Xem mẫu
- HỘI NGHỊ KHOA HỌC CHĂN NUÔI THÚ Y TOÀN QUỐC 2021 - AVS2021: 141-144
ĐIỀU TRỊ BẠI LIỆT BẰNG PHƯƠNG PHÁP CHÂM CỨU XOA BÓP
Phạm Thị Xuân Vân1*
Tóm tắt
Châm cứu kết hợp xoa bóp là một trong những liệu pháp thay thế/bổ sung quan trọng trong điều trị tích hợp và đã
được khẳng định hiệu quả trong nhân y và thú y. Thống kê và phân tích dữ liệu thông qua điều trị tại phòng khám
của Hội Châm cứu Thú y cho thấy chó mèo đưa đến điều trị thường trong tình trạng liệt hai chân sau chiếm khoảng
95%. Dạng liệt bốn chân ít, chiếm khoảng 5%. Hiệu quả điều trị bại liệt bằng châm cứu còn phụ thuộc vào một số
yếu tố như nguyên nhân nguyên phát và đặc biệt là thời điểm bắt đầu điều trị sớm sẽ cho tỷ lệ khỏi cao hơn. Đây
là nghiên cứu bước đầu nhằm đánh giá hiệu quả của châm cứu trong điều trị thú y, đồng thời cung cấp cơ sở dữ
liệu cho những nghiên cứu hồi cứu chuyên ngành.
Từ khóa: Bại liệt, châm cứu, chó, mèo.
ACUPUNCTURE AND THERAPEUTICAL MANIPULATION IN TREATMENT OF
PARALYSIS
Abstract
The effectiveness of amalgamation between acupuncture and therapeutical manipulation has been proven as one
of the most important alternative/complementary therapies in integrated treatments in both human and veterinary
medicine. Analyzing statistic data at the Veterinary Acupuncture Clinic revealed that 95% of total treated cases
were accounted for paralyzed hind legs. Prevalence of animal paralyzed both front and hind legs was low (about
5%). Affecting factors including primary causes and especially early starting time of treatment which contributed
to the success of therapies to paralysis syndrome. This preliminary study assessed the effectiveness of acupuncture
in veterinary treatment and aimed to provide database for future specialized retrospective studies.
Keywords: Acupuncture, dog, cat, paralysis.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ 2. NỘI DUNG, NGUYÊN LIỆU VÀ
Việt Nam những năm gần đây thú cảnh PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
đặc biệt là chó và mèo số lượng không ngừng 2.1. Nội dung
tăng. Về phía người nuôi thú cảnh, họ luôn có Điều trị các chứng liệt bằng phương
sự quan tâm đặc biệt tới sức khỏe thú nuôi, có pháp châm cứu, xoa bóp và các phương tiện
yêu cầu ngày càng cao về dịch vụ thú y. Do hỗ trợ vận động cho thú cưng.
đó sự hoàn thiện về điều trị khám chữa bệnh 2.2. Nguyên liệu
của thú y ngày một nâng cao. Tuy nhiên để Chó mèo được mang đến điều trị tại
có được kết quả cao trong điều trị thú cảnh, phòng khám của Hội Châm cứu Thú y.
phương pháp châm cứu cũng hỗ trợ điều trị Máy điện châm, kim châm cứu, ngải
tích cực và phù hợp, có thể gọi là ĐÔNG cứu và các thuốc hỗ trợ Calci B12, Bcomplex
TÂY Y điều trị kết hợp. Bio ATP, Calavit, Vitamin 3B.
1
Hội Thú y Việt Nam;
*
Tác giả liên hệ: Phạm Thị Xuân Vân
141
- HỘI NGHỊ KHOA HỌC CHĂN NUÔI THÚ Y TOÀN QUỐC 2021 - AVS2021: 141-144
2.3. Phương pháp nghiên cứu Chi trước thường do tổn thương của thần kinh
Tìm hiểu bệnh sử. Khám lâm sàng. Phân quay trụ. Chi sau do tổn thương thần kinh
tích bệnh theo y học cổ truyền và y học hiện hông khoeo sinh liệt.
đại. Lập thành đơn huyệt để điều trị. Xoa bóp 3.5. Cách chọn huyệt - Chọn huyệt dựa
vận động theo đường kinh. Làm các phương theo lý luận y học cổ truyền
tiện hỗ trợ thú cưng bị liệt. a. Liệt chi trước
3. KẾT QUẢ Do tà khí tích tụ kinh lạc, khí huyết bị ứ
trệ dẫn đến liệt chi trước.
3.1. Tìm hiểu bệnh sử
Phép châm: Chủ yếu sơ thông khí huyết.
Chó, mèo đưa đến điều trị thường trong
Các huyệt thường dùng: Kiên ngoại du,
tình trạng liệt hai chân sau chiếm khoảng
Kiên tỉnh, Khúc trì, Thủ tam lý, Hợp cốc.
95%. Dạng liệt bốn chân ít, chiếm khoảng
5%. Liệt có thể do nhiều nguyên nhân: Liệt Ý nghĩa của huyệt
do cảm phải gió độc, do phong thấp, do chấn Kiên ngoại du (sau khớp vai cánh tay).
thương (xe cán, ngã từ tầng cao…); liệt sau Kiên tỉnh (đầu mút cạnh trước xương
khi đẻ (con cướp khí mẹ), liệt do thiếu canxi, bả vai, mỏm quạ xương bả vai). Kiên ngoại
liệt do tiêm sai vị trí, liệt lúc còn non 3 - 4 du và Kiên tỉnh làm sơ thông khí huyết, tán
tháng tuổi, liệt không rõ nguyên nhân (đi lại phong đuổi thấp. Tả được hỏa trong khí của
bình thường, đột nhiên chân đi khập khiễng Kinh Dương minh Đại trường.
vài ngày sau dẫn đến liệt). Khúc trì (điểm ngoài của nếp gấp khuỷu
3.2. Khám lâm sàng tay) tác dụng tuyên khí hành huyết đuổi phong
Khám lâm sàng thường có hai dạng liệt: trừ thấp.
- Dạng liệt mềm: Thể hiện các chi Thủ tam lý và Hợp cốc: Tăng cường
mềm, mất trương lực cơ đuôi và khớp cũng việc đuổi phong thông kinh lạc dứt được
mềm, bàn chân không có phản xạ. Dạng liệt chứng Tý (nhức) Thống (đau).
này thường thấy ở chó, mèo còn non và những Huyệt chỉ gian (ở kẽ ngón chân), Huyệt
trường hợp thiếu canxi nặng. Dương trì (giữa xương bán nguyệt và đầu
- Dạng liệt cứng: Các chi trong tư thế dưới xương quay) làm thư giãn mạch lạc, làm
cứng duỗi thẳng, không hoạt động; đuôi không lợi quan tiết trị được chứng Nuy (tàn phế).
hoạt động, các khớp không phản xạ, phản ứng b. Liệt chi sau
cơ kém, phản xạ bàn chân kém. Dạng liệt này Con vật thường không nhấc mông lên
thường thấy trong tất cả các trường hợp. được và không vẫy đuôi, đuôi quặp xuống
3.3. Phân tích bệnh theo y học cổ truyền thẳng đơ.
Liệt mềm: Do tổn thương ở tế bào sừng Vùng mông
dưới tủy sống, chứng này do phong nhiệt xâm Thường châm các huyệt: Thận du, Bách
nhập vào phế gây phế nhiệt. Phế âm bị nhiệt hội, Nhị nhãn, Vĩ căn.
làm cho cân mạch mất nhu nhuận sinh liệt. Ý nghĩa của huyệt
Liệt cứng: Nguyên nhân do kinh khí bế Thận du (hai bên mỏm ngang đốt sống
tắc ảnh hưởng đến Can Tỳ Thận. Can tàng hông 2). Tác dụng Thận chủ cốt sinh tủy, tủy
huyết chủ cân, Thận chủ cốt sinh tủy. Tỳ chủ dưỡng cốt làm cứng xương bổ thần kinh.
cơ nhục. Cần thông kinh hoạt lạc, tu bổ Can
Bách hội huyệt hội các Kinh Dương là
Tỳ Thận.
nơi xuất phát đám rối hông khum, kích hoạt
3.4. Phân tích bệnh học theo y học hiện đại thần kinh vận động vùng hông khoeo. Vị trí
Liệt do ảnh hưởng của thần kinh, hoặc huyệt Bách hội giữa mỏm gai hông cuối và
rễ của dây thần kinh bị tổn thương gây nên. khum đầu.
142
- HỘI NGHỊ KHOA HỌC CHĂN NUÔI THÚ Y TOÀN QUỐC 2021 - AVS2021: 141-144
Nhị nhãn ở trên lỗ trên khum (một và tà khí không thể tấn công được. Nhóm huyệt
hai, hai và ba) cũng liên quan đến đám rối này chuyên để chữa cho bệnh hư tổn.
hông khum (nhóm sau) kích hoạt các thần Nhóm huyệt: Giải khê, Chỉ gian
kinh hoạt động vùng mông. Giải khê: Vị trí giữa đầu dưới xương
Vĩ căn ở giữa mỏm gai khum cuối đuôi chày trên xương khối của khớp cổ chân.
đầu. Kích hoạt thần kinh vùng đuôi hoạt động. Chỉ gian: Vị trí giữa khe các ngón (1 và
Vùng chi sau 2) (2 và 3) (3 và 4).
Gồm các nhóm huyệt sau: Mỗi khi bàn và ngón bị quặp con vật
Nhóm huyệt Hoàn khiêu, Dương linh, không thể đứng trên bàn chân được sinh ra
Dương lăng tuyền. chứng Nuy (tàn phế). Châm 2 huyệt này làm
Hoàn khiêu: trước khớp chậu đùi, là thư giãn lạc mạch làm lợi quan tiết. Chân
hội huyệt của Kinh Thiếu dương đởm và Thái không bị quặp (bàn và ngón duỗi ra).
dương Bàng quang, có khả năng trừ được * Cần lưu ý: Đối với những con liệt
chứng Tý (nhức) Phong và thấp. mềm, ngoài những huyệt điều trị liệt, cần
Dương linh: Dưới rãnh cơ nhị đầu đùi châm thêm các huyệt Thân trụ (vị trí giữa
và cơ bán cân, sau khớp đùi chày. Tác dụng mỏm gai đốt sống lưng 3 và 4), huyệt Mênh
đuổi phong trừ thấp. Cả hai huyệt Hoàn kh- môn (vị trí giữa mỏm gai đốt hông (lumbar)
iêu, Dương linh trị được chứng Nuy (tàn phế), 2 và 3).
Tý (nhức) thuộc chi sau. 3.6. Xoa bóp vận động
Dương lăng tuyền: Lõm dưới gò chày Trong điều trị bại liệt ngoài châm cứu ra
ngoài và xương mác, là huyệt hợp của Kinh cần phải xoa bóp vận động mới có hiệu quả.
Thiếu dương đởm, là nơi hội của cân (gân) Tác dụng xoa bóp vận động chiếm 50%
toàn thân. Vì thế châm nó sẽ làm thư cân hoạt hiệu quả điều trị.
lạc thông lợi quan tiết, ngoài ra còn có tác
dụng ngăn teo cơ. Tác dụng của xoa bóp là dẫn truyền
kích thích vào hệ thống thần kinh trung ương
Ba huyệt trên phối hợp với nhau sẽ chữa và tiếp nhận những phản ứng trả lời của cơ thể
được chứng Nuy (tàn phế), Tý (nhức). đối với những kích thích đó. Ngoài ra khi xoa
Nhóm huyệt Túc tam lý, Tam âm giao có bóp lớp sừng biểu bì được bong ra làm cho hô
chức năng ích khí bổ Âm, kiện tỳ bổ hư. hấp của da được tốt hơn, mặt khác tăng cường
Chủ trị Tỳ vị hư hàn ăn kém, hình chức năng tuyến mỡ, tuyến mồ hôi nên sự đào
thể gầy yếu, chân bị tê không có cảm giác, thải các chất cặn bã qua tuyến mồ hôi được tốt
đau nhức. hơn. Xoa bóp làm cho mạch máu giãn, tăng
Túc tam lý: Cách gò chày trước một cường tuần hoàn máu, có lợi cho dinh dưỡng
khoát ngón tay (tương ứng 1/4 xương chày ở ở da, làm cho da co giãn tốt với chức năng
phía trên) là huyệt hợp của Kinh Dương minh bảo vệ cơ thể. Mặt khác làm cho nhiệt độ của
vị, có thể thăng dương ích vị, ôn trung tán hàn. da tăng lên, mạch tại chỗ và toàn thân giãn,
Tam âm giao: Là huyệt hội của Tỳ Can trở lực lòng mạch giảm đi, giúp máu trở về
Thận, có khả năng tu âm Kiện Tỳ hoạt huyết tim tốt hơn. Khi xoa bóp các chất nội tiết của
khử ứ (từ mắt cá trong lên 3 thốn) Vị chủ thọ tế bào tiết ra và thấm vào máu. Như vậy, xoa
nạp cốc khí, Tỳ chủ vận hóa. Hai huyệt này bóp có tác dụng đối với toàn thân, tăng cường
phối hợp với nhau sẽ làm khởi phát được hoạt động của thần kinh, nâng cao quá trình
Dương khí của Trung tiêu. Khi mà khí huyệt dinh dưỡng và năng lực hoạt động của cơ thể.
được điều hòa, kinh mạch được thông suốt Thủ thuật xoa bóp phải dịu dàng song
Tỳ vị được kiện thì việc ăn uống sẽ tăng lên có tác dụng thấm sâu vào da thịt được lâu và
và khi các nguồn sinh hóa được sung túc thì có sức.
143
- HỘI NGHỊ KHOA HỌC CHĂN NUÔI THÚ Y TOÀN QUỐC 2021 - AVS2021: 141-144
Xoa bóp phải theo chiều của đường kinh: xoa bóp, vận động mang hiệu quả điều trị cao.
Chi trước: Kinh dương ở mặt ngoài của Vậy tôi muốn qua bài viết này phổ biến kinh
chân theo chiều từ dưới lên. Kinh âm ở mặt nghiệm điều trị của tôi.
trong của chân theo chiều từ trên xuống. - Bại liệt là một chứng bệnh mãn tính,
Chi sau: Kinh dương ở mặt ngoài của đòi hỏi bác sĩ phải kiên trì và chịu khó trong
chân theo chiều từ trên xuống. Kinh âm ở mặt điều trị. Một liệu trình điều trị là 20 ngày.
trong của chân theo chiều từ dưới lên. Những bệnh súc bị liệt lâu ngày thường điều
Cột sống vỗ theo chiều từ trước ra sau. trị không hiệu quả.
XOA: Dùng vân ngón tay, bàn tay xoay - Phải xác định điều trị bại liệt là lâu
tròn trên mặt da, thủ thuật phải mềm mại. Tác dài. Nếu châm cứu đơn thuần không hiệu quả,
dụng làm thông khí huyết giảm đau. phải gắn liền với xoa bóp vận động, ngoài ra
bổ sung thêm thuốc.
BÓP: Dùng ngón tay cái và bàn tay
bóp vào da thịt. Lúc bóp vừa hơi kéo thịt lên. - Trong điều trị bại liệt trước tiên phải
Thường dùng ở chỗ cổ gáy vai lưng mông cho bệnh súc đi xe lăn, không để bệnh súc lết
tứ chi. Tác dụng giải nhiệt, khai khiếu, khu gây lở loét, bẩn thỉu, điều trị sẽ không khỏi.
phong, tán hàn. Thông kinh lạc. - Trong châm cứu thường nói: Hàn thì
VỖ: Bàn tay khum, giữa lòng bàn tay cứu, Nhiệt thì châm. Vì thế trước khi châm
lõm, các ngón tay khít lại với nhau. Thường cứu nên đo nhiệt độ bệnh súc. Nếu nhiệt độ
dùng dọc sống lưng và tứ chi. Tác dụng thông bệnh súc dưới 37oC thì nên ôn châm. Dùng
kinh lạc, làm mềm cơ giảm sức căng. điếu ngải hơ lên các kim đang châm, nhiệt độ
sẽ trở lại bình thường.
VẬN ĐỘNG: Tùy theo từng khớp có
cách vận động khác nhau. Tác dụng Thông lý, TÀI LIỆU THAM KHẢO
mở khớp tán nhiệt tăng sức hoạt động các chi. Acupuncture for treatment of Muscoloskeletal
3.7. Sử dụng thuốc bổ trợ and Neurological Disorders - Huisheng
Thêm Calci B12 (bổ xương), B complex Xie & Vanessa Preast, 2007.
(bổ thần kinh), Bio ATP bổ dưỡng cơ bắp). Canine transpositional Acupoints - Cheryl
Đối với chó, mèo còn bé cho uống Calavit Chrisman & Huisheng Xie (2005).
1 viên/ngày, vitamin 3B 1 viên/ngày. Triệu Dương Sinh (1995). Châm cứu Thú y
4. KẾT LUẬN (Tiếng trung).
Phạm Thị Xuân Vân (2015). Giáo trình châm
Qua kinh nghiệm trong điều trị bại liệt cứu Thú y.
tại phòng châm cứu Thú y của khoa Thú y,
Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Chúng tôi Y học cổ truyền Trường Đại học Y Hà Nội -
nhận thấy, điều trị bại liệt chỉ có châm cứu, Bộ môn y học Cổ truyền (2008).
144
nguon tai.lieu . vn
