Xem mẫu
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
MỤC LỤC
Trang
A. PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 4
B. NỘI DUNG ........................................................................................................ 6
CHƯƠNG 1: TÍNH TẤT YẾU KHÁCH QUAN VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG
QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HOÁ........................................................................................ 6
1.1. Vai trò c ủa Nhà nước trong quá tr ình công nghiệp hoá .............................. 6
1.1.1. Quan niệm công nghiệp hoá- Thực chất công nghiệp hoá ............................. 6
1.1.2. Vì sao hiện nay công nghiệp hoá lại gắn với hiện đạ i hoá ............................. 7
1.1.3. Vai trò của Nhà nước trong sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đạ i hoá ............ 8
1.2. Tất yếu khách quan vai tr ò c ủa Nhà nước trong quá tr ình công nghiệp
hoá ......................................................................................................................... 9
1.2.1. Vai trò của Nhà nước trong việc định hướng cho quá trình công nghiệp hoá ... 9
1.2.2. Vai trò của Nhà nước trong việc phát triển khoa học công nghệ ................. 11
1.2.3. Nhà nước với vai trò phát triển nguồn vốn.................................................. 13
1.2.4. Vai trò của Nhà nước trong quản lý quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá ...... 14
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG
NGHIỆP HOÁ HIỆN ĐẠI HOÁ Ở NƯỚC TA ..................................................................... 16
2.1. Định hướng cho quá trình công nghiệp hoá ............................................... 16
2.1.1. Việc đề ra mục tiêu chiến lược kế hoạch bước đi c ủa công nghiệp hoá ....... 16
2.1.2. Thực trạng việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế phù hợp với bước đi của quá
trình công ngiệp hoá ............................................................................................. 16
2.1.3. Tạo nguồn lực cho tiến trình đẩ y mạnh công nghiệp hoá hiện đạ i hoá đấ t
nước ..................................................................................................................... 17
2.1.3.1. Thực trạng nguồn nhân lực nước ta hiện nay........................................... 18
2.1.4. Phát triển giáo dục đạ i học đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực cho sự nghiệp
công nghiệp hoá hiện đạ i hoá đất nước ................................................................. 20
2.2. Chính sách phát triển công nghệ ................................................................ 21
2.2.1. Phát triển công nghệ sản xuất ..................................................................... 21
2.2.2. Phát triển đội ngũ cán bộ khoa học ............................................................. 23
2.2.3. Nâng cao hiệu quả quảnlý Nhà nước về khoa học và công nghệ trong thời kì
công nghiệp hoá hiện đạ i hoá .............................................................................. 24
2.2.3.1. Một số thành tựu về ứng dụng khoa học và công nghệ ở nước ta trong thời
kì đ ổi mới ............................................................................................................. 24
2.2.3.2. Thực trạng quản lý Nhà nước về khoa học và công nghệ ......................... 25
2.3. Chính sách huy động và sử dụng nguồn vốn.............................................. 26
2.3.1. Thực trạng huy động vốn c ủa Nhà nước ..................................................... 26
2.3.2. Thực trạng vai trò của Nhà nước trong việc sử dụng và quản lý vốn .......... 27
2.4. Quản lý quá trình công nghiệp hoá ............................................................ 29
2.4.1. Thực trạng vai trò quản lý c ủa Nhà nước .................................................... 29
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC
TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HOÁ Ở NƯỚC TA TRONG THỜI GIAN TỚI ...... 32
3.1. Định hướng quá trình công nghiệp hoá ...................................................... 32
3.1.1. Xác định một cách toàn diện thích hợp hơn quá trình công nghiệp hoá ...... 32
1
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
3.1.2. Chuyển dịch mạnh cơ cấu kinh tế cho phù hợp với bước đi c ủa công nghiệp
hoá hiện đạ i hoá ................................................................................................... 32
3.1.3. Một số giải pháp c ụ thể nhằ m c ủng cố và nâng cao chất lượ ng nguồn nhâ n
lực ........................................................................................................................ 33
3.1.4. Một số giải pháp phát triển giáo dục đại học đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực
cho sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đạ i hoá đất nước .......................................... 36
3.2. Chính sách phát triển khoa học công nghệ ................................................ 39
3.2.1. Công nghệ nước ngoài ................................................................................ 39
3.2.2. Công nghệ và cán bộ khoa học trong nước ................................................. 40
3.2.3. Một số giải pháp tăng c ườ ng hiệu quả quản lý Nhà nước về KH - CN ........ 42
3.3. Phát triển nguồn vốn ................................................................................... 42
3.3.1. Giải pháp huy động vốn .............................................................................. 42
3.3.2. Giải pháp sử dụng và quản lý vốn ............................................................... 44
3.3.3. Đổi mới tổ chức bộ máy tài chính quốc gia và công tác kiểm toán kế toán ..... 45
3.4. Giải pháp trong vấn đề quản lý .................................................................. 48
3.4.1. Xác định đúng phương hướ ng c ủa cơ chế quản lý ...................................... 48
3.4.2. Xây dựng hệ thống luật kinh tế ................................................................... 49
C. KẾT LUẬN ..................................................................................................... 52
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 53
LỜI MỞ ĐẦU
2
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
Bất kì một quốc gia nào muốn phát triển, đạt được trình độ một nước phát
triển đề u phải trải qua nấc thang có tính tất yếu lịch sử. Đó là công nghiệp hoá.
Trên thế giới đã có nhiều nước tiến hành thành công công nghiệp hoá và hiện nay
cũng còn nhiều nước đang tiến hành công nghiệp hoá. Trong các giai đoạn phát
triển khác nhau của lịch sử loài ngườ i, công nghiệp hoá ở những nước khác nhau
có sự khác nhau về mô hình, về thời gian thực hiện và do đó có sự khác nhau về
ảnh hưở ng c ủa nó đế n phát triển kinh tế xã hội. Nước ta bắt đầ u công nghiệp hoá
từ năm 1960 theo đườ ng lối do đạ i hội đạ i biểu toàn quốc lần thứ III c ủa đả ng đề
ra. Đến nay s ự nghiệp đó vẫn tiếp tục. Nhưng hoàn cảnh, điều kiện quốc tế và
trong nước, trình độ phát triển kinh tế nước ta hiện nay khác nhiều so với nă m
1960. Điều đó đặt ra nhiều vấn đề lí luận và thực tiễn phải giải quyết như: Công
nghiệp hoá có còn là tất yếu khách quan nữa không? Đánh giá như thế nào về thực
trạng công nghiệp hoá ở nước ta những năm qua? M ục tiêu, mô hình, nội dung
công nghiệp hoá gắn với hiện đạ i hoá ở nước ta hiện nay như thế nào?
Sự phát triển c ủa nền kinh tế trong hơn mườ i nă m kể từ khi đổi mới đế n nay
đã thu được nhiều kết quả đáng kể.Trong đó phải kể đế n vai trò rất quan trọng c ủa
Đảng và Nhà nước. Nhà nước là ngườ i hoạch định ra các chính sách chiến lược
phát triển kinh tế, phát huy tối đa những mặt tích c ực, hạn chế tối thiểu những mặt
tiêu c ực c ủa kinh tế thị trườ ng. Mà quan trọng nhất là sự định hướ ng c ủa nhà nướ c
để kinh tế phát triển theo định hướ ng xã hội chủ nghĩa mà nhân dân đã lựa chọn.
Đây là điểm khác biệt giữa cơ chế kinh tế thị trườ ng ở nước ta và các nước khác.
Mặc dù Nhà nước ta đã phát huy vai trò c ủa mình một cách có hiệu quả trong
sự nghiệp này, nhưng không phải là không có hạn chế. Đó là sự cồng kềnh c ủa bộ
máy, chưa xóa bỏ được thói quen c ủa cơ chế c ũ, chưa thích nghi với cơ chế mới
nên hiệu quả chưa cao. Để nhận thức rõ hơn về vai trò c ủa nhà nước trong phát
triển kinh tế nói chung và trong công nghiệp hoá hiện đạ i hoá nói riêng, trong bài
viết này, em xin chọn đề tài: “Vai trò của Nhà nước đối với quá trình công
nghiệp hoá hiện đại hoá ở nước ta”.
Do trình độ có hạn, không thể bao quát được hết mọi khía cạnh c ủa vấn đề to
lớn và khó khăn này, nên phạm vi nghiên c ứu c ủa đề tài chỉ xoay quanh một số vấ n
đề về vai trò c ủa Nhà nước trong việc phát triển những điều kiện chính c ủa quá
trình công nghiệp hoá hiện đạ i hoá. Trong bài viết này, em xin được trình bày các
nội dung cơ bản về đề tài trên như: Tại sao công nghiệp hoá lại phải có vai trò c ủa
nhà nước? Nhà nước đóng vai trò quan trọng như thế nào? Thực trạng vai trò c ủa
nhà nước ra sao? Và cuối cùng là một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò c ủa nhà
nước trong thời gian tới.Và kinh nghiệm c ủa một số nước trên thế giới về vai trò
của Nhà nước đối với công nghiệp hoá hiện đại hoá
3
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: TÍNH TẤT YẾU KHÁCH QUAN VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG
QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HOÁ
1.1. Vai trò c ủa nhà nước trong quá trình công nghiệp hoá
1.1.1. Quan niệm công nghiệp hoá - Thực chất công nghiệp
Quan niệm đơn giản nhất về công nghiệp hoá cho rằng: “Công nghiệp hoálà
tạo đặc tính công nghiệp cho một hoạt động, trang bị (cho vùng, cho một nước) các
nhà máy công nghiệp”. Quan niệm này có những mặt chưa hợp lí:
Trước hết nó không cho thấy mục tiêu c ủa quá trình cần thực hiện
Thứ hai, trong nội dung trình bày, quan niệm này gần như đồng nhất quá trình
công nghiệp hoá với quá trình phát triển công nghiệp. Và c ũng không thể hiệ n
được tính lịch sử c ủa quá trình công nghiệp hoá. Vì thế nó được sử dụng rất hạn
chế trong thực tiễn. Đặt biệt là trong sách báo của Liên Xô (trước đây) tồn tại một
định nghĩa phổ biến : “Công nghiệp hoá là quá trình xây dựng đạ i cơ khí có khả
năng cải tạo cả nông nghiệp”. Đó là sự phát triển công nghiệp nặng với ngành
trung tâm là chế tạo máy. Quan niệ m này được coi là hợp lí trong điều kiện c ủa
Liên Xô thời kì đó. Nhưng sẽ là rất sai lầ m nếu coi đó là quan niệm phổ biến để áp
dụng cho tất cả các nước đang phát triển trong điều kiện hiện nay.
Năm 1963 tổ chức phát triển công nghiệp của Liên Hợp Quốc đã đưa ra định
nghĩa sau: “Công nghiệp hoá là quá trình phát triển kinh tế, trong quá trình này một
bộ phận ngày càng tăng các nguồn c ủa cải quốc dân được động viên để phát triể n
cơ cấu kinh tế nhiều ngành ở trong nước với kĩ thuật hiện đạ i. Đặt điể m c ủa cơ cấu
này là có một bộ phận chế biến sản xuất ra tư liệu sản xuất và hàng tiêu dùng, có
khả năng bảo đảm đạt tới sự tiến bộ về kinh tế xã hội”.
Hiện nay ở nước ta, công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa được coi là nhiệm vụ
trung tâm c ủa thời kì quá độ. Đảng ta đã xác định thực chất của công nghiệp hoá
xã hội chủ nghĩa là: “Quá trình thực hiện cách mạng kĩ thuật, thực hiện sự phân
công mới về lao động xã hội và là quá trình tích luỹ xã hội chủ nghĩa không ngừng
thực hiện tái sản xuất mở rộng”.
Từ đó cho ta thấy: “Công nghiệp hoá là quá trình xây dựng cơ sở vật chất k ĩ
thuật c ủa chủ nghĩa xã hội, do giai cấp công nhân và nhân dân lao động thực hiệ n
dướ i sự chỉ đạo và tổ chức c ủa nhà nước chuyên chính vô sản, sự lãnh đạo của
4
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
đảng cộng sản. Công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa có nhiệ m vụ đưa nền kinh tế
nước ta từ nền sản xuất nhỏ tiến lên sản xuất lớn trở thành một nước công nông
nghiệp hiện đạ i, văn hoá và khoa học tiên tiến, quốc phòng vững mạnh cuộc sống
ấm no hạnh phúc”. Đườ ng lối công nghiệp hoá được xác định là: “ưu tiên phát
triển công nông nghiệp một cách hợp lí trên cơ sở phát triển nông nghiệp và công
nghiệp nhẹ”. Đạ i hội lần thứ VIII c ủa Đả ng cộng sản Việt Nam lại một lần nữa xác
định mục tiêu c ủa công nghiệp hoá hiện đại hoá là: “Xây dựng nước ta thành một
nước có cơ sở vật chất kĩ thuật hiện đạ i, cơ cấu kinh tế hợp lí, quan hệ sản xuất tiến
bộ, phù hợp với trình độ phát triển c ủa lực lượ ng sản xuất, đờ i sống vật chất và
tinh thần cao, quốc phòng an ninh vững chắc, dân giàu nước mạnh, xã hội công
bằng văn minh. Từ nay đế n năm 2020 ra s ức phấn đấ u đưa nước ta cơ bản trở
thành một nước công nghiệp.
1.1.2. Vì sao hiện nay công nghiệp hoá lại gắn với hiện đ ại hoá
Cho đế n nay, thế giới đã trải qua hai lần cách mạng về kĩ thuật và công nghệ.
Lần thứ nhất với tên gọi là cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật, diễn ra vào cuối thế
kỉ 18 được thực hiện đầu tiên ở nước Anh mà nội dung chủ yếu là thay thế lao
động thủ công bằng lao động cơ khí hoá. Lần thứ hai với tên gọi là cuộc cách mạng
khoa học công nghệ hiện đạ i được bắt đầ u vào giữa thế kỉ 20 mà nội dung chủ yế u
của nó không chỉ dừng lại ở tính chất hiện đại c ủa các yếu tố tư liệu sản xuất, mà
còn ở kĩ thuật công nghệ sản xuất hiện đạ i, phương pháp sản xuất tiên tiến... Hiện
nay cuộc cách mạng khoa học và công nghệ có nhiều nội dung phong phú, đa dạng
trong đó có thể chỉ ra những nội dung nổi bật sau đây:
Môt là, cách mạng về phương pháp sản xuất: Đó là tự động hoá. Ngoài phạ m
vi tự động trước đây, hiện nay tự động hoá còn bao gồm cả việc sử dụng rộng rã i
ngườ i máy thay thế cho con ngườ i để điều khiển quá trình sản xuất.
Hai là, cách mạng về năng lượ ng: Bên cạnh những năng lượ ng truyền thống
mà con ngườ i đã sử dụng trước đây như nhiệt điện, thuỷ điện, thì ngày nay con
ngườ i ngày càng khám phá ra nhiều năng lượ ng mới và sử dụng chúng rộng rãi
trong sản xuất như: Năng lượ ng nguyên tử, năng lượ ng mặt trời...
Ba là, cách mạng về vật liệu mới: Ngày nay ngoài việc sử dụng các vật liệu tự
nhiên, con ngườ i ngày càng tạo ra nhiều vật liệu nhân tạo mới thay thế hiệu quả
cho các vật liệu tự nhiên.
Bốn là, cách mạng về công nghệ sinh học: Các thành tựu c ủa cuộc cách mạng
này được áp dụng rộng rãi trong lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, y tế , hoá chất
và nhiều lĩnh vực khác.
Năm là, cách mạng về điện tử tin học: Đây là một lĩnh vực mà hiện nay con
ngườ i đang đặc biệt quan tâm nhất là máy tính điện tử.
Đất nước ta tiến hành công nghiệp hoá trong điều kiện thế giới đã trải qua hai
cuộc cách mạng khoa học và công nghệ như vậy, vì thế nếu chỉ công nghiệp hoá
nền kinh tế thì sẽ không đáp ứng được nhu cầu phát triển c ủa xã hội, không thể
theo kịp các nước phát triển trong khu vực và thế giới. Công nghiệp hoá có thể coi
là cuộc cách mạng khoa học công nghệ lần thứ nhất, hiện đạ i hoá có thể coi là cuộc
5
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
cách mạng khoa học lần thứ hai. Muốn rút ngắn khoảng cách tụt hậu giữa nước ta
với các nước phát triển thì chúng ta phải thực hiện đồng thời cả hai cuộc cách
mạng khoa học kĩ thuật hay thực hiện công nghiệp hoá gắn liền với hiện đạ i hoá.
Có như vậy thì s ự nghiệp công nghiệp hoá nền kinh tế quốc dân mới có thể thành
công, đưa đất nước ta trở thành một nước công nghiệp hiện đạ i tiến lên chủ nghĩa
xã hội.
1.1.3. Vai trò của nhà nước trong sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đ ại hoá
Trước khi nói đế n vai trò c ủa nhà nước trong sự nghiệp công nghiệp hoá phả i
nói đế n vai trò c ủa nhà nước trong nền kinh tế. Nghiên cứu quá trình phát triển c ủa
các nước ASEAN trong mấy thập kỉ qua cho ta thấy: Nhà nước có vai trò đặt biệt
quan trọng đối với sự tăng trưở ng kinh tế. Tuy kết quả đạt được không giống nhau
nhưng từ thực tiễn có thể rút ra những vai trò cơ bản sau c ủa nhà nước trong quả n
lí vĩ mô:
Nhà nước định hướ ng chiến lược đúng đắn mang tính chất tiên quyết đối vớ i
sự phát triển kinh tế mỗi nước. Nhà nước có chính sách thu hút vốn đầ u tư từ các
nguồn trong và ngoài nước, đặc biệt là vốn đầu tư nước ngoài, khuyến khích tư bản
nước ngoài đầ u tư bằng cách có các chính sách ưu đã i đả m bảo và tạo điều kiệ n
cho hoạt động c ủa các công ty nước ngoài, lập ra các khu vực mậu dịch tự do. Nhà
nước thực hiện chính sách ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát ổn định tiền
tệ.
Nhà nước điều tiết thu nhập, đả m bảo công bằng xã hội, xoá đói giả m nghèo.
Ví dụ: chính phủ Malaixia bằng việc thực hiện “ mục tiêu là xoá đói giảm nghèo
tiến tới xoá bỏ nghèo và cấu trúc lại nền kinh tế xã hội đã giả m tỉ lệ ngườ i sống
dướ i mức nghèo khổ từ 49,3% (năm 1970) xuống 17% (1990) và 13,5% (1993).
Nhà nước điều chỉnh kịp thời việc s ử dụng các thành phần kinh tế, nhấn
mạnh việc sử dụng các thành phần kinh tế nhưng các doanh nghiệp nhà nước vẫn
giữ vai trò chủ yếu trong các lĩnh vực then chốt c ủa nền kinh tế. Nhà nước xâ y
dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực, đầu tư thích đáng cho giáo dục đào tạo,
sử dụng hiệu quả nguồn lao động đã được đào tạo. Tại INĐÔNÊXIA, chí phí c ủa
nhà nước cho giáo dục và đào tạo so với tổng nguồn chi tăng từ 9% (1969 - 1974)
lên 17,6% (1984 - 1989) và 21% (1990 - 1995).
Từ đó cho ta thấy vai trò hết sức quan trọng c ủa nhà nước trong s ự nghiệp
công nghiệp hoá hiện đạ i hoá.
1.2. Tất yếu khách quan vai tr ò c ủa nhà nước trong quá trình công nghiệp hoá
1.2.1. Vai trò của nhà nước trong việc đ ịnh hướng cho quá trình công nghiệp
hoá
Công nghiệp hoá là một quá trình diễn ra liên tục với những nội dung, bước
đi thích hợp cho từng thời kì, phù hợp với nền kinh tế. Nước ta c ũng như nền kinh
tế thế giới. Muốn thực hiện thành công công nghiệp hoá hiện đạ i hoá thì phải có
một phương hướ ng c ụ thể chiến lược đúng đắ n thích hợp. Sau khi xác định được
mục tiêu, quan điể m nội dung c ủa công nghiệp hoá hiện đạ i hoá nền kinh tế nướ c
6
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
ta thì một vấn đề không kém quan trọng là đề ra những bước đi để đạt đến mục tiê u
đó. Những bước đi trong công nghiệp hoá có thể nêu ra đạ i thể cho mỗi thời k ì
nhưng phải được một số chỉ tiêu quan trọng như: Thu nhập quốc dân tính theo đầ u
ngườ i, tỉ trọng c ủa các ngành trong cơ cấu kinh tế, tỉ trọng đầ u tư, tỉ trọng xuất
khẩu trong GDP... Mặt khác trong từng lĩnh vực c ũng phải có những bước đi c ụ
thể. Có thể hình dung sự nghiệp công nghiệp hoá là một “Cây mục tiêu” mà đỉnh
của nó được lượ ng hoá bằng GDP tính theo đầu ngườ i. Các cành nhánh c ủa nó là
những mục tiêu quan trọng như: cơ cấu kinh tế, cơ cấu sở hữu. Mỗi mục tiêu có vị
trí quan trọng khác nhau trong quá trình công nghiệp hoá, có tác động qua lại thúc
đẩy nhau phát triển nhưng bao trùm nhất, quyết định nhất là làm cho dân giàu nước
mạnh xã hội công bằng văn minh.
Nhà nước có vai trò quyết định trong việc định hướ ng c ũng như thực hiện các
bước đi c ủa quá trình công nghiệp hoá nền kinh tế. Bởi vì chỉ có nhà nước mới có
thể quyết định:
Mục tiêu chiến lược và kế hoạch tiến hành công nghiệp hoá hiện đạ i hoá nền
kinh tế trong từng giai đoạn. Huy động và phân bổ tập trung các nguồn lực cần
thiết theo yêu cầu công nghiệp hoá, cân đối và điều chỉnh thườ ng xuyên quá trình
công nghiệp hoá hiện đạ i hoá.
Đề ra các chính sách cần thiết để khai thác mọi tiềm năng, nguồn lực trong và
ngoài nước để thực hiện nhanh, chắc quá trình công nghiệp hoá.
Nhà nước tổ chức lại, xây dựng lại bộ máy quản lý đủ mạnh về cả chất lượ ng
và số lượ ng để quản lý có hiệu quả, kiên quyết thực hiện tiêu chuẩn hoá cán bộ
công chức nhà nước, lựa chọn các cán bộ có khả năng, trình độ kinh nghiệm để
đưa đất nước ta nhanh chóng tiến lên hiện đại hoá hệ thống quản lý nhà nước theo
yêu cầu công nghiệp hoá.
Nhà nước thức hiện việc quản lý quá trình công nghiệp hoá bằng pháp luật và
các văn bản dướ i luật. Hoàn thiện và xây dựng mới các công c ụ cần thiết như chế
độ thống kê toán và kiểm toán, chế độ tài chính và bao cáo tài chính công khai
chính xác để quản lý thống nhất.
Nhà nước phối hợp, điều hoà các hoạt động trong quá trình công nghiệp hoá
hiện đạ i hoá nền kinh tế quốc dân theo mục tiêu và định hướ ng đúng đắ n đã đượ c
xác định, vì quá trình công nghiệp hoá chỉ có thể thành công khi có sự phối hợp cả
về chiều ngang và chiều dọc.
Nhà nước tổ chức việc kiểm tra giám sát quá trình công nghiệp hoá để phát
hiện kịp thời những sai sót lệch lạc mất cân đối. Quyết định đúng đắ n việc điề u
chỉnh quá trình thực hiện công nghiệp hoá là việc làm cần thiết và thườ ng xuyên để
cân đối lại hoàn chỉnh nâng cao chất lượng hoạt động c ủa các ngành các địa
phương và cơ sở.
Nhà nước đả m bảo đồng bộ các điều kiện chủ yếu để thực hiện thành công
công nghiệp hoá. Những quan điểm phương hướ ng bước đi của công nghiệp hoá
có được thực hiện đầ y đủ đúng đắ n hay không hoàn toàn phụ thuộc vào các điều
kiện chủ yếu có được đả m bảo hay không. Nếu không có đủ các điều kiện chủ yế u
thì quá trình công nghiệp hoá sẽ không thể thành công. Từ đó ta thấy vai trò hết
7
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
sức quan trọng c ủa nhà nước trong s ự nghiệp công nghiệp hoá hiện đạ i hoá nề n
kinh tế.
1.2.2. Vai trò của nhà nước trong việc phát triển khoa học công nghệ
Từ trước đế n nay đả ng và nhà nước ta luôn xác định khoa học và công nghệ
có vai trò quan trọng trong quá trình công nghiệp hoá hiện đạ i hoá nền kinh tế.
Nghị quyết hội nghị trung ương lần thứ VII (khoá VII) đã coi công nghệ là nền
tảng c ủa công nghiệp hoá. Theo những đánh giá c ủa bộ khoa học công nghệ và mô i
trườ ng thì trình độ khoa học và công nghệ ở nước ta lạc hậu nhiều thế hệ so với thế
giới và khu vực. Trang thiết bị c ũ nát, chắp vá và các thiết bị đo lườ ng thử nghiệ m
nói chung không đồng bộ, tổ chức sản xuất còn nhiều bất cập... Với thực trạng
công nghệ sản xuất như vậy thì chúng ta không thể thực hiện thành công sự nghiệp
công nghiệp hoá. Với những nước đang phát triển như nước ta, công nghiệp hoá
không phải là sự phát triển ngành công nghiệp với mục đích tự thân mà là quá trình
tạo tính chất công nghiệp cho nền kinh tế quốc dân, là quá trình tăng trưở ng nền
kinh tế dựa trên cơ sở nâng cao trình độ công nghệ c ủa nền sản xuất xã hội. Thực
chất c ủa quá trình công nghiệp hoá là nâng cao một cách mạnh mẽ và nhanh chóng
trình độ công nghệ nhằm sử dụng và phát huy tối đa mọi nguồn lực để phát triể n
kinh tế xã hội. ở nước ta quá trình công nghiệp hoá được xác định là quá trình
chuyển từ tình trạng công nghệ lạc hậu với năng suất lao động và hiệu quả thấp lên
trình độ công nghệ tiên tiến hiện đạ i với năng suất lao động cao, là m chuyển biến
cơ cấu kinh tế và cớ cấu lao động, cơ cấu dân cư theo hướ ng tăng tỷ trọng đối vớ i
việc hiện đạ i hoá nền kinh tế quốc dân. Vì thế có thể thấy công nghệ là một vấn đề
rất quan trọng cần phải giải quyết khi bắt tay vào thực hiện công nghiệp hoá hiệ n
đại hoá.
Để giải quyết vấn đề này phải có những chính sách đúng đắ n c ủa nhà nước,
những chính sách đó sẽ kích thích các đơn vị kinh tế nhanh chóng đổi mới công
nghệ sản xuất.
Chính sách đổi mới mở c ửa làm các doanh nghiệp phải đổi mới và nâng cao
trình độ công nghệ. Cơ chế thị trườ ng buộc mọi cơ sở phải tìm cách để tồn tại, để
phát triển.
Muốn vậy chỉ có một con đườ ng là đổi mới và nâng cao trình độ công nghệ.
Nhà nước khuyến khích phát triển công nghệ bằng các chính sách: Ưu đã i trong
việc vay vốn ngân hàng để đầ u tư xây dựng, mở rộng cơ sở hiện có, mua máy móc
thiết bị mới cần thiết cho sản xuất tạo điều kiện thuận lợi trong xuất nhập khẩu,
nhất là xuất khẩu những sản phẩm do cơ sở mình sản xuất, nhập khẩu máy móc
thiết bị tiên tiến c ủa nước ngoài, đưa cán bộ ra nước ngoài để tiếp cận thị trườ ng,
nghiên cứu học tập công nghệ mới. Chính sách mở cửa với những điều kiện ưu đã i
trong việc đầ u tư nước ngoài đã tạo điều kiện cho các đầ u tư nước ngoài tìm đế n
liên doanh, đem theo những máy móc thiết bị phụ tùng hiện đạ i, những chuyên gia
kĩ thuật, chuyên gia quản lý tiên tiến c ủa thế giới. Việc đó đã tạo điều kiện cho các
doanh nghiệp trong nước nhanh chóng tiếp cận và tiếp nhận công nghệ tiên tiế n
hơn nhiều so với công nghệ hiện có trong nước. Nhà nước c ũng là nơi ban hành
8
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
những chính sách, cơ chế ưu đã i làm động lực kích thích cán bộ hoạt động trong
lĩnh vực khoa học công nghệ trong nước, kích thích phát huy tính sáng tạo nghiê n
cứu triển khai khoa học công nghệ mới phục vụ công nghiệp hoá hiện đạ i hoá đấ t
nước.
1.2.3. Nhà nước với vai trò phát triển nguồn vốn
Thực tiễn cách mạng Việt Nam cho thấy nhân tố hàng đầ u, nếu không muốn
nói là quan trọng nhất đối với công nghiệp hoá hiện đạ i hoá cũng như đối với sản
xuất kinh doanh c ủa nền kinh tế là phải có vốn lớn. Vấn đề huy động vốn cho quá
trình công nghiệp hoá có ý nghĩa quan trọng đối với nền kinh tế nước ta. Trước hết
là huy động vốn từ nội bộ nền kinh tế trong nước. Đây là nguồn vốn có tính quyết
định, là nhân tố nội lực. Nguồn vốn nội bộ được tạo ra từ sự liên doanh liên kết
giữa các ngành, các lĩnh vực, vùng, miền c ủa nền kinh tế đất nước, từ s ự phát triể n
mạnh mẽ c ủa các công ty cổ phần, thông qua việc huy động tiền nhàn rỗi c ủa dân
cư, của các cơ sở kinh tế, các tổ chức đoàn thể, các khoản thuế nộp ngân sách c ủa
nhà nước.
Nguồn vốn nội bộ c ủa nền kinh tế có tính chất quyết định trong quá trình
công nghiệp hoá hiện đạ i hoá nhưng vẫn c òn hạn hẹp. Các quốc gia khác trên thế
giới c ũng như nước ta đề u phải dùng mọi biện pháp để thu hút vốn đầ u tư nước
ngoài thông qua các hình thức: Liên doanh, hợp tác kinh doanh, vay với lãi suất
thấp, viện trợ. Trong điều kiện kinh tế tích luỹ vốn còn chậm thì thu hút đượ c
nhiều vốn đầ u tư nước ngoài là rất quan trọng. Từ nguồn vốn bên ngoài biến thành
nguồn lực trong nước tạo điều kiện đẩ y nhanh quá trình công nghiệp hoá hiện đạ i
hoá. Để huy động vốn đầ u tư nước ngoài cần có cơ chế chính sách thoả đáng để
thu hút ngày càng nhiều và tranh thủ cùng với công nghệ tiên tiến. Muốn tiếp nhậ n
vốn đầ u tư nước ngoài thì cần phải có một nguồn vốn tương ứng trong nước. Còn
việc vay vốn thì phải tính đế n trả nợ. Ngoài ra còn phải đả m bảo các yếu tố khác về
độc lập, chủ quyền, kinh tế, chính trị. Vì thế mà nguồn vốn nội bộ có ý nghĩa quyết
định. Nhà nước phải tạo điều kiện cho từng địa phương từng cơ sở phát triển mạnh
mẽ sản xuất nhằ m huy động nguồn vốn nhàn rỗi trong dân phục vụ có hiệu quả sự
nghiệp công nghiệp hoá hiện đạ i hoá.
Song song với việc huy động các nguồn vốn, vấn đề bảo toàn, sử dụng và
phát triển vốn c ũng có ý nghĩa rất quan trọng. Yêu cầu bảo toàn vốn được thể hiệ n
trước hết trong công tác tổ chức tài chính. Sự cần thiết của chế độ bảo toàn và phát
triển vốn trước hết xuất phát từ yêu cầu c ủa cơ chế quản lý kinh tế mới, phải hoạch
toán kinh tế kinh doanh.
Xuất phát từ yêu cầu c ủa công nghiệp hoá hiện đạ i hoá là phải đả m bảo tính
hiệu quả kinh tế cao. Vì vậy, để quá trình công nghiệp hoá hiện đạ i hoá và sản xuất
kinh doanh đạt hiệu quả kinh tế cao, để nền kinh tế phát triển bền vững tất yếu phả i
bảo toàn và phát triển vốn, phải nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.
1.2.4. Vai trò của nhà nước trong quản lý quá trình công nghiệp hoá hiện đ ại
hoá
9
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
Quá trình công nghiệp hoá hiện đạ i hoá chỉ có thể thành công khi được thực
hiện theo cơ chế thị trườ ng có s ự quản lý c ủa nhà nước. Công nghiệp hoá hiện đạ i
hoá là một quá trình lâu dài và phức tạp. Nó tuân theo quy luật và tính quy luật c ủa
các quan hệ cung cầu trên thị trườ ng. Điều đó có nghĩa là cơ chế thị trườ ng và các
bộ phận cấu thành: Cung cầu, giá cả, cạnh tranh sẽ quyết định quá trình công
nghiệp hoá, quyết định các phương án phát triển lựa chọn đầ u tư... Nhưng cơ chế
thị trườ ng có những khuyết tật và hạn chế riêng c ủa nó, cho nên nếu quá trình công
nghiệp hoá lệ thuộc vào cơ chế thị trườ ng thì sẽ không đạ t được những mục tiê u
công bằng xã hội, an ninh quốc gia và sự bền vững c ủa môi trườ ng. Thực tế khách
quan này đòi hỏi phải có sự quản lý c ủa nhà nước. Sự quản lý c ủa nhà nước là một
bộ phận không thể thiếu c ủa cơ chế quản lý quá trình công nghiệp hoá hiện đạ i
hoá.
Nhà nước quản lý quá trình công nghiệp hoá hiện đạ i hoá phải là nhà nước
của dân do dân. Nhà nước thực hiện quyền quản lý c ủa mình thông qua các công
cụ chủ yếu như: Định hướ ng kế hoạch phát triển, hệ thống luật pháp, các chính
sách kinh tế xã hội, các quỹ quốc gia... Thực hiện công nghiệp hoá hiện đạ i hoá
trong điều kiện chuyển sang nền kinh tế hàng hoá vận động theo cơ chế thị trườ ng
có sự quản lý c ủa nhà nước theo định hướ ng xã hội chủ nghĩa, nhà nước có vai trò
quản lý vĩ mô sau:
Một là, tạo môi trườ ng và điều kiện thuận lợi cho quá trình công nghiệp hoá
hiện đạ i hoá đả m bảo sự ổn định về chính trị xã hội, thiết lập khuôn khổ luật pháp
thống nhất, có hệ thống chính sách nhất quán để tạo môi trườ ng ổn định và tạo điều
kiện thuận lợi cho công nghiệp hoá.
Hai là, định hướ ng cho quá trình công nghiệp hoá hiện đạ i hoá, trực tiếp đầ u
tư vào một số lĩnh vực để dẫn dắt nền kinh tế phát triển theo hướ ng xã hội chủ
nghĩa, ổn định môi trườ ng kinh tế vĩ mô như: Chống lạm phát, chống khủng hoảng,
ngăn ngừa những đột biến xấu trong nền kinh tế.
Ba là, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội đả m bảo yêu cầu c ủa công
nghiệp hoá hiện đạ i hoá, thực hiện đúng các chức năng quản lý nhà nước về kinh tế
và chức năng chủ sở hữu tài sản công cuả nhà nước.
Bốn là, khắc phục hạn chế các mắt tiêu cực của cơ chế thị trườ ng, phân phối
thu nhập quốc dân một cách công bằng, thực hiện công nghiệp hoá hiện đạ i hoá
gắn với tiến bộ xã hội và công bằng xã hội.
Ngoài ra vai trò c ủa nhà nước trong việc tổ chức quản lý quá trình công
nghiệp hoá hiện đạ i hoá còn thể hiện trong việc lựa chọn sử dụng những công c ụ
quản lý có hiệu quả cao như hệ thống pháp luật, các chính sách kinh tế xã hội đặc
biệt là các chính sách kinh tế nhằm tạo ra động lực mạnh mẽ thúc đẩ y quá trình
công nghiệp hoá, lựa chọn các phương pháp quản lý như: Giáo dục, thuyết phục,
động viên, phương pháp tổ chức hành chính, phương pháp kinh tế, bố trí hợp lý các
cán bộ đầ u ngành chủ chốt trong các cơ quan quản lý, tóm lại nhà nước có vai trò
rất quan trọng trong việc quản lý quá trình công nghiệp hoá.
10
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG
NGHIỆP HOÁ HIỆN ĐẠI HOÁ Ở NƯỚC TA
2.1. Định hướng cho quá trình công nghiệp hoá
2.1.1. Việc đ ề ra muc tiêu chiến lược kế hoạch bước đi của công nghiệp hoá
Thực hiện công nghiệp hoá nhằm tạo ra những chuyển biến cơ bản về kinh
tế, trên cơ sở đó góp phần cải thiện đờ i sống vật chất tinh thần c ủa nhân dân đả m
bảo công bằng xã hội. Nhưng việc xác định phương hướ ng bước đi c ủa công
nghiệp hoá hiện nay còn nhiều thiếu xót bất cập. Tuy nhà nước đã ưu tiên đầ u tư
cho phát triển kinh tế nhưng chưa giải quyết thoả đáng mối quan hệ giữa tích luỹ
và tiêu dùng. Các chính sách kinh tế của nhà nước chưa gắn bó hữu cơ với các
chính sách xã hội. Chính sách xoá đói giả m nghèo đã được triển khai nhưng
phương pháp thực hiện chưa hữu hiệu, tốc độ còn chậ m. Phương hướ ng và bước đ i
thực hiện công nghiệp hoá hiện đạ i hoá chưa gắn bó chặt chẽ với phương hướ ng và
bước đi thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chưa định hướ ng phát triển các
ngành kinh tế mũi nhọn để phát huy có hiệu quả nguồn lực và lợi thế c ủa đất nước.
Định hướ ng phát triển vẫn còn khá dàn trải, chưa đề u cho các ngành, chưa
khai thác và động viên có hiệu quả mọi nguồn lực có sẵn trong nước. Tuy nhà
nước ta đã cố gắng tích c ực tranh thủ các nguồn lực từ bên ngoài phù hợp với khả
năng tiếp thu, quản lý và s ử dụng công nghệ, nhân lực nhưng không có chính sách
kiể m tra giám sát chặt chẽ nên vẫn còn nhiều lãng phí, kém hiệu quả. Nhà nước
chưa thúc đẩ y nhanh chóng quá trình đổi mới thiết bị, công c ụ lao động trong các
ngành kinh tế quốc dân, đặc biệt là các ngành trọng điểm.
Việc lựa chọn mục tiêu các giai đoạn thực hiện công nghiệp hoá hiện đạ i hoá
nền kinh tế c ủa nhà nước còn nhiều thiếu xót, chủ quan, nóng vội, duy ý chí, vượt
qua khả năng thực hiện.
2.1.2. Thực trạng việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế phù hợp với bước đi của quá
trình công nghiệp hoá
Nước ta khi bước vào thời kì đổi mới đã phải tiếp nhận thực trạng c ủa một cơ
cấu kinh tế mang nặng đặc trưng c ủa một nước nông nghiệp lạc hậu. Sau nhiều kế
hoạch phát triển kinh tế lần lượt các mô hình cơ cấu kinh tế được hình thành, song
cho đế n cuối những năm 80 nền kinh tế về cơ bản vẫn là cơ cấu kinh tế c ũ lạc hậ u
và kém hiệu quả mà việc cấu trúc lại không phải là đơn giản. Qua hơn 10 năm đổ i
mới cơ cấu kinh tế bước đầ u có sự chuyển biến đáng khích lệ: Tỷ trọng công
nghiệp và xây dưng trong GDP từ 22,7% năm 1990 tăng lên 30,1% nă m 1995; t ỷ
11
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
trọng ngành dịch vụ từ 38,6% năm 1990 tăng lên 42,4% năm 1995.Nước ta đã
chuyển hẳn sang một thời kì mới, thời kì đẩy mạnh công nghiệp hoá hiện đạ i hoá,
phát triển và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướ ng công nghiệp hoá hiện đạ i hoá
để đến năm 2000 về cơ bản nước ta trở thành một nước công nghiệp.
Tuy vậy nhưng về cơ cấu ngành kinh tế, nhà nước chưa thúc đẩ y nhanh các
vùng tập chung chuyên canh, chậm đưa công nghệ sinh học và các phương pháp
canh tác tiên tiến vào nông nghiệp, công nghiệp chế biến nông lâm thuỷ sản xuất
khẩu chưa phát triển, công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng cơ bản thiết yếu còn ít
ỏi nhỏ bé. Ngành cơ khí chưa hướ ng vào sản xuất công c ụ thiết bị phục vụ sản xuất
nông lâ m ngư nghiệp, thiết bị phục vụ công nghiệp chế biến nông lâm thuỷ sản...
Nhà nước chưa chuyển dịch mạnh cơ cấu kinh tế cho phù hợp với bước đi
của công nghiệp hoá hiện đa ị hoá. Tỷ trọng GDP c ủa ngành nông nghiệp vẫn còn ở
mức cao, tỷ suất hàng hoá nông lâ m sản thấp, tỷ trọng hàng xuất khẩu nhỏ bé manh
mún.
Tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ trong tổng GDP còn thấp. Công nghiệp chế
biến nông lâm hải sản và công nghiệp chế biến hàng tiêu dùng để xuất khẩu phát
triển chậm
2.1.3. Tạo nguồn lực cho tiến trình đ ẩy mạnh công nghiệp hoá hiện đ ại hoá đ ất
nước
Chúng ta đang bước vào thời kỳ phát triển mới rất quan trọng đẩ y mạnh công
nghiệp hoá hiện đạ i hoá đấ t nước, phấn đấ u đế n năm 2020 đưa nước ta cơ bản trở
thành một nước công nghiệp. Để thực hiện được điều đó, Hội nghị lần thứ II Ban
chấp hành trung ương Đả ng khoá VIII đã khẳng định: “Cùng với giáo dục đào tạo,
khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực phát triển kinh tế xã hội,
là điều kiện cần thiết để giữ vững độc lập dân tộc và xây dựng thành công chủ
nghĩa xã hội. Vì thế cần phải “phát huy nguồn lực con ngườ i, yếu tố phát triển
mạnh và bền vững”.
Kinh nghiệm cho thấy, hiện đạ i hoá nền kinh tế ở các nước phát triển, thực
chất là thay đổi cơ cấu công nghiệp dựa trên các ngành công nghệ cao, trong đó
những công nghệ cũ, tiêu hao nhiều tài nguyên và lao động, dựa trên nền tảng điệ n
cơ khí, được thay thế bằng ngành công nghiệp cao cấp, dựa trên nền tảng cơ điện
tử, giả m suất tiêu hao c ủa các nguồn lực tính trên một đơn vị tổng sản phẩm nội
địa. Sự phát triển c ủa khoa học và công nghệ đang đòi hỏi một nguồn nhân lực mớ i
phù hợp với nền văn minh trí tuệ. Trí tuệ có tính sáng tạo sẽ là nền tảng c ủa s ự
thịnh vượ ng, giàu có c ủa mỗi xã hội, mỗi quốc gia và được thể hiện qua nguồn
nhân lực của bản thân quốc đó.
2.1.3.1. Thực trạng nguồn nhân lực nước ta hiện nay
Một trong những nguồn nhân lực quan trọng bậc nhất c ủa đất nước hiện nay
là đội ngũ tri thức. Theo thống kê năm 1995 của bộ khoa học công nghệ và mô i
trườ ng cho thấy so với một số nước có thu nhập thấp ở mức ngang bằng thì lực
lượ ng lao động có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ được đào tạo ở nước ta là tương
12
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
đối lớn.Lực lượ ng này bao gồm khoảng 9.300 tiến s ĩ và phó tiến s ĩ; 930.000 ngườ i
có trình độ đạ i học, cao đẳng, trên 3,5 triệu cán bộ kĩ thuật và công nhân kĩ thuật.
Đội ngũ tri thức Việt Nam đã có những công hiến to lớn trong hai cuộc
kháng chiến chống pháp và chống mỹ, góp phần tích cực trong công cuộc xây
dựng đấ t nước hiện nay. Đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ mang bản sắc dâ n
tộc: Thông minh, khiêm tốn, hiếu học, khả năng tiếp thu và ứng dụng công nghệ
mới nhanh. Điều này được các chuyên gia nước ngoài đánh giá rất cao. Nhiều công
trình kĩ thuật hiện đạ i, phức tạp c ủa thế giới như trong các lĩnh vực điện tử, viễ n
thông, dầu khí hoặc lắp đặt những công trình công nghệ lớn: Thuỷ điện, nhiệt điện,
xi măng... Thế nhưng thực trạng đội ngũ cán bộ tri thức Việt Nam, đặc biệt cán bộ
tri thức bậc cao đang là một vấn đề cần quan tâm.
Thứ nhất, sự già hoá c ủa đội ngũ tri thức. Trong các viện và trung tâ m khoa
học, tuổi bình quân tiến s ĩ là 52,8 ; phó giáo sư là 56,4 ; cấp viện trưở ng là 55 ;
Cấp viện phó là 50. Như vậy đế n nă m 2000 hơn 80% số ngườ i có học hàm, học vị
sẽ đến tuổi về hưu. Từ đó gây nên tình trạng hẫng hụt cán bộ khoa học kế cận.
Nhìn vào độ tuổi c ủa đội ngũ cán bộ giáo dục tại các trườ ng đạ i học và cao đẳ ng ở
nước ta có thể thấy một thực trạng là sự già hoá quá nhanh, dẫn tới sự hụt hẫng cá n
bộ giáo dục vào cuối thế kỉ XX, nhất là cán bộ đầu đàn.
Thứ hai, việc đầu tư cho khoa học và công nghệ c ũng như giáo dục và đào
tạo chưa đủ để phát triển nguồn lực. Chúng ta muốn mau chóng trở thành một
nước công nghiệp, muốn hội nhập với thế giới, phát triển giáo dục và đào tạo, tạo
nguồn nhân lực, nhân tài, phải luôn được coi là quốc sách hàng đầ u. Đả ng và chính
phủ ta đã có những cố gắng lớn tăng nguồn đầ u tư tài chính cho giáo dục và đào
tạo. Tỉ trọng ngân sách nhà nước chi cho giáo dục và đào tạo tăng hàng năm và
tăng nhanh chóng những năm gần đây, từ 5,83% nă m 1986 với mức chi 120 tỉ
đồng, đế n nă m 1990 tăng lên 8,9% với mức chi 9186 tỉ và năm 1996 là 10,08% vớ i
mức chi là 70000 tỉ. Tuy vậy tỉ lệ này còn thấp so với các nước trên thế giới và khu
vực.
Thứ ba, cơ cấu nguồn nhân lực c ủa nước ta hiện nay chưa hợp lý: 1 đạ i học/
1,6 trung học chuyên nghiệp/ 3 công nhân. Tỉ lệ lao động đã qua đào tạo ở nước ta
mới chỉ đạt 10% so với tổng số lao động là quá thấp. Việc phân bố cán bộ theo
ngành nghề cũng còn rất bất cập. Theo con số của tổng c ục thống kê nă m 1997 cơ
cấu cán bộ khoa học và công nghệ có trình độ tiến s ĩ và phó tiến s ĩ theo các ngành
khoa học như sau: Tự nhiên: 38%; xã hội và nhân văn: 20%; công nghệ: 27%;
dược: 8%; nông nghiệp: 7%. Hơn thế nữa đội ngũ này nằ m trong các cơ quan trung
ương tới 94,4%, ở các cơ quan địa phương chỉ 5,4%. Còn trong các doanh nghiệp,
cán bộ đạ i học và cao đẳng chỉ chiế m 32% so với Hàn Quốc là 48%, Nhật Bản là
64,4%, Thái Lan 58,2%.
Thứ tư, hiện tượ ng chảy máu chất xám đã và đang xảy ra ngay trong đội ngũ
tri thức. Do nhiều nguyên nhân khác nhau, một bộ phận cán bộ khoa học và công
nghệ không còn hào hứng với công việc c ủa mình, xin được chuyển sang những
ngành nghề không phải được đào tạo, phần lớn là những ngườ i khoẻ,trẻ và có
năng lực. Còn sinh viên ra trườ ng chỉ muốn xin vào là m cho các liên doanh, không
13
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
muốn vào các viện nghiên c ứu, trườ ng học hoặc các cơ quan c ủa đả ng và nhà
nước.
Như vậy, khai thác tiềm năng c ủa đội ngũ tri thức Việt Nam giàu tính sáng
tạo - một nguồn tài nguyên đặc biệt, đang c òn nhiều vấn đề cần phải bàn tới và tìm
hướ ng giải quyết.
2.1.4. Phát triển giáo dục đ ại học đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực cho sự
nghiệp công nghiệp hoá hiện đ ại hoá đ ất nước
Trong cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dânViệt Nam, cấp giáo dục nào c ũng có
vị trí, tầm quan trọng c ủa nó. Trong từng giai đoạn xác định, tuỳ thuộc vào tình
hình chính trị, kinh tế và xã hội c ụ thể mà đặt ra yêu cầu, nhiệ m vụ và có sự sắp
xếp, ưu tiên cho mỗi cấp đào tạo.
Để có nguồn nhân lực dồi dào đáp ứng yêu cầu c ủa sự nghiệp công nghiệp
hoá hiện đạ i hoá đất nước hiện nay, chúng ta phải có một nền giáo dục đạ i học phát
triển. Văn kiện đạ i hội IX c ủa đả ng đã khẳng định trong những năm tới phải: “Phát
triển và nâng cao chất lượ ng đào tạo đạ i học, sau đạ i học ; tập trung đầ u tư xâ y
dựng một số trườ ng đạ i học trọng điểm quốc gia ngang tầ m khu vực, tiến tới đạ t
trình độ quốc tế”
Kinh nghiệm c ủa thế giới cho thấy, những nước kinh tế lạc hậu, tài nguyên
thiên nhiên có hạn, vẫn có thể vươn nhanh trên con đườ ng hiện đạ i hoá nếu có một
nền giáo dục đạ i học phát triển. Khi tỉ lệ dân cư có trình độ đạ i học cao thì khả
năng tiếp thu, nắ m bắt và vận dụng những thành tựu mới nhất c ủa nhân loại về kĩ
thuật, công nghệ rất hiệu quả.
Trong hoàn cảnh hiện nay nước ta còn nghèo, chúng ta chưa đủ lực để thực
hiện đồng loạt những yêu cầu xã hội đòi hỏi, do đó phải lựa chọn sự ưu tiên để tiến
từng bước vững chắc. Sự ưu tiên này phải thể hiện trong từng ngành và từng cấp.
Chẳng hạn, nhiêm vụ c ủa giáo dục là góp phần thúc đẩ y phát triển kinh tế xã hội và
hoàn thiện nhân cách, cả hai nhiệm vụ đó đề u quan trọng, nhưng nguy cơ tụt hậu
về kinh tế ngày càng xa c ủa đất nước đòi hỏi giáo dục phải lấy nhiệm vụ thúc đẩ y
phát triển kinh tế xã hội làm ưu tiên. Từ đó, trong các chủ trương c ủa từng cấp học,
bậc học, ngành học, quan hệ giữa các ngành học, trong đầ u tư, xây dựng đội ngũ
phải quán triệt sự lựa chọn ưu tiên này.
Những năm qua, chúng ta đã nhận thức được vấn đề này và có những bước
điều chỉnh, do đó cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân nước ta đã có những đổi mới
nhất định. Giáo dục đạ i học ở nước ta gồm hai cấp: Cấp đạ i học và sau đạ i học.
Cấp đại học chia làm hai trình độ là trình độ cao đẳng và trình độ đạ i học, cấp sau
đại học có hai trình độ là trình độ thạc s ĩ và trình độ tiến s ĩ. Cấp sau đạ i học trước
đây đào tạo ba trình độ: Thạc sĩ, phó tiến sĩ và tiến s ĩ, nhưng cách tổ chức này sẽ
kéo dài thời gian học tập c ủa học sinh tại trườ ng, thời gian phục vụ xã hội và cống
hiến cho khoa học sẽ rút ngắn, do vậy, cấp sau đạ i học bỏ bớt trình độ phó tiến s ĩ,
chỉ còn hai trình độ là thạc s ĩ và tiến s ĩ. Sự điều chỉnh đó là phù hợp, tạo ra s ự
thống nhất về hệ thống văn bằng giữa nướ c ta với các nước trong khu vực và thế
giới, tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình giao lưu giáo dục đào tạo. Những
14
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
chuyển biến có tầ m chiến lược ở giáo dục đại học có tác dụng đầ u tàu đối với toà n
bộ hệ thống giáo dục quốc dân, thúc đẩ y sự phát triển mạnh ở giáo dục phổ thông,
trung học chuyên nghiệp và dạy nghề. Những chuyển biến bước đầ u sang một thế
mới, một trạng thái mới c ủa giáo dục đạ i học có tác dụng to lớn về đào tạo cán bộ,
nghiên cứu khoa học, lực lượ ng lao động s ản xuất phục vụ xã hội, góp phần to lớn
vào quá trình ổn định và tăng trưở ng kinh tế xã hội ở nước ta.
2.2. Chính sách phát triển công nghệ
2.2.1. Phát triển công nghệ sản xuất
Đất nước ta đang chuyển hẳn sang hoạt động theo cơ chế thị trườ ng với nền
kinh tế mở, phải cạnh tranh trên thị trườ ng trong nước và thị trườ ng thế giới.
Chúng ta đã thấy được chính sách và cơ chế quản lý kinh tế tập trung quan liêu,
bao cấp của Nhà nước đã kìm hãm việc đổi mới và nâng cao trình độ công nghệ
sản xuất ở nước ta như thế nào. Chính vì vậy mà những chính sách kinh tế và cơ
chế quản lý kinh tế mới ban hành nhằm kích thích đổi mới và nâng cao trình độ
công nghệ đã nhanh chóng tìm được sự hưở ng ứng và đón nhận, đem lại kết quả
ban đầ u đáng khích lệ. Những chính sách và cơ chế mới ban hành c ủa Nhà nước
trong thời gian qua nhằm tạo quyền chủ động cho các đơn vị sản xuất trong việc
ứng dụng các tiến bộ c ủa khoa học và công nghệ sản xuất đã có tác dụng giúp
nhiều cơ sở sản xuất đứng vững được trong cạnh tranh mạnh mẽ trên thị trườ ng,
bước đầ u làm ăn có hiệu quả. Ví dụ như nghị quyết số 217 - HĐBT ngày 14/11/98
về các chính sách đổi mới kế hoạch hoá và hạch toán kinh doanh đối với các xí
nghiệp công nghiệp quốc doanh (ban hành theo nghị định số 50 - HDBT ngà y
22/3/1998) đã có những tác động tích cực, làm các doanh nghiệp Nhà nước độc lập
hơn, tự chủ hơn trong sản xuất và tiêu thụ luật đầ u tư nước ngoài vào Việt Nam,
luật bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; pháp lệnh chuyển giao công nghệ nước
ngoài vào Việt Nam và một loạt các thông tư quyết đinh c ụ thể khác c ủa Nhà nước
đã tạo điều kiện ban đầ u thuận lợi cho các doanh nghiệp Nhà nước nhanh chóng
đổi mới công nghệ sản xuất. Những qui định trong chính sách và cơ chế quản lý
kinh tế c ủa nhà nước đã :
- Tạo ra nhu cầu bức thiết cho các doanh nghiệp phải đổi mới và nâng cao
trình độ công nghệ
- Tạo quyền chủ động cho chủ thể s ử dụng (các doanh nghiệp) quyết định lựa
chọn mua bán công nghệ kể cả việc trực tiếp quan hệ với bạn hàng nước ngoài.
- Tạo điều kiện thuận lợi cho các đơn vị sản xuất kinh doanh chủ động s ử
dụng có hiệu quả hơn những yếu tố đầ u vào của quá trình sản xuất.
- Mở ra những hình thức mới không những tiếp cận mà còn thu hút được
công nghệ tiên tiến c ủa thế giới.
Báo cáo tại hội thảo kinh tế Việt Nam, bộ trưở ng bộ khoa học công nghệ và
môi trườ ng Đặ ng Hữu đã đánh giá: “Xem xét lại trong 363 dự án với tổng số vốn
gồm 2,7 tỉ USD và các hợp đồng chuyền giao công nghệ khác thấy rằng nhiều
công nghệ mới được đưa vào Việt Nam đã góp phần nâng cao trình độ công nghệ
chung c ủa sản xuất, nâng cao tính cạnh tranh c ủa sản phẩm”.
15
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
Đồng thời bên cạnh những mặt tích cực những chính sách và cơ chế quản lý
kinh tế c ủa nhà nước với việc đổi mới và nâng cao trình độ công nghệ phục vụ
công nghiệp hoá cũng còn có những mặt hạn chế tồn tại đó là:
- Thiếu sự định hướ ng rõ rệt trong đổi mới và nâng cao trình độ công nghệ.
Hiện nay, nhà nước vẫn chưa xác định được chiến lược phát triển khoa học và
công nghệ quốc gia làm cơ sở định hướ ng cho các hoạt động khoa học và công
nghệ, hoạch định chính sách công nghệ .Do thiếu định hướ ng hoạt động và chính
sách công nghệ, c ụ thể hoá định hướ ng thành các quy định quản lý nên phải thừa
nhận rằng hiện tại các hoạt động để phát triển công nghệ đang diễn ra một cách tự
phát, thiếu sự quy hoạch và phối hợp tổng thể cả trong ngành lẫn ở địa phương.
- Thiếu s ự quan tâm tin tưở ng từ phía người đầ u tư cho phát triển công nghệ
đối với tính ổn định nhất quán c ủa các chính sách và cơ chế quản lý kinh tế vĩ mô
của nhà nước. Kinh nghiệ m quốc tế cho thấy sự tin tưở ng an tâ m từ phía ngườ i đầ u
tư trong và ngoài nước là một yêu cầu rất quan trọng khi hợp tác. Những đổi mớ i
trong những chính sách và cơ chế quản lý kinh tế thời gian qua vẫn chưa được đáp
ứng yêu cầu này. Nhiều văn bản c ủa đả ng nhà nước, quốc hội đề u nhận xét về mô i
trườ ng kinh tế hiện naylà: “Chinh sách quảnlý vĩ mô có nhiều sơ hở và thiếu sót, k ỉ
luật phép nước không nghiêm”. Nhà nướ c cần đổi mới và hoàn thiện các chính
sách kinh tế nhằm tạo ra niềm tin cho các hoạt động đầ u tư phát triển khoa học
công nghệ phục vụ công nghiệp hoá hiện đại hoá.
- Thiếu s ự khuyến khích phát triển dịch vụ công cộng và kết cấu hạ tầng để
đả m bảo tiếp nhận và khai thác có hiệu quả công nghệ mới phục vụ công nghiệp
hoá. Sự yếu kém về hàng hoá dịch vụ công cộng và kết cấu hạ tầng ở nước ta đang
là một trong những cản trở lớn nhất trong chuyển giao công nghệ. Nó đã và đang
để tuột nhiều dự án đầ u tư, mặc dù đã có những ưu đã i đặc biệt so với thông lệ
chung c ủa quốc tế.
2.2.2. Phát triển đ ội ngũ cán bộ khoa học
Các chính sách cơ chế c ủa nhà nước chưa tạo ra động lực kích thích đối với
cán bộ hoạt động trong lĩnh vực khoa học và công nghệ. Sự phát triển khoa học và
công nghệ vừa là mục tiêu vừa là phương tiện c ủa quá trình công nghiệp hoá hiện
đại hoá. Con ngườ i là yếu tố quan trọng c ủa sự phát triển ấy bởi vì con ngườ i là
yếu tố chủ động, năng động c ủa sự phát triển ấy. Thế nhưng hiện tại lao động là m
việc trong lĩnh vực này đang thiếu sự khuyến khích, kích thích cần thiết. Nhận xét
về các chính sách đối với cán bộ khoa học công nghệ, nghị quyết 26 c ủa bộ chính
trị vừa qua đã chỉ rõ: “Chính sách chế độ đãi ngộ trong khoa học còn nhiều điề u
bất hợp lý. Tiền lương mang nặng tính chất bình quân chủ nghĩa. Lao động chất
xám nói chung rẻ hơn lao động giản đơn. Điều kiện tối thiếu để làm việc và sinh
hoạt c ủa cán bộ khoa học chưa được đả m bảo”. Hiện nay, với yêu cầu c ủa công
nghiệp hoá thì chất lượ ng, trình độ kĩ thuật và tay nghề c ủa lao động nước ta còn
quá thấp. Lực lượ ng lao động Việt Nam được giáo dục đào tạo có hệ thống cơ bản
chỉ chiế m 11% trong tổng số lao động toàn xã hội. Mặt bằng dân chí thấp, lao động
trí tuệ, lao động chân tay có trình độ đạ i học, sau đại học còn ít.Nhìn tổng thể mà
16
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
xét thì về mặt lượ ng nguồn lao động c ủa nước ta là lớn nhưng về mặt chất thì chưa
đủ để đáp ứng nhu cầu c ủa công nghiệp hoá hiện đạ i hoá. Vì vậy phải có những
giải pháp nhằm nâng cao trình độ lao động phát triển cán bộ khoa học kĩ thuật để
tạo ra một sự biến đổi về chất lực lượ ng lao động nước ta.
2.2.3. Nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước về khoa học và công nghệ trong
thời kỳ công nghiệp hoá hiện đ ại hoá
2.2.3.1. Một số thành tựu về ứng dụng khoa học và công nghệ ở nước ta trong thời
kỳ đ ổi mới
Đất nước ta, sau 12 năm đổi mới toàn diện, đã chấn hưng được nền kinh tế,
đang bước vào thời kì đẩ y mạnh công nghiệp hoá hiện đạ i hoá. Khoa học và công
nghệ đã và đang có mặt ở hầu hết mọi lĩnh vực đờ i sống, sinh hoạt và sản xuất c ủa
xã hội, có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội.
Công nghệ sinh học đã và đang cải thiện chất lượ ng các giống cây con.Công
nghệ súng bắn gien đã được ứng dụng thành công tạo ra giống lúa mới. Đang thử
nghiệm trên diện rộng chế phẩm EM hay các công nghệ phân vi sinh Biogas...
trong công nghiệp.
Trong y học, nhiều công nghệ mới đang được tiếp tục đưa vào ứng dụng
như: Laze phối hợp chất phát quang để điều trị ung thư, vật liệu các bon trong phẫ u
thuật ghép xương, thay thận, hội chuẩn từ xa...
Về công nghệ vật liệu mới, nhiều loại com-pô-dit, sợi các bon, gồm men sứ
cao cấp đã được nghiên cứu ứng dụng phục vụ sản xuất và tăng sức cạnh tranh c ủa
hàng xuất khẩu.
Ngành năng lượ ng đẩ y mạnh công nghệ tiết kiệ m và sản xuất năng lượ ng tái
tạo, hình thành nhiều làng ở vùng sâu, vùng xa dùng năng lượ ng cung cấp bởi pin
mặt trời.
Công nghệ thông tin đã và đang sản xuất phần mề m, hình thành mạng má y
tính quốc gia. Công nghệ xử lý sự cố máy tính năm 2000 còn gọi là bài toán Y2K
đang được khẩn trương tiến hành nhiều kết quả tiên tiến c ủa công nghệ thông tin
như: Nhận dạng chữ viết, tạo mã và giải mã để đả m bảo an toàn trong không gian
điện tử, thử nghiệ m mạng thông tin vệ tinh toàn cầu (nối mạng trực tiếp từ thuê
bao qua vệ tinh gọi đi các thuê bao khác ở trên toàn hành tinh)...Có nhiều hứa hẹ n
ứng dụng với hiệu quả cao. Bên cạnh đó, đã và đang hình thành các cơ sở, các khu
công nghiệp sản xuất các máy móc thiết bị tiên tiếnnhư: Tổng đài số cỡ lớn, cáp
quang hay các công nghệ hiện đạ i trong thi công cầu, đườ ng, xây dựng công trình
nhà cao tầng, ứng dụng thành công nhiều trang thiết bị cơ khí điều khiển theo
chương trình. Đặc biệt đã hình thành mạng phòng thí nghiệm quốc gia từ các trung
tâm nghiên cứu, viện nghiên cứu, các trườ ng đạ i học, một khu công nghệ cao cho
cả nước và khu vực ở Hoà Lạc (Hà Tây)...
2.2.3.2. Thực trạng quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ
Cuối tháng 1-1999, hội nghị khoa học và công nghệ toàn quốc đã được tổ
chức nhằ m đánh giá kết quả, tồn tại và kiến nghị các giải pháp đẩy mạnh thực hiện
17
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
mục tiêu nhiệm vụ khoa học và công nghệ mà nghị quyết lần thứ 2 Ban chấp hành
trung ương đả ng khoá VIII đã đề ra.
Về kết quả đạt đạt được: Tiềm lực khoa học và công nghệ có bước tiến mới,
bao gồm: Nhânlực khoa học và công nghệ được bổ xung, tăng cườ ng mỗi năm
khoảng 180 nghìn ngườ i. Trình độ cán bộ khoa học và công nghệ, nghiên cứu khoa
học cơ bản được nâng lên. Hình thành đượ c một số khu công nghiệp với các hình
thức đầ u tư nước ngoài khác nhau.
Các hoạt động khoa học xã hội nhân văn đã nghiên cứu những vấn đề lý luận
cơ bản, cấp bách, phục vụ sự nghiệp đổi mới c ủa đả ng. Hội đồng lý luận trung
ương được thành lập. Nhiều đề tài khoa học trong lĩnh vực này vừa cơ bản, chiế n
lược, vừa bước đầ u đi vào giải quyết các vấn đề c ụ thể c ủa nhu cầu phát triển kinh
tế xã hội.
Khoa học tự nhiên, công nghệ và môi trườ ng đã thực hiện đúng tiến bộ với
145 đề tài trong 11 chương trình nghiên cưú khoa học cấp Nhà nước. Nhiều đề tà i
cấp bộ, tỉnh, thành phố trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, y học, tài nguyên
và môi trườ ng...Đã được xây dựng nhiều chương trình đề tài ứng dụng khoa học và
công nghệ vào sản xuất mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Những tồn tại cần khắc phục: Quản lý Nhà nước trong khâu thẩm định, giá m
định còn nhiều sơ hở và lúng túng nên nhiều cơ sở sản xuất đã nhập một số công
nghệ lạc hậu gây tốn ké m không ít tiền c ủa như: Xi măng lò đứng, một số dây
chuyền mía đườ ng...
Trong lĩnh vực bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, quyền sở hữu công nghệ còn
nhiều kẽ hở nên đã có các vụ kiện về quyền tác giả trong xuất bản hay ăn cắp kiểu
dáng sản phẩm, hiện tượ ng hàng giả, hàng nhái vẫn có chiều hướ ng gia
tăng...Nhiều đề tài nghiên c ứu khoa học ở một số cơ sở không thiết thực, trong
thực hiện thiếu tính khoa học, khi nghiệm thu thiếu khách quan, đôi khi được đánh
giá là “xuất sắc” nhưng lại phải xếp vào “lưu trữ” vì không ứng dụng được vào
thực tế.
Việc đào tạo, xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ còn mất cân
đối, đặc biệt là các ngành sản xuất đòi hỏi công nghệ cao, lực lượ ng khoa học trong
lao động trực tiếp thiếu trầ m trọng nên việc phổ biến, đưa khoa học và công nghệ
vào thực tế sản xuất, đến các vùng sâu, vùng xa còn rất hạn chế và còn nhiều khó
khăn.
2.3. Chính sách huy động và sử dụng nguồn vốn
2.3.1. Thực trạng huy đ ộng vốn của nhà nước
Nước ta cũng như bất kỳ một nước nào trên thế giới muốn thực hiện công
nghiệp hoá hiện đạ i hoá thì cần phải có vốn. Từ năm 1992 trở lại, nhờ thực hiện
chính sách tài chính thắt chặt, Nhà nước đã chấm dứt được tình trạng phát hành
tiền cho tiêu dùng c ủa ngân sách, số thu không những đã bù đắp số chi thườ ng
xuyên mà còn dành ra một phần để tích luỹ đầ u tư cho công nghiệp hoá hiện đạ i
hoá. Nhưng nếu chỉ dùng số tiền tích luỹ đó thì sẽ không đủ để phát triển kinh tế.
Do đó Nhà nước đã có những biện pháp để huy động vốn trong và ngoài nước.
18
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
Việc huy động vốn trong nước bằng các hình thức tín phiếu, trái phiếu tuy có phát
triển song số vốn huy động được còn rất hạn chế và chủ yếu vẫn là nguồn vốn ngắ n
hạn (chiếm 90% doanh số phát hành). Hình thức huy động vốn còn đơn điệu. Hình
thức tín phiếu kho bạc với thời hạn dài (3 năm) hầu như chưa nhận được sự hưở ng
ứng nhiệt tình c ủa dân cư, và chủ yếu là dùng biện pháp bắt buộc các doanh nghiệp
phải mua. Tuy Nhà nước đã thiết lập được hệ thống ngân hàng hai cấp: Ngân hàng
Nhà nước quảnlý Nhà nước về tiền tệ tín dụng và ngân hàng thương mại là m
nhiệ m vụ kinh doanh tiền tệ trên nguyên tắc đi vay để cho vay. Nhưng tổng số vốn
huy động trong dân cư bằng các hình thức qua kênh ngân hàng và ngân hàng như
tín phiếu, trái phiếu kho bạc, tiền tiết kiệm...Gần đây mới chỉ đạt 8000 t ỉ
đồng/năm, chiếm khoảng 5% GDP và chủ yếu là nguồn vốn ngắn hạn. Như vậy,
nếu so với các nước cùng khu vực Đông Nam Á thì tỷ lệ vốn trong nước để đầ u tư
cho công nghiệp hoá hiện đạ i hoá c ủa nước ta còn thấp. Nguyên nhân c ủa tình hình
trên là do một số chính sách tài chính tiền tệ hiện nay chưa tạo điều kiện và khuyến
khích thoả đáng các doanh nghiệp tự đầ u tư phát triển sản xuất kinh doanh như
chính sách thuế, chế độ thu khấu hao. Các hình thức huy động vốn chưa được mở
rộng. Ngườ i dân chưa thật tin tưở ng vào s ự ổn định kinh tế, còn sự lạm phát khủng
hoảng. Kế đế n là Nhà nước chưa có nhiều hình thức huy động vốn linh hoạt, có lã i
suất hấp dẫn c ũng như chưa tạo ra được môi trườ ng phát lý, môi trườ ng kinh tế và
bộ máy nhân sự đáp ứng yêu cầu của kinh tế thị trườ ng.
2.3.2. Thực trạng vai trò của Nhà nước trong việc sử dụng và quản lý vốn
Những năm gần đây, đầu tư c ủa Nhà nướ c bước đầu đã có một số thay đổi
theo chiều hướ ng tốt, một số công trình đã phát huy tác dụng là m tăng thêm cơ sở
vật chất kĩ thuật cho bước mới thúc đẩ y sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đạ i
hoá.Tuy nhiên nhìn chung việc sử dụng vốn đầ u tư c ủa Nhà nước đế n nay vẫn còn
rất lãng phí và kém hiệu quả. Quan niệm c ủa Nhà nước về đầ u tư còn đơn giản, chỉ
chú trọng vào đầu tư xây dựng cơ bản để làm tăng tài sản cố định, chưa quan tâ m
thích đáng và gắn bó với đầ u tư xây dựng cơ sở nguyên liệu, đầ u tư vào con ngườ i
và phát triển khoa học kĩ thuật. Đối với cơ cấu đầ u tư c ũng còn nhiều bất hợp lý:
Nhà nước chưa chú ý thích đáng đế n đầ u tư cho kết cấu hạ tầng, hiệu quả vốn đầ u
tư thấp do không ít trườ ng hợp đầ u tư sai, cơ chế cấp phát vốn c ủa Nhà nước vẫn
còn mang tính chất bao cấp, thất thoát, tăng phí nhiều.Kết quả tính toán cho thấ y
hiệu quả vốn đầ u tư hiện nay là rất thấp thể hiện qua s ự so sánh giữa tổng số vốn
đầu tư và giá trị tài sản cố định tăng thê m như sau: Thời kì 1986 - 1990 cứ bỏ ra
100 đồng vốn đầ u tư thì chỉ thu được khoảng 50 động giá trị tài sản tăng thê m,
năm 1991 là 51,5 đồng và nă m 1992 là 48,2 đồng, tỉ lệ thất thoát lên đế n 30%. Sở
dĩ có sự thất thoát lớn như thế là do cơ chế cấp phát, thanh toán đế n giao nhận
thấu, nghiệ m thu, quyết toán công trình có nhiều cơ quan quản lý nhưng lại thiế u
sự quy định trách nhiệm c ụ thể, không cơ quan nào chịu trách nhiệ m từ đầ u đế n
cuối về số vốn đầ u tư c ủa Nhà nước.
Tình hình quản lý và s ử dụng vốn đầ u tư nước ngoài c ũng còn nhiều điều cần
phải xem xét lại. Những nă m qua vốn đầ u tư trực tiếp c ủa nước ngoài vào nước ta
19
- Created by Simpo PDF Creator Pro (unregistered version)
http://www.simpopdf.com
tuy tăng nhanh qua các năm, song vẫn còn có sự mất cân đối về cơ cấu đầ u tư, việc
chuyển giao công nghệ mới vào Việt Nam còn bị hạn chế. Trong quá trình thực
hiện luật đầ u tư và triển khai các dư án đã và đang xuất hiện những tiêu c ực trong
việc lợi dụng sơ hở trong cơ chế chính sách c ủa Nhà nước. Có thực trạng trên là
do:
Luật đầ u tư c ủa Nhà nước dù đã xác định các lĩnh vực ưu tiên phát triển
nhưng lại chậm đưa ra danh mục các dự án gọi vốn và còn bị động trong gọi vốn.
Chính sách tài chính chưa rõ ràng trong xác định ưu đã i theo vùng lãnh thổ
cũng như chưa đủ hấp dẫn để khuyến khích các nhà đầ u tư bỏ vốn kinh doanh vào
lĩnh vực thuộc cơ sở hạ tầng phục vụ công nghiệp hoá hiện đạ i hoá. Một số năm do
bội chi nên Nhà nước đã phải dùng cả vốn vay c ủa nước ngoài để tiêu dùng cho
ngân sách, làm đồng vốn vay không phát huy được hiệu quả. Nhà nước khá chú
trọng vay nợ nhưng xem nhẹ hiệu quả sử dụng vốn vay và nghĩa vụ trả nợ. Tính
chất bao cấp trong việc vay và sử dụng vốn còn khá phổ biến và nghiê m trọng.
Nhà nước chưa có một chiến lược vay nợ, tiếp nhận và sử dụng vốn vay nước
ngoài một cách chủ động, có tính đế n nhu cầu, khả năng hấp thụ và trả nợ c ủa đất
nước nên việc vay nợ còn diễn ra rất tuỳ tiện.
Tình trạng mất cân đối trong cơ cấu đầ u tư vẫn còn tồn tại, ngườ i dân chưa
thật tin tưở ng vào đườ ng lối đổi mới c ủa Nhà nước. Trong một số chính sách kinh
tế tài chính, nhà nước chưa có các biện pháp khuyến khích mạnh mẽ đầ u tư trong
và ngoài nước vào các lĩnh vực, ngành nghề mũi nhọn cần phát triển nhanh chóng
để phục vụ công nghiệp hoá. Trong những năm tới, để quá trình công nghiệp hoá
hiện đạ i hoá và sản xuất kinh doanh đạt hiệu quả kinh tế cao Nhà nước tất yếu phả i
bảo toàn phát triển và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn hơn nữa.
2.4. Quản lý quá trình công nghiệp hoá
2.4.1. Thực trạng vai trò quản lý của nhà nước
Các biện pháp quản lý quá trình công nghiệp hoá hiện đạ i hoá chủ yếu nhằm
vào những hoạt động điều hành chỉ đạo việc hình thành và triển khai thực hiện chủ
trương c ủa Nhà nước trong nền kinh tế. Các biện pháp quản lý c ủa Nhà nước ta
trong thời gian qua đã có nhiều thay đổi tiến bộ. Trong nhận thức về công nghiệp
hoá đã có những nhìn nhận mới cả về mục tiêu, nội dung, quy mô lẫn biện pháp
quản lý. M ục tiêu c ủa công nghiệp hoá hiện đạ i hoá trong giai đoạn hiện nay là
tăng c ườ ng cơ sở vật chất kĩ thuật và trình độ công nghiệp, nâng cao trình độ hiệ n
đại hoá trong các ngành công nghiệp và các ngành kinh tế quốc dân.
Chủ trương đườ ng lối công nghiệp hoá hiện đạ i hoá đã được xác định toàn
diện thích hợp hơn. Đó là thực hiện công nghiệp hoá toàn diện trong các ngành
kinh tế quốc dân, có trọng điểm là công nghiệp, ưu tiên ngành công nghiệp chế
biến, có sự kết hợp chặt chẽ giữa trung ương và địa phương trong đó phải ưu tiê n
cho các vùng trọng điể m. Thực hiện công nghiệp hoá hiện đạ i hoá với s ự đầ u tư
phát triển toàn diện nhưng trong đó chú trọng nhất về công nghệ và tri thức công
nghệ.
20
nguon tai.lieu . vn
