Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 24 (49) - Thaùng 01/2017 Đổi mới tư duy và phương thức tự sự trong tiểu thuyết lịch sử Việt Nam sau năm 1986 Changes of narrative thinking and method in Vietnamese historical novels after 1986 TS. Nguyễn Văn Hùng Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế Nguyen Van Hung, Ph.D. Hue University, College of Sciences Tóm tắt Tiểu luận nhận diện, phân tích những đổi mới trong hệ hình tư duy tự sự của tiểu thuyết lịch sử Việt Nam sau 1986 từ các bình diện cơ bản: người kể chuyện, điểm nhìn tự sự, thời gian tự sự, kết cấu tự sự, diễn ngôn tự sự và các chiến lược tự sự. Những thể nghiệm sáng tạo mới mẻ của các tiểu thuyết gia về tư duy và các phương thức tự sự hướng tới phản ánh, luận giải hiện thực lịch sử và con người trong sự phức hợp, nhiều chiều. Nhìn chung, tiểu thuyết lịch sử Việt Nam sau 1986 là một bước phát triển mới của tiểu thuyết lịch sử nói riêng và tiểu thuyết Việt Nam nói chung. Bước phát triển này không chỉ là ảnh xạ của những vấn đề lịch sử, văn hóa, xã hội, khung tri thức thời đại trong không gian sáng tạo mới sau 1986, mà còn cả về phương diện cách tân tiểu thuyết để hòa nhập vào nghệ thuật tiểu thuyết của thế giới. Từ khóa: luận giải lịch sử, tiểu thuyết lịch sử, tư duy và phương thức tự sự. Abstract The essay identifies and analyzes changes in the paradigm of narration in Vietnamese historical novels after 1986 on basic aspects such as narrator, point of view, narrative time, narrative structure, narrative discourse and narrative strategy. Vietnamese novelists have experimented new narrative thinking and methods to reflect and explain the history and human from multi-dimensional perspective. Vietnamese historical novels after 1986 have made another step in the development of historical novels in particular and of Vietnamese novels in general. This step of development not only reflects historical, cultural, social and intellectual issues of the new period of creation, but also innovates Vietnamese novels, integrating them into international world of novels. Keywords: historical interpretation, historical novel, narrative thinking and method. 1. Dẫn nhập mĩ mới về lịch sử và thể loại văn xuôi hư Trong tình hình chung của sự “phục cấu lịch sử; tìm tòi, thể nghiệm tư duy, hưng” thể loại, văn xuôi hư cấu lịch sử sau phương thức tự sự lịch sử gắn với tinh thần năm 1986 đang làm cuộc chuyển mình với hiện đại/hậu hiện đại. Lịch sử và diễn giải sự thay đổi trong nguyên tắc cảm nhận thế lịch sử luôn là mối quan tâm của con giới và con người; đề xuất quan niệm thẩm người, nhất là khi có một độ lùi nhất định 70
- về thời gian cùng nhu cầu nhận thức lại, trong cảm nhận cá nhân, được nhà văn nhìn định giá lại lịch sử. Viết trong bầu không nhận bằng điểm nhìn văn hóa, triết học lịch khí dân chủ, bối cảnh hiện đại/hậu hiện đại, sử và thụ hưởng trên tinh thần nhân văn các tiểu thuyết gia đã thể hiện khát vọng hiện đại. Nhiều sự thể nghiệm độc đáo về khám phá, giải mã và đối thoại với lịch sử phương thức xây dựng nhân vật, kết cấu bằng nhãn quan cá nhân của mình. Không tiểu thuyết, mô hình tổ chức tự sự… đã còn minh họa cho chính trị, không bị hối mang lại những thành tựu lớn lao cho thể thúc bởi hoàn cảnh chiến tranh, người nghệ loại văn học lịch sử. sĩ trở thành “nhà thám hiểm cuộc sống” 2. Đổi mới tư duy và phương thức (M.Kundera). Sứ mệnh thiêng liêng của họ tự sự lịch sử là khơi mở những khuất lấp, nhìn vào “bề 2.1. Kiến tạo nguyên tắc xây dựng sâu, bề sau, bề xa” của quá khứ để nối kết nhân vật từ điểm tựa đời tư - nhân bản thực tại, gửi gắm niềm tin và khai phóng Vừa mang trong mình những đặc điểm tương lai. Từ đó, nhà văn buộc phải tìm của tiểu thuyết đương đại đồng thời phải kiếm hình thức mới cho thể loại và không tuân thủ “luật chơi” riêng của thể loại, ngừng cách tân, đổi mới tư duy nghệ thuật nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử sau năm tiểu thuyết. 1986 có nhiều sự đổi mới về loại hình và Đối với các tiểu thuyết gia giai đoạn nguyên tắc xây dựng nhân vật lịch sử. Với trước, dường như câu hỏi “viết về cái gì” thể loại tiểu thuyết lịch sử, thế giới nhân quan trọng hơn là “viết như thế nào”. Thay vật vừa là những con người có thật trong vì tìm tòi những hình thức kết cấu mới cho lịch sử vừa là những con người được nhà tiểu thuyết, họ quan tâm nhiều đến yếu tố văn hư cấu, tưởng tượng. Thậm chí dù đó chất liệu cũng như độ hoành tráng sử thi và là những “nguyên mẫu” của lịch sử, trước tính chất giáo huấn từ lịch sử. Xem phương hết họ vẫn là những nhân vật tiểu thuyết, thức xây dựng tiểu thuyết quan trọng như được khoác trên mình chiếc áo choàng chính chất liệu, các nhà văn viết về đề tài nhuốm màu huyền thoại, là nơi gửi gắm lịch sử sau năm 1986 đã chủ động làm mới, tình cảm sâu kín và tư tưởng nhân sinh, làm khác bằng việc kiếm tìm những lối viết triết học nhân bản của người nghệ sĩ. hiện đại, mạnh dạn đổi mới tư duy tự sự Từ chân dung lịch sử đến chân dung lịch sử bằng các phương thức độc đáo. nghệ thuật, các nhân vật sau năm 1986 hiện Trong tinh thần dân chủ hóa và tự do lên không còn là những pho tượng cẩm sáng tác, lĩnh vực thể loại văn xuôi hư cấu thạch vô tri vô giác mà mang một hình hài lịch sử bắt đầu hồi sinh và trở thành một chân thực, sống động. Nếu như nhân vật trong những đề tài chủ chốt của văn học của tiểu thuyết lịch sử giai đoạn trước còn nước nhà. Văn học đã đi đúng vào bản khá đơn giản trong tính cách, nhất phiến chất, khám phá lịch sử, văn hóa và con trong tư tưởng, chân dung chủ yếu khắc người ở tầng vỉa sâu của những bí ẩn, họa bằng hành động và lời nói thì nhân vật khuất lấp, ý thức và vô thức, khát vọng cao giai đoạn này được nhìn nhận ở tính đa trị, cả và dục vọng tầm thường. Trong khi lưỡng diện của nó. Nhiều nhân vật hiện lên miêu tả lịch sử, nhà văn đã mang lại cho như một trạng thái đời sống, một dòng lịch sử những “gương mặt người”. Lịch sử chảy tư tưởng, một tiếng nói, một cái nhìn. trong tiểu thuyết lúc này trở thành lịch sử Và để thể hiện cái nhìn mới về lịch sử, tác 71
- giả đã đặt các nhân vật trong vô vàn mối Chọn Hồ Quý Ly để luận bàn về tư quan hệ đời thường, để nhân vật đối thoại tưởng đổi mới, ý nghĩa thời thế, Nguyễn với chính mình, xoáy sâu vào phần khuất Xuân Khánh đã khắc họa rõ nét hai mặt lấp và bi kịch nội tâm, nơi có sự giao tranh tính cách ở cả phần khuất lấp và lộ diện, cả giữa ánh sáng và bóng tối, phi thường và phần sáng và phần tối của một trong những đời thường, hữu thức và vô thức, nhằm tìm nhân vật phức tạp bậc nhất trong lịch sử ra “tiếng nói tối hậu về con người”. Suy Việt Nam. Hành động “tiếm ngôi đoạt vị” cho cùng, dẫu là các nhân vật lịch sử, các của Hồ Quý Ly là thái độ vứt bỏ lời thề với vĩ nhân, anh hùng dân tộc, danh nhân văn nhà Trần (chữ Trung), phũ phàng chà đạp hóa, huyền thoại tôn giáo như Trần Thủ Độ lên sự yêu vì của Nghệ Tông (chữ Nghĩa), (Bão táp cung đình), Nguyễn Huệ (Sông đang tâm mưu hại những người thân nhất Côn mùa lũ, Gió lửa), Từ Đạo Hạnh, Ỷ của mình (chữ Nhân), nhưng trong thâm Lan (Giàn thiêu), Hồ Quý Ly (Hồ Quý Ly), tâm, ông tự nhủ ông không vứt bỏ nhân Nguyễn Trãi, Lê Lợi (Hội thề, Oan khuất), nghĩa mà “trái lại! Chính vì nhân nghĩa nên Nguyễn Du (Nguyễn Du),… trước tiên họ đã vứt bỏ”. Ông chủ trương bằng mọi cách, vẫn là con người, mà đã là con người thì mọi giá phải canh tân đất nước, ngăn chặn luôn bị chi phối và tác động bởi muôn vàn sự khủng hoảng, xác lập sức mạnh tự mối quan hệ phức tạp, ngổn ngang của đời cường, tự chủ của dân tộc. Hồ Quý Ly sống xã hội. càng lạnh lùng, nghiệt ngã, tàn nhẫn trên Nhân vật lịch sử sau năm 1986 được chính trường bao nhiêu thì ông lại càng bộc nhìn nhận, khám phá trong muôn vàn mối lộ sự trắc ẩn, day dứt, đớn đau bấy nhiêu quan hệ đời tư, thế sự, khiến nó trở nên gần trong cuộc sống đời tư của mình. Chính gũi, đời thường hơn bao giờ hết. Lịch sử khoảnh khắc sám hối bên tượng người vợ được “đời thường hóa” từ giác độ nhân bản yêu là “nỗi cô đơn khủng khiếp”, “nỗi cô và được nhìn ngắm dưới tọa độ đời tư - thế đơn của một kẻ thoán nghịch, một kẻ làm sự. Bằng cách đan cài, tạo dựng nhiều chủ việc lớn”. Nguyễn Xuân Khánh đã khám đề như tình yêu và ước mơ hạnh phúc, khát phá một góc khuất tâm hồn với những khát vọng tự do, giải phóng bản năng, ý chí khao thầm kín, thành thực rất người, rất đời quyền lực…, Nguyễn Xuân Khánh, Võ Thị của nhân vật. Hảo, Nguyễn Mộng Giác, Nam Dao, Trong Sông Côn mùa lũ, bên cạnh Nguyễn Thế Quang... đã thể hiện cảm quan mạch chảy cuồn cuộn của những chuyển về cuộc sống đa chiều, ngổn ngang cùng vần lịch sử, là dòng chảy âm thầm, ám ảnh quan niệm về con người đa diện, phức tạp. và bất diệt của tiếng gọi tình yêu. Người Chúng ta bắt gặp sự phức tạp, đa đoan anh hùng đánh Nam dẹp Bắc bách chiến trong tính cách của Nguyễn Huệ (Sông Côn bách thắng Nguyễn Huệ suốt một đời ân mùa lũ, Gió lửa), Lê Lợi (Đất trời), hận, day dứt về mối tình đầu ngây dại với Nguyễn Trãi (Oan khuất), Từ Đạo Hạnh, Ỷ An. Đặt Nguyễn Huệ vào một cuộc tình Lan (Giàn thiêu), Hồ Quý Ly, Trần Khát không trọn vẹn, trong sự giăng mắc của Chân (Hồ Quý Ly)…. Những góc tối, quan hệ đời tư, thế sự, Nguyễn Mộng Giác những vùng mờ mà lịch sử “bỏ quên”, nay đã khám phá người anh hùng này ở khía đã được soi rọi và giải mã một cách chân cạnh đời thường nhất, để thấy ông là người thực, sắc nét. nặng ân tình và cũng bị bủa vây bởi những 72
- giới hạn thường tình. giá trị biểu tượng không hề được xây dựng Tiểu thuyết lịch sử Việt Nam sau năm một cách đơn phiến, một chiều mà ở đó 1986 cũng xây dựng cho mình hệ thống các luôn có sự tranh biện, đối thoại, một hình nhân vật mang ý nghĩa biểu tượng, song so thức “giải huyền thoại” của tiểu thuyết lịch với truyền thống, chúng ta nhận thấy đã có sử Việt Nam đương đại. những khác biệt trong quan niệm nghệ Có thể nhận thấy, những nhân vật thuật, ý thức thẩm mĩ cũng như cách thức trong tiểu thuyết lịch sử Việt Nam sau xây dựng nhân vật. Trong các tiểu thuyết 1986 không còn là những sản phẩm được lịch sử truyền thống, các nhân vật mang ý đắp nặn theo một khuôn khổ, kích cỡ có nghĩa biểu tượng chủ yếu là những nhân sẵn mà đã được tái tạo, thụ hưởng trên một vật có thật trong lịch sử, chí ít là đã được tâm thế hoàn toàn mới. Quan niệm “con ghi lại trong chính sử, nay được nhà văn hư người đời thường”, “không hoàn hảo”, con cấu thêm cho hấp dẫn. Trong khi đó, nhân người đa trị, phức tạp vừa giống như một vật biểu tượng trong tiểu thuyết lịch sử sau sự đối thoại với quá khứ, khước từ những 1986 bên cạnh là các nhân vật có thật trong quy phạm cũ, vừa đề xuất những giá trị, lịch sử, còn là những nhân vật được nhà nguyên tắc mới để định giá lịch sử và con văn hư cấu, tưởng tượng hoàn toàn. Các người: hệ giá trị nhân bản và nguyên tắc nhân vật như Sử Văn Hoa, Phạm Sinh, đối thoại đa chiều. Nhờ đó, văn học có Thanh Mai (Hồ Quý Ly), bà Tổ Cô, Mùi, những khám phá đa diện, nhiều chiều về Nhụ (Mẫu Thượng Ngàn), giáo Hiến, An, con người, mở ra những tầng sâu mới mẻ Lãng, Lợi, Kiên (Sông Côn mùa lũ), Nhuệ và thú vị đời sống đầy bí ẩn, vô cùng vô Anh, Ngạn La (Giàn thiêu), Toàn, Thức tận của những cá thể người sinh động và (Gió lửa), Gia Tân, Ngô Minh (Bí mật hậu gần gũi. cung), Cả Hinh, Lụa (Thế kỉ bị mất)… là 2.2. Những dịch chuyển động hình diễn những nhân vật hư cấu hoàn toàn nhưng đã ngôn lịch sử - văn hóa trở thành những biểu tượng sâu sắc. Suy cho cùng, lịch sử là sự diễn giải, Ngay trong bản thân nhân vật có thật là cách hình dung, là lối tự sự/diễn ngôn trong lịch sử, tính chất và ý nghĩa biểu của chủ thể (sử gia/tiểu thuyết gia, cá tượng so với các tác phẩm giai đoạn trước nhân/cộng đồng). Với cái nhìn đa nguyên đã có sự thay đổi trên nguyên tắc đối thoại, về thế giới và con người, nhiều vấn đề tinh thần dân chủ và cảm quan cá nhân. trong cuộc sống và nhân sinh tưởng chừng Chân dung biểu tượng không hoàn toàn như là những chân lí tuyệt đối, xác tín, hiển thuần khiết như trong tâm thức cộng đồng nhiên thì nay được lật xới lại, soi rọi dưới và ở nhiều sáng tác trước đó. Nguyễn nhiều giác độ khác nhau. Đa nguyên lúc Mộng Giác, Nguyễn Xuân Khánh, Võ Thị này đồng nghĩa với đa trị. Lịch sử được giả Hảo, Lưu Văn Khuê đã hé mở “một sự thật định như là một “khả năng khác” của đời khác” về các thần tượng của dân tộc sống. Đó thật sự là một bước chuyển đổi hệ (Nguyễn Huệ, Trần Khát Chân, Ỷ Lan) hình tư duy lịch sử của các nhà văn. Sự cũng như đối thoại với cái nhìn phiến diện, chuyển đổi ấy diễn ra trước hết và quan một chiều bằng cái nhìn đa chiều, công trọng nhất ở bình diện diễn ngôn lịch sử. bằng hơn về các “tội nhân” (Hồ Quý Ly, Diễn ngôn trong văn học giai đoạn Mặc Đăng Dung). Rõ ràng nhân vật mang trước năm 1986 chủ yếu là diễn ngôn cách 73
- mạng, diễn ngôn dân tộc gắn liền với giai vị thế con người, chủ nhân của lịch sử đến cấp. Yếu tố đời tư, cuộc sống riêng của mỗi con người, nạn nhân nhỏ bé mang bi kịch người ít được quan tâm chú ý, mà được tập và hệ lụy lịch sử; từ vị thế con người bị trung cho lí tưởng, quan điểm cách mạng. giới hạn bởi kinh nghiệm cộng đồng đến Phạm trù cái bi nhường chỗ cho cái hùng, con người chủ động thụ hưởng, đối thoại cái tầm thường, nhỏ bé được thay thế bởi lại lịch sử bằng suy tư, cảm thụ cá nhân. cái cao cả, lớn lao. Đi cùng với cảm thức Trong “khí hậu” hiện đại/hậu hiện đại, ngợi ca truyền thống, tôn vinh các anh chưa bao giờ, sự đòi hỏi khả năng nắm bắt hùng, danh nhân của dân tộc là diễn ngôn hằng số lịch sử, văn hóa trên tinh thần dân mang tính khẳng định, chiêm bái, ngưỡng tộc, nhân bản lại trở nên ráo riết với người vọng. Điều này đã ảnh hưởng đến cách cầm bút như vậy. Những tác phẩm của thức lựa chọn, xử lí chất liệu cũng như Nam Dao, Nguyễn Mộng Giác, Võ Thị cách thức xây dựng nhân vật lịch sử của Hảo, Nguyễn Xuân Khánh, Trần Thu các nhà văn. Hằng, Phạm Ngọc Cảnh Nam, Thái Bá Sau năm 1986, khi ý thức cá nhân Lợi, Uông Triều… không chỉ dừng lại ở được khai phóng, lịch sử và diễn ngôn lịch việc tái hiện các sự kiện, nhân vật lịch sử sử đã mang một hình hài, tinh thần mới. mà còn kiếm tìm, lí giải những giá trị cùng Lịch sử chỉ là cái cớ, là chất liệu để các tác những yếu tố bền vững đảm bảo cho sự giả trình bày những suy tư, trăn trở của trường tồn của văn hóa dân tộc trong mối mình về cõi nhân sinh vốn dung chứa vô xung đột, xâm thực với văn hóa ngoại lai. vàn những yếu tố tất yếu và ngẫu nhiên, Trong các sáng tác về đề tài lịch sử hợp lí và phi lí. Ở một phương diện nào đó, của mình, Nguyễn Xuân Khánh đã khởi đi chính diễn ngôn văn học với việc kiến tạo từ tâm thức đạo Phật và tín ngưỡng văn ra thế giới quan mới đã có khả năng thay hóa bản địa để suy tư về con đường chính đổi thói quen cảm nhận và đánh giá về lịch đạo cũng như sức mạnh nội tại trong hành sử của người đọc. Nó tìm cách tạo ra ý trình khẳng định “căn cước” dân tộc. Nếu nghĩa mới về sự vật, đem lại cho con người như ở Hồ Quý Ly, tác giả đã luận giải vấn cách nhìn khác/mới về hiện thực lịch sử và đề “hồn nước” - “phần linh thiêng, phần bản chất con người. chìm, phần lặng lẽ và phần thâm thúy của Khám phá sự vận động của diễn ngôn núi sông” qua tâm thức Phật giáo và tư trong tiểu thuyết lịch sử Việt Nam sau tưởng Trần Nhân Tông, thì trong Mẫu 1986, chúng tôi thấy có sự dịch chuyển Thượng Ngàn, ông đề cập đến “Hồn Đất”, động hình diễn ngôn so với tiểu thuyết lịch “Hương Đất” như là biểu tượng cho sức sử những giai đoạn trước đó: Từ diễn ngôn mạnh và bản sắc của một phương Đông mang tính khẳng định, chiêm bái, ngưỡng huyền bí. Cùng với các thành tố của nền vọng sang diễn ngôn mang tính giả định, văn hóa bản địa, thiên nhiên và con người phân tích, giải thiêng; từ diễn ngôn dân tộc, hiện diện như một sức sống mãnh liệt đạo lí, giai cấp sang diễn ngôn đời tư, thế nhằm phản kháng trước âm mưu đồng hóa sự, nhân văn; từ diễn ngôn lịch sử - đấu của văn hóa ngoại lai. Thông qua tín tranh sang diễn ngôn lịch sử - văn hóa ngưỡng đa thần độc đáo, niềm tin thiêng phong tục… Song song với quá trình đó là liêng vào sức mạnh của Mẫu, cùng với việc sự “chuyển vai” chủ thể của diễn ngôn: từ khám phá cuộc sống đời thường ở một làng 74
- quê bán sơn địa ở Bắc Bộ cuối thế kỉ XIX gợi biết bao khắc khoải, nuối tiếc về quá đầu thế kỉ XX, Nguyễn Xuân Khánh đã vẽ khứ một đi không trở lại. Đằng sau hình cho mình một nẻo đi riêng, làm nên một ảnh phế đô oai nghiêm một thuở chỉ còn lại cuộc hành trình vô cùng thú vị, kiếm tìm những nền đất, kinh thành Sư tử lẫm liệt và giải mã sức sống văn hóa Việt qua tín mấy trăm năm giờ chỉ còn lác đác những ngưỡng thờ Mẫu. Vẻ đẹp của tín ngưỡng bóng người dưới chân thành rêu phong là đậm màu bản địa này được nhà văn soi rọi những suy tư, trăn trở của Thái Bá Lợi về ở nhiều giác độ, trên một tinh thần hiện đại lẽ tồn vong và bản sắc dân tộc trong những thấm đẫm chất nhân văn sâu sắc. xung đột văn hóa, lịch sử. Qua hành trình Đất trời, Gió lửa (Nam Dao), Đàn đáy mở cõi của cha ông, tác giả đã phân tích (Trần Thu Hằng), Minh sư (Thái Bá Lợi) quy luật tất yếu của bước đi lịch sử khi cũng thể hiện mối quan tâm đặc biệt về các những toan tính, những ứng xử, những vấn đề văn hóa, dân tộc. Nam Dao thấy hành động trong việc tìm kiếm không gian được sức mạnh nối kết quá khứ, hiện tại và sống cho dân tộc này là nguồn cơn tạo nên tương lai của văn hóa thông qua phong tục sự suy yếu, đồng hóa và biến mất của cả tập quán, cách làm người với nhau, làm một dân tộc khác. người cùng nhau, làm người trước tương Quan trọng hơn cả, nhiều nhà văn qua lai. Từ đó, nhân vật của ông đi tìm lẽ sống, các câu chuyện về lịch sử muốn chuyển tải lẽ tồn vong của dân tộc, khẳng định bản nghĩ suy cá nhân về vận mệnh và sức mạnh sắc văn hóa qua ngôn từ giản dị, trong trẻo, dân tộc trong những cuộc thử lửa cam go, giàu sức sống của ca dao, tục ngữ, dân ca trong sự thịnh suy, đổi dời của các triều ví dặm… (Đất trời). Để lí giải xung đột đại. Hoàng Quốc Hải là một trong những trong đời sống chính trị và trong tâm thức nhà văn thể hiện sâu sắc nhãn quan dân tộc người Việt, tìm ra mẫu hình văn hóa tính trên tinh thần của triết học lịch sử. chung, Gió lửa lại đặt văn hoá trong sự Trong Bão táp triều Trần, Tám triều vua xung đột cá nhân và xã hội, văn hóa trong Lý, quan điểm “Các triều đại hưng vong sự áp chế của quyền lực, văn hóa trong thành bại xoay vần như con thò lò sáu mặt: hành trình truy tìm những giá trị vĩnh hằng chợt mặt nhất, thoắt đã mặt tam, mặt lục; của tự do, dân chủ. Ở một nẻo đường khác, chỉ có dân tộc, phải, chỉ có dân tộc mãi mãi Trần Thu Hằng trong Đàn đáy, qua những là trường tồn” cứ trở đi trở lại tạo thành nốt ngón đàn mê hoặc, tiếng hát tài hoa đã tái nhất chi phối cảm hứng và thi pháp hư cấu hiện số phận của các ca nữ và kép đàn lịch sử của nhà văn. trong một giáo phường hát ca trù nổi tiếng Trong “khí hậu” hiện đại/hậu hiện đại, kinh kì. Trong mỗi lời ca, tiếng đàn không việc các nhà văn đưa ra cách lí giải về dân chỉ là khát vọng một cuộc sống bình yên tộc, văn hóa tất sẽ tạo ra sự cộng cảm từ mà còn mang những nỗi đau thế thái nhân phía người đọc. Từ đó khơi gợi trong tâm tình, chuyên chở những thân phận mong thức người đọc niềm tin, sự kiêu hãnh về manh của người nghệ sĩ trong cơn giông sự vĩnh cửu của văn hóa bản địa. Bởi chính bão của thời cuộc. Thiên nhiên hùng vĩ với sự giao lưu, tiếp xúc và xung đột văn hóa núi non điệp trùng, biển cả bao la, cảnh bên ngoài không những không làm mất đi tượng huyền bí, u tịch của kinh đô Trà bản sắc dân tộc mà ngày càng bồi đắp Bàn, Thánh địa Mỹ Sơn trong Minh sư lại khiến văn hóa dân tộc trở nên phong phú, 75
- đậm đà hơn. lại được nhắc nhiều và ám ảnh đến vậy. Trước năm 1986, cảm thức và diễn Tái hiện lại những giai đoạn có tính chất ngôn chiêm bái, ngưỡng vọng, khẳng định bước ngoặt của mỗi triều đại, nhiều nhà đã đem lại cho các tiểu thuyết một tinh văn đã suy tư về thân phận vương giả trong thần dân tộc và một nội dung yêu nước sâu lẽ thịnh suy của thời đại, trăn trở với số sắc. Cảm hứng ấy đã được nối dài trong phận người phụ nữ trong cơn bão tố của nhiều sáng tác sau năm 1986 như Tám lịch sử và ưu tư cùng bi kịch người trí thức triều vua Lý, Bão táp triều Trần, Vằng vặc trong mối xung đột của thời cuộc. Nhận sao Khuê, Sao Khuê lấp lánh, Minh sư, Thế thức sâu sắc sứ mệnh của tiểu thuyết gia kỉ bị mất… Tuy vậy, trong những sáng tác viết/diễn giải về lịch sử, các tác giả đã này, lịch sử đã được nhìn nhận đa chiều không quên khắc họa số phận của những hơn, được phân tích, luận giải sâu sắc hơn đám đông nhỏ bé, vô danh trong sự xoay cũng như phương thức tự sự cũng phức tạp vần của lịch sử. Lần đầu tiên trong tiểu và độc đáo hơn. thuyết lịch sử Việt Nam, những con người Ảnh hưởng “tiếng gọi của trò chơi” nhỏ bé được cất lên tiếng nói của mình. (M.Kundera), tiểu thuyết lịch sử trở thành Chủ thể diễn ngôn từ vị thế con người - mảnh đất để các nhà văn tự do đưa ra những chủ nhân của lịch sử chuyển dần sang vị giả định lịch sử, tiến hành những thử thế con người - nạn nhân nhỏ bé thua thiệt. nghiệm, thậm chí “tùy tiện” trong cách ứng Từ người dân chốn kinh thành trong những xử với đề tài như là một sự khiêu khích, ngày gió lửa của chiến tranh, loạn lạc thách đố với những cách ứng xử, kinh (Sông Côn mùa lũ, Bão táp triều Trần, nghiệm quen thuộc của cộng đồng. Viết về Tám triều vua Lý), trong cơn bão tranh thần tượng của dân tộc, rõ ràng, Nguyễn giành quyền lực (Hồ Quý Ly), đến những Xuân Khánh, Võ Thị Hảo, Nguyễn Mộng người dân trong làng Cổ Đình xa xôi, heo Giác, Nguyễn Quang Thân, Bùi Anh Tấn đã hút (Mẫu Thượng Ngàn), những anh kép cô khước từ diễn ngôn ca ngợi, chiêm bái một đào trong phường hát ca trù Cổ Tâm (Đàn chiều để lựa chọn diễn ngôn phân tích, giả đáy), những người dân quanh năm chân định, “giải thiêng”. Các nhà văn đã kéo thần lấm tay bùn ở đất nghèo xứ Quảng (Thế kỉ tượng của cộng đồng trở về với kích cỡ của bị mất)… tất cả đã trở thành điểm tựa nhân con người mang thân phận làm người, quan bản trong cái nhìn về lịch sử của các nhà tâm khắc họa những khía cạnh nhân tính và văn. Lắng nghe từ những số phận nhỏ bé nhân bản chìm khuất phía sau các biến cố, ấy, tiểu thuyết gia giúp người đọc nhận ra tình huống lịch sử. Nhờ đó, những góc tối, gương mặt, tiếng nói, bước đi của lịch sử. những vùng mờ mà chính sử không hề nhắc Gần gũi, bình dị nhưng mỗi cuộc đời, mỗi tới, nay đã được soi rọi và giải mã trên tinh số phận lại mang một chiều sâu của thứ nhân bản và nguyên tắc đối thoại. triết học nhân sinh - lịch sử sâu sắc. Dưới con mắt của con người hôm nay, 2.3. Tổ chức mô thức tự sự trên lịch sử được nhìn nhận, lí giải qua số phận nguyên tắc đối thoại, luận giải của dân tộc, qua hành trình gìn giữ bản sắc Sự dịch chuyển, gia tăng, gấp bội điểm và trên tất cả là qua số phận, bi kịch của nhìn là biểu hiện độc đáo trong nỗ lực hiện mỗi cá nhân trong tiến trình lịch sử. Chưa đại hóa mô hình tổ chức tự sự của các tiểu bao giờ thân phận con người trong lịch sử thuyết gia viết về đề tài lịch sử sau năm 76
- 1986. Với những tác phẩm hư cấu lịch sử người kể chuyện di chuyển từ nhân vật này thì điều này nên xem là một đột phá táo sang nhân vật khác, cho ta một cái nhìn bạo. Nó đã giúp tiểu thuyết vượt thoát tính vạn hoa về các sự kiện, nhân vật. Với cách đơn thanh, độc thoại một chiều của kiểu tự tiếp cận theo từng mảng, tiểu thuyết Hồ sự truyền thống. Quý Ly được chia thành nhiều chương, mỗi Nhìn lại tiểu thuyết lịch sử Việt Nam chương được đặt theo tên của một nhân vật giai đoạn trước năm 1986, hầu hết các tác tiêu biểu (Chương III: Ông vua già, phẩm đều sử dụng lối tự sự toàn tri với chương V: Trần Khát Chân, chương VII: điểm nhìn đơn nhất của người kể chuyện. Vua Thuận tông và bà hoàng Thánh Ngẫu, Người kể chuyện trong các sáng tác của chương IX và X: Một ngày của Thái sư). Nguyễn Triệu Luật, Nguyễn Tử Siêu, Thái Các sử gia có thể nhìn nhận ở Hồ Quý Ly Vũ, Nguyễn Huy Tưởng, Chu Thiên… một con người có tài, khát khao quyền lực luôn là con người thông tuệ, có thể trải vô biên và một kẻ độc tài bạo tàn, nhưng rộng góc nhìn, quan sát với tầm bao quát dưới điểm nhìn của các nhân vật thì con rất lớn về nhiều giai đoạn với vô vàn sự người này lại được khám phá dưới góc độ kiện, nhân vật lịch sử. Tất cả những biểu một con người rất đỗi bình thường, thậm hiện bên ngoài cùng thế giới nội tâm bên chí là một nhân vật mang bi kịch đời trong của nhân vật đều nằm trong “tầm thường. Con người này cũng chứa đựng kiểm soát”, “sự hiểu biết”, “tài điều khiển” những ý chí khát khao lớn lao nhằm làm của người trần thuật. Việc lựa chọn hình thay đổi, canh tân đất nước (điểm nhìn của thức tự sự này, các tiểu thuyết gia giai đoạn Hồ Hán Thương, Nguyên Cẩn), đa mưu, đa trước đã đáp ứng đòi hỏi sự chính xác, sát, thâm hiểm (điểm nhìn của Trần khách quan của sử liệu, và đặc biệt quan Nguyên Uyên, Trần Khát Chân), biết yêu trọng là trùng khít với cái nhìn, hiểu biết và rung động trước tình yêu (điểm nhìn của của cộng đồng. Tuy nhiên, điều đó đã hạn Huy Ninh), cũng có những giây phút cô chế rất nhiều cá tính sáng tạo cũng như đơn, yếu đuối, đáng thương (điểm nhìn của cảm thức nhận thức lại lịch sử của nhà văn. Hồ Nguyên Trừng), vừa vĩ đại vừa bạo tàn Trở lại tiểu thuyết lịch sử sau năm (điểm nhìn của Phạm Sinh, Sử Văn Hoa)… 1986, với ý thức đòi quyền bình đẳng giữa Vấn đề canh tân đất nước, thông qua kinh nghiệm cá nhân bên cạnh hiểu biết điểm nhìn của các nhân vật, cũng có những cộng đồng, diễn ngôn cá nhân bên cạnh cách nhìn và theo đó là hành động, ứng xử diễn ngôn tập thể, nhiều tác phẩm đã cung khác nhau. Với chính công trình sư Hồ cấp cho người đọc thêm nhiều điểm nhìn Quý Ly, ông đã nhìn rõ được tình thế buộc mới về các sự kiện, nhân vật quen thuộc. phải “thay máu” nếu không muốn đất nước Bằng thủ pháp gia tăng và gấp bội rơi vào sự suy thoái, sụp đổ hoàn toàn. Với điểm nhìn trên nguyên tắc đối thoại, nhiều quan Thái bảo Nguyễn Hàng, ông thấy rõ tác phẩm có khả năng luận giải cao, đem sự bế tắc, hỗn loạn của đất nước nhưng ông lại những khám phá thú vị cho người đọc. lại không hiểu đất nước cần đổi thay. Còn Nguyễn Xuân Khánh trong tiểu thuyết của Sư Hiền, bằng những trải nghiệm của kẻ mình đã từ bỏ quan niệm truyền thống về sắp đi trọn con đường trần thế, ông hiểu tiểu thuyết thế kỉ XIX và chọn lựa một vận mệnh nhà Trần đã hết. Ông đành giả cách kể chuyện phân đoạn. Điểm nhìn của câm giả điếc mặc cho cơn bão lịch sử xoay 77
- vần, bởi trong “thời thiên túy” này, cái thành một ông già An Nam đích thực. đúng cái sai khó mà phân định. Cuộc đối thoại, tranh cãi tuy chưa có Soi rọi vấn đề lịch sử, văn hóa dưới hồi kết, song chúng ta cũng cảm nhận được nhiều điểm nhìn khác nhau, của người ưu thế của những người coi trọng và bênh trong cuộc lẫn người ngoài cuộc như là vực tín ngưỡng bản địa. Đây rõ ràng là một phương thức để Nguyễn Xuân Khánh đã “đụng độ” không khoan nhượng giữa hai “giải phẫu” sức sống văn hóa Việt trong sự nền văn hóa Tây và Đông. Người phương đối kháng và xung đột văn hóa. Hình tượng Tây đã nhận ra sức kháng cự tuy vô hình Mẫu và hình thức lên đồng, với những nhưng mạnh mẽ của người bản xứ để bảo người trong cuộc, cộng đồng làng Cổ Đình, vệ bản sắc văn hóa mà cha ông họ đã bao đặc biệt là những người phụ nữ, đó là một đời gìn giữ. Họ hiểu rằng, sức mạnh đó điều thiêng liêng, huyền nhiệm đã ăn sâu không có lí giải nào thuyết phục, sinh động vào tâm thức từ ngàn đời. Còn với những bằng hình tượng người Đàn bà giàu sức nhà chinh phục thuộc địa, điểm nhìn được sống, đằm thắm, dịu dàng, cam chịu trong phân tán theo hai chiều hướng: chiêm tâm thức Việt. ngưỡng, thức tỉnh (Pierre, René), coi Chính việc kiến tạo, tổ chức các góc thường, chế giễu (Philippe, Julien). Suy tư nhìn, cách nhìn, quan điểm nhìn đã giúp về đồng hóa và phản đồng hóa tiếp tục nhà văn thể hiện sự luận giải, đối thoại đa được tác giả đưa ra bàn luận, đối thoại chiều về nhiều vấn đề của quá khứ, từ đó nhiều chiều. Trong cuộc đối thoại ở nói kết với hiện tại, tìm ra những bài học chương X, người kể chuyện đã đặt vấn đề sâu sắc cho hiện tại và tương lai. Những này dưới nhiều điểm nhìn khác nhau. vấn đề được đặt ra trong Hồ Quý Ly như Khẳng định sứ mệnh khai hóa văn minh cách tân hay bảo thủ, cách tân như thế nào, cho dân bản xứ, Julien đã đặt ra mục tiêu vai trò và cách hành xử của trí thức trước muốn biến xứ sở này thành một nước Pháp thời cuộc, vấn đề đổi mới với quyền lực, thu nhỏ… Anh ta đã bảo vệ quyết liệt niềm đổi mới như thế nào để phù hợp với thời tin về sự đồng hóa của phương Tây, cụ thể thế, nhân tâm, số phận, bi kịch những cá là Pháp với xứ sở phương Đông. Với ông nhân, cộng đồng trong cơn cuồng nộ của Lềnh, bài học nhãn tiền của tổ tiên hàng lịch sử…, khiến người đọc phải trăn trở, ngàn đời với tư tưởng “Hán hóa” người suy ngẫm, nối kết quá khứ với thực tại tình Việt khiến ông tỉnh ngộ, cay đắng nhận ra hình đổi mới đất nước hôm nay. Mẫu thân phận “chú khách”, đến rồi lại đi của Thượng Ngàn lại là sự suy tư của nhà văn mình. Qua cái nhìn khách quan, biện chứng về vấn đề cội nguồn sức mạnh văn hóa dân khoa học pha chút màu sắc siêu hình, thần tộc Việt, làm sao để giữ gìn và phát huy bí, nhà dân tộc học René đã lờ mờ nhận ra bản sắc dân tộc trong quá trình giao lưu, bi kịch “bị đồng hóa” trở lại của những kẻ tiếp biến, xâm lấn văn hóa trong khu vực đi xâm lược, được ông lí giải bằng sự và trên thế giới, đâu là giá trị của các thành nhiệm màu của thần thánh và nguyên lí Mẹ tố văn hóa trong cộng đồng người Việt. trong văn hóa xứ sở. Từ những tình cảm Bằng việc gia tăng điểm nhìn, Nguyễn sâu nặng với mảnh đất và con người hiền Quang Thân, Nguyễn Mộng Giác, Võ Thị hòa, cần cù, nhà truyền giáo Colombert sẵn Hảo, Thái Bá Lợi, Nguyễn Thế Quang, sàng chấp nhận “bị đồng hóa ngược” để trở Hoàng Quốc Hải đã có những khám phá, 78
- kiến giải vô cùng tinh tế và độc đáo về các tiền đề để thống nhất đất nước. nhân vật lịch sử. Trong Hội thề, Nguyễn Du, Gia tăng điểm nhìn gắn với độc Oan khuất với sự dịch chuyển điểm nhìn thoại/đối thoại nội tâm là thủ pháp độc đáo bên trong vào nhân vật, Nguyễn Quang được Võ Thị Hảo sử dụng trong việc khắc Thân, Nguyễn Thế Quang, Bùi Anh Tấn đã họa nhân vật lịch sử. Trong Giàn thiêu, tác khai thác chiều sâu thế giới nội tâm phức giả đã đưa ra những “giả thuyết” mới mẻ tạp cũng như tấn bi kịch tâm hồn của các vĩ về nhân vật lịch sử và cũng là nhân vật nhân Lê Lợi, Nguyễn Trãi, Nguyễn Du. truyền thuyết Từ Đạo Hạnh. Nhà văn đã Những đấu tranh nội tâm, những cảm xúc dành nhiều tiết đoạn để cho Từ Đạo Hạnh phức tạp, những nỗi lòng thầm kín cùng tấn phân thân và tự đối thoại với chính mình. bi kịch tâm hồn được trình hiện chân thực Tác giả có ý thức lý giải lịch sử theo cách bởi chính điểm nhìn của nhân vật. riêng của mình. Điều đó bộc lộ cái nhìn mỉa Từ điểm nhìn bên trong, nhiều bí mật, mai, ngược chiều, xoay chiều lịch sử, phi khuất lấp trong lịch sử được khơi mở, phân huyền thoại hoá những nhân vật, sự kiện đã tích thấu đáo, thuyết phục. Trong Sông Côn bị huyền thoại hoá. Từ nhận thức của con mùa lũ, điểm nhìn liên tục được dịch người đương đại, Võ Thị Hảo đã hé mở sự chuyển từ nhân vật này sang nhân vật khác. thật lịch sử: chính Nguyên phi Ỷ Lan đã giết Có lúc được trao cho Nguyễn Huệ (chương chết Dương Thái hậu và bảy mươi sáu cung 17, 19, 30, 32…), có khi lại gửi gắm ở giáo nữ. Còn với Từ Đạo Hạnh, tác giả đã “lật Hiến (chương 1, 7, 15…), nhiều lúc lại tẩy”, phơi bày khía cạnh con người phàm chuyển sang An (chương 75, 92, 97), có tục, nhận ra sự ham hố quyền lực, bản năng lúc lại dời chỗ vào Lãng (chương 87, dục vọng, sự ích kỉ nhỏ nhen nơi nhân vật 99…)… Những bí mật của lịch sử như việc lịch sử - huyền thoại tôn giáo này. Nguyễn Huệ chọn Phú Xuân làm thủ phủ, Đặc biệt, các tiểu thuyết gia sau năm hành động quay nòng pháo về Quy Nhơn 1986 đã thể nghiệm hình thức tự sự từ ngôi nhằm vào vua anh của Huệ… được lí giải thứ nhất như là phương thức tiếp cận, bằng chính điểm nhìn bên trong của khám phá, luận giải có chiều sâu về lịch sử Nguyễn Huệ. Qua điểm nhìn đó, Nguyễn và con người. Người kể chuyện ngôi thứ Mộng Giác đã hé mở “một sự thật khác” nhất xưng “tôi” trong Hồ Quý Ly, Mẫu đằng sau hình tượng anh hùng dân tộc Thượng Ngàn, Oan khuất, Đàm đạo về Nguyễn Huệ và sự nghiệp sáng chói của Điều Ngự Giác Hoàng, Thế kỉ bị mất vừa ông. Theo sự phân tích đa chiều của nhà là chứng nhân của câu chuyện vừa tham văn, sự nghiệp vinh hiển ấy phần lớn do tài gia trực tiếp vào các biến cố, sự kiện của năng, bản lĩnh cá nhân của Nguyễn Huệ, tác phẩm. Nhờ đó, sự kiện lịch sử được cá nhưng cũng có yếu tố rất quan trọng là do thể hóa vào đời sống cá nhân, được khúc thời thế và sự may mắn. Hơn nữa, bên cạnh xạ qua cuộc đời, số phận mỗi người. Cá sự thật về người anh hùng áo vải còn có nhân trở thành trung tâm của tự sự. Lịch sử một sự thật khác: chính Nguyễn Huệ là lúc này còn được khám phá qua hàng loạt người chủ động quay nòng súng về Quy chuỗi sự kiện về tâm lý của những con Nhơn, nhằm vào vua anh Nguyễn Nhạc, người đã sống, chứng kiến, góp phần tham khuấy động bàn thờ ông bà, cha mẹ để xác gia làm nên lịch sử thời kỳ ấy. lập quyền uy và ngôi báu của mình, làm Đan xen việc sử dụng người kể chuyện 79
- ngôi thứ ba, Nguyễn Xuân Khánh trong Hồ kỉ bị mất tần số ấy đã được nâng lên đáng Quý Ly sáng tạo hình thức tự sự từ ngôi thứ kể. Thế kỉ bị mất là sự gối tiếp liên tục giữa nhất - Hồ Nguyên Trừng xưng “tôi” kể hình thức tự sự ngôi thứ ba và hình thức tự chuyện (165 trang/802 trang, chiếm 20,5%) sự ngôi thứ nhất. Với tần số xuất hiện của trong chương II: Hồ Nguyên Trừng, ngôi thứ nhất là 255 trang/467 trang (chiếm chương VI: Cô gái vườn mai, chương XII khoảng 55%), tác phẩm được thi triển trên (một phần): Đường lên Yên Tử, chương nền một câu chuyện tình dân dã nhuốm XIII (một phần): Hội thề Đốn Sơn. Chọn màu sắc bi thảm. Cái “tôi” trong tiểu thuyết Hồ Nguyên Trừng kể chuyện là một dụng ý Thế kỉ bị mất là cái “tôi” kí ức, hồi tưởng, khá sâu sắc của nhà văn. Trong tác phẩm chiêm nghiệm về quá khứ. Nó vừa là của mình, tác giả đã xây dựng nhân vật Hồ chứng nhân của lịch sử, vừa là chủ thể Nguyên Trừng có đời sống nội tâm khá tham gia vào mọi biến cố, sự kiện lịch sử. phức tạp. Anh vừa là trợ thủ đắc lực trong Với điểm nhìn bên trong, người kể chuyện canh bài canh tân của Hồ Quý Ly đồng đã tái hiện một dấu mốc quan trọng của thời lại là một con người nhạy cảm, ưu tư, lịch sử, thời điểm diễn ra phong trào Duy giằng xé trong những nghĩ suy miên man Tân, một biểu hiện của quá trình vận động, về thời cuộc. Bằng điểm nhìn nội cảm của trưởng thành trong tư tưởng, ý thức dân tộc một con người mang nỗi buồn thời tao Việt. Là người sống cùng thời với các lãnh loạn, Nguyễn Xuân Khánh đã giúp người tụ của phong trào Duy Tân, người kể đọc không những có một niềm tin vô cùng chuyện đã phác họa chân dung của nhiều lớn lao đối với câu chuyện mà còn tạo nhân vật lịch sử quan trọng. Đặc biệt là dựng những góc nhìn mới để khám phá, lí hình tượng Phan Châu Trinh trong sự cảm giải về lịch sử và con người. nhận của Cả Hinh là một lãnh tụ kiệt xuất, Mẫu Thượng Ngàn cũng là một tác một nhân cách văn hóa lớn, một nhiệt phẩm sử dụng hình thức trần thuật ngôi thứ huyết phi thường với hoạt động truyền bá nhất nhưng dung lượng lại ít hơn so với Hồ tư tưởng dân quyền nhằm thức tỉnh ý thức Quý Ly. Mặc dù bà ba Váy xưng “tôi” kể làm chủ của người dân. Khúc ca bi tráng về chuyện (chương XI. Bà ba Váy kể chuyện, một thời đoạn trong lịch sử dân tộc khép chương XII, tiết 3. Lời bà ba Váy) chỉ lại bằng bài điếu văn xót thương những số chiếm dung lượng 46 trang/807 trang tiểu phận bất hạnh và mở ra những hi vọng về thuyết (khoảng 5,7%) nhưng chừng ấy một thời đại mới theo bước chân của Cả cũng đủ để lại những dấu ấn đậm nét về Hinh nơi miền đất lạ. Từ những quan sát, người đàn bà đa tình, hồn nhiên, ngồn ngộn trải nghiệm của chính người trong cuộc, sức sống. Với cái tôi thành thực, nếm trải, lịch sử được nhìn ngắm từ giác độ đời người đọc như được chứng kiến cuộc đời thường, cá nhân. Đó chính là một trong bất hạnh, những rung động, khát khao bản những biểu hiện sâu sắc về sự thức tỉnh của năng cùng vẻ đẹp Thiên tính nữ như là biểu cái tôi - chủ thể sáng tạo được thẩm thấu, tượng sinh động của nguyên lí tính Mẫu kết tinh trong cấu trúc bề sâu của các hư trong văn hóa Việt. cấu lịch sử. Nếu như trong Hồ Quý Ly và Mẫu Ngoài ra, phương thức tổ chức không - Thượng Ngàn, tần số xuất hiện của NKC thời gian và kết cấu tự sự trong tiểu thuyết ngôi thứ nhất là khá khiêm tốn thì với Thế lịch sử Việt Nam sau 1986 cũng được 80
- nhiều tác giả quan tâm như là nỗ lực đổi TÀI LIỆU THAM KHẢO mới trong hệ hình tư duy tự sự hiện đại, 1. Bakhtin M. (1992), Lý luận và thi pháp tiểu khẳng định tham vọng khắc phục/vượt qua thuyết, Phạm Vĩnh Cư dịch, Trường viết văn mô hình truyền thống nhằm đưa tiểu thuyết Nguyễn Du, Hà Nội. tiệm cận quỹ đạo chung của văn học thế 2. Nguyễn Thị Bình (2012), Văn xuôi Việt Nam sau 1975, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. giới. Cùng với tìm tòi hình thức kể chuyện 3. Trương Đăng Dung (1998), “Tiểu thuyết và đa dạng hóa điểm nhìn, những thể lịch sử trong quan niệm mĩ học của nghiệm trong việc xử lí thời gian và tổ G.Lucacs”, Từ văn bản đến tác phẩm văn chức kết cấu góp phần mở rộng khả năng học, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. phản ánh, chiếm lĩnh, lí giải lịch sử và con 4. Nguyễn Đăng Điệp (chủ biên), Đoàn Ánh người có chiều sâu, tạo ra một không gian Dương, Đỗ Hải Ninh (2012), Lịch sử và văn truyện kể đa tầng bậc, nhiều cấp độ, giàu hóa, cái nhìn nghệ thuật Nguyễn Xuân giá trị biểu tượng… Khánh, Nxb. Phụ nữ, Hà Nội. 3. Kết luận 5. Kundera M. (1998), Tiểu luận (Nghệ thuật Như vậy, từ không khí đổi mới và tinh tiểu thuyết và Những di chúc bị phản bội), Nguyên Ngọc dịch, Nxb Văn hóa thông tin, thần dân chủ của xã hội, tiểu thuyết lịch sử Hà Nội. Việt Nam sau năm 1986 đang có sự vận 6. Nguyễn Văn Long, Lã Nhâm Thìn (2006, động không ngừng vừa theo kịp với thế đồng chủ biên), Văn học Việt Nam sau 1975, giới đồng thời khẳng định được bản sắc những vấn đề nghiên cứu và giảng dạy, Nxb riêng của mình. Nhiều tác phẩm là sự biểu Giáo dục, Hà Nội. hiện sinh động cho tư duy đổi mới trong 7. Mai Hải Oanh (2009), Những cách tân nghệ quan niệm về thể loại, nguyên tắc xây dựng thuật trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, nhân vật và phương thức tục sự lịch sử. Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội. Nhờ đó, tiểu thuyết lịch sử Việt Nam đã 8. Popper Karl (2012), Sự nghèo nàn của vượt qua tâm lí, kinh nghiệm cộng đồng, Thuyết Sử luận, Chu Lan Đình dịch, Nxb Tri thức, Hà Nội. để đối thoại, thức nhận lại lịch sử. Lịch sử 9. Trần Đình Sử (chủ biên, 2004, 2008), Tự sự luôn biến thiên, luôn có những con đường học, một số vấn đề lí luận và lịch sử, Phần 1 khác nhau và mỗi người có những cách và 2, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. hình dung về gương mặt của nó, nối kết 10. Trần Đình Sử (2014), “Suy nghĩ về lịch sử và với thực tại và thụ hưởng trên tinh thần dân tiểu thuyết lịch sử”, in trong Trên đường biên tộc - cá nhân - nhân văn. của lý luận văn học, Nxb Văn học, Hà Nội. Ngày nhận bài: 24/11/2015 Biên tập xong: 15/01/2017 Duyệt đăng: 20/01/2017 81
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học