Định hướng đổi mới phương pháp dạy học Địa lý ở trung học phổ thông - Trần Đức Tuấn

Tr−êng ®¹i häc s− ph¹m Hµ Néi t¹p chÝ khoa häc sè 6 n¨m 2005 §Þnh h−íng ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý ë THPT TrÇn §øc TuÊn Khoa §Þa lý Tr−êng §HSP Hµ Néi I. §Æt vÊn ®Ò Gi¸o dôc ®Þa lý ë tr−êng trung häc phæ th«ng ®ang ®øng tr−íc nh÷ng vËn héi míi vµ nh÷ng th¸ch thøc míi. ThÕ giíi hiÖn ®¹i ®ang biÕn ®æi mét c¸ch m¹nh mÏ. Trong thêi ®¹i cña sù bïng næ th«ng tin" kiÕn thøc cña nh©n lo¹i t¨ng lªn rÊt nhanh chãng. Mét sè chuyªn gia −íc tÝnh r»ng cø 7 n¨m tæng sè kiÕn thøc mµ chóng ta cã thÓ tiÕp nhËn sÏ t¨ng gÊp ®«i. Th«ng tin kh«ng nh÷ng ngµy mét nhiÒu mµ ngµy cµng dÔ tiÕp cËn nhê cã c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ c¸c m¹ng tin häc (ch¼ng h¹n m¹ng internet, xa lé th«ng tin). Trong ®iÒu kiÖn ®ã nhµ tr−êng kh«ng thÓ tiÕp tôc duy tr× chøc n¨ng −u tiªn lµ truyÒn ®¹t kiÕn thøc vµ th«ng tin mµ ph¶i t¹o ra nh÷ng c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn ë häc sinh kh¶ n¨ng khai th¸c- t×m kiÕm, qu¶n lý vµ tr×nh bµy th«ng tin, kiÕn thøc. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ trong thêi ®¹i mµ c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh− vò b·o th× nhµ tr−êng phæ th«ng ph¶i ®æi míi thùc sù nh»m “®µo t¹o ra nh÷ng con ng−êi lao ®éng tù chñ, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tÕ” . Còng nh− c¸c bé m«n kh¸c ë tr−êng THPT bé m«n ®Þa lý cÇn ph¶i ph¸t triÓn vµ båi d−ìng cho häc sinh nh÷ng n¨ng lùc t− duy vµ hµnh ®éng cÇn thiÕt1. ChØ khi ng−êi gi¸o viªn ®Þa lý chuyÓn c¸ch d¹y häc tõ kiÓu liÖt kª, m« t¶ vµ th«ng b¸o - t¸i hiÖn sang kiÓu d¹y häc míi ®ßi hái häc sinh ph¶i lµm viÖc nhiÒu h¬n, suy nghÜ nhiÒu h¬n th× khi ®ã míi cã thÓ ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc t− duy vµ n¨ng lùc hµnh ®éng cÇn thiÕt cho häc sinh. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y viÖc d¹y häc ®Þa lý ë c¸c tr−êng THPT ®· cã nh÷ng b−íc chuyÓn biÕn tÝch cùc nh−ng vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu cña c¶i c¸ch gi¸o dôc. Qu¸ tr×nh ®æi míi PPDH§L ®· ®−îc khëÝ x−íng tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90 cña thÕ kû XX, ®−îc ®Èy m¹nh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ ®¹t ®−îc mét sè tiÕn bé nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, nh÷ng thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ®æi míi PPDH§L cßn khiªm tèn. ë c¸c thµnh phè vµ khu vùc ®ång b»ng khi tiÕn hµnh c¸c bµi häc ®Þa lý ®· cã kh«ng Ýt gi¸o viªn ®· cè g¾ng gi¶m bít tû träng cña ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng, t¨ng c−êng ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµ sö dông c¸c ph−¬ng tiªn d¹y häc hiÖn ®¹i trong c¸c bµi häc ®Þa lý. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay ë nhiÒu n¬i ®Æc biÖt lµ c¸c vïng s©u, vïng xa phæ biÕn trong c¸ch d¹y hiÖn nay vÉn lµ thuyÕt tr×nh, liÖt kª kiÕn thøc, thÇy nãi nhiÒu vµ trß Ýt c¬ héi ®Ó lµm viÖc, ®Ó kiÕn t¹o nªn kiÕn thøc cña m×nh. NhiÒu häc sinh tá ra kh«ng quan t©m nhiÒu ®Õn néi dung bµi häc, Ýt chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc häc cña b¶n 1 Nh÷ng n¨ng lùc c¬ b¶n mµ nhµ tr−êng THPT ë ViÖt Nam cÇn ph¶i h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho häc sinh lµ: - N¨ng lùc hµnh ®éng cã hiÖu qu¶. - N¨ng lùc hîp t¸c, phèi hîp hµnh ®éng trong häc tËp vµ ®êi sèng. - N¨ng lùc s¸ng t¹o, thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi trong cuéc sèng. - N¨ng lùc tù kh¼ng ®Þnh b¶n th©n. 76 th©n m×nh vµ trë thµnh ng−êi häc thô ®éng2. Trong suy nghÜ cña nhiÒu häc sinh, m«n ®Þa lý lµ m«n häc phô, m«n häc cña trÝ nhí, m«n ”häc thuéc lßng” chø kh«ng ph¶i lµ m«n häc cña t− duy. Cã thÓ nãi, c¸ch d¹y vµ häc ®Þa lý nªu trªn ®· lµm h¹i ®Õn viÖc ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh, lµm cho häc sinh mÊt hÕt høng thó khi häc m«n ®Þa lý vµ lµm cho viÖc d¹y häc ®Þa lý trë thµnh g¸nh nÆng cña c¶ thÇy vµ trß. Trong bèi c¶nh trªn ®©y viÖc tiÕp tôc ®æi míi cã hiÖu qu¶ c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý ®ang næi lªn nh− mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt mµ ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc thÝ ®iÓm bé m«n ®Þa lý ë tr−êng phæ th«ng trung häc ph¶i quan t©m gi¶i quyÕt. C©u hái ®Æt ra ®èi víi nhiÒu gi¸o viªn lµ cÇn ®æi míi d¹y häc ®Þa lý ë THPT nh− thÕ nµo vµ lµm thÕ nµo ®Ó ®æi míi thµnh c«ng. Bµi viÕt nµy gãp phÇn tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nªu trªn. II. Nh÷ng ®Þnh h−íng ®æi míi d¹y häc ®Þa lý ë THPT 1. Môc tiªu cña ®æi míi §æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý tr−íc hÕt ®−îc thÓ hiÖn ra ë sù ®æi míi phong c¸ch d¹y cña thÇy vµ phong c¸ch häc cña trß. Phong c¸ch d¹y häc lÊy thÇy lµm trung t©m víi ®Æc tr−ng lµ thÇy ph¸t th«ng tin, trß tiÕp nhËn th«ng tin, hoÆc ®¬n gi¶n h¬n lµ thÇy ®äc trß chÐp ®· trë nªn hÕt søc lçi thêi. Khi mµ ng−êi thÇy chØ quan t©m ®Õn viÖc nhåi nhÐt kiÕn thøc mµ kh«ng hÒ quan t©m ®ªn nhu cÇu, høng thó cña häc sinh vµ khi ng−êi häc sinh kh«ng cã tr¸ch nhiÖm ®Õn viÖc häc tËp cña chÝnh m×nh th× kh«ng thÓ nãi ®Õn thµnh c«ng cña d¹y vµ häc. Phong c¸ch d¹y häc míi thÓ hiÖn ra ë nh÷ng ®Æc tr−ng hÕt søc quan träng nh−: ng−êi thÇy thiÕt kÕ c¸c t×nh h−èng ®Ó häc sinh tù khai th¸c, tù chiÕm lÜnh vµ kiÕn t¹o kiÕn thøc vµ t¹o ra c¸c c¬ héi ®Ó ng−êi häc sinh cã thÓ suy nghÜ nhiÒu h¬n, ho¹t ®éng nhiÒu h¬n vµ cã tr¸ch nhiÖm nhiÒu h¬n ®èi víi viÖc häc tËp cña m×nh. §æi míi phong c¸ch d¹y häc ®Þa lý kh«ng ph¶i môc ®Ých tù th©n. Môc tiªu tèi cao cña ®æi míi phong c¸ch d¹y häc tøc lµ sù ®æi míi PPDH lµ n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y häc ®Þa lý ë c¸c tr−êng THPT. N©ng cao chÊt l−îng d¹y häc ®Þa lý cã nghÜa lµ sù thay ®æi phong c¸ch d¹y häc ph¶i dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ häc sinh tiÕp thu néi dung bµi häc tèt h¬n, n¾m v÷ng kiÕn thøc ®Þa lý h¬n, c¸c kü n¨ng thùc hµnh vµ trÝ tuÖ ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tèt h¬n, c¸c phÈm chÊt, c¸c gi¸ trÞ quan träng cña ng−êi häc sinh hiÖn ®¹i ®−îc h×nh thµnh, cñng cè vµ ph¸t triÓn mét c¸ch m¹nh mÏ h¬n. Mét bµi häc ®Þa lý ®−îc coi lµ ®¹t hiÖu qu¶ cao khi bµi häc nµy ®¸p øng ®Çy ®ñ nh÷ng yªu cÇu cña mét bµi häc cã chÊt l−îng ®ång thêi viÖc chi phÝ ®Çu t− cho bµi häc phï hîp víi ®iÒu kiÖn d¹y häc ë c¸c tr−êng PTTH hiÖn nay. Gi¸ trÞ cña viÖc ®æi míi PPDH lµ ë chç nã t¹o cho qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý mét chÊt l−îng tèt h¬n vµ mét hiÖu qu¶ cao h¬n so víi d¹y häc theo kiÓu cò. V× vËy, chÊt l−îng tèt, hiÖu qu¶ cao cña bµi häc lµ hai tiªu chuÈn hµng ®Çu ®Ó ®¸nh gi¸ thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ®æi míi cña gi¸o viªn ®Þa lý. 2. Quan niÖm vÒ ®æi míi Kh«ng thÓ ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu cña c¶i c¸ch gi¸o dôc vµ kh«ng thÓ c¶i biÕn ®−îc t×nh tr¹ng d¹y häc ®Þa lý cßn kÐm hiÖu qu¶ nh− hiÖn nay nÕu nh− sù ®æi míi chØ t¸c ®éng ®Õn ng−êi thÇy. Sù ®æi míi PPDH ®Þa lý chØ thµnh c«ng khi ph−¬ng ph¸p d¹y häc 2 Nh÷ng ng−êi häc thô ®éng lu«n cã suy nghÜ: 1)Häc tËp lµ c¸i do thÇy lµm cho m×nh, 2) Thµnh b¹i tuú thuéc vµo nh÷ng yÕu tè ngoµi sù kiÓm so¸t cña m×nh nh−: thÇy giái ®Õn møc ®é nµo, nguån t− liÖu, trÝ th«ng minh cña m×nh, n¨ng khiÕu cña m×nh vÒ m«n ®ã, 3)Mäisù n»m ngoµi kiÓm so¸t cña m×nh” (1, tr. 51) 77 ®Þa lý t¸c ®éng m¹nh ®Õn ng−êi häc sinh vµ "ph¸t huy (®−îc) tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, t− duy s¸ng t¹o cña ng−êi häc; båi d−ìng cho ng−êi häc n¨ng lùc tù häc, lßng say mª häc tËp vµ ý chÝ v−¬n lªn" 3 . Lý luËn d¹y häc hiÖn ®¹i ®· kh¼ng ®Þnh con ng−êi ph¸t triÓn trong ho¹t ®éng vµ b»ng ho¹t ®éng4. V× vËy, ®æi míi PPDH ®Þa lý vÒ thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh ph¸t huy m¹nh mÏ c¸c ho¹t ®éng tÝch cùc, tù gi¸c, s¸ng t¹o cña häc sinh theo h−íng t¨ng c−êng c¸c ho¹t ®éng ®éc lËp vµ c¸c ho¹t ®éng t−¬ng t¸c, hîp t¸c cña häc sinh. ViÖc ®æi míi PPDH ®Þa lý chØ thµnh c«ng khi chóng ta ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa PPDH§L, tæ chøc d¹y häc ®Þa lý theo kiÓu míi trªn c¬ së t¨ng c−êng ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p, ph−¬ng tiÖn, h×nh thøc tæ chøc d¹y häc hiÖn ®¹i kÕt hîp víi viÖc c¶i biÕn c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng theo nh÷ng ®Þnh h−íng míi. §æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý lµ nh»m ®¹t tíi môc tiªu cao c¶ lµ n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña d¹y häc ®Þa lý, lµm cho m«n häc ®Þa lý cã mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trong hÖ thèng c¸c m«n häc trong c¸c tr−êng trung häc phæ th«ng. Chóng ta cÇn ®æi míi qu¸ tr×nh d¹y häc ®i¹ lý ngay trong ®iÒu kiÖn hiÖn cã vµ víi nh÷ng ®Çu t− chi phÝ vÒ nh©n lùc vµ vËt lùc phï hîp víi thùc tÕ hiÖn nay. T− t−ëng cho r»ng ph¶i ®Çu t− ®Çu ®ñ c¸c ph−¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i th× míi cã thÓ ®æi míi PPDH lµ kh«ng phï hîp vµ lµm c¶n trë sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh ®æi míi. Sù ®æi míi cÇn ®−îc b¾t ®Çu tõ sù thay ®æi nhËn thøc cña ng−êi gi¸o viªn ®Þa lý. 3. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi ®æi míi §æi míi PPDH còng cã nghÜa lµ tæ chøc d¹y häc theo lèi míi, lµ t¹o lËp cho qu¸ tr×nh d¹y häc nh÷ng ®iÒu kiÖn, vÞ thÕ vµ nh÷ng gi¸ trÞ míi cho ho¹t ®éng d¹y cña thµy vµ ho¹t ®éng häc cña trß. §ã còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ duy tr× m«i tr−êng d¹y häc thÝch hîp theo quan ®iÓm cña d¹y häc kiÕn t¹o, d¹y häc t−¬ng t¸c vµ d¹y häc hîp t¸c. Theo ®Þnh h−íng ®æi míi th× ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý ë THPT cÇn ph¶i ®¸p øng tèt c¸c yªu cÇu c¬ b¶n sau ®©y: Mét lµ, viÖc ®æi míi qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý cÇn t¸c ®éng m¹nh ®Õn häc sinh vµ t¹o cho häc sinh mét vÞ thÕ míi, nh÷ng tiÒn ®Ò vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tÝch cùc ho¹t ®éng nhËn thøc. Cô thÓ lµ: ③Ng−êi häc ph¶i trë thµnh chñ thÓ hµnh ®éng, tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng ®Ó kiÕn t¹o kiÕn thøc. Ng−êi häc cÇn ph¶i thùc sù ho¹t ®éng ®Ó ®¹t ®−îc kh«ng chØ nh÷ng tri thøc vµ kü n¨ng cña bé m«n mµ quan träng h¬n lµ tiÕp thu ®−îc c¸ch häc, c¸ch tù häc. ③T¹o ra vµ duy tr× ë häc sinh nh÷ng ®éng lùc m¹nh mÏ ®Ó tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh d¹y häc. §ã chÝnh lµ ®éng c¬, høng thó, niÒm l¹c quan5 cña häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp. Nh÷ng nh©n tè nµy chÝnh lµ nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy m¹nh mÏ häc sinh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng ®éc lËp hoÆc hîp t¸c. 3 LuËt gi¸o dôc 1998, ch−¬ng I, ®iÒu 24. 4 ë Trung Quèc ng−êi ta ®· nãi rÊt hay r»ng: “T«i nãi-t«i quªn, T«i nghe-t«i nhí, T«i lµm-t«i hiÓu” 5 §éng viªn cã vÞ trÝ cèt yÕu ®èi víi häc tËp; häc sinh sÏ ®−îc ®éng viªn mét phÇn vµo thµnh c«ng cña c¸c em ®−îc lÆp l¹i, phÇn n÷a nhê thµnh c«ng ®ã ®−îc "gia cè tøc th×. Häc sÏ cã hiÖu qu¶ h¬n nÕu ®éng c¬ cña nã lµ ham muèn ®−îc thµnh c«ng h¬n lµ lo sî bÞ thÊt b¹i. Häc sinh cÇn cã tr¸ch nhiÖm tèi ®a ®èi víi viÖc häc tËp, ®¸nh gi¸ vµ ®¹t tiÕn bé [1, tr. 12]. 5 Theo quan ®iÓm cña s− ph¹m t−¬ng t¸c häc ph¶i lµ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi häc: ChÝnh anh ta lµ ng−êi häc vµ anh ta häc v× chÝnh anh ta. Ng−êi häc cÇn ph¶i ®¶m nhiÖm ®Çy ®ñ tr¸ch nhiÖm cña m×nh b»ng c¸ch tham gia tÝch cùc vµ tho¶i m¸i trong qu¸ tr×nh häc cña m×nh [1, tr 31 &32]. 78 ③Ph¸t triÓn vµ nu«i d−ìng ë häc sinh ý thøc tr¸ch nhiÖm6 vµ kh¶ n¨ng tù ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña m×nh. Ng−êi häc cÇn ®Æc biÖt cã ý thøc tr¸ch nhiÖm suèt trong qu¸ tr×nh häc, ph¶i tù chñ ®Ó kh«ng trë thµnh c¸i “r¬-moãc“ cña ng−êi d¹y vµ kh«ng lÖ thuéc vµo sù gióp ®ì cña b¹n bÌ. Thùc tÕ, tÝnh bÒn bØ lµ hµn thö biÓu tin cËy ®¸nh gi¸ cÊp ®é tr¸ch nhiÖm cña ng−êi häc ®èi víi viÖc häc tËp cña chÝnh anh ta [1, tr. 33]. Kh¶ n¨ng tù ®¸nh gi¸ sÏ gióp cho häc sinh cã thÓ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña m×nh theo c¸c môc tiªu ®· ®Þnh. Hai lµ, viÖc ®æi míi qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý cÇn x¸c lËp, kh¼ng ®Þnh vai trß chñ ®¹o vµ nh÷ng chøc n¨ng míi cña ng−êi thÇy trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Cô thÓ lµ: ③Ng−êi thÇy ph¶i lµ ng−êi tæ chøc, chØ ®¹o, ®iÒu khiÓn c¸c ho¹t ®éng häc tËp tù gi¸c, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o cña häc sinh. Ng−êi thÇy sÏ kh«ng cßn lµ lµ nguån ph¸t th«ng tin duy nhÊt, kh«ng ph¶i lµ ng−êi ho¹t ®éng chñ yÕu ë trªn líp nh− tr−íc ®©y mµ sÏ lµ ng−êi tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh. ③ Ng−êi thÇy gi¸o cÇn ph¶i cã nh÷ng n¨ng lùc míi ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng míi mµ qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý hiÖn ®¹i ®ßi hái. Víi t− c¸ch lµ ng−êi tæ chøc, chØ ®¹o, ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh, ng−êi thÇy cÇn ph¶i ®¶m nhiÖm vµ thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng sau ®©y7: a) ThiÕt kÕ tøc lµ lËp kÕ ho¹ch cho qu¸ tr×nh d¹y häc vÒ c¶ môc ®Ých, néi dung, ph−¬ng ph¸p, ph−¬ng tiÖn vµ h×nh thøc d¹y häc. Ng−êi gi¸o viªn cÇn xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých vµ néi dung cña bµi häc mµ thiÕt kÕ ra nh÷ng t×nh huèng thÝch hîp ®Ó häc sinh chiÕm lÜnh nã th«ng qua ho¹t ®éng häc tËp tÝch cùc, tù gi¸c, s¸ng t¹o theo h−íng ®éc lËp hoÆc hîp t¸c, giao l−u. b) Uû th¸c tøc lµ th«ng qua ®Æt vÊn ®Ò nhËn thøc, t¹o ®éng c¬ høng thó ng−êi thÇy biÕn ý ®å d¹y cña m×nh thµnh nhiÖm vô häc tËp tù nguyªn, tù gi¸c cña trß vµ chuyÓn giao cho trß nh÷ng t×nh huèng ®Ó trß ho¹t ®éng vµ thÝch nghi. c) §iÒu khiÓn qu¸ tr×nh ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh trªn c¬ së thùc hiÖn mét hÖ thèng mÖnh lÖnh, chØ dÉn, trî gióp, ®¸nh gi¸ (bao gåm c¶ sù ®éng viªn). d) ThÓ chÕ hãa (®¸nh gi¸) tøc lµ x¸c nhËn, ®¸nh gi¸ vµ ®Þnh vÞ kiÕn thøc míi trong hÖ thèng tri thøc ®· cã, ®ång nhÊt ho¸ kiÕn thøc riªng lÎ cña häc sinh thµnh tri thøc khoa häc x· héi, h−íng dÉn vËn dông vµ ghi nhí. Ba lµ, x©y dùng mét m«i tr−êng d¹y häc thÝch hîp. M«i tr−êng d¹y häc ¶nh h−ëng ®Õn ph−¬ng ph¸p d¹y häc vµ gi÷a chóng cã sù t¸c ®éng t−¬ng hç. Ng−êi häc vµ ng−êi d¹y ®−¬ng nhiªn bÞ ¶nh h−ëng bëi mét tËp hîp c¸c yÕu tè m«i tr−êng. Nh−ng mÆt kh¸c ng−êi häc vµ ng−êi d¹y ph¶i thÝch nghi víi m«i tr−êng d¹y häc. ¶nh h−ëng vµ thÝch nghi chÝnh lµ hÖ qu¶ cña ph−¬ng ph¸p s− ph¹m t−¬ng t¸c liªn quan ®Õn m«i tr−êng. VÒ thùc chÊt, ®æi míi qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý lµ qu¸ tr×nh tæ chøc l¹i qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý theo h−íng hiÖn ®¹i hãa trªn c¬ së thùc hiÖn mét mét lo¹t nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, cã kh¶ n¨ng biÕn ®æi m¹nh mÏ ®Õn ba nh©n tè chñ chèt cña qu¸ tr×nh d¹y häc lµ Gi¸o viªn - Häc sinh - M«i tr−êng d¹y häc theo nh÷ng ®Þnh h−íng míi cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý hiÖn ®¹i (H×nh 1). 7 NguyÔn B¸ Kim. Ph−¬ng ph¸p d¹y häc m«n to¸n. Nxb §¹i häc S− ph¹m, 2002, tr 119, 120. 79 Error! ChÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ d¹y häc ThÇy Tæ chøc, chØ ®¹o QT NT ③ ThiÕt kÕ ③ Uû th¸c ③ §iÒu khiÓn ③ §¸nh gi¸ ③Høng thó ③Tham gia Chñ thÓ ③Tr¸ch nhiÖm nhËn thøc ③ Tù ®¸nh gi¸ Trß M«I tr−êng ¶nh h−ëng & thÝch nghi H×nh 1. M« h×nh vÒ d¹y häc theo quan ®iÓm ®æi míi 4. Lµm thÕ nµo ®Ò ®æi míi thµnh c«ng? Tr−íc hÕt, cÇn ®æi míi mét c¸ch ®ång bé c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý. §æi míi PPDH ®Þa lý lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p v× nã ®ái hái ph¶i t¸c ®éng ®Õn nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. §Ó ®æi míi thµnh c«ng PPDH ®Þa lý ë c¸c tr−êng THPT, cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi mét c¸ch toµn diÖn, ®ång bé c¸c thµnh tè, c¸c bé phËn cÊu thµnh cu¶ qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý. Sù ®æi míi cÇn b¾t ®Çu ë viÖc lËp kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ c¸c bµi häc ë trªn líp; b−íc tiÕp theo hiÖn ®¹i hãa, ®a d¹ng hãa c¸c ph−¬ng ph¸p vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc d¹y häc vµ cuèi cïng lµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ d¹y häc. Nh÷ng ®Þnh h−íng c¬ b¶n ®«Ý víi viÖc ®æi míi ®ång bé c¸c yÕu tè kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý ®−îc tãm l−îc trong b¶ng d−ãi ®©y: B¶ng 1. §æi míi toµn diÖn qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý Thùc tr¹ng cÇn ®æi míi §Þnh h−íng ®æi míi 1. §æi ThiÕt kÕ bµi häc ®Þa lý theo kiÓu truyÒn míi thèng: ThiÕt kÕ bµi häc ®Þa lý theo c«ng thøc GIPO, trong ®ã: thiÕt Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh kÕ cña bµi häc ®Þa lý (môc tiªu, néi bµi dung, ph−¬ng ph¸p - ph−¬ng tiÖn vµ - G (Goal): Môc tiªu bµi häc - I (Input): §iÒu kiÖn, ph−¬ng tiÖn d¹y häc - P ( Process): c¸c qu¸ tr×nh d¹y häc häc s¶n phÈm) ch−a ®−îc thÓ hiÖn râ - O (Output): S¶n phÈm cña bµi häc trong b¶n thiÕt kÕ bµi häc ®Þa lý Tæ chøc d¹y häc theo h−íng: 2. §æi - Häc toµn líp Ýt chó ý ®Õn sù ph©n míi hãa trong líp tæ - Häc tËp ë trªn líp chiÕm tû träng ¸p chøc ®¶o giê - D¹y häc theo kiÓu liÖt kª m« t¶ vµ häc gi¶i thÝch- minh häa (GVth«ngb¸o,HS tiÕp nhËn, t¸i hiÖn kiÕn thøc) Tæ chøc d¹y häc theo h−íng: - Ph¸t triÓn d¹y häc ph©n hãa (C«ng t¸c ®éc lËp cña häc sinh) - Ph¸t triÓn h×nh thøc häc c¶ ë trong líp vµ ngoµi líp - T¨ng c−êng d¹y häc kiÕn t¹o (ph−¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, d¹y häc b»ng BTNT, ®iÒu tra kh¶o s¸t), d¹y häc hîp t¸c vµ t−¬ng t¸c (lµm viÖc nhãm, th¶o luËn, dù ¸n, ®ãng vai) 80 ... - tailieumienphi.vn