҧi ÿӕi diӋn vӟi
tình trҥng ÿa tôn giáo, ÿa văn hóa, Giáo hӝi Công giáo ÿã ÿi tӯ chӛ ÿһt
vҩn ÿӅ các tôn giáo có ÿѭӧc cӭu rӛi hay không, chuyӇn sang tìm hiӇu vӅ
cách hӑ ÿѭӧc cӭu rӛi trong tѭѫng quan vӟi Chúa Giêsu Kitô. Nhѭng cNJng
có nhӳng xu hѭӟng thҫn hӑc vӅ các tôn giáo khác ÿã ÿi quá xa, ҧnh
hѭӣng ÿӃn các tín lý cӫa Hӝi Thánh, mà ít nhiӅu giáo quyӅn ÿã phҧi thәi
còi can thiӋp.
Có lӁ câu chuyӋn ÿӕi thoҥi liên tôn giáo cҫn phҧi thoát ra khӓi tình
trҥng truy tìm vӅ các giáo ÿiӅu cӫa nhau, bӓ ra ngoài các ÿӝng cѫ tөc hóa
hay các chӫ ÿích chính trӏ. Ngay cҧ nhӳng ÿiӅu mà Giáo hӝi Công giáo
cho là sӭ mӋnh tӵ thân nhѭ rao giҧng Tin mӯng, khi ÿem nó vào ÿӕi
thoҥi, cNJng không tránh khӓi nhӳng nghi kӏ tӯ phía các tôn giáo khác.
Ĉây cNJng là bài toán khó cho hoҥt ÿӝng thӵc tiӉn và lý thuyӃt cӫa viӋc
ÿӕi thoҥi. NӃu ÿӕi thoҥi mà không giӳ căn tính, không rao truyӅn thì cҫn
gì phҧi ѭu tiên cho Tin mӯng cӫa Chúa Kitô. Và khi Ĉҩng Cӭu rӛi ÿã bӏ
các tôn giáo khác sӣ hӳu mҩt, thì phҧi chăng truyӅn giáo là vô nghƭa?
Vұy nói tӟi ÿӕi thoҥi liên tôn giáo, phҧi chăng giáo quyӅn và các nhà thҫn
hӑc Công giáo cho ÿӃn tұn hôm nay luôn phҧi tham gia vào cuӝc “ÿӕi
thoҥi kép”, nghƭa là vӯa phҧi ÿӕi thoҥi vӟi các tôn giáo khác, vӯa phҧi ÿӕi
thoҥi vӟi chính hӑ.
2. Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo theo quan ÿiӇm Công giáo
Hӗng y Francis Arinze, nguyên Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Giáo hoàng vӅ ÿӕi
thoҥi liên tôn giáo cho rҵng: “Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo (Interreligious
dialogue) là cuӝc gһp gӥ giӳa nhӳng ngѭӡi khác tôn giáo, trong bҫu

60

1J{ 4X͑F Ĉ{QJ Ĉ͑L WKRɞL OLrQ W{Q JLiR«



không khí tӵ do và cӣi mӣ, ÿӇ lҳng nghe ngѭӡi khác, cӕ gҳng hiӇu tôn
giáo cӫa ngѭӡi khác và hy vӑng có thӇ cӝng tác vӟi nhau. Ĉӕi thoҥi là
mӝt chuyӇn ÿӝng hai chiӅu qua lҥi, do ÿó sӵ hӛ tѭѫng là bҧn chҩt cӫa ÿӕi
thoҥi. Cho và nhұn. Ĉӕi thoҥi bao hàm cҧ sӵ tiӃp nhұn lүn thông giao tích
cӵc”(3). Theo Hӗng y Turkson, Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Giáo hoàng Công lý và
Hòa bình, trong mӝt bài viӃt ÿăng trên báo Ng˱ͥi quan sát Roma, ngày
11/7/2011, ÿӅ cұp tӟi ÿӕi thoҥi liên tôn giáo là “nói tӟi sӵ dҩn thân cӫa
các cӝng ÿӗng tôn giáo ÿӇ phөc vө công lý và hòa bình, là nhҳc tӟi sӵ
cӝng tác cӫa hӑ vì công ích trong xã hӝi, trong khuôn khә cuӝc ÿӕi thoҥi
cӫa hӑ vӟi nhau”(4).
Trong Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, tuy không có mӝt ÿӅ mөc
riêng, nhѭng chúng ta có thӇ ghi nhұn mӝt vài chiӅu cҥnh cө thӇ sau ÿây
liên quan ÿӃn ÿӕi thoҥi liên tôn giáo cӫa Giáo hӝi Công giáo:
Nhu cҫu và lӧi ích cӫa ÿӕi thoҥi trong ÿӡi sӕng xã hӝi: “Con ngѭӡi
cҫn ÿӃn ÿӡi sӕng xã hӝi. Ĉӡi sӕng này không phҧi là mӝt cái gì ÿѭӧc
thêm vào nhѭng là mӝt ÿòi hӓi cӫa bҧn tính con ngѭӡi. Nhӡ trao ÿәi vӟi
ngѭӡi khác, nhӡ phөc vө lүn nhau và nhӡ ÿӕi thoҥi vӟi anh em, con
ngѭӡi phát triӇn các tiӅm năng; nhӡ ÿó, hӑ ÿáp lҥi ѫn gӑi cӫa mình”
(Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, sӕ 1879).
Theo Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, niӅm tin vào khҧ năng nhұn
biӃt Chúa cӫa lý trí con ngѭӡi là khӣi ÿiӇm cӫa ÿӕi thoҥi liên tôn giáo:
“Khi chӫ trѭѫng lý trí có khҧ năng nhұn biӃt Thiên Chúa, Hӝi Thánh tin
tѭӣng có thӇ nói vӅ Thiên Chúa cho tҩt cҧ mӑi ngѭӡi và vӟi mӑi ngѭӡi.
NiӅm xác tín này là khӣi ÿiӇm cho cuӝc ÿӕi thoҥi cӫa Hӝi Thánh vӟi các
tôn giáo khác, vӟi triӃt hӑc và khoa hӑc, cNJng nhѭ vӟi nhӳng ngѭӡi vô tín
ngѭӥng và vô thҫn” (Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, sӕ 39).
Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo là thành phҫn cӫa sӭ mҥng truyӅn giáo và
mang lҥi ích lӧi cho ÿӡi sӕng ngѭӡi Kitô hӳu: “NhiӋm vө truyӅn giáo bao
hàm mӝt sӵ ÿӕi thoҥi trân trӑng vӟi nhӳng ai chѭa chҩp nhұn Tin Mӯng.
Các tín hӳu có thӇ tiӃp nhұn nhiӅu ÿiӅu bә ích cho mình tӯ cuӝc ÿӕi thoҥi
này nhӡ hӑc biӃt thêm tҩt cҧ nhӳng gì là chân lý và ân sӫng ÿã có nѫi các
dân tӝc nhѭ mӝt sӵ hiӋn diӋn thҫm kín cӫa Thiên Chúa” (Sách giáo lý
H͡i thánh Công giáo, sӕ 856).
Nhѭ thӃ, viӋc rao giҧng Tin mӯng qua con ÿѭӡng ÿӕi thoҥi này “ÿӇ
cӫng cӕ, bә túc, năng cao sӵ thұt và sӵ thiӋn mà Thiên Chúa ÿã loan truyӅn

61



1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   

giӳa loài ngѭӡi, giӳa các dân tӝc, cNJng là ÿӇ thanh luyӋn hӑ khӓi sӵ lҫm lҥc
và sӵ dӳ ÿӇ Thiên Chúa ÿѭӧc vinh danh, quӹ dӳ phҧi hә thҽn và loài ngѭӡi
ÿѭӧc hҥnh phúc” (Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, sӕ 856).
3. Công ÿӗng Vatican II mӣ ra cҧnh cӱa ÿӕi thoҥi giӳa Công giáo
vӟi các tôn giáo khác
Vӟi tính chҩt canh tân và nhұp thӃ cӫa Công ÿӗng Vatican II, Giáo hӝi
Công giáo ÿã tӵ ÿһt mình vào hiӋn thӵc cӫa thӃ giӟi, bѭӟc vào chuyӇn
ÿӝng cӫa lӏch sӱ nhân loҥi bҵng cách “cұp nhұt hóa”(5) hiӋn thӵc tӯ hai
phía. Vӟi bên ngoài, ÿó là thay ÿәi tѭѫng quan cӫa Giáo hӝi vӟi thӃ giӟi,
còn bên trong ÿó là cҧi cách Giáo hӝi. Trong sӵ ÿәi mӟi ÿó, Công ÿӗng
Vatican II ÿã khai mӣ mӝt thái ÿӝ ÿӕi vӟi các tôn giáo ngoài Công giáo.
Thái ÿӝ này ÿѭӧc nhҩn mҥnh trong hai hiӃn chӃ, hai tuyên ngôn và mӝt
sҳc lӋnh(6), trong ÿó, nәi bұt nhҩt và quan trong nhҩt là Tuyên ngôn
Nostra Aetate (NA)(7), mӝt tuyên ngôn ngҳn nhҩt trong 16 văn kiӋn ÿѭӧc
công bӕ, nhѭng ÿóng vai trò bѭӟc ngoһt cho quan ÿiӇm cӫa Công giáo vӅ
các tôn giáo, cNJng nhѭ cho sӵ thӵc hành gһp gӥ giӳa Giáo hӝi vӟi các tôn
giáo khác.
Công ÿӗng Vatican II ÿӅ cұp ÿӃn khía cҥnh tích cӵc cӫa nhiӅu tôn
giáo, nhìn nhұn có yӃu tӕ chân lý và thánh thiӋn, trong ÿó: “Giáo hӝi
Công giáo không hӅ phӫ nhұn nhӳng gì là chân thұt và thánh thiӋn nѫi
các tôn giáo. Vӟi lòng kính trӑng chân thành, Giáo hӝi xét thҩy nhӳng
phѭѫng thӭc hành ÿӝng, nhӳng lӕi sӕng, nhӳng huҩn giӟi và giáo thuyӃt
kia, tuy có nhiӅu ÿiӇm khác vӟi chӫ trѭѫng mà Giáo hӝi duy trì, nhѭng
vүn thѭӡng có ánh sáng cӫa Chân lý vӕn hҵng chiӃu soi cho hӃt mӑi
ngѭӡi” (NA, 2)(8).
Giáo hӝi Công giáo luôn cә vNJ viӋc xây dӵng mӝt cuӝc sӕng chung
hài hòa trong xã hӝi, mӡi gӑi tín ÿӗ cӫa mình hӧp tác vӟi tín ÿӗ các tôn
giáo khác trong viӋc thăng tiӃn các giá trӏ tinh thҫn, luân lý cNJng nhѭ văn
hóa xã hӝi: “Vì thӃ, Giáo hӝi khuyӃn khích con cái mình nhìn nhұn, duy
trì và cә ÿӝng cho nhӳng thiӋn ích thiêng liêng cNJng nhѭ luân lý và
nhӳng giá trӏ xã hӝi văn hóa cӫa tín ÿӗ các tôn giáo khác, bҵng con
ÿѭӡng ÿӕi thoҥi và hӧp tác cách thұn trӑng và bác ái vӟi nhӳng tín ÿӗ các
tôn giáo ҩy mà vүn là chӭng tá cӫa Ĉӭc tin Kitô giáo” (NA, 2).
Giáo hӝi Công giáo chӫ trѭѫng phҧi tìm hiӇu, gһp gӥ các tôn giáo
khác nhiӅu hѫn, ÿӇ có nhӳng phán ÿoán ÿúng hѫn vӅ hӑ: “Trong thӡi ÿҥi

62

1J{ 4X͑F Ĉ{QJ Ĉ͑L WKRɞL OLrQ W{Q JLiR«



chúng ta, nhân loҥi càng ngày càng liên kӃt chһt chӁ vӟi nhau hѫn, các
mӕi liên lҥc giӳa các dân tӝc cNJng gia tăng, nên Giáo hӝi ÿһc biӋt chú tâm
tӟi viӋc liên lҥc vӟi các tôn giáo ngoài Kitô giáo. Trong nhiӋm vө cә vNJ
sӵ hiӋp nhҩt và yêu thѭѫng giӳa con ngѭӡi và nhҩt là giӳa các dân tӝc,
Giáo hӝi ÿӅ cұp ÿӃn nhӳng ÿiӇm chung cho hӃt mӑi ngѭӡi và nhӳng gì
dүn ÿӃn cuӝc sӕng cӝng ÿoàn” (NA,1)(9).
4. Mӝt sӕ văn kiӋn sau Công ÿӗng Vatican II ÿӅ cұp tӟi ÿӕi thoҥi
liên tôn giáo
Sau Công ÿӗng Vatican II, mӝt loҥt các văn kiӋn quan trӑng ÿѭӧc ban
hành thӇ hiӋn nhӳng huҩn quyӅn và các suy tѭ thҫn hӑc cә vNJ ÿӕi thoҥi
liên tôn giáo cӫa Giáo hӝi Công giáo.
Giáo hӝi Công giáo ÿã có nhӳng nӛ lӵc cө thӇ vӅ lý thuyӃt cNJng nhѭ
thӵc hành ÿӇ xúc tiӃn viӋc ÿӕi thoҥi tôn giáo này. Ngoài S̷c l͏nh Ho̩t
ÿ͡ng truy͉n giáo (Ad Gentes) và Tuyên ngôn Giáo h͡i vͣi các tôn giáo
ngoài Kitô giáo (Nostra Aetate) cӫa Công ÿӗng Vatican II, có thӇ kӇ ÿӃn
Tông hṷn Evangelium Nuntiandi (Tin mӯng hóa) ngày 8/12/1975 cӫa
Giáo hoàng Phaolô VI, nhҩn mҥnh viӋc loan báo Tin mӯng hѭӟng ÿӃn
muôn ngѭӡi, bao hàm cҧ tín ÿӗ các tôn giáo khác. Dù trӑng tâm cӫa tông
huҩn này là truyӅn giáo, nhѭng Giáo hoàng Phaolô VI cNJng ÿѭa ra cái
nhìn tích cӵc vӅ các tôn giáo khác: “Các tôn giáo ҩy mang theo mình dѭ
âm cӫa hàng nghìn năm tìm kiӃm Thiên Chúa, tìm kiӃm chѭa ÿҫy ÿӫ…
Các tôn giáo ҩy có mӝt di sҧn ÿáng thán phөc vӅ các bҧn kinh ÿұm ÿà
tính tôn giáo. Các tôn giáo ҩy ÿã dҥy cho nhiӅu thӃ hӋ biӃt cҫu nguyӋn.
Các tôn giáo ҩy ÿӅu ÿѭӧc gieo cҩy ÿó ÿây bҵng vô sӕ nhӳng hҥt giӕng lӡi
và có thӇ thành mӝt chuҭn bӏ tích cӵc cho Tin mӯng…”(10).
Tông th˱ Sͱ vͭ Ĉ̭ng Cͱu Th͇ (Missio Redemptoris, MR) năm 1990
cӫa Giáo hoàng Gioan Phaolô II cho rҵng: “Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo là mӝt
phҫn cӫa sӭ mҥng truyӅn giáo cӫa Giáo hӝi. Ĉѭӧc hiӇu nhѭ mӝt phѭѫng
thӃ và mӝt phѭѫng tiӋn cho sӵ hiӇu biӃt lүn nhau và sӵ phong phú hóa.
Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo không mâu thuүn vӟi sӭ mҥng truyӅn giáo cho
muôn dân, trái lҥi có nhӳng liên kӃt ÿһc biӋt vӟi sӭ mҥng này và là mӝt
trong nhӳng biӇu hiӋn cӫa sӭ mҥng ÿó (MR, 55)(11). Trong Tông hṷn
Giáo h͡i t̩i Châu Á (Ecclesia in Asia) năm 1999, vӏ Giáo hoàng này tiӃp
tөc khҷng ÿӏnh sӵ cҫn thiӃt và ý nghƭa cӫa ÿӕi thoҥi liên tôn giáo tҥi Châu
Á, cNJng nhѭ nhìn nhұn nhӳng giá trӏ cӫa các tôn giáo khác: “Ĉӕi thoҥi

63