Đi làm ăn xa, phương thức tăng thu nhập gia đình

74 X· héi häc sè 2 (90), 2005 §i lµm ¨n xa - ph−¬ng thøc t¨ng thu nhËp gia ®×nh (Qua nghiªn cøu thùc tiÔn t¹i x· TrÞnh X¸, huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ Nam) NguyÔn Ngäc DiÔm NguyÔn ThÞ Minh Ch©u §i lµm ¨n xa - mét h×nh thøc cña di c− v× môc tiªu kinh tÕ - ®−îc xem lµ mét trong nh÷ng chiÕn l−îc sinh tån; nãi c¸ch kh¸c, lµ v× sù mong muèn c¶i thiÖn ®êi sèng cña con ng−êi (xem thªm D.S. Massey: 1990, Pernia: 1994, v.v...), ®Æc biÖt lµ ®èi víi ng−êi sèng ë c¸c vïng chÞu nhiÒu h¹n chÕ vÒ kinh tÕ, còng nh− h¹n chÕ vÒ c¸c c¬ héi ph¸t triÓn kh¸c. Sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng, c¸c ®Þa ph−¬ng, nhÊt lµ gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n ®· lµm t¨ng kho¶ng c¸ch thu nhËp vµ c¬ héi viÖc lµm gi÷a c¸c n¬i. Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ më, kho¶ng c¸ch ®Þa lý ®· kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò quan träng. Con ng−êi cã thÓ ®Õn bÊt cø n¬i nµo cã thÓ nh»m cã cuéc sèng tèt h¬n, mµ n¬i ®Þa ph−¬ng do c¸c ®iÒu kiÖn ®Æc thï kh«ng thÓ ®¸p øng ®ñ møc sèng c¸ nh©n vµ gia ®×nh cña hä. Hä kh«ng chØ v× nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n nh− ¨n, mÆc, ë, v.v... mµ cßn v× mét nhu cÇu rÊt quan träng kh¸c, ®ã lµ ph¸t triÓn (tiÕp cËn c¸c ®iÒu kiÖn gi¸o dôc, tiÕp cËn thµnh tùu khoa häc - kü thuËt, h−ëng thô v¨n hãa, v.v...). Trong nghiªn cøu vÒ “C¸c nguån gèc x· héi vµ kinh tÕ cña nhËp c−”, D.Massey ®i ®Õn kÕt luËn r»ng, di c− lµ mét chiÕn l−îc “®a d¹ng hãa vµ lµm gi¶m rñi ro cho thu nhËp hé gia ®×nh” (Massey: 1994). Nghiªn cøu cña UNDP (1998) còng cho thÊy, nh÷ng ng−êi di c− cã sù ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho kinh tÕ hé gia ®×nh. Tuy nhiªn, nghiªn cøu nµy chØ cho thÊy møc ®é ®ãng gãp chñ yÕu tËp trung ë nh÷ng hé trung b×nh; cßn nh÷ng hé nghÌo, hé kh¸ vµ giµu th× hÇu nh− thu nhËp kh«ng t¨ng mÊy. Nghiªn cøu kh«ng lý gi¶i v× sao, mµ chØ dõng l¹i ë viÖc m« t¶ sù kh¸c biÖt ë møc ®ãng gãp gi÷a c¸c nhãm hé cã ng−êi di c−. E. M. Pernia, kh¶o s¸t t×nh h×nh di c− n«ng th«n - ®« thÞ, cho kÕt qu¶ lµ viÖc di c− tõ n«ng th«n ra ®« thÞ ®· gióp cho viÖc gi¶m nghÌo ë n«ng th«n (Pernia: 1994). Nghiªn cøu cña NguyÔn V¨n ChÝnh còng cho biÕt kÕt qu¶ t−¬ng tù, r»ng di c− n«ng th«n - ®« thÞ mang l¹i nh÷ng chuyÓn ®æi vÒ mÆt ®êi sèng x· héi t¹i vïng quª gèc cña nh÷ng hé gia ®×nh cã ng−êi xuÊt c− nh− møc sèng, c¬ héi viÖc lµm,... C¸c nghiªn cøu ®· cho thÊy nh÷ng ®ãng gãp cña di c− ë vïng n«ng th«n, tuy nhiªn, c¸c t¸c gi¶ phÇn nhiÒu ®Æt mèi quan t©m vµo n¬i ®Õn, nh÷ng vÊn ®Ò cña x· héi nh−: téi ph¹m, nhµ ë, d©n sè, v.v... Thùc tÕ, di c− cÇn ®−îc xem xÐt tõ nguån gèc, tõ nh÷ng ®éng th¸i vµ c¶ nh÷ng hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh. Bëi v× ®èi víi ng−êi di c−, Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn NguyÔn Ngäc DiÔm & NguyÔn ThÞ Minh Ch©u 75 nh÷ng vÊn ®Ò hä quan t©m ®Çu tiªn lµ liÖu n¬i nµo cã thÓ cã ®iÒu kiÖn ®Ó hä cã thÓ t×m viÖc lµm vµ nguån thu nhËp tèt h¬n? ViÖc di c− cã thÓ gióp Ých nh− thÕ nµo ®èi víi c¸ nh©n vµ gia ®×nh cña hä? NÕu chØ ®¬n thuÇn mang l¹i c¸c hËu qu¶ xÊu th× di c− ®· kh«ng diÔn ra. Gi¶ thuyÕt cña chóng t«i cho vÊn ®Ò nghiªn cøu lµ ng−êi lµm ¨n xa ë TrÞnh X¸, xuÊt ph¸t tõ nguyªn nh©n khã kh¨n vÒ kinh tÕ, sù h¹n chÕ cña nguån thu nhËp ë n«ng th«n, nªn ph¶i ®i. YÕu tè quyÕt ®Þnh ®i lµm ¨n xa vµ møc ®é ®ãng gãp thu nhËp cho gia ®×nh phô thuéc vµo c¸c yÕu tè ®Æc tr−ng c¸ nh©n nh− tuæi, giíi tÝnh, häc vÊn, t×nh tr¹ng h«n nh©n, kho¶ng c¸ch di chuyÓn, vµ t×nh tr¹ng gia ®×nh. §Ó t×m hiÓu râ h¬n vÒ t¸c ®éng cña di c− ®Õn kinh tÕ hé gia ®×nh, chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra kh¶o s¸t t¹i t¸m th«n thuéc x· TrÞnh X¸, huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ Nam vµo th¸ng 8 n¨m 2003. TrÞnh X¸ lµ mét x· thuéc huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ Nam, c¸ch trung t©m huyÖn B×nh Lôc 7 km vÒ phÝa B¾c. X· TrÞnh X¸ cã diÖn tÝch tù nhiªn kho¶ng 601 ha, cã tæng sè hé lµ 1289 hé, bao gåm 5364 nh©n khÈu. Ng−êi d©n TrÞnh X¸ sèng chñ yÕu b»ng nghÒ n«ng (trång lóa vµ ch¨n nu«i), ngoµi ra cßn cã c¸c “nghÒ phô” (nghÒ thñ c«ng) nh− lµm méc, x©y dùng, thªu; mét sè hé gia ®×nh còng cã ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp nh− lµm b¸nh cuèn, xay s¸t, cho thuª m¸y mãc, n«ng nghiÖp, v.v... nh−ng nh×n chung c¸c ho¹t ®éng ngoµi n«ng nghiÖp chiÕm kh«ng ®¸ng kÓ. TrÞnh X¸ ®−îc xem lµ 1 trong 4 x· khã kh¨n nhÊt huyÖn. Theo sè liÖu cung cÊp cña x· n¨m 2003, sè hé nghÌo cßn chiÕm 135 hé (9%). Theo B¸o c¸o Ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo giai ®o¹n 2001 - 2005 cña x·, cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn ®èi nghÌo, nh−ng chñ yÕu lµ do t×nh tr¹ng kinh tÕ cßn thÊp kÐm, ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt h¹n chÕ, chÊt l−îng cuéc sèng thÊp do: thiÕu lao ®éng (13,3%), ®«ng ng−êi ¨n (11,6%), thiÕu ®Êt (6,4%), thiÕu vèn s¶n xuÊt (24,9%), vµ nhµ cã ng−êi èm (23,1%). Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p c¶i thiÖn t×nh tr¹ng khã kh¨n hiÖn nay cña c¸c hé gia ®×nh lµ ®i lµm ¨n xa. §Ó t×m hiÓu t¸c ®éng tõ ®ãng gãp cña ng−êi ®i lµm ¨n xa t¹i TrÞnh X¸, chóng t«i kh¶o s¸t tæng sè mÉu ®−îc chän ngÉu nhiªn lµ 286 hé gia ®×nh (1256 nh©n khÈu) cho b¶ng hái ®Þnh l−îng; 5 cuéc th¶o luËn nhãm, trong ®ã 4 cuéc th¶o luËn nhãm thùc hiÖn ®èi víi hé gia ®×nh (mçi th¶o luËn nhãm tõ 7 ®Õn 8 thµnh viªn ®¹i diÖn cho 7 hé gia ®×nh), vµ 1 th¶o luËn nhãm thùc hiÖn víi 8 tr−ëng th«n; vµ 4 pháng vÊn s©u. §Ó hiÓu râ h¬n mét sè vÊn ®Ò, vµo th¸ng 01 n¨m 2004, chóng t«i ®· quay trë l¹i TrÞnh X¸ vµ thùc hiÖn thªm 40 pháng vÊn s©u r¶i ®Òu t¹i tÊt c¶ 8 th«n cña x·. §èi t−îng chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ë ®©y ®−îc gäi lµ ng−êi lµm ¨n xa (lµm ¨n xa). Nh− vËy, ngay tõ ban ®Çu chóng t«i ®· x¸c ®Þnh mÉu nghiªn cøu lµ nh÷ng ng−êi di c− xuÊt ph¸t tõ ®éng c¬ kinh tÕ; hoÆc cho dï kinh tÕ kh«ng lµ ®éng c¬ chÝnh th× nh÷ng c¸ nh©n nµy vÉn lµ nh÷ng ng−êi rêi quª ®Õn n¬i kh¸c ®Ó cã viÖc lµm vµ thu nhËp. Nãi c¸ch kh¸c, ng−êi lµm ¨n xa lµ mét phÇn trong nhãm di c−. Sù kh¸c biÖt ë chç, nÕu nh÷ng ng−êi di c− lµ ng−êi di chuyÓn tõ ®Þa ph−¬ng nµy ®Õn ®Þa ph−¬ng kh¸c v× nhiÒu lý do nh− v× kinh tÕ, v× thiªn tai, kÕt h«n, ®oµn tô gia ®×nh, thuyªn chuyÓn c«ng t¸c, v.v... th× ng−êi lµm ¨n xa còng lµ nh÷ng ng−êi di chuyÓn tõ ®Þa ph−¬ng nµy ®Õn ®Þa ph−¬ng kh¸c, nh−ng giíi h¹n ë nh÷ng ®iÒu kiÖn nh−: vÉn lµ Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 76 §i lµm ¨n xa - ph−¬ng thøc t¨ng thu nhËp gia ®×nh thµnh viªn cña hé gia ®×nh (ch−a t¸ch hé), cã kh¶ n¨ng lao ®éng, cã viÖc lµm vµ thu nhËp; viÖc ®i lµm xa chØ mang tÝnh chÊt di c− t¹m thêi, vµ nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa vÉn gi÷ sù liªn hÖ víi gia ®×nh quª gèc chÆt chÏ. Trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i chñ yÕu t×m hiÓu hai vÊn ®Ò chÝnh: 1. §Æc tr−ng chñ yÕu cña nh÷ng ng−êi ®i lµm ¨n xa (tuæi, giíi tÝnh, häc vÊn, t×nh tr¹ng h«n nh©n, t×nh tr¹ng kinh tÕ, n¬i ®Õn, v.v.); 2. Møc ®é t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ hé gia ®×nh tõ viÖc ®i lµm ¨n xa (chñ yÕu møc ®é ®ãng gãp thu nhËp gia ®×nh). Chóng t«i t×m hiÓu hai vÊn ®Ò nµy víi nhau ®Ó xem liÖu nh÷ng ®Æc tr−ng c¸ nh©n cã chi phèi møc ®é t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ gia ®×nh kh«ng? Møc ®é t¸c ®éng nh− thÕ nµo? Theo Lý thuyÕt vÒ quyÕt ®Þnh di c−, c¸c c¸ nh©n di c− chñ yÕu v× nh÷ng lý do kinh tÕ vµ mang hy väng cã thÓ t×m thÊy nh÷ng nguån lîi tõ qu¸ tr×nh di c− ®em l¹i. Tuy nhiªn, viÖc quyÕt ®Þnh di c− phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, nh− ngoµi nh÷ng ®Æc tr−ng c¸ nh©n (tuæi, giíi tÝnh, t×nh tr¹ng h«n nh©n, v.v...), cßn cã c¸c yÕu tè nh− t×nh tr¹ng khã kh¨n cña n¬i ra ®i (lùc ®Èy), sù thuËn lîi cña n¬i ®Õn (lùc hót), m¹ng l−íi x· héi, v.v... Tuy nhiªn, tõ ®éng c¬ lµm ¨n xa, nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ chia sÎ nguån thu nhËp cã ®−îc ®Ó ®ãng gãp cho gia ®×nh ë quª gèc? Trong c¸c nghiªn cøu vÒ di c− ñng hé ThuyÕt quan hÖ nh©n qu¶ - tÝch luü, th−êng cho thÊy nh÷ng ng−êi di c− ph¶i tËp trung vµo nh÷ng khu nhµ æ chuét, hoÆc nh÷ng khu tËp thÓ chËt chéi, ph¶i chi tiªu thËt tiÕt kiÖm ®Ó cã thÓ tÝch luü göi vÒ cho gia ®×nh; møc ®é ®ãng gãp cho thÊy cã liªn quan ®Õn ®éng c¬ di c− ban ®Çu. Nh÷ng kÕt qu¶ mµ chóng t«i cã ®−îc qua hai lÇn thu thËp th«ng tin t¹i TrÞnh X¸ vÒ lµm ¨n xa cho thÊy, cã kho¶ng 44,7% c¸c hé gia ®×nh t¹i ®©y cã ng−êi ®i lµm ¨n xa, sè ng−êi lµm ¨n xa chiÕm kho¶ng 23,2%1 tæng sè lao ®éng cña x·. Do ph¹m vi kh¸i niÖm ®i lµm ¨n xa cña nghiªn cøu cã Ýt kh¸c biÖt so víi kh¸i niÖm di c−, nªn còng khã so s¸nh møc ®é ®i lµm ¨n xa ë TrÞnh X¸ víi c¸c n¬i kh¸c. Nh−ng so víi kÕt qu¶ nghiªn cøu di c− v× kinh tÕ nãi chung th× møc lµm ¨n xa ë TrÞnh X¸ kh«ng cã sù c¸ch biÖt mÊy2. §Æc tr−ng phæ biÕn nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa. Nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa hÇu hÕt n»m trong tuæi lao ®éng (89%); tËp trung nhiÒu nhÊt ë nhãm tuæi tõ 20 - 39 (59%). Nam giíi nh×n chung cã xu h−íng ®i lµm ¨n xa nhiÒu h¬n so víi n÷ giíi. §iÒu nµy cã thÓ v× nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa nam cã nh÷ng thuËn lîi h¬n so víi n÷, ch¼ng h¹n nh− viÖc lao ®éng, ®iÒu kiÖn sèng xa nhµ. V¶ l¹i, c«ng viÖc ë nhµ ng−êi phô n÷ ®¶m ®−¬ng còng cã nhiÒu thuËn lîi h¬n, nh− viÖc nu«i d¹y con c¸i, qu¸n xuyÕn c¸c c«ng viÖc néi trî, vµ ngay c¶ viÖc lµm n«ng. Th«ng tin tõ pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm cho thÊy, nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa, ®Æc biÖt theo vô mïa ®Õn Hµ Néi th−êng tËp trung vµo nh÷ng chç äp Ñp, ®iÒu kiÖn sinh ho¹t rÊt h¹n chÕ, víi môc tiªu sao cã thÓ dµnh dôm ®−îc nhiÒu tiÒn göi vÒ gia ®×nh. PhÇn lín 1 Tuæi lao ®éng cña nam lµ tõ 15 ®Õn 60, ®èi víi n÷ lµ tõ 15 ®Õn 55 tuæi 2 Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra t¹i ViÖn Khoa häc x· héi t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh trong ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu"VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh” n¨m 1998 t¹i Long An vµ Qu¶ng Ng·i cho thÊy tû lÖ di c− v× kinh tÕ 13,4%. Cßn kÕt qu¶ cña ®iÒu tra møc sèng d©n c− ViÖt Nam 1997 - 1998, møc ®é di c− v× lý do kinh tÕ lµ 17,8%. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn NguyÔn Ngäc DiÔm & NguyÔn ThÞ Minh Ch©u 77 nh÷ng gia ®×nh cã ng−êi lµm ¨n xa, vµ c¸c c¸ nh©n lµm ¨n xa còng cho biÕt r»ng ngay c¶ viÖc ®ång ¸ng, trõ lóc thu ho¹ch lµ ph¶i cÇn søc v¸c lóa, cßn phÇn lín c¸c c«ng viÖc nh− cÊy, gÆt, nhæ cá,... ®Òu phï hîp h¬n víi phô n÷. Nh−ng hä kh«ng c¶m thÊy khã kh¨n trong vÊn ®Ò nµy, v× liªn quan ®Õn c«ng viÖc nÆng nhäc nh− thÕ th−êng chiÕm thêi gian rÊt Ýt trong mïa vô, nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa cã thÓ thu xÕp vÒ gióp gia ®×nh, hoÆc hä s½n sµng chi tiÒn ®Ó thuª m−ín ng−êi kh¸c. Mét yÕu tè mµ phÇn lín ng−êi lµm ¨n xa thõa nhËn lµ phô n÷ ë nhµ thuËn lîi h¬n rÊt nhiÒu so víi ®µn «ng trong viÖc nu«i con c¸i. Cã lÏ ®Êy lµ lý do v× sao mµ kÕt qu¶ ®iÒu tra cña chóng t«i còng cho thÊy trong nhãm tuæi tõ 30 - 39, tû lÖ nam vµ n÷ lµm ¨n xa t−¬ng ®èi ngang nhau; nh−ng d−íi 29 tuæi th× n÷ cã xu thÕ lµm ¨n xa nhiÒu h¬n (62%), cßn nam lµm ¨n xa d−íi 29 tuæi lµ 51,8%; trong khi ®ã, tõ trªn 40 tuæi, tû lÖ n÷ lµm ¨n xa rÊt thÊp (17,4%), cßn nam lµm ¨n xa tuæi nµy lµ 25,5%. Gi¶ ®Þnh cña chóng t«i, lµ ë d−íi tuæi 29, phÇn lín phô n÷ ch−a kÕt h«n, hoÆc ch−a cã con nhá, nªn cã khuynh h−íng ®i lµm ¨n xa nhiÒu; nh−ng tõ 30 - 49 tuæi trë ®i, cã sù rµng buéc tõ phÝa gia ®×nh, con c¸i nªn phô n÷ ®i lµm ¨n xa cã khuynh h−íng gi¶m dÇn; vµ tõ sau 50 tuæi, do con c¸i ®· lín, nªn n÷ lµm ¨n xa l¹i cã khuynh h−íng t¨ng? B¶ng 1. T−¬ng quan gi÷a nhãm tuæi vµ giíi tÝnh cña ng−êi lµm ¨n xa 50 40 30 Nam 20 N÷ 10 0 15t-19t 20t-29t 30t-39t 40t-49t /50t Nguån: Khãa §µo t¹o ph−¬ng ph¸p Khoa häc x· héi liªn ngµnh 2003. Cã thÓ do ®é tuæi nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa t−¬ng ®èi cao, nªn sè l−îng ng−êi kÕt h«n chiÕm tû lÖ mét nöa (49,1%). §a phÇn trong sè hä cã häc vÊn tõ líp 7 ®Õn líp 9 (74,2%), trung b×nh häc vÊn cña mäi c¸ nh©n lµ 8,7 líp. Nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa th−êng cã xu h−íng t×m ®Õn c¸ khu ®« thÞ, n¬i cã kinh tÕ ph¸t triÓn h¬n n«ng th«n, cã thÓ gióp hä t×m ®−îc vÞªc lµm vµ cã thu nhËp ®¸ng kÓ h¬n c¶3 Do ®iÒu kiÖn ®Þa lý kh«ng c¸ch xa Hµ Néi, nªn nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa tõ TrÞnh X¸ ®· xem Hµ Néi lµ chèn thuËn tiÖn cho môc ®Ých m−u sinh. KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy, ng−êi lµm ¨n xa ®Õn Hµ Néi cã tíi 67,6%; c¸c tØnh thµnh kh¸c thu hót thÊp h¬n, víi kho¶ng 26,2%; tû lÖ lµm ¨n xa trong ph¹m vi cña tØnh chiÕm mét tû lÖ rÊt Ýt (4,1%). §iÒu nµy cho thÊy ®« thÞ vÉn lµ n¬i cã søc thu hót hÊp dÉn nhÊt ®èi víi nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa. Nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa lµm nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau, cã c«ng viÖc phï hîp víi nghÒ nghiÖp mµ hä cã (th−êng lµ nh÷ng nghÒ truyÒn thèng cña gia ®×nh, cña hä 3 Nghiªn cøu cña UNDP (12/1998) vµ kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Tæng côc thèng kª (2001) ®Òu cho thÊy l−îng di c− ®æ vÒ thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ cao nhÊt, kÕ ®ã lµ Hµ Néi. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 78 §i lµm ¨n xa - ph−¬ng thøc t¨ng thu nhËp gia ®×nh téc hoÆc cña lµng); nh−ng còng cã ng−êi lµm c¸c c«ng viÖc mµ hä ch−a tõng biÕt ®Õn, nh−ng hÇu hÕt lµ c¸c c«ng viÖc tù do, nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa còng rÊt dÔ thay ®æi c«ng viÖc cña hä. Tuy r»ng hä còng chän mét c«ng viÖc chñ yÕu, nh−ng trong nhiÒu tr−êng hîp, nÕu t×m thÊy c«ng viÖc g× ®ã cã thÓ lµm ®−îc, hä còng cã thÓ ®¶m nhËn t¹m thêi. T¹i sao nh÷ng ng−êi d©n ë TrÞnh X¸ ph¶i ®i lµm ¨n xa? Nh÷ng ng−êi ®i lµm ¨n xa chñ yÕu v× hoµn c¶nh gia ®×nh khã kh¨n, cuéc sèng n«ng th«n cßn nhiÒu h¹n chÕ; ho¹t ®éng s¶n xuÊt cßn thÊp, chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp, nh−ng l¹i chÞu chi phèi bëi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ngÆt nghÌo. Nh÷ng khã kh¨n ë n«ng th«n lµ ®éng th¸i khiÕn nh÷ng ng−êi d©n n¬i ®©y xem ®i lµm ¨n xa lµ mét c¸ch m−u sinh. Trong c¸c pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm, hÇu nh− c¸c ý kiÕn ®Òu xoay quanh nh÷ng h¹n chÕ vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ thu nhËp ë n«ng th«n ®· dÉn ®Õn ®i lµm ¨n xa, nh− mét tr−ëng th«n cho biÕt: “... c¨n cø t×nh h×nh cô thÓ cña c¸c th«n xãm, cña ®ång b»ng S«ng Hång nãi chung, tØnh Hµ Nam nãi riªng, th× cß nghÌo l¾m (...); ®ång b»ng chiªm tròng (...) chóng t«i nghÌo l¾m nªn b¾t buéc ph¶i ra ®i. V× nhu cÇu cuéc sèng th«i. ThÕ trong cuéc sèng x· héi ngµy nay, nhÊt lµ kinh tÕ thÞ tr−êng, ng−êi n«ng d©n (...) hÕt thêi gian lµm ruéng, ë nhµ råi th× ngµy kiÕm lÊy ba ngh×n, n¨m ngh×n còng rÊt quý. (...) Trong cuéc sèng th× kh«ng thÓ hÝt khÝ trêi mµ sèng ®−îc, ph¶i cã tiÒn, mµ trong ®ã cã nhiÒu vÊn ®Ò chi tiªu, nhÊt lµ vÊn ®Ò con c¸i häc hµnh ngµy nay...”(Mét tr−ëng th«n ë TrÞnh X¸, th¶o luËn nhãm - TT). Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, quan s¸t ®−îc chóng t«i nhËn thÊy, ë TrÞnh X¸ ho¹t ®éng n«ng nghiÖp ch−a tiÕp cËn nhiÒu ®Õn m¸y mãc, nhiÒu hé cho thuª m¸y, cho cµy xíi, nh−ng víi mét sè hé vÉn sö dông søc tr©u, bß; tËn dông ph©n chuång lµm ph©n bãn. Ngoµi ra, c¸c c«ng viÖc gieo trång, gÆt h¸i kh¸c ®Òu ph¶i lµm thñ c«ng, tËn dông søc ng−êi... §ång thêi l¹i chÞu ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh¾c nghiÖt, nhiÒu lo¹i s©u bÖnh ph¸t triÓn,... do ®ã hiÖu qu¶ tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thÊp. Khã kh¨n vÒ kinh tÕ lµ lùc ®Èy chÝnh ®Ó ng−êi d©n n¬i ®©y t×m ph−¬ng ¸n cho nguån thu nhËp cña hä. MÆc dï, viÖc ®i xa g©y kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n ®èi víi b¶n th©n ng−êi lµm ¨n xa, ngay c¶ phÝa gia ®×nh cña hä còng ph¶i ®èi mÆt víi mét sè khã kh¨n nhÊt ®Þnh, ch¼ng h¹n nh− khi cÇn cã ng−êi ®µn «ng cho c¸c c«ng viÖc nÆng nhäc trong gia ®×nh, hoÆc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña hä téc,... Trong c¸c pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm, tr−êng hîp ng−êi phô n÷ ®i lµm ¨n xa th× phô n÷ ph¶i g¸nh v¸c rÊt nhiÒu viÖc, tõ viÖc ®ång ¸ng, nu«i d¹y con c¸i, c«ng viÖc nhµ, ®Õn c¸c viÖc ®èi ngo¹i cña gia ®×nh, v.v... Nh−ng dï ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n, ng−êi d©n vÉn chän ®i lµm ¨n xa nh− mét ph−¬ng thøc c¶i thiÖn cuéc sèng. Bëi v× lµm ¨n xa ®· mang l¹i nguån thu nhËp nhÊt ®Þnh mµ c«ng viÖc s¶n xuÊt ë n«ng th«n, dï ph¶i lao ®éng cùc nhäc, kh«ng thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ nh− thÕ. Nh÷ng ng−êi lµm ¨n xa hÇu nh− thuéc c¸c hé gia ®×nh thuÇn n«ng nghiÖp, cïng víi tÝnh chÊt n«ng nghiÖp ®Æc thï cña vïng ®ång b»ng Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn