Xem mẫu
- §Þnh h−íng chÝnh trÞ cho sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ ViÖt Nam giai ®o¹n 2011-2020 qua V¨n kiÖn §¶ng vµ mét sè nan ®Ò ®Æt ra Hoµng ThÞ Th¬(*) Tr−¬ng ThÞ Thu Thñy(**) I. §Þnh h−íng chÝnh trÞ vÒ ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong qu¸t ph¶n ¸nh môc tiªu phÊn ®Êu, b¶n C−¬ng lÜnh 2011 chÊt cña chÕ ®é XHCN ë n−íc ta lµ “d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi d©n chñ, c«ng 1. Nh÷ng ®Æc tr−ng míi cña C−¬ng b»ng, v¨n minh” vµ ®Æc tr−ng m« h×nh lÜnh 2011 chÝnh trÞ cña ViÖt Nam lµ cã Nhµ n−íc Trong c¸c v¨n kiÖn §¹i héi XI cña ph¸p quyÒn XHCN cña nh©n d©n, do §¶ng ®−îc c«ng bè vµo ngµy 17/3/2011 nh©n d©n vµ v× nh©n d©n, do §¶ng Céng cã C−¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n−íc trong s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o.(*)(**) thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi (bæ Riªng vÒ ®Æc tr−ng ph¸t triÓn v¨n sung, ph¸t triÓn n¨m 2011, gäi t¾t lµ ho¸, tuy vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc nªu lªn tõ C−¬ng lÜnh 2011). B¶n C−¬ng lÜnh ®· cã C−¬ng lÜnh 1991, nh−ng ph¶i sau §¹i nhiÒu ®iÓm bæ sung, ®iÓm míi so víi héi IX (2001), trong c¸c nghÞ quyÕt míi C−¬ng lÜnh 1991 - cã thÓ coi lµ mèc ®Çu thùc sù thÓ hiÖn sù h×nh thµnh nhËn tiªn trong lÞch sö quan ®iÓm cña §¶ng thøc coi v¨n ho¸ lµ nÒn t¶ng tinh thÇn ta vÒ v¨n ho¸ thêi kú ®æi míi. Víi môc cña x· héi. Ngoµi ra, cã mét ®iÓm míi tiªu qu¸ ®é lªn CNXH, C−¬ng lÜnh 2011 trong ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®−îc ghi nhËn ®· kÕ thõa vµ tiÕp tôc hoµn thiÖn vÒ m« tõ §¹i héi IX lµ viÖc ®Æt vÊn ®Ò x©y h×nh CNXH ë n−íc ta tõ C−¬ng lÜnh dùng v¨n ho¸ trong §¶ng, thÓ hiÖn sù 1991 víi 6 ®Æc tr−ng c¬ b¶n. C−¬ng lÜnh nhËn thøc vµ vËn dông t− t−ëng chiÕn 2011 kÕt hîp gi÷ nguyªn ®Æc tr−ng c¬ l−îc cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh “v¨n ho¸ b¶n vÒ nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ kh«ng ë bªn ngoµi mµ ë trong kinh tÕ vµ b¶n s¾c d©n téc vµ bæ sung thªm hai ®Æc chÝnh trÞ” (T« Huy Røa, Hoµng ChÝ B¶o tr−ng míi, ®−îc coi lµ hai ®Æc tr−ng vµ céng sù, 2009, tr.215). quan träng hµng ®Çu, chÕ ®Þnh c¸c ®Æc tr−ng kh¸c. Hai ®Æc tr−ng nµy ®· ®−îc (*) PGS. TS., ViÖn TriÕt häc, ViÖn Hµn l©m x¸c ®Þnh tõ §¹i héi X (2006), ®Õn C−¬ng KHXH ViÖt Nam. lÜnh 2011 ®· cã sù ®iÒu chØnh vµ kh¼ng (**) ThS., ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi, ViÖn ®Þnh m¹nh mÏ h¬n, ®ã lµ ®Æc tr−ng tæng Hµn l©m KHXH ViÖt Nam.
- 34 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2013 2. T¸m ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn c¬ b¶n h−íng; trong ®ã cã chó träng mèi quan Trong t¸m ph−¬ng h−íng c¬ b¶n hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn triÓn v¨n ho¸, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng quèc lÇn thø XI cña §¶ng (2011) cã b»ng x· héi (Phïng H÷u Phó, 2011). ph−¬ng h−íng thø ba tËp trung vµo vÊn 3. Sù ®æi míi t− duy lý luËn cña ®Ò ®Þnh h−íng ph¸t triÓn v¨n ho¸ lµ “x©y §¶ng ta vÒ vÊn ®Ò ph¸t triÓn v¨n ho¸ dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, Tõ nh÷ng n¨m 1987, §¶ng ta ®· cã ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” (§¶ng Céng s¶n nh÷ng ®æi míi quan träng trong t− duy ViÖt Nam, 2011, tr.26). C−¬ng lÜnh 2011 vÒ vai trß cña v¨n ho¸ ®èi víi sù ph¸t bæ sung cô thÓ ho¸ x©y dùng con ng−êi, triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc trong n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, thùc hiÖn thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. §¶ng x¸c tiÕn bé, c«ng b»ng x· héi. §©y lµ nh÷ng ®Þnh “V¨n ho¸ lµ bé phËn träng yÕu cña néi dung ph¶n ¸nh b−íc tiÕn vÒ ®Þnh c¸ch m¹ng t− t−ëng vµ v¨n ho¸, lµ mét h−íng chÝnh trÞ ®èi víi v¨n ho¸ trªn con ®éng lùc m¹nh mÏ, ®ång thêi lµ môc ®−êng x©y dùng CNXH ë n−íc ta mµ khi tiªu lín trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghiªn cøu ®Þnh h−íng chÝnh trÞ ®èi víi nghÜa x· héi”(*). v¨n ho¸ kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn. Nh÷ng n¨m 1993-1998, c¸c kú Héi Trong C−¬ng lÜnh 1991, néi dung nghÞ cña Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng v¨n ho¸ kh«ng ®−îc ®−a thµnh mét môc §¶ng ®· tõng b−íc x¸c ®Þnh “V¨n ho¸ lµ riªng, mµ ®−îc tr×nh bµy hîp chung nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· héi, mét ®éng trong môc VÊn ®Ò x· héi. Trong khi ®ã, lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· “b©y giê ng−êi ta nãi, thêi kú c¹nh tranh héi, ®ång thêi lµ mét môc tiªu cña chñ vÒ kinh tÕ ®· vµ ®ang qua vµ c¹nh nghÜa x· héi”(*) vµ kh¼ng ®Þnh: “V¨n ho¸ tranh quan träng nhÊt ®Ó kh¼ng ®Þnh lµ nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· héi, võa lµ søc m¹nh vµ ®é bÒn v÷ng cña quèc gia môc tiªu võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù lµ c¹nh tranh v¨n ho¸. Cã ng−êi nãi thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi (...). X©y dùng kû XXI lµ ThÕ kû v¨n ho¸… C−¬ng lÜnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i nh»m môc 1991 chØ nãi g¾n ph¸t triÓn kinh tÕ víi tiªu v¨n ho¸, v× x· héi c«ng b»ng v¨n tiÕn bé. §Õn C−¬ng lÜnh 2011 ®· ®æi minh, con ng−êi ph¸t triÓn toµn diÖn. thµnh mét hÖ quan ®iÓm lµ kÕt hîp chÆt V¨n ho¸ lµ kÕt qu¶ cña kinh tÕ ®ång chÏ, hîp lý ph¸t triÓn kinh tÕ víi ph¸t thêi lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh triÓn v¨n ho¸, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng tÕ, c¸c nh©n tè v¨n ho¸ ph¶i g¾n kÕt b»ng x· héi ngay trong tõng b−íc ph¸t chÆt chÏ víi ®êi sèng vµ ho¹t ®éng x· triÓn” (Phïng H÷u Phó, 2011). Nh− vËy héi trªn mäi ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ, kinh lµ, sù ®æi míi t− duy lý luËn vÒ tÇm quan träng cña ®Þnh h−íng ph¸t triÓn v¨n ho¸ (*) NghÞ quyÕt sè 05-NQ/TW cña Bé ChÝnh trÞ vÒ ®· ®−îc ®Ò cËp ®Çy ®ñ h¬n trong C−¬ng “§æi míi vµ n©ng cao tr×nh ®é l·nh ®¹o, qu¶n lý lÜnh 2011 so víi C−¬ng lÜnh 1991. v¨n häc, nghÖ thuËt vµ v¨n ho¸, ph¸t huy kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, ®−a v¨n häc, nghÖ thuËt vµ v¨n Bªn c¹nh ®ã, ®Þnh h−íng chÝnh trÞ ho¸ ph¸t triÓn lªn”, cña §¶ng ta vÒ ph¸t triÓn v¨n ho¸ tiÕp http://www.cpv.org.vn/cpv/Modules/News/NewsD tôc ®−îc qu¸n triÖt trong viÖc ®−a ra etail.aspx?co_id=30625&cn_id=139504 (*) yªu cÇu gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ lín Héi nghÞ lÇn thø t− Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ VII, ®Ó lµm kim chØ nam cho 8 ph−¬ng h−íng http://dangcongsan.vn/cpv/Modules/News/NewsD ph¸t triÓn nªu trªn kh«ng ®i chÖch etail.aspx?co_id=30656&cn_id=91227
- §Þnh h−íng chÝnh trÞ… 35 tÕ, x· héi, luËt ph¸p, kû c−¬ng... biÕn ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam, tiÕp thu thµnh nguån lùc néi sinh quan träng nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i, x©y nhÊt cña ph¸t triÓn”(*). dùng mét x· héi d©n chñ, c«ng b»ng, Nh÷ng n¨m 2004-2006, v¨n kiÖn v¨n minh, v× lîi Ých ch©n chÝnh vµ phÈm Héi nghÞ lÇn thø m−êi cña Ban chÊp gi¸ con ng−êi, víi tr×nh ®é tri thøc, ®¹o hµnh Trung −¬ng kho¸ IX (2004) vµ ®øc, thÓ lùc vµ thÈm mü ngµy cµng cao. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn C−¬ng lÜnh 2011 ®· ®iÒu chØnh hai tõ thø X (2006) ®· kh¼ng ®Þnh “v¨n ho¸ lµ “chÝnh s¸ch” thµnh “ph¸t triÓn” vµ bæ mét trong ba bé phËn hîp thµnh sù ph¸t sung thªm mét côm tõ “v¨n ho¸” thµnh triÓn bÒn v÷ng vµ toµn diÖn cña ®Êt “nh÷ng ®Þnh h−íng lín vÒ ph¸t triÓn n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa” kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, quèc phßng, an (NguyÔn Duy B¾c, 2011). T− t−ëng nµy ninh, ®èi ngo¹i”. §Þnh h−íng vÒ ph¸t ®−îc cô thÓ h¬n trong c¸c NghÞ quyÕt triÓn, ph¹m vi ®Þnh h−íng më réng rÊt §¹i héi §¶ng c¸c kú VIII, IX, X vµ c¸c nhiÒu so víi nhiÒu néi dung ®−îc viÕt kÕt luËn, chØ thÞ cña Héi nghÞ Trung qu¸ cô thÓ trong C−¬ng lÜnh 1991. −¬ng, tùu chung ®Òu thÓ hiÖn quan Nh− vËy, t¹i §¹i héi XI, c¸c quan ®iÓm nhÊt qu¸n cña §¶ng trong nh×n ®iÓm cña §¶ng vÒ x©y dùng vµ ph¸t nhËn, ®¸nh gi¸, chØ ®¹o x©y dùng vµ triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam theo môc ph¸t triÓn v¨n ho¸, g¾n chÆt víi chiÕn tiªu tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc l−îc x©y dùng ®Êt n−íc trong thêi kú tiÕp tôc ®−îc kh¼ng ®Þnh. §¶ng ta coi qu¸ ®é lªn CNXH. Theo ®ã, v¨n ho¸ ph¸t triÓn v¨n ho¸ lµ nÒn t¶ng tinh ph¶i thùc sù trë thµnh ®éng lùc vµ môc thÇn cña x· héi, g¾n kÕt chÆt chÏ, ®ång tiªu cña sù ph¸t triÓn, ®ång thêi ®ßi hái bé vµ t−¬ng xøng víi nhiÖm vô ph¸t mét c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®¶m b¶o cho v¨n triÓn kinh tÕ (lµ trung t©m); x©y dùng ho¸ vµ kinh tÕ cïng ph¸t triÓn. chØnh ®èn §¶ng (lµ then chèt) chÝnh lµ §Õn §¹i héi XI, C−¬ng lÜnh 2011 ®· ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn lµm râ ®−îc hai néi dung c¬ b¶n vÒ ph¸t v÷ng vµ toµn diÖn cña ®Êt n−íc v× mét triÓn v¨n ho¸. §ã lµ: 1/ X©y dùng nÒn x· héi d©n giµu, n−íc m¹nh, d©n chñ, v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n c«ng b»ng, v¨n minh, tiÕn b−íc v÷ng s¾c d©n téc, ph¸t triÓn toµn diÖn, thèng ch¾c lªn CNXH. Cã thÓ nãi, so víi nhÊt trong ®a d¹ng, thÊm nhuÇn s©u C−¬ng lÜnh 1991, trong C−¬ng lÜnh 2011 s¾c tinh thÇn nh©n v¨n, d©n chñ, tiÕn nh÷ng néi dung vÒ v¨n ho¸ ®· ®−îc bé; lµm cho v¨n ho¸ g¾n kÕt chÆt chÏ vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn theo ph¹m vi thÊm s©u vµo toµn bé ®êi sèng x· héi, réng h¬n, néi dung bao qu¸t h¬n. trë thµnh nÒn t¶ng tinh thÇn v÷ng ch¾c, II. §Þnh h−íng chÝnh trÞ vÒ ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong søc m¹nh néi sinh quan träng cña ph¸t ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2011-2020 triÓn. 2/ KÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng 1. VÒ môc tiªu tæng qu¸t, víi tÇm truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña céng nh×n 10 n¨m, ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2011-2020 ®· kh¼ng ®Þnh, (*) NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø n¨m Ban ChÊp ®Õn n¨m 2020 n−íc ta ph¶i: c¬ b¶n trë hµnh Trung −¬ng §¶ng (kho¸ VIII) vÒ x©y dùng thµnh n−íc c«ng nghiÖp theo h−íng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i; chÝnh trÞ - x· héi æn ®Þnh, d©n ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, http://dangcongsan.vn/cpv/Modules/News/NewsD chñ, kû c−¬ng, ®ång thuËn; ®êi sèng vËt etail.aspx?co_id=30579&cn_id=124001 chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n ®−îc
- 36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2013 n©ng lªn râ rÖt; ®éc lËp, chñ quyÒn, t©m lµ t¹o lËp m«i tr−êng c¹nh tranh thèng nhÊt vµ toµn vÑn l·nh thæ ®−îc b×nh ®¼ng vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh. 2/ gi÷ v÷ng; vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn Ph¸t triÓn nhanh nguån nh©n lùc, nhÊt tr−êng quèc tÕ tiÕp tôc ®−îc n©ng lªn; lµ nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao, tËp t¹o tiÒn ®Ò v÷ng ch¾c ®Ó ph¸t triÓn cao trung vµo viÖc ®æi míi c¨n b¶n vµ toµn h¬n trong giai ®o¹n sau. diÖn nÒn gi¸o dôc quèc d©n; g¾n kÕt Môc tiªu cô thÓ vÒ ph¸t triÓn v¨n chÆt chÏ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc víi ho¸, nãi mét c¸ch t−¬ng øng, v¨n ho¸ ph¸t triÓn vµ øng dông khoa häc, c«ng còng lµ mét néi dung quan träng trong nghÖ. 3/ X©y dùng hÖ thèng kÕt cÊu h¹ chiÕn l−îc chung. §ã lµ: X©y dùng nÒn tÇng ®ång bé, víi mét sè c«ng tr×nh hiÖn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n ®¹i, tËp trung vµo hÖ thèng giao th«ng téc; gia ®×nh Êm no, tiÕn bé, h¹nh phóc; vµ h¹ tÇng ®« thÞ lín (§¶ng Céng s¶n con ng−êi ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ trÝ tuÖ, ViÖt Nam, 2011, tr.106). ®¹o ®øc, thÓ chÊt, n¨ng lùc s¸ng t¹o, ý III. Mét sè nan ®Ò trong ®Þnh h−íng chÝnh trÞ vÒ thøc c«ng d©n, tu©n thñ ph¸p luËt. ph¸t triÓn v¨n ho¸ 2. T¹i §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc 1. Ph¸t triÓn cã lÏ lµ mét trong lÇn thø XI cña §¶ng (2011), c¸c quan nh÷ng kh¸i niÖm ®−îc ®Ò cËp nhiÒu ®iÓm cã tÝnh chiÕn l−îc vÒ ph¸t triÓn ®· nhÊt trong bèi c¶nh thÕ giíi hiÖn nay. ®−îc th«ng qua lµ: 1/ Ph¸t triÓn nhanh Trªn con ®−êng t×m kiÕm sù ph¸t triÓn g¾n liÒn víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng; ph¸t bÒn v÷ng cã kh«ng Ýt nh÷ng tæng kÕt lý triÓn bÒn v÷ng lµ yªu cÇu xuyªn suèt luËn vµ thùc tiÔn vÒ m« h×nh ph¸t triÓn trong ChiÕn l−îc. 2/ §æi míi ®ång bé, - mµ phÇn lín lµ nh÷ng m« h×nh chó phï hîp vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ v× môc träng tíi c¸c “nghÞch lý cña sù ph¸t tiªu x©y dùng n−íc ViÖt Nam XHCN d©n triÓn”, xoay quanh nan ®Ò gi÷a môc tiªu giµu, n−íc m¹nh, d©n chñ, c«ng b»ng, ph¸t triÓn kinh tÕ hoÆc/vµ môc tiªu v¨n minh. LÊy viÖc thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn x· héi(*). nµy lµm tiªu chuÈn cao nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ TÝnh tõ n¨m 1943, khi §Ò c−¬ng vÒ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh ®æi míi vµ ph¸t v¨n ho¸ ViÖt Nam ra ®êi, qua mçi thêi triÓn. 3/ Më réng d©n chñ, ph¸t huy tèi kú, ®Þnh h−íng chÝnh trÞ vÒ ph¸t triÓn ®a nh©n tè con ng−êi; coi con ng−êi lµ v¨n ho¸ ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh vµ thay chñ thÓ, nguån lùc chñ yÕu vµ lµ môc ®æi nhÊt ®Þnh. §Ò c−¬ng vÒ v¨n ho¸ n¨m tiªu cña sù ph¸t triÓn. 4/ Ph¸t triÓn 1943 thÊm ®Ëm tinh thÇn m¸c-xÝt khi m¹nh mÏ lùc l−îng s¶n xuÊt víi tr×nh ®é nhËn ®Þnh vÒ mèi quan hÖ gi÷a v¨n ho¸ khoa häc, c«ng nghÖ ngµy cµng cao; ®ång thêi hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt trong (*) Xem thªm: Trong cuèn “TriÕt lý ph¸t triÓn ë nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng ViÖt Nam - MÊy vÊn ®Ò cèt yÕu”, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· kh¸i qu¸t 5 m« h×nh ph¸t triÓn trªn toµn thÕ XHCN. 5/ X©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp, giíi lµ: 1/ T¨ng tr−ëng kinh tÕ nh−ng kh«ng cã tù chñ ngµy cµng cao trong ®iÒu kiÖn héi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi; 2/ T¨ng tr−ëng kinh nhËp quèc tÕ ngµy cµng s©u réng (§¶ng tÕ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ nh−ng Céng s¶n ViÖt Nam, 2011, tr.98-102). l¹i dÉn ®Õn sù tµn lôi cña n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n; 3/ T¨ng tr−ëng kinh tÕ nh−ng quÇn chóng §ång thêi, v¨n kiÖn §¹i héi còng chØ lao ®éng kh«ng cã quyÒn lµm chñ; 4/ T¨ng râ c¸c ®ét ph¸ chiÕn l−îc cã tÝnh tiªn tr−ëng kinh tÕ nh−ng v¨n ho¸, ®¹o ®øc suy tho¸i; 5/ T¨ng tr−ëng kinh tÕ nh−ng m«i tr−êng suy quyÕt lµ: 1/ Hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ tho¸i, sù c©n b»ng sinh th¸i bÞ ph¸ vì (Ph¹m thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN, träng Xu©n Nam chñ biªn, 2008).
- §Þnh h−íng chÝnh trÞ… 37 vµ kinh tÕ, chÝnh trÞ: “nÒn t¶ng kinh tÕ triÓn x· héi mÊt c©n ®èi nh− hiÖn nay, cña mét x· héi vµ chÕ ®é kinh tÕ dùa song vÉn qu¸ coi träng t¨ng tr−ëng kinh trªn nÒn t¶ng Êy quyÕt ®Þnh toµn bé v¨n tÕ; ch−a ®−a ra ph−¬ng thøc cô thÓ ®Ó ho¸ cña x· héi kia (h¹ tÇng c¬ së quyÕt ho¸ gi¶i mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c nan ®Ò ®Þnh th−îng tÇng kiÕn tróc” (NguyÔn n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ Ngäc ThiÖn, Hå SÜ VÞnh, 2004, tr.15). §ã l©u nay. §Æc biÖt lµ c¸c nan ®Ò nh− lµ quan ®iÓm kiªn tr× quyÕt ®Þnh luËn quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ kinh tÕ (economic determinism) ®−îc rót ph¸t triÓn v¨n ho¸, hay nan ®Ò gi÷a ra tõ lý thuyÕt triÕt häc duy vËt biÖn t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi ph¸t triÓn v¨n chøng vµ duy vËt lÞch sö cña K. Marx, ho¸ vµ b¶o vÖ m«i tr−êng... Nãi c¸ch cho r»ng suy cho cïng th× nh©n tè kinh kh¸c, m« h×nh ph¸t triÓn cña chóng ta tÕ (economic factors) - nghÜa lµ nh©n tè hiÖn nay d−êng nh− ®ang r¬i vµo mét vËt chÊt quyÕt ®Þnh toµn bé ®êi sèng x· hoÆc mét vµi m« h×nh ch−a tho¸t khái héi (bao gåm c¶ ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi c¸c “nghÞch lý cña sù ph¸t triÓn” (Ph¹m sèng tinh thÇn). Trong khi ®ã nh÷ng Xu©n Nam chñ biªn, 2008). quan ®iÓm phi m¸c-xÝt (kh¸c m¸c-xÝt hoÆc ph¶n m¸c-xÝt) ®· cã ý kiÕn cho 2. Nh×n l¹i néi dung nh÷ng v¨n kiÖn r»ng c¸c nh©n tè phi kinh tÕ, nh− nh©n quan träng nhÊt cña §¹i héi §¶ng XI tè chÝnh trÞ (political factors), nh©n tè võa qua, v¨n ho¸ lu«n ®−îc nhÊn m¹nh v¨n ho¸ (cultural factors), nh©n tè x· lµ “nÒn t¶ng tinh thÇn”, lµ “®éng lùc vµ héi (social factors), nh©n tè sinh th¸i môc tiªu cña ph¸t triÓn”, lµ mét trong (ecological factors) sÏ quyÕt ®Þnh sù nh÷ng cét trô ®Ó ®¹t tíi sù ph¸t triÓn ph¸t triÓn cña x· héi hiÖn ®¹i. bÒn v÷ng; lµ mét trong nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn trong ChiÕn l−îc ph¸t triÓn Quan ®iÓm míi trong C−¬ng lÜnh kinh tÕ - x· héi 2011-2020; hoÆc trong 2011 vÒ ®Þnh h−íng chÝnh trÞ v¨n ho¸ B¸o c¸o chÝnh trÞ cña §¹i héi §¶ng XI, cho thÊy sù dÞch chuyÓn cña t− duy lý ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®−îc cô thÓ ho¸ vµ luËn vÒ vai trß cña v¨n ho¸ trong qu¸ tËp trung vµo bèn néi dung lín (§¶ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Cã thÓ Céng s¶n ViÖt Nam, 2011, tr.82-86); hay nãi quan ®iÓm quyÕt ®Þnh luËn kinh tÕ trong C−¬ng lÜnh 2011, ®Æc tr−ng vÒ ®· vµ ®ang ®−îc “gi¶n duy” mét phÇn ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®−îc kh¼ng ®Þnh trªn v¨n b¶n ph¸p lý. Vai trß cña ph¸t trong t¸m ph−¬ng h−íng c¬ b¶n, nhÊn triÓn v¨n ho¸ trong t−¬ng quan víi ph¸t m¹nh ë “ph−¬ng h−íng thø ba” (§¶ng triÓn kinh tÕ ®· ®−îc ®¸nh gi¸ l¹i, ®iÒu Céng s¶n ViÖt Nam, 2011, tr.26). Tuy chØnh l¹i. TÇm quan träng cña v¨n ho¸ nhiªn, vÉn ch−a cã sù ®ång bé, quan trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®iÓm ph¸t triÓn v¨n ho¸ hÇu nh− kh«ng quèc gia ®· ®−îc thõa nhËn. ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong n¨m quan ®iÓm ph¸t triÓn vµ ba ®ét ph¸ chiÕn l−îc Tuy nhiªn, sù thay ®æi t− duy lý trong ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· luËn vÒ ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong c¸c héi 2011-2020, chØ ®−îc nh¾c ®Õn mét v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng XI vÉn cßn khóc chót ë môc 7 vÒ Ph¸t triÓn toµn diÖn c¸c m¾c, ch−a cã ®−îc sù ®ång bé thùc sù tõ lÜnh vùc v¨n ho¸, x· héi hµi hoµ víi quan ®iÓm ®Õn chiÕn l−îc hµnh ®éng. ph¸t triÓn kinh tÕ trong PhÇn IV - §Þnh C¸c môc tiªu cô thÓ b¾t ®Çu thÓ hiÖn t− h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, ®æi duy “gi¶n duy vËt” trong bèi c¶nh ph¸t míi m« h×nh t¨ng tr−ëng, c¬ cÊu l¹i nÒn
- 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2013 kinh tÕ (§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, 2011, háng mµ ph¶i dõng l¹i, lïi l¹i sÏ kÐo cç tr.126-127). xe kinh tÕ quay ng−îc trªn con ®−êng Nh− vËy, ph¶i ch¨ng trong t− duy ph¸t triÓn. HËu qu¶ thËt kh«n l−êng! chuyÓn ®æi m« h×nh t¨ng tr−ëng vÉn Xem xÐt l¹i n¨m quan ®iÓm chiÕn ch−a cã ®−îc sù “hµi hßa”, “®ång bé” khi l−îc vÒ ph¸t triÓn nh− ®· nªu ë phÇn mµ c¸c yÕu tè tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn quyÕt tr−íc, víi tÇm nh×n 10 n¨m ®Ó v−¬n tíi ®Þnh m« h×nh ®ã ch−a tÝnh tíi v¨n ho¸ môc tiªu trë thµnh mét n−íc c«ng nh− mét ®ét ph¸ chiÕn l−îc, nh− mét nghiÖp theo h−íng hiÖn ®¹i, chóng ta dÔ quan ®iÓm ph¸t triÓn quan träng, nh− dµng thÊy mét sè nghÞch lý sau: mét ph−¬ng tiÖn, mét ph−¬ng thøc - Quan ®iÓm thø nhÊt chÝnh lµ mét hµnh ®éng, mµ míi chØ lµ môc tiªu, lµ cÆp song ®Ò gi÷a yªu cÇu ph¸t triÓn ®Ých ®Õn, ®Ó ®¹t tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng nhanh víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nh÷ng trong khi x· héi ®ang giãng lªn nh÷ng vÊn ®Ò x· héi nghiªm träng n¶y sinh tõ c¶nh b¸o vÒ sù suy tho¸i v¨n ho¸? qu¸ tr×nh “t¨ng tr−ëng nãng” hiÖn nay ë Trong C−¬ng lÜnh 2011 vµ ChiÕn n−íc ta, víi tÊm g−¬ng Trung Quèc lµ l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2011- minh chøng rÊt gÇn cho song ®Ò khã ho¸ 2020, v¨n ho¸ ®−îc kh¼ng ®Þnh lµ mét gi¶i nµy. VËy, t¹i sao chóng ta vÉn kiªn trong ba bé phËn hîp thµnh sù ph¸t quyÕt gi÷ quan ®iÓm võa ph¸t triÓn triÓn bÒn v÷ng vµ toµn diÖn cña ®Êt nhanh, l¹i võa yªu cÇu tÝnh bÒn v÷ng n−íc theo ®Þnh h−íng XHCN; kinh tÕ vµ trong khi thùc tiÔn ®· cho thÊy sù nãng v¨n ho¸ lµ hai yÕu tè ®−îc yªu cÇu ph¶i véi, qu¸ coi träng t¨ng tr−ëng nhanh, g¾n kÕt chÆt chÏ, cïng ph¸t triÓn. m¹nh, thiªn vÒ sè l−îng h¬n chÊt l−îng, Nh−ng c¸ch thøc g¾n kÕt, ph¸t triÓn nghiªng vÒ chiÒu réng h¬n chiÒu s©u ®· nh− thÕ nµo gäi lµ ®ång bé, lµ hîp lý ®Ó dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ ph¸ vì bÒn h−íng tíi sù bÒn v÷ng th× vÉn cßn ch−a v÷ng nh− thÕ nµo vÒ mÆt x· héi?! râ rµng, cô thÓ; d−êng nh− kinh tÕ vµ v¨n ho¸ vÉn lµ hai lÜnh vùc ph¸t triÓn - Trong n¨m quan ®iÓm nãi trªn th× riªng rÏ mµ ch−a cã ®−îc sù hµi hßa, cã tíi ba néi dung trùc tiÕp nãi vÒ yÕu tè g¾n kÕt chÆt chÏ nh− yªu cÇu cÇn ph¶i kinh tÕ. Ph¶i ch¨ng chóng ta míi chØ cã; ch−a thÊy ®−îc sù nhÞp nhµng, cã sù ®¹t ®−îc møc “gi¶i duy vËt”, chø ch−a cã ®iÒu chØnh, cã thay ®æi −u tiªn ph¸t ®−îc t− duy “gi¶n duy vËt” hµi hßa, hîp triÓn gi÷a hai lÜnh vùc nµy (vµ c¶ nh÷ng lý trong t−¬ng quan víi c¸c lÜnh vùc x· lÜnh vùc kh¸c nh− m«i tr−êng, gi¸o dôc, héi kh¸c, ch−a chuyÓn sang coi träng y tÕ,...). Nãi mét c¸ch h×nh ¶nh th× vÉn v¨n ho¸ (tinh thÇn) nh− lµ ®éng lùc ®Ých chØ thÊy cç xe kinh tÕ, dï ®· l¹c hËu, dï thùc cña ph¸t triÓn x· héi (?). ®· ®−îc c¶nh b¸o ph¶i t¸i c¬ cÊu nhiÒu - Ph¸t triÓn con ng−êi ®−îc n©ng lÇn, vÉn ch¹y b¨ng b¨ng phÝa tr−íc bÊt lªn thµnh quan ®iÓm chiÕn l−îc (®ång chÊp kho¶ng c¸ch ngµy cµng lín gi÷a nã thêi còng ®−îc bæ sung vµo ph−¬ng vµ c¸c cç xe kh¸c nh− v¨n ho¸, gi¸o dôc, h−íng thø ba trong C−¬ng lÜnh 2011) y tÕ, m«i tr−êng… ®· rÖu r· tr−íc søc cho thÊy sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vµ ch¹y cña kinh tÕ. Cã lÏ cho ®Õn lóc cç xe kÞp thêi trong t− duy ph¸t triÓn cña kinh tÕ kh«ng chÞu næi tèc ®é nhanh, §¶ng ta trªn con ®−êng x©y dùng nãng cña chÝnh m×nh, hoÆc c¸c cç xe kia, CNXH. Nh−ng, liÖu cã phiÕn diÖn kh«ng v× tèc ®é qu¸ chËm, thËm chÝ do bÞ h− khi hai yÕu tè quan träng hµng ®Çu
- §Þnh h−íng chÝnh trÞ… 39 quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn con ng−êi (theo dùng chØnh ®èn §¶ng (lµ then chèt) chiÒu s©u chÊt l−îng nguån nh©n lùc) lµ chÝnh lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh sù ph¸t v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc l¹i kh«ng ®−îc ®Ò triÓn bÒn v÷ng vµ toµn diÖn cña ®Êt cËp ®Õn, trong khi nh©n tè con ng−êi n−íc, v× vËy cã thÓ nãi, ph¸t triÓn v¨n ph¶i lµ nh©n tè ®Çu tiªn ®−îc quan t©m ho¸ lµ mét trô cét quan träng cña ph¸t toµn diÖn, ®Æc biÖt chó träng tíi chÊt triÓn x· héi, nã ®ãng vai trß nh− hÖ ®iÒu l−îng con ng−êi nh»m ®¸p øng ®Çy ®ñ tiÕt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh÷ng yªu cÇu cña mét x· héi c«ng mét c¸ch hîp lý, lµ mét trong ba bé nghiÖp hiÖn ®¹i trong 10 n¨m tíi? phËn hîp thµnh sù ph¸t triÓn cña ®Êt KÕt luËn n−íc theo ®Þnh h−íng XHCN Kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸... lµ nh÷ng lÜnh vùc võa cã tÝnh ®éc lËp t−¬ng TµI LIÖU tham kh¶o ®èi, võa cã tÝnh phô thuéc t−¬ng ®èi, 1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2011), chóng quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, B¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban ChÊp cã thÓ quy ®Þnh lÉn nhau vµ cã c¶ quan hµnh TW §¶ng kho¸ XI t¹i §¹i héi hÖ nh©n - qu¶ víi nhau. Bëi vËy, c¸c ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø XI, Trong: quan ®iÓm quyÕt ®Þnh luËn kinh tÕ hay V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc quyÕt ®Þnh luËn v¨n ho¸ ®Òu lµ nh÷ng lÇn thø XI, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, quan ®iÓm duy vÞ, cùc ®oan. Nh÷ng biÕn Hµ Néi. ®æi vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi ë n−íc ta 2. Héi nghÞ lÇn thø t− Ban ChÊp hµnh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy t¨ng Trung −¬ng §¶ng kho¸ VII, tõ ngµy tr−ëng kinh tÕ chØ nªn lµ ®iÒu kiÖn cÇn 4 ®Õn ngµy 14/1/1993, thiÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi chø http://dangcongsan.vn/cpv/Modules/ kh«ng nhÊt thiÕt −u tiªn tèi ®a cho ph¸t News/NewsDetail.aspx?co_id=30656 triÓn kinh tÕ tr−íc råi míi thùc hiÖn &cn_id=91227 (truy cËp ngµy c«ng b»ng x· héi, bëi v× nh− bµi häc 25/6/2013). nhiÒu n−íc, hËu qu¶ sÏ lµ qu¸ lín vµ kh«ng thÓ l−êng tÝnh ®−îc. Qu¸ tr×nh 3. NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø n¨m t×m c¸ch ho¸ gi¶i song ®Ò “QuyÕt ®Þnh BCHTW §¶ng (kho¸ VIII) vÒ x©y dùng luËn kinh tÕ hoÆc/vµ QuyÕt ®Þnh luËn v¨n vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam ho¸” cho thÊy h¹n chÕ cña quan ®iÓm tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, m¸c-xÝt cæ ®iÓn lµ ë chç qu¸ ®Ò cao vai trß http://dangcongsan.vn/CPV/Modules/ quyÕt ®Þnh cña nh©n tè kinh tÕ (vËt chÊt), News/NewsDetail.aspx?co_id=30579 coi nhÑ yÕu tè v¨n ho¸ tinh thÇn (phi vËt &cn_id=124001 (truy cËp ngµy chÊt) trong ph¸t triÓn x· héi. 25/6/2013). KÕt luËn cña Héi nghÞ lÇn thø m−êi 4. NghÞ quyÕt sè 05-NQ/TW cña Bé Ban chÊp hµnh Trung −¬ng kho¸ IX ChÝnh trÞ, (2004) vµ NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn http://www.cpv.org.vn/cpv/Modules/ quèc lÇn thø X (2006) ®· x¸c lËp vÞ trÝ News/NewsDetail.aspx?co_id=30625 cña v¨n ho¸ kh«ng ®øng ngoµi ph¸t &cn_id=139504 (truy cËp ngµy triÓn. Ph¸t triÓn v¨n ho¸ - nÒn t¶ng 25/6/2013). tinh thÇn cña x· héi, g¾n kÕt chÆt chÏ, 5. NguyÔn Duy B¾c (2011), T− duy lý luËn ®ång bé vµ t−¬ng xøng víi nhiÖm vô vÒ v¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn cña §¶ng ph¸t triÓn kinh tÕ (lµ trung t©m); x©y Céng s¶n ViÖt Nam thêi kú ®æi míi,
- 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2013 http://www.tapchicongsan.org.vn/Ho ngµy 20/4/2011, me/Tieu-diem/2011/2262/Tu-duy-ly- http://www.tuyengiao.vn/Home/Mag luan-ve-van-hoa-va-phat-trien-cua- azineStory.aspx?mid=61&mzid=451 Dang.aspx (truy cËp ngµy 25/6/2013). &ID=1154 (truy cËp ngµy 6. Ph¹m Xu©n Nam chñ biªn (2008), 20/11/2011). TriÕt lý ph¸t triÓn ë ViÖt Nam - MÊy 8. T« Huy Røa, Hoµng ChÝ B¶o vµ céng vÊn ®Ò cèt yÕu, Nxb. Khoa häc x· héi, sù (2009), Qu¸ tr×nh ®æi míi t− duy Hµ Néi. lý luËn cña §¶ng tõ n¨m 1986 ®Õn 7. Phïng H÷u Phó (2011), Nh÷ng néi nay, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. dung c¬ b¶n vµ nh÷ng ®iÓm míi cña 9. NguyÔn Ngäc ThiÖn, Hå SÜ VÞnh C−¬ng lÜnh 2011, L−îc trÝch bµi (2004), §Ò c−¬ng vÒ v¨n ho¸ ViÖt gi¶ng t¹i Héi nghÞ nghiªn cøu, qu¸n Nam - ChÆng ®−êng 60 n¨m, Nxb. triÖt NghÞ quyÕt §¹i héi XI cña §¶ng ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. (tiÕp theo trang 62) ®¸nh gi¸, suy t− cëi më vÒ nhiÒu vÊn ®Ò Phan Träng Th−ëng. ThÈm ®Þnh ®−¬ng ®¹i trong s¸ng t¸c v¨n häc, lý c¸c gi¸ trÞ v¨n häc. H.: V¨n häc, 2013, luËn vµ phª b×nh v¨n häc ViÖt Nam 350 tr., Vb 50735. hiÖn thêi. Néi dung s¸ch lµ tËp hîp 21 bµi viÕt PhÇn hai, …®Õn thùc tiÔn lÞch sö cã ®iÓm chung lµ sù “nç lùc thÈm ®Þnh v¨n häc, lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu bÒn bØ, c¸c gi¸ trÞ vµ lý gi¶i c¸c hiÖn t−îng v¨n hÖ thèng vÒ thÓ lo¹i kÞch trong lÞch sö häc ®· vµ ®ang diÔn ra trªn bÒ mÆt vµ v¨n häc ViÖt Nam. Víi 8 tiÓu luËn c«ng bÒ s©u cña lÞch sö v¨n häc”, lµ sù chÊt phu (chiÕm h¬n mét nöa dung l−îng vÊn qu¸ khø, thÈm ®Þnh c¸c gi¸ trÞ v¨n cuèn s¸ch), t¸c gi¶ ®· kh¸i qu¸t ®−îc häc qu¸ khø. Trong ®ã, mét trong nh÷ng tiÕn tr×nh v¨n häc kÞch ViÖt Nam nöa néi dung c¬ b¶n lµ sù tra vÊn qu¸ khø sau thÕ kû XX, chØ ra nh÷ng dÊu hiÖu vµ nç lùc nhËn ch©n c¸c gi¸ trÞ cña thÕ míi vµ thµnh tùu næi bËt cña kÞch giai kû ®· qua, “tr¶ vÒ cho mçi sù kiÖn, mçi ®o¹n 1945-1954, v¨n häc kÞch giai ®o¹n nh©n vËt nh÷ng sù thËt vèn cã, nh÷ng 1975-1985 vµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi hËu gi¸ trÞ hiÓn nhiªn”. S¸ch ®−îc chia chiÕn, x¸c ®Þnh râ nh÷ng ®ãng gãp cña thµnh hai phÇn. Vò §×nh Long, vÞ trÝ cña Vi HuyÒn §¾c trong lÞch sö ph¸t triÓn kÞch ViÖt Nam PhÇn mét, tõ diÔn ®µn héi th¶o nöa ®Çu thÕ kû XX, ch©n dung vµ khoa häc…, lµ nh÷ng tham luËn, b¸o nh÷ng t×m tßi cña c¸c t¸c gia §oµn Phó c¸o ®Ò dÉn t¹i c¸c cuéc héi th¶o khoa Tø, §µo Hång CÈm… häc quèc gia vµ quèc tÕ do t¸c gi¶ trùc tiÕp chñ tr× hoÆc tham gia, lµ nh÷ng Kh¸nh V©n
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học