Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 24 - Thaùng 11/2014 “DI SẢN SÀI GÒN” (SAIGON HERITAGE) - SỰ KHƠI NGUỒN CHO CHIẾN LƯỢC GIÁO DỤC DI SẢN TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGUYỄN ĐĂNG KHÁNH(*) TÓM TẮT Di sản văn hóa nói chung và di sản Sài Gòn nói riêng là thành quả sáng tạo của nhân dân trong lịch sử đã trở thành tài sản vô giá của cộng đồng địa phương, quốc gia hay dân tộc và cả nhân loại. Đến với “Di sản Sài Gòn” là đến với thế giới của kí ức thành phố hơn 300 năm tuổi, đến với các giá trị bản sắc, đến với cội nguồn các lõi giá trị nhân văn sâu sắc và cơ bản của cuộc sống. Đó là nguồn lực to lớn đóng góp chung vào sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước, của thành phố, là tài sản vô giá trong giáo dục truyền thống, giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ Thành phố Hồ Chí Minh và các trường đại học, trong đó có Trường Đại học Sài Gòn. Vì thế, “Di sản Sài Gòn” chính là sự khơi nguồn cho chiến lược giáo dục di sản trong trường đại học, trở thành nhu cầu, động lực đối với nhà trường, góp phần quan trọng vào việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, sinh viên, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong sự nghiệp giáo dục, đào tạo. Từ khóa: di sản, kí ức, ấn tượng, bản sắc, truyền thống, giáo dục. ABSTRACT Cultural heritage in general and Saigon heritage in particular is the outcomes created by the people in the course of history, that has become the invaluable property of a local community and a nation, a state and the world over. Accessing “Saigon Heritage” we contact with the world of the memory of a city 300 years old, with valuable identity, with the beginning of cultural core values, profound and fundamental. That is the great resource contributing to the social and economic development of the country, to the growth of the city. That is an invaluable asset for tradition and personality education to the young generation in Ho Chi Minh city, as well in the higher schools, Sai Gon University included. Therefore, SaiGon Heritage is a good beginning for the strategy of heritage education in the higher schools, and becomes a need and a motive for Saigon university. Thus, Saigon Heritage makes a big contribution to training students’ softskills, at the same time, enhances the quality of all-sided education. Keywords: heritage, impression, identity, tradition, education (*) Nói đến di sản văn hóa là nói đến thành Sự kiêu hãnh và niềm tự hào của mỗi dân quả sáng tạo của nhân dân trong lịch sử đã tộc, trước hết là sự đóng góp các giá trị di trở thành tài sản vô giá không chỉ của mỗi sản trong dòng chảy của văn hóa và minh cộng đồng địa phương, quốc gia hay dân nhân loại. Đến với di sản là đến với thế tộc mà còn là tài sản chung của nhân loại. giới của kí ức dân tộc, đến với các giá trị bản sắc, đến với cội nguồn các lõi giá trị (*) TS, Trường Đại học Sài Gòn nhân văn sâu sắc và cơ bản của cuộc sống. 44
- Di sản văn hóa không chỉ được coi là phát triển, tuy không có được dáng vẻ oai nguồn lực to lớn đóng góp chung vào sự hùng, rực rỡ như một kinh đô Thăng Long- phát triển kinh tế xã hội của đất nước mà Hà Nội hay vẻ trầm mặc, uy linh của vùng còn là tài sản vô giá trong giáo dục truyền đất cố đô như Huế nhưng Sài Gòn –thành thống, giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ. phố Hồ Chí Minh lại có được diện mạo hào Chính vì vậy, trong những năm vừa qua, hoa của một đô thị từng được mệnh danh là Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có những chủ “hòn ngọc Viễn Đông” và là trung tâm của trương về giáo dục di sản trong nhà trường vùng đất phương Nam hào phóng. Và trong tại Việt Nam và đã nhận được sự hưởng diễn trình lịch sử hàng trăm năm ấy, qua ứng khá sâu rộng từ nhiều ngành, nhiều nhiều biến cố chuyển giao lớn trong quá trường phổ thông và đại học, nhiều tổ chức khứ, Sài Gòn- thành phố Hồ Chí Minh đã xã hội trong nước và quốc tế. Cho đến nay, kịp tạo dựng cho mình những đặc điểm văn giáo dục di sản từng bước đã và đang trở hóa đô thị đặc sắc, khó hòa lẫn với bất cứ thành nhu cầu, động lực đối với nhà đô thị nào trong cả nước. Đó là những đặc trường, góp phần quan trọng vào việc giáo điểm mà người ta thường nhắc tới như tính dục kĩ năng sống cho học sinh, sinh viên, tiên phong, tính mở, thoáng, bao dung, tính đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục tri thức, tính công nghiệp - hiện đại, tính đa toàn diện ở Việt Nam. dạng của nhiều luồng dân cư và nhiều Hòa chung vào nhịp đập di sản đó, vừa luồng văn hóa hội tụ, với sự pha trộn và qua, năm 2014, Trường Đại học Sài Gòn giao thoa của nhiều nền văn hóa không chỉ phối hợp với Tạp chí Xưa & Nay đã cho của các dân tộc anh em cùng chung sống xuất bản cuốn “Di sản Sài Gòn” (Sài Gòn mà còn nhiều quốc gia khác trong khu vực Heritage) do PGS.TS. Nguyễn Viết Ngoạn và trên thế giới. Tất cả những đặc điểm ấy (chủ biên). Đây là công trình vừa mang ý đã trở thành hệ giá trị của văn hóa đô thị nghĩa đón chào kỉ niệm 40 năm ngày thống Sài Gòn và được lắng tụ trong rất nhiếu nhất đất nước, vừa mang ý nghĩa giới thiệu, công trình đã trở thành di sản vật thể và phi quảng bá di sản văn hóa Sài Gòn đến với vật thể quí báu không chỉ của riêng thành công chúng không chỉ ở khu vực Sài Gòn phố này mà còn là của cả nước. mà còn với du khách và bạn bè quốc tế. Và Điều đặc biệt là, phần lớn những di sản quả thực, nếu đứng ở phương diện đáp ứng quí báu ấy của văn hóa đô thị Sài Gòn lại giáo dục di sản, công trình “Di sản Sài cùng dịp tỏa sáng, sinh động và sắc nét kì Gòn” thực sự hết sức có ý nghĩa như là sự lạ bởi sự ánh xạ của hơn 300 bức ảnh từ khởi nguồn cho chiến lược giáo dục di sản công trình sách: “Di sản Sài Gòn” của trong nhà trường đại học, trong đó có PGS.TS. Nguyễn Viết Ngoạn (chủ biên), Trường Đại học Sài Gòn. gây nhiều ấn tượng đẹp đối với người đọc. Như “Lời ngỏ” đầu sách, cuốn sách là Ấn tượng đẹp đầu tiên, đó chính là tính “tập hợp của hơn 300 bức ảnh về Sài Gòn thông tin tư liệu. Hơn 300 bức ảnh đánh từ cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX, tập trung thức kí ức cả một Sài Gòn với quá khứ trên các chủ đề: thiên nhiên, con người, hàng trăm năm tuổi, một Sài Gòn với tiếng kiến trúc, đời sống, kinh tế, văn hóa, xã vọng trầm hùng trong lịch sử, một Sài Gòn hội...”. đa diện, đa dạng, đa tầng, đa lớp văn hóa Với hơn 300 năm lịch sử hình thành và (lớp văn hóa bản địa của những lưu dân 45
- thời khẩn hoang, lớp văn hóa tiếp xúc và liên hệ đặc biệt. giao lưu với Trung Hoa và khu vực, lớp Và quả thật, hơn 300 bức ảnh về các di văn hóa giao lưu và tiếp biến với phương sản, nếu tách riêng thì chỉ là mảnh ghép, Tây) trầm tích trong hào quang của quá nhưng nếu tập hợp lại, chúng lại có sức lan vãng, một Sài Gòn phát lộ nét đẹp của tỏa, trở thành một bức tranh khá đầy đủ những khoảnh khắc di sản, một Sài Gòn mảng màu về Sài Gòn hoa lệ. Mỗi bức ảnh lan tỏa bằng sức rung động của trái tim bao ở các góc máy khác nhau thể hiện những lớp ngưới và bao thế hệ... Từ đây, “Di sản khoảnh khắc khác nhau về từng di sản nên Sài Gòn” bỗng trở thành những điểm kết tự thân vừa mang hình khối riêng vừa nối của thời gian, không gian và chủ thể: mang đường nét của một kết cấu tổng thể Ai thả hồn với thiên nhiên thì có thể tìm và khiến nó có giá trị của một mảng, một cảm nhận được hương sắc và khí trời của miếng ghép của một bức họa đa màu sắc Sài Gòn một thời hoa lệ, ai trải lòng rung nhằm thể hiện một Sài Gòn mang đầy đủ động với những nhịp đập con tim người Sài tầm vóc của một trung tâm kinh tế - văn Gòn thì có thể nhìn thấy những con người hóa- chính trị, nơi hội tụ các tinh hoa, năng hào sảng của một thời mở đất, ai đắm say động và sôi nổi của hàng thế kỉ qua. không gian kiến trúc thì có thể hòa điệu với Ấn tượng đẹp thứ ba, mỗi di sản là sự sự mênh mang của một phương Tây lãng phối thể giữa kênh hình và kênh chữ: Tên mạn lồng kết trong những đường nét gọi di sản – Hình ảnh di sản – Thông tin phương Đông huyền bí, ai chuộng phong thuyết minh di sản. Vì vậy, mỗi di sản cách hào hoa thì ở đấy có một Sài Gòn hào được người đọc tri nhận bằng kiểu đồng hoa, ai ưa ngẫm nghĩ sự đời thì ở đấy có hiện: Tên gọi chạm miền trí nhớ, hình ảnh một Sài Gòn lắng sâu, trầm tĩnh, ai thích sự gợi niềm cảm xúc, thông tin kích hoạt bung mở thì ở đấy có một Sài Gòn năng nghiệm suy. Bởi thế, những bức ảnh đặt động, hào phóng... bên cạnh nhau như “những thước phim Ấn tượng đẹp thứ hai, cũng là cái độc quay chậm” (“Lời ngỏ” đầu sách) làm thức đáo trong cấu trúc của cuốn sách. Tất cả dậy miền kí ức của mỗi người để ai cũng hơn 300 bức ảnh thể hiện cho hơn 100 di có thể cảm nhận như chính mình đang sản được tập hợp và sắp xếp không theo được bước vào, chạm vào, được chứng trật tự thường qui, nghĩa là không theo trật kiến về “số phận” và nắm được lai lịch và tự tuyến tính của từng chủ đề xét theo nội từ đó sống với nhịp đập của mỗi di sản. dung bức ảnh, mà lại được trình bày theo Nhờ đó, tác giả sách không cần giới thuyết kiểu nghệ thuật sắp đặt nhằm làm bật lên hay luận lí mà vẫn đạt được hiệu quả tác sự đa dạng, đa diện, đa lớp và đa góc độ động về nhận thức lẫn tình cảm. Xin hãy như vốn có của văn hóa Sài Gòn, đúng như bắt đầu từ chỗ giới thiệu di sản đầu tiên để ý tưởng của người làm sách. Con số hơn thấy được cái chủ ý trong cách sắp đặt của 300 bức ảnh phải chăng là một sự ẩn dụ tác giả cuốn sách. Đó là những hình ảnh về cho hào quang hơn 300 năm tuổi ấy của sài di sản rất đỗi thiêng liêng đối với mỗi Gòn và hơn 100 di sản cũng là sự ẩn dụ người dân Sài Gòn nói riêng và đồng bào cho hơn 100 năm tuổi của Đại học Sài cả nước nói chung: một Bến Nhà Rồng còn Gòn? Chắc chắn rằng, những con số ấy là phảng phất bóng dáng của một thương những con số có ý nghĩa hay những mối cảng sầm uất, có vị thế của một trung tâm 46
- kinh tế–văn hóa và là nơi in dấu chân Bác đường Boulevard Norodom nay là đường Hồ ra đi tìm đường cứu nước, một Dinh Lê Duẩn, đường Bonard nay là đường Lê Toàn quyền nay là Dinh Thống Nhất lặng Lợi và nhiều đường phố Chợ Lớn khác lẽ, quyền uy, nơi chứng kiến những biến cố dưới nước có kinh Tàu Hủ, một trong thăng trầm và những cuộc chuyển giao lịch những thành tố đặc biệt để Sài Gòn có sử mà ngay bản thân tên gọi cũng đã là sự được danh xưng “Hòn ngọc Viễn Đông”. thể hiện ý chí và khát vọng thống nhất đất Rồi có di sản là những công trình giáo dục nước của dân tộc một Tòa Thị chính nay là như ngôi trường trung học thuộc loại lâu Ủy ban Nhân dân Thành phố hoành tráng, đời nhất và duy nhất không đổi tên từ bấy uy nghi đang vươn vai tỏa rộng một góc đến gờ là Lycée Marie Curie nay là trời một Dinh Thống đốc Nam Kì nay là Trường THPT Bán công Marie Curie, hay Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh ngạo ngôi trường cổ nhất Sài Gòn là Trường nghễ, đang âm thầm đếm những thời khắc Collége Chesseloup Laubat nay là trường lịch sử một Bưu điện Thành phố tráng lệ, Lê Quý Đôn. Có di sản là công trình chữa một Nhà hát Thành phố trang nhã và lãng bệnh, chăm sóc sức khỏe như bệnh viện mạn bậc nhất một Nhà thờ Đức Bà kiêu đầu tiên ở Nam Kỳ là bệnh viện Grall nay hãnh với những kiểu kiến trúc đậm chất là bệnh viện Nhi Đồng 2. Có di sản là các nghệ thuật mang đặc điểm giao thoa văn công trình đô thị như Vườn Bách Thảo nay hóa Đông Tây, luôn xứng danh là một là Thảo Cầm Viên, đứng hàng thứ 8 thế trong những biểu tượng của thành phố Sài giới về tuổi thọ. Có di sản là công trình Gòn từ xưa đến nay một Bác ái Học hiệu phục vụ sinh hoạt như Khách sạn Majestic- nay là Trường Đại học Sài Gòn đan xen khách sạn sang trọng nhất Đông Nam Á kiểu kiến trúc Pháp hào hoa và kiểu kiến những năm đầu thế kỉ XX, Khách sạn trúc Trung Hoa bí ẩn một ngôi chợ Bến Continential mà người chủ của nó là Công Thành không chỉ thuần túy là nơi buôn tước De Montpensier, người xây Lầu Ông bán, mà gần một trăm năm qua, đã trở Hoàng ở Phan Thiết nổi tiếng. Có di sản là thành một chứng nhân lịch sử, chứng kiến công trình phục vụ đời sống tín ngưỡng bao đổi thay thăng trầm của thành phố, là tâm linh như chùa Ấn Độ, mang đậm yếu bộ mặt kinh tế nói lên sự phát triển của một tố tiếp xúc và giao thoa văn hóa, dấu gạch thành phố thương mại lớn nhất nước và là nối giữa hai nền văn hóa Việt Nam và Ấn điểm giao hòa giữa Sài Gòn xưa và nay Độ. Cũng có di sản là những giá trị tinh xứng đáng trở thành biểu tượng của Thành thần như Đờn ca tài tử Nam Bộ mang đặc phố Hồ Chí Minh v.v. trưng và cốt cách của người dân vùng đất Bên cạnh đó là những di sản vật chất sông nước miệt vườn hay Hát bội mang âm và tinh thần từ lâu đã là một phần thân hưởng của những lưu dân thời khẩn đất. thuộc của Sài Gòn. Đó là những yếu tố Lại có di sản rất dân dã, gần gũi và hết sức thuộc loại xưa nhất Sài Gòn, chẳng hạn, có quen thuộc như Phương tiện giao thông di sản về công trình giao thông, trên cạn có hay Đời sống thị thành hay Hàng rong ở xe lửa Sài Gòn- Mĩ Tho, tuyến đường sắt Sài Gòn... đầu tiên của Nam Kì hay hơn chục con Và ấn tượng đẹp cuối cùng, đó là ấn đường nối dài từ quá khứ đến hiện tại, chạy tượng đến từ hơn 300 bức ảnh đen trắng qua kí ức của bao thế hệ người dân như được những người làm sách dày công 47
- nghiên cứu kĩ lưỡng, nỗ lực tìm kiếm từ sản, nâng cao sự hiểu biết di sản của cộng nhiều nguồn nhằm chọn lựa những bức ảnh đồng, của các đối tượng khác nhau thuộc thể hiện tốt nhất, đúng nhất và thực nhất về nhiều ngành nghề, khuyến khích và tạo hơn 100 di sản. Các bức ảnh được in trên điều kiện giao lưu, học hỏi giữa các cá chất liệu giấy đẹp, trình bày trang trọng nhân, nhóm hay các đoàn thể, hội, câu lạc tương xứng với giá trị di sản, cùng những bộ. Tùy theo mục tiêu của các ngành học dòng thuyết minh vừa bằng tiếng Việt vừa và của nhà trường, tổ chức khảo sát, đánh bằng tiếng Anh ngắn gọn nhưng đầy đủ, giá, những dự án, những mô hình và chân xác, cuốn sách là một sự tái hiện lại phương pháp tiếp cận mới trong giáo dục văn hóa Sài Gòn từ nhiếu phương diện, di sản ở nhà trường tại Việt Nam. Tạo sự nhiều góc độ, để người đọc hiểu biết và đa dạng, phong phú trong việc đưa hệ cảm nhận, để cùng được sống với kí ức của thống di sản Sài Gòn vào nhà trường về di một thành phố, một vùng đất có tầm ảnh sản văn hóa vật thể, (như di tích, bảo tàng, hưởng đến cả một khu vực rộng lớn và nhà của, công trình kiến trúc, bảo vật, v.v), thực sự nó đã trở thành một trung tâm kinh về di sản văn hóa phi vật thể (như kiến tế-văn hóa-chính trị, nơi hội tụ các tinh thức bản địa, nghề thủ công, nghệ thuật hoa, năng động và sôi nổi vào loại bậc nhất trình diễn, âm nhạc, kĩ thuật canh tác, trò cả nước. Bởi vậy, cuốn sách còn mang chơi dân gian, lễ hội, thơ văn v.v). Thiết kế dáng dấp của một bách khoa thư hay một các nội dung “Đến với di sản Sài Gòn” hay dư địa chí về văn hóa Sài Gòn. “Kết nối di sản Sài Gòn” trong những Từ những ấn tượng về những giá trị chương trình City Tour hay Hotel Tour cho của những di sản Sài Gòn trong công trình các ngành xã hội và nhân văn...nhằm mục nêu trên, trong chiến lược giáo dục di sản, tiêu giúp học sinh, sinh viên hiểu được giá thiết nghĩ, các nhà quản lí giáo dục trong trị và trải nghiệm về các di sản văn hóa các trường đại học cần giới thiệu, tuyên trong và ngoài lớp học. Từ đó, mở rộng truyền các di sản một cách có bài bản, hệ không gian giáo dục văn hóa của nhà thống. Từng bước cho giảng viên, công trường, bồi dưỡng cho họ lòng yêu mến di nhân viên, sinh viên tiếp cận với các di sản sản, có nhận thức và hành động đúng đối để có cách nhìn và ứng xử đúng đắn với di với sự bảo tồn động các di sản, coi đó là sản, biết khai thác sử dụng những giá trị di một trong những nội dung và nhiệm vụ cụ sản thích ứng với cuộc sống hiện tại, phát thể trong chủ trương giữ gìn bản sắc văn huy tối đa các giá trị di sản trong hiện tại hóa của Đảng và nhà nước và điều có ý và trong tương lai. Tăng cường sự hỗ trợ nghĩa hơn hết, đó là sự đối thoại văn hóa, về chuyên môn từ các cơ quan quản lí di sự đối thoại di sản. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Cục Di sản văn hóa (2012), Một con đường tiếp cận di sản văn hóa, tập 6. 2. Nguyễn Quốc Hùng (2013), Truyền thống Việt Nam qua di sản văn hóa-nhận thức, khám phá và bảo tồn, Nxb Cục Di sản văn hóa. 48
- 3. Nguyễn Viết Ngoạn (chủ biên) (2014), Di sản Sài Gòn, Trường Đại học Sài Gòn - Tạp chí Xưa & Nay. 4. Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luật Di sản văn hóa, số 28/2001/QH10. 5. Trần Văn Bính (2014), “Văn hóa với vai trò là nguồn lực nội sinh của sự phát triển (Nhân bàn về vai trò của văn hóa trong sự nghiệp xây dựng và phát triển Thủ đô)”, Tạp chí Di sản văn hóa, số 2. * Ngày nhận bài: 14/10/2014. Biên tập xong: 05/11/2014. Duyệt đăng: 07/11/2014 49
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học