Xem mẫu
- Khoa hoïc - Coâng ngheä ÑI TÌM COÅ MAÃU NGÖÔØI MEÏ TRONG TRUYEÄN NGAÉN NGUYEÃN HUY THIEÄP Đặng Lê Tuyết Trinh Trường Đại học Hùng Vương TÓM TẮT Cổ mẫu người mẹ có thể coi là một mẫu số chung cho cả nhân loại đã được nhà văn Nguyễn Huy Thiệp tái sinh một cách tinh tế và sinh động. Cổ mẫu người mẹ trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp là hiện thân của cái đẹp, của sức sống mãnh liệt, sự kiên cường, rắn rỏi và nhưng đôi khi cũng mang những nét tính cách có phần cay nghiệt, trái ngược với hình mẫu người mẹ truyền thống. Đó là lối sống hiện sinh, thực dụng, lạnh lùng, dửng dưng với nỗi đau của người khác. Tuy nhiên xét về tổng thể, cổ mẫu người mẹ trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp vẫn là biểu tượng trọn vẹn nhất của Chân - Thiện – Mĩ. Xây dựng cổ mẫu này, dường như Nguyễn Huy Thiệp muốn “chứng tỏ một điều gì đấy bởi sự tốt đẹp thực sự trong thế giới này” (Nguyễn Thị Lộ). Từ khóa: cổ mẫu người mẹ, truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. 1. Mở đầu và niềm vui - những cảm xúc xét về bản chất của cổ mẫu là Cùng với phê bình macxit, lặp lại không đều ở vô số các gen tâm lí của con người. Và vì phê bình tâm lí, phê bình cấu thế hệ tổ tiên và nhìn chung bao vậy theo quan niệm của Jung trúc, khuynh hướng phê bình giờ cũng đi theo một hướng. thì ứng với mỗi trạng thái của cổ mẫu xứng đáng được gọi là Có thể nói “cổ mẫu là sự trở con người sẽ xuất hiện một những mô thức phê bình thực lại về huyền bí khi cái nguyên cổ mẫu xã hội tương ứng như sự mang tính chất quốc tế. Tâm thuỷ trong con người tìm về cội cổ mẫu người mẹ, người cha, phân học của Karl Gustave Jung nguồn tinh thần của tổ tiên”. người anh hùng… hoặc những là cơ sở lí thuyết của phê bình Sau này trong Giải phẫu phê cổ mẫu tự nhiên như trời, đất, cổ mẫu (archetypal criticism). bình, Narthrop Fruye (sinh năm lửa, nước, cây… Trong văn học Theo K. G. Jung, Nguyên tượng 1912) đã mở rộng khái niệm cổ nghệ thuật, cổ mẫu đóng vai trò (archétype), hay cổ mẫu, hay mẫu văn học là “những ý tưởng là một chất liệu xây dựng hình nguyên hình - dù đó là quỷ, điển hình thường xuất hiện trở tượng nghệ thuật quan trọng. người hay biến cố - được lặp lại đi trở lại” [2; 316]. Ông còn chỉ Thiếu những cổ mẫu ấy, người trong suốt chiều dài lịch sử ở bất rõ nhiệm vụ của người phê bình ta sẽ thấy trong văn học có một kỳ đâu có trí tưởng tượng sáng văn học là hãy lùi lại phía sau tác khoảng trống không gì bù dắp tạo do hoạt động. “Chúng phản phẩm và thử xem trong những được. Ngược lại, sức tác động ánh khá trung thành hàng triệu lời đan dệt phức tạp, phát hiện của nghệ thuật với cổ mẫu cũng cảm xúc cá nhân, do đó đã đưa ra cho được những kết cấu cổ thật lớn lao, nó thời sự hoá cái lại hình ảnh thống nhất của đời mẫu xuất hiện trở đi trở lại, đào chiều sâu vô thức tập thể từ sống tâm lý, hình ảnh này được sâu vào những ý nghĩa cổ mẫu ngàn xưa của con người, tạo ra phân tách và phóng chiếu lên và từ đó đặt tác phẩm trong đại sự giao tiếp với các cổ mẫu vĩnh nhiều gương mặt khác nhau nơi hệ thống của toàn bộ nền văn cửu và mang tính nhân loại. diêm phủ trong huyền thoại” học để khảo sát một cách toàn Đọc cổ mẫu là cách nhìn tác [2; 314]. Trong mỗi hình tượng diện, nắm cho được những mô phẩm văn chương từ bên ngoài. này kết tinh một phần nhỏ tâm thức truyền thống để quyết Nhưng cách nhìn từ bên ngoài lý con người và số phận con định hình thức của tác phẩm. này không bị quy chiếu bởi người, một phần nhỏ nỗi đau Do gắn với bản năng nên những chuẩn mực và tiêu chí có Ñaïi hoïc Huøng Vöông - Khoa hoïc Coâng ngheä 49
- Khoa hoïc - Coâng ngheä trước mà áp đặt vào tác phẩm, hậu hiện đại nhưng ông cũng vẫn được gán cho mạo từ “cái” để giải thích nó. Chính vì thế vẫn nằm trong nguồn mạch ở trước như: cái bàn, cái ghế, cách đọc này không giống như chung của văn học khi các cái dao, cái chổi… Ngoài chức cách phê bình xã hội học dung truyện ngắn của Nguyễn Huy năng làm mạo từ, chữ “cái” còn tục trước kia mà nó thực sự là Thiệp đều có sự tái sinh của các được dùng như một tính từ để một hướng nghiên cứu mới góp cổ mẫu cổ xưa trong đó có cổ chỉ những gì lớn lao, trung tâm, phần khám phá giá trị đích thực mẫu người mẹ. quan trọng như sông cái, đường của văn học chân chính. 2. Cơ sở hình thành và lịch cái, hoa cái… Trong các trò chơi Phê bình cổ mẫu, ở Việt sử tái sinh cổ mẫu người mẹ dân gian của người Việt, cũng Nam, theo chúng tôi vẫn là một 2.1. Cở sở hình thành xuất hiện những khái niệm liên xu hướng tiếp cận còn mới lạ Cổ mẫu về người mẹ có thể quan tới chữ “cái” như người và hứa hẹn tràn đầy sức sống. coi là một mẫu số chung cho cầm cái, nhà cái… Xét trong Nó có thể vừa giúp cho người cả nhân loại. Đó là sản phẩm lịch sử tiếng việt thì “cái” là từ nghiên cứu hiểu sâu hơn về tác của ý thức tập thể của cả loài cổ có nghĩa là chỉ người mẹ như phẩm, vạch ra tính xã hội - lịch người chứ không phải là di sản “con dại cái mang”… sử của tác phẩm trong dòng của riêng một dân tộc nào. Nói Có thể nói tín ngưỡng phồn chảy lịch sử văn học đồng thời cách khác, cổ mẫu người mẹ đã thực và tục thờ mẫu đã trở giúp đoán định được sự vận trở thành thiên đạo: Mẹ nhiệm thành một tín ngưỡng dân gian động của văn chương trên cái mầu (Huyền Tẫn) trong đạo điển hình, ăn sâu vào tiềm thức, nhìn đa giác của nhiều ngành đức Kinh của Lão Tử, Đức mẹ đời sống tâm linh, tinh thần của khoa học khác: tâm lý, văn hoá, Maria của Thiên chúa giáo, Phật dân tộc Việt. Chính vì thế sự nhân học... Từ đó giúp độc giả Bà quan âm của Đông Á. Biểu hiện diện của các cổ mẫu về các tìm được sợi dây liên hệ “nối tượng ấy đã trở thành một phần bà mẹ - nữ thần trong truyện liền xưa và nay”; giúp cả tác giả, không thể thiếu trong đời sống ngắn Nguyễn Huy Thiêp nói người nghiên cứu và độc giả dần tâm linh của bất kì dân tộc hay riêng và văn học Việt Nam nói dần thoát khỏi quán tính viết và cá nhân nào. chung là một quy luật tất yếu. đọc văn chương theo kiểu áp sát Đặc biệt, với cộng đồng 2.2. Lịch sử tái sinh của cổ đời sống chính trị; tăng cường người Việt thì cổ mẫu này còn mẫu người mẹ tính đa âm trong cách viết và có nguồn gốc xuất phát từ tín Nền văn học Việt Nam trong sức mạnh tưởng tượng trong ngưỡng dân gian: thờ mẫu. quá trình phát triển của mình sáng tạo, từ một nguồn lực văn Chất âm tính của văn hóa nông đã thể hiện một nguyên lý tính hoá vững bền của nhân loại và nghiệp trong đời sống tinh thần Mẫu dù rằng mỗi giai đoạn, mỗi mỗi dân tộc. của dân tộc Việt đã đưa đến thời kỳ, nguyên lý ấy có những Khi tìm hiểu về cổ mẫu, hệ quả tất yếu là trong quan biểu hiện khác nhau nhưng sâu chúng tôi chọn truyện ngắn hệ xã hội và lối sống thiên về xa nhất, điều đó bắt nguồn từ Nguyễn Huy Thiệp làm đối tình cảm, trọng nữ và trong truyền thống đề cao người phụ tượng khảo sát chính bởi theo tín ngưỡng là tình trạng các nữ nữ trong nền văn hóa Việt. Cổ chúng tôi đây là một hiện tượng thần chiếm ưu thế. mẫu người mẹ đã xuất hiện rất văn học độc đáo, là trung tâm Nếu chú ý ta còn có thể sớm trong văn học Việt Nam chú ý của dư luận trong nền văn thấy trong ngôn ngữ, ở một số với hình ảnh bà mẹ Âu Cơ đẻ học Việt Nam đương đại. Ông ngôn ngữ trên thế giới (tiếng ra trăm trứng, hình ảnh mẹ viết không nhiều nhưng mỗi tác Pháp) mạo từ đứng trước danh Thánh Gióng hay trong những phẩm ra đời đều là một “vụ nổ” từ thường biểu thị giống (đực, câu chuyện cổ tích Sọ Dừa,… gây phản ứng dây truyền, thu cái) của danh từ đó. Trong Và song hành cùng lịch sử văn hút được sự quan tâm lớn của tiếng Việt, đa số các danh từ có học dân tộc, cổ mẫu người mẹ độc giả. Tác phẩm của ông được mạo từ “con”, “cái”. Nhiều danh vẫn tiếp tục được nhiều người đánh giá là mang đậm dấu ấn từ chẳng hề biểu thị giới tính cầm bút tái tạo như trong Người 50 Ñaïi hoïc Huøng Vöông - K hoa hoïc Coâng ngheä
- Khoa hoïc - Coâng ngheä thiếu phụ Nam Xương của mặt tâm hồn, vốn được làm lên Thuấn), Thuỷ trong Tướng về Nguyễn Dữ, Thương Vợ của Tú từ chính những giác quan nhạy hưu, chị Bường, chị Thục trong Xương, Tắt đèn của Ngô Tất Tố, cảm của người phụ nữ. Họ hiện Những người thợ xẻ, mẹ Lâm Người mẹ cầm súng của Nguyễn lên là những người phụ nữ đẹp, trong Những bài học nông thôn, Thi… Có thể nói dù ở giai đoạn khoan dung, trắc ẩn và đắm người mẹ trong Thương nhớ lịch sử hay văn học nào thì cổ đuối. Khám phá được vẻ đẹp đồng quê, bà Thiều trong Huyền mẫu người mẹ vẫn là một chất ấy của người phụ nữ, nhà văn thoại phố phường, bà Ninh, cô liệu văn học quý giá giúp người đã khám phá được thế giới tâm Lan, cô Chiêm trong Giọt máu, viết xây dựng những hình tượng hồn của con người qua đó thể người mẹ trong Đời thế mà vui, văn học độc đáo. hiện chức năng cao quý của văn mẹ Năng trong Chăn trâu cắt Văn học Việt Nam đương đại học là hướng tới vẻ đẹp Chân - cỏ, Sinh trong Không có vua. Đó cũng không nằm ngoài quy luật Thiện - Mĩ. Đặc biệt, nhà văn quả thực là một thế giới phong ấy. Dù các tác giả theo đuổi đề Võ Thị Hảo còn khai thác hình phú với những đặc điểm độc tài nào, phóng bút với những tượng những người phụ nữ đã đáo và những tầng nghĩa sâu xa kĩ thuật viết hậu hiện đại như từng xuất hiện trong lịch sử như những lớp trầm tích ẩn giấu thế nào thì cổ mẫu người mẹ Việt Nam như Ỷ Lan, nhưng lại trong tác phẩm. vẫn là mảnh đất màu mỡ cho với những nét tính cách những Nếu như Đoàn Cẩm Thi người viết thử tài. Mẫu Thượng kiểu đấu tranh giành hạnh phúc trong một bài nghiên cứu Văn Ngàn (Nguyễn Xuân Khánh) và tình yêu một cách đầy bản chương và triết học - Nghĩ về là tác phẩm văn học thể hiện năng, đầy chất đàn bà mà trước Nguyễn Huy Thiệp và François “Nguyên lý tính Mẫu” đặc sắc đây văn học Việt Nam chưa Jullien, đã từng đưa ra một và tinh tế. Với tác phẩm Mẫu từng thể hiện điều đó. nhận xét: “Trong khi hình ảnh Thượng Ngàn của nhà văn 3. Đặc điểm của cổ mẫu người mẹ gần như mờ nhạt, thì Nguyễn Xuân Khánh thì từ việc người mẹ trong truyện ngắn người cha lại chiếm vị trí trung thể hiện bản năng mạnh mẽ của Nguyễn Huy Thiệp tâm trong nhiều truyện ngắn người phụ nữ, nhà văn lại thêm Trong truyện ngắn Nguyễn Nguyễn Huy Thiệp viết vào một lần nữa phát triển thêm Huy Thiệp, cổ mẫu người mẹ, những năm cuối thập niên 1980 cho hình tượng người phụ nữ nữ thần được tái tạo rất đa dạng. (Tướng về hưu, Không có vua, trong văn học Việt Nam. Đó Khảo sát trong 49 truyện ngắn Giọt máu, Tội ác và trừng phạt). là việc kết hợp ý thức tôn giáo trong tuyển tập Nguyễn Huy Theo tôi, nhận định này không và bản năng cá nhân của người Thiệp truyện ngắn, chúng tôi sai nhưng chưa toàn diện, bởi phụ nữ. Người phụ nữ trong nhận thấy hầu hết các truyện xét trong tổng thể sáng tác của Mẫu Thượng Ngàn được nhìn từ đều xuất hiện hình ảnh người Nguyễn Huy Thiệp thì biểu góc độ tâm linh, họ vừa mạnh mẹ nhưng không phải sự xuất tượng người mẹ có tần suất xuất mẽ, vừa dịu dàng. Họ có thể hiện nào cũng mang ý nghĩa hiện rất phong phú (như chúng chiến thắng tất cả nhưng lại vẫn biểu tượng của cổ mẫu. Theo tôi đã khảo sát ở trên) và có cần một sự chở che, nâng đỡ thống kê của chúng tôi, trong vị trí quan trọng trong truyện từ những người đàn ông trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Đó là gia đình. Đó phải chăng là sức cổ mẫu người mẹ được hình hiện thân của nguyên tắc tính mạnh vô hình nhưng đầy uy lực tượng hoá dưới những hình mẫu nữ hay thiên tính nữ. Giữa cuộc của người phụ nữ. cụ thể như Mẹ Cả - con bé bãi sống hiện đại xô bồ, náo nhiệt, Ngoài ra ta còn bắt gặp hình mía - Gianna Đoàn Thị Phượng người mẹ vẫn là hiện thân đầy ảnh những người mẹ, người trong Con gái Thuỷ thần, nàng đủ nhất của vẻ đẹp Chân - phụ nữ trong tác phẩm của Bua trong Những ngọn gió Hua Thiện - Mĩ. Không ồn ào, rực Nguyễn Thị Thu Huệ, Võ Thị Tát, chị Nhi, bà cụ Xoan trong rỡ, tráng lệ, họ xuất hiện bình Hảo, Phạm Thị Hoài, Nguyễn Lòng mẹ, bé Thu trong Tâm hồn dị mà dịu dàng như một khúc Ngọc Tư với một chiều sâu về mẹ, nhân vật bà mẹ (vợ tướng tình ca huyền diệu cảm hoá con Ñaïi hoïc Huøng Vöông - Khoa hoïc Coâng ngheä 51
- Khoa hoïc - Coâng ngheä người. Trước sự đổi thay đến cao quý, là điểm giao nhau mà ngào thương mẹ, bà chỉ cười quay cuồng, tàn bạo của cuộc bất cứ người nghệ sĩ nào khi xây đôn hậu mà nói: “Ruộng tôi cày sống hiện đại, nhà văn vẫn canh dựng cổ mẫu người mẹ đều tìm cấy… Dâu tôi hái! Nuôi dạy em cánh một niềm tin “cái đẹp sẽ thấy điểm chung. Nguyễn Huy cô tôi đảm đương! Nhà cửa tôi cứu vãn thế giới”. Chính vì thế, Thiệp cũng không nằm ngoài coi! Nợ tôi trả! Tôi còn mạnh Nguyễn Huy Thiệp muốn tái tạo quy luật ấy. Trong truyện ngắn chán! Khiến cô thương!” [1; lại cổ mẫu người mẹ với vẻ đẹp của ông, chúng ta được gặp gỡ 383]. Lời nói bình dị của một của tình thương, sự bao dung, với một nàng Bua có tấm lòng người mẹ nhưng đã gói trọn tất thánh thiện như để làm cán cân “bao dung và hào phóng với tất cả tình yêu thương, đức hi sinh cân bằng lại xã hội. cả mọi người”, bên cạnh đám của bà cụ Xoan. Bà phải chăng Trước hết, những nhân vật người “không sao ngửi được”, chính là hiện thân cho người nữ nói chung và những người Quy, Thục xuất hiện như những mẹ Việt Nam cả đời lam lũ lo mẹ, nữ thần nói riêng trong thiên sứ làm bừng sáng cả khu cho chồng, cho con. Độc giả tự truyện ngắn của Nguyễn Huy rừng. Họ là người vợ, người mẹ hỏi: tại sao đám cưới của một Thiệp đều đẹp, mỗi người một với tình cảm bao dung đã chữa người con gái lại có thể khắc vẻ. Họ là biểu trưng của cái lành những vết thương cả thể sâu như thế trong tâm hồn, đẹp. Nàng Bua là một thiếu xác lẫn tinh thần của đám thợ, kí ức của một cậu bé khi mới phụ duyên dáng, “lúc nào cũng đánh thức trong những trái tim bảy tuổi? Phải chăng một phần tươi cười, tràn trề thứ ánh sáng tật nguyền ấy tình cảm chân bởi chính tình thương yêu của cuốn hút lòng người”, Con gái thành, tốt đẹp, giúp họ ý thức người mẹ đã bao trùm cả câu thuỷ thần “đẹp một cách kinh được tình người, lòng nhân ái. chuyện. Đọc Tướng về hưu, độc dị”, bé Thu có “đôi mắt hồng, Trong truyện chảy đi sông ơi, giả cũng bắt gặp trái tim nhân đôi mắt đen nhánh”, chị Sinh khi cậu bé trách “bọn đánh cá hậu, bao dung của nhân vật bà trong mắt Khảm cũng “trông đêm ác, nghe thấy em kêu cứu mẹ kĩ sư Thuần. Trong khi tất như hoàng hậu”, so với Mĩ Lan mà cứ lờ đi”, chị Thắm đã bao cả mọi người quay lưng lại với và Mĩ Trinh cũng “đẹp lộng dung nói “đừng trách họ, có ai ông Bổng thì bà, sâu thẳm trong lẫy”, với chị Thắm, Nguyễn Huy yêu thương họ đâu.” Một câu tâm thức vẫn coi ông là một con Thiệp cũng khéo léo mượn tấm nói giản dị, nhẹ nhàng mà chân người: “Ông nói : “Bà ấy cứ xoay khăn che mặt, chỉ để lộ “đôi mắt thành “ngân nga như hát” của ngang xoay dọc trên giường thế to và đen” như biết nói. Dường một trái tim bao dung, vị tha, này là gay go đấy.” Lại hỏi : “Chị như trong cái nhìn nhà văn ấy, không chút vẩn đục. Giữa cái ơi, chị nhận ra em không ?”. Mẹ người mẹ giống như những bà gia đình lão Kiền (Không có tôi bảo: “Có.”. Lại hỏi: “Thế em tiên giáng trần mà ngay từ bề vua) “trần trụi đến mức thú là ai ?”. Mẹ tôi bảo: “Là người.” ngoài để toát lên ánh sáng dịu tính” , chị Sinh xuất hiện “như Ông Bổng khóc òa lên: “Thế là dàng, huyền diệu. Ánh sáng của cơn mưa rơi xuống đất nẻ làm chị thương em nhất. Cả làng cả cái đẹp ấy cũng là hạt nhân cơ không khí dịu lại”. Với tấm lòng họ gọi em là đồ chó. Vợ em gọi bản của thiên tính nữ, của chủ nhân ái, tình thương. sự bao em là đồ đểu. Thằng Tuân gọi nghĩa nhân văn trong truyện dung, Sinh đã cứu vãn được cái em là đồ khốn nạn. Chỉ có chị ngắn Nguyễn Huy Thiệp. tổ ấm “không có vua” ấy, giúp gọi em là người” [1; 22]. Chữ Khi nói về tác phẩm Người những con người tưởng chừng người đối chọi với chữ đồ, bà mẹ, M. Gorki đã có lần từng ca như đã rơi xuống hố sâu tội mẹ Thuần đã dùng tình thương, ngợi: “Vẻ đẹp cổ xưa nhất của lỗi thức tỉnh, giúp họ sống tốt sự vị tha để cảm hoá một con con người chính là tấm lòng hơn và nhận ra “cuộc đời dù người vốn “làm đủ mọi điều phi bao dung của người mẹ”. Có thể khỉ gió nhưng đẹp thật”. Bà cụ nhân bất nghĩa”. Trước tấm lòng nói tình yêu thương, tấm lòng Xoan trong Lòng mẹ cũng hi mẹ bao dung ấy, ông Bổng bỗng bao dung, vị tha và đức hi sinh sinh cả đời mình cho con cái, chốc “hoá thành một đứa trẻ”. là những phẩm chất tinh thần khi chị Nhi lấy chồng nghẹn Không chỉ có vậy, trong 52 Ñaïi hoïc Huøng Vöông - K hoa hoïc Coâng ngheä
- Khoa hoïc - Coâng ngheä truyện ngắn của Nguyễn Huy đến gần đây là tôi giết đấy”. bề của xã hội hiện đại, Nguyễn Thiệp, người đọc còn nhận ra Câu nói sắc lạnh và mạnh mẽ Huy Thiệp cũng nhận ra những một điều đặc biệt là ngay cả khi ấy là sự biểu hiện rõ ràng, bằng nét tính cách có phần cay nghiệt, nhà văn không xây dựng chính xương, bằng thịt của một tính trái ngược với hình mẫu người xác một hình tượng người mẹ cách cương quyết và đức hạnh. mẹ truyền thống. Đó là lối sống cụ thể nào thì thiên chức của Tính cách ấy dù có đứng trong hiện sinh, thực dụng, lạnh lùng, người mẹ vẫn hiện hữu trong cảnh địa ngục của gia đình ông dửng dưng với nỗi đau của tác phẩm bởi “mỗi người đàn bà Kiền “Khổ chứ - nhục chứ - người khác nhưng lại nhạy bén, đều có thiên tính người mẹ”. Đó Vừa đau đớn, vừa chua xót” vẫn tỉnh táo trước sự bon chen, lèo là trường hợp của truyện ngắn không chịu lùi bước và hơn thế lá trong cuộc sống hàng ngày Tâm hồn mẹ. Trong truyện này, cô còn thấy vẫn “thương lắm” như của Thuỷ trong Tướng về bé Thu chỉ với bảy tuổi nhưng những con người bị tước hết hưu, hay sự đa dâm, đầy dục với hành động luôn giúp đỡ, những tình cảm chân thành của vọng của bà Thiều trong Huyền cưu mang bạn, em đã chứng cuộc đời. Không chỉ đứng vững, thoại phố phường. Tuy nhiên minh được “tâm hồn mẹ”. Thu bằng tình thương, lòng bao xét về tổng thể, cổ mẫu người sẵn sàng chịu tai nạn thảm khốc dung, Sinh còn cảm hoá được mẹ trong truyện ngắn Nguyễn (gãy nát chân) để cứu bạn là vì những con người ấy, khiến họ Huy Thiệp vẫn là biểu tượng tình bạn, nhưng cao cả hơn đó tìm thấy được ý nghĩa của cuộc trọn vẹn nhất của Chân - Thiện là Thu đã hành động theo bản sống và nhận ra rằng “Cuộc đời – Mĩ. Xây dựng cổ mẫu này, năng của một người mẹ, phải dù khỉ gió nhưng đẹp tuyệt vời”. dường như Nguyễn Huy Thiệp cứu bằng được đứa con của Giống như Sinh, nàng Bua trong muốn “chứng tỏ một điều gì đấy mình khi gặp trắc trở. Những ngọn gió Hua tát cũng bởi sự tốt đẹp thực sự trong thế Đối với nhân loại, người không có được một số phận giới này” (Nguyễn Thị Lộ). Ánh mẹ, người phụ nữ thường vẫn may mắn “Bua ở một mình với sáng của biểu tượng người mẹ là “phái yếu”. Nhưng trong chín đứa con của nàng” nhưng đã xua tan những u ám, vẩn đục mắt của nhà văn Nguyễn Huy nàng không gục ngã trước hoàn của đời thường, giúp người đọc Thiệp, người mẹ còn hiện thân cảnh mà vẫn kiên cường đối tin tưởng, hi vọng nhiều hơn cho sức sống mãnh liệt, sự kiên trọi với sự thực nghiệt ngã, phũ vào cuộc sống. Không hiểu sao cường, rắn rỏi. Đó là Sinh trong phàng: “những đứa con không khi gặp gỡ với cổ mẫu người Không có vua. Nhà văn đã khéo bố sinh ra tự nàng lo liệu lấy mẹ trong truyện ngắn Nguyễn léo tạo tình thế để đưa nhân chúng. Bua không quyến luyến, Huy Thiệp, tôi lại liên tưởng vật vào trận bát quái trong gắn bó với bất cứ người đàn đến những búp bê matruska cuộc sống gia đình ông Kiền. ông nào trong bản. Nàng sống của nước Nga xa xôi. Những Nhưng đó cũng là cái phông trơ trơ trước mặt mọi người” con búp bê nhỏ xinh cứ bao bọc nền cho nhân vật Sinh thể hiện [1; 203]. Cuộc sống đầy những trong lòng nhau giống như tấm tận cùng tính cách của mình. áp lực, đói nghèo, dư luận, khổ lòng nhân ái, bao dung, đùm Giữa đám người “trần trụi tới cực…, tất cả đều có thể dồn con bọc của người mẹ. Đó chính mức thú tính”, “sòng phẳng tới người vào chân tường nhưng là chất thơ, là giá trị nhân văn mức ngạc nhiên” như lão Kiền, một bà mẹ như Bua vẫn sống ngời sáng trong các tác phẩm Đoài, Khảm, trong khung cảnh mạnh mẽ, đàng hoàng, “cái hộ của Nguyễn Huy Thiệp. tù túng, chật chội, xô bồ của gia đình đông đúc của nàng Bua 4. Kết luận gia đình, Sinh thật nhỏ nhoi, sống vui vẻ, hoà thuận.” Có thể Samuel Edwards đã khẳng cô độc nhưng không vì thế mà nói, dù trong hoàn cảnh nào, định: “Người sáng tạo chỉ có cô trở nên yếu đuối. Trước lời người mẹ vẫn là những mái đỡ một thứ duy nhất để bán, đó đề nghị thô bạo, khiếm nhã của kiên cường, không thể thiếu là thời gian”. Sức chảy của thời Đoài (làm vợ Đoài), Sinh bình cho mỗi người. gian chính là nguồn sống bất tĩnh mà dứt khoát từ chối “Anh Nhưng trong cuộc sống bộn tận của những sáng tạo nghệ Ñaïi hoïc Huøng Vöông - Khoa hoïc Coâng ngheä 53
- Khoa hoïc - Coâng ngheä thuật. Trải qua hơn hai mươi truyền thống này thể hiện bản [2]. Phương Lựu (2001), Lý năm tồn tại với biết bao thăng lĩnh sáng tác, ý thức dân tộc luận phê bình phương Tây thế kỷ trầm, truyện ngắn của Nguyễn và tinh thần quốc tế của nhà XX, Nxb Văn học và trung tâm Huy Thiệp đang dần dần khẳng văn. Đó cũng là những giá trị, văn hoá ngôn ngữ Đông Tây, Hà định được nguồn sống bất diệt những đặc trưng nghệ thuật Nội. ấy. Truyện ngắn Nguyễn Huy độc đáo trong dòng chung của [3]. Dương Thị Huyền, Thiệp sẽ còn là mảnh đất màu truyện ngắn hiện đại Việt Nam, “Nguyên lí tính mẫu trong mỡ hứa hẹn nhiều khám phá, tạo ra những tích hợp nghệ truyền thống văn học Việt Nam”, phát hiện độc đáo cho các nhà thuật mới, làm hiện lên bức Tạp chí Văn nghệ quân đội, truy nghiên cứu văn học và độc giả tranh cuộc đời đầy đa đoan cập ngày 20 tháng 3 năm 2009, yêu văn chương. và phức tạp trong văn học. Và http://vannghequandoi.com.vn Trong không khí hội nhập quan trọng hơn là tạo ra và đưa [4]. Nguyễn Quang Huy của thời hiện đại và đương đại, những sáng tạo hiện đại của (2012), “Thử dẫn vào nghiên có thể nói phê bình cổ mẫu văn học đương đại Việt Nam cứu văn học từ góc nhìn cổ đang có điều kiện phát triển tiến gần hơn với những mẫu số mẫu”, Tạp chí Sông Hương, thuận lợi, khẳng định lại vai trò chung của nhân loại. Đó là điều truy cập ngày 23 tháng 7 năm của mình trong đời sống văn đáng ghi nhận của văn học nói 2012 http://tapchisonghuong. học của con người. Và dĩ nhiên chung và truyện ngắn Nguyễn com.vn/tin-tuc/p0/c7/n10601/ là trong phạm trù sáng tạo nghệ Huy Thiệp nói riêng. Chúng ta T hu - d an - v a o - ng h i e n - c uu - thuật, phê bình cổ mẫu đã tạo có quyền hy vọng và tin tưởng nên một luồng gió mới góp vào sự phát triển trên cơ sở tiếp van-hoc-tu-goc-nhin-co-mau- phần vào những cách tân của thu và sáng tạo của các tác giả archetype.html. con người cá nhân cá thể trong trẻ với trình độ điêu luyện hơn, [5]. Nguyễn Thị Thanh Xuân ý thức tập thể của nhà văn. Kế tinh tế hơn. Và vì vậy, phê bình (2007), “Đi tìm cổ mẫu trong thừa, tiếp thu những cổ mẫu cổ mẫu vẫn đang là thành tựu văn học Việt Nam”, Tạp chí Tạp truyền thống của nhân loại và chưa kết thúc. Nó đang hướng chí Nghiên cứu văn học, truy cập dân tộc cũng chính là quá trình về một chân trời với những thể ngày 22 tháng 1 năm 2009, http:// giải phóng năng lượng tiềm nghiệm nghệ thuật mới. khoavanhoc-ngonngu.edu.vn/ tàng tích tụ hàng bao nhiêu thế Tài liệu tham khảo home/index.php?option=com_ kỷ để quay nhanh guồng máy [1]. Nguyễn Huy Thiệp ontent&view=article&id=122:i- hiện đại của văn học nói riêng (2004), Nguyễn Huy Thiệp tim-c-mu-trong-vn-hc-vit- và cuộc sống nói chung. Sự tiếp truyện ngắn, Nxb Hội nhà văn, nam-&catid=94:ly-lun-va-phe- thu sáng tạo những tinh hoa Hà Nội. binh-vn-hc&Itemid=135. SUMMARY TO FIND THE MOTHER ARCHETYPE IN NGUYEN HUY THIEP’S SHORT STORIES Dang Le Tuyet Trinh Hung Vuong University The mother archetype which can be consider as the general symbol of human, is reaborned delicatedly and lively. The mother archetype in Thiep’s short stories is the embodiment of beauty, vitality, resilence, and sometime harsh characteristics in contrast to traditional symbol of mother. That is the existential, pragmatic, cold, indiffernt to the pain of others lifestyle. However, in term of overall, the mother archetype in Thiep’s short stories is the fullest symbol of truth – kindness – beauty. Building this archetype, Thiep seem to want “prove something because of the real good in our world” (Nguyen Thi Lo). Keywords: mother archetyp, Nguyen Huy Thiep’s short stories. 54 Ñaïi hoïc Huøng Vöông - K hoa hoïc Coâng ngheä
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học