Xem mẫu

  1. BÁO CÁO THỰC TẬP Đề tài Tính toán Thủy văn và Điều tiết hồ chứa Xạ Hương – huyện Bình Xuyên – tỉnh Vĩnh Phúc
  2. MỤC LỤC MỤC LỤC.............................................................................................................. 5 MỞ ĐẦU ................................ ................................ .............................................. 10 CHƯƠNG I: ĐIỀU KIỆN ĐỊA LÝ TỰ NHIÊN KHU VỰC NGHIÊN CỨU... 12 I.1. Tỉnh Vĩnh Phúc .................................................................................................... 12 I.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................................... 12 I.1.1.1. Vị trí địa lí ........................................................................................................ 12 I.1.1.2. Địa h ình ............................................................................................................ 12 I.1.1.3. Địa chất ............................................................................................................ 19 I.1.1.4. Th ực vật và động vật................................ ................................ ........................ 19 I.1.1.5. Khí hậu.............................................................................................................. 21 I.1.2. Tình hình dân sinh kinh tế .................................................................................. 22 I.1.2.1. Bản đồ hành chính ........................................................................................... 22 I.1.2.3. Dân cư dân tộc ................................ ................................................................. 23 I.1.2.4. Kinh tế................................ ................................ ................................ ............... 32 I.2. Huyện Bình Xuyên – Vĩnh Phúc ........................................................................ 32 I.2.1. Địa lý................................ ................................ ................................ .................... 32 I.2.2. Hành chính ................................ .......................................................................... 33 I.2.3. Giao thông ................................................................ ................................ ........... 33 I.3. Hồ Xạ H ương ........................................................................................................ 33 CHƯƠNG II: TÍNH TOÁN CÁC ĐẶC TRƯNG KHÍ TƯỢNG ...................... 34 II.1. Nhiệt độ ................................................................................................................ 34 II.2. Nắng ...................................................................................................................... 34 II.3. Gió ......................................................................................................................... 34 II.4. Độ ẩm................................ ................................ ................................ .................... 35 II.5. Bốc hơi.................................................................................................................. 35 II.6. Mưa ....................................................................................................................... 35 II.6.1. Quy luật biến đổi mưa theo th ời gian ............................................................... 37 II.6.1.1. Xác đ ịnh lượng tổn thất ổn định .................................................................... 37 II.6.1.2. Phân mùa mưa ................................................................................................ 38 II.6.2. Tính lượng mưa năm trung b ình nhiều năm ................................ .................... 38
  3. II.6.3. Tính lượng mưa năm thiết kế ................................ ................................ ........... 39 II.6.4. Phân phối mưa năm ........................................................................................... 39 II.6.4.1. Phân phối mưa năm trung bình ..................................................................... 39 II.6.4.2. Phân phối mưa năm thiết kế .......................................................................... 41 II.6.5. Mưa vụ ................................................................................................................ 45 II.6.5.1. Tính toán mưa vụ thiết kế ................................ ................................ ............... 45 II.6.5.2. Xác đ ịnh mô hình mưa vụ thiết kế ................................................................ 46 II.6.6. Mưa lũ ................................................................................................................ 48 CHƯƠNG III: TÍNH TOÁN TH ỦY VĂN THIẾT KẾ ..................................... 49 III.1. Đặt Vấn Đề ......................................................................................................... 49 III.1.1. Giới thiệu về mô hình toán................................ ................................ ............... 49 III.1.2. Giới thiệu mô hình TANK ................................................................................ 53 III.1.2.1. Cấu trúc mô hình TANK đ ơn ........................................................................ 53 III.1.2.2. Bộ thông số của mô h ình................................ ................................ ............... 62 III.1.2.3. Nguyên lý của mô hình Tank ........................................................................ 63 III.1.3. Ứng dụng mô hình Tank để tính toán dòng chảy đến hồ ............................... 63 III.1.3.1. Tài liệu dùng cho mô hình ............................................................................ 64 III.1.3.2. Xác định bộ thông số mô hình ................................ ................................ ...... 64 III.1.3.3. Tính toán dòng chảy đến hồ Xạ Hương ....................................................... 66 III.2. Tính toán dòng chảy ......................................................................................... 66 III.2.1. Tính toán dòng chảy năm................................................................................. 66 III.2.1.1. Dòng chảy năm.............................................................................................. 66 III.2.1.2. Lượng dòng chảy năm thiết kế ..................................................................... 69 III.2.2. Phân phối dòng chảy năm ................................ ................................ ............... 70 III.2.2.1. Phân mùa dòng chảy..................................................................................... 70 III.2.2.2. Mô hình phân phối dòng chảy trung b ình ................................................... 71 III.2.2.3. Mô hình phân phối dòng chảy theo phương pháp năm đại biểu ................ 72 III.2.3. Tính toán dòng chảy lũ..................................................................................... 76 III.2.3.1. Tính toán lưu lượng đỉnh lũ thiết kế................................ ............................. 77 III.2.3.2. Xác định tổng lượng lũ lớn nhất thiết kế ..................................................... 80 III.2.3.3. Xác định đường quá trình lũ thiết ................................................................ 80
  4. III.2.4. Dòng chảy bùn cát............................................................................................ 82 III.2.4.1. Bùn cát lơ lửng .............................................................................................. 82 III.2.4.2. Bùn cát di đáy ................................................................................................ 83 III.2.4.3. Tổng dung tích bùn cát ................................................................................. 83 CHƯƠNG IV: ĐIỀU TIẾT DÒNG CHẢY ........................................................ 84 IV.1. Hồ chứa và điều tiết dòng chảy bằng hồ chứa .............................................. 84 IV.1.1. Khái niệm về điều tiết dòng chảy và phân loại................................ ............... 84 IV1.1.1. Khái niệm về điều tiết dòng chảy................................................................... 84 IV1.1.2. Phân lo ại điều tiết dòng chảy ........................................................................ 84 IV.1.2. Các thành phần dung tích và mực nước của hồ chứa .................................... 85 IV.1.2.1. Mực nước chết Hc và dung tích chết Vc ...................................................... 85 IV.1.2.2. Mực nước bình thường Hbt và dung tích hiệu dụng Vh................................ 85 IV.1.2.3. Mực nước siêu cao Hsc và dung tích siêu cao Vsc ........................................ 86 IV.1.2.4. Mực nước trước lũ HTL với dung tích kết hợp VKH ................................ ...... 86 IV.1.3. Tài liệu cơ bản dung trong tính toán hồ chứa ................................................ 87 IV.1 .3.1. Tài liệu khí tượng thủy văn ................................ ................................ ........... 87 IV.1.3.2. Tài liệu về dân sinh kinh tế ................................ ................................ ........... 87 IV.1.3.4. Tài liệu về địa hình hồ chứa ......................................................................... 88 IV.1.3.5. Tài liệu về bùn cát ......................................................................................... 89 IV.2. Tính toán điều tiết cấp nước............................................................................ 89 IV.2.1. Khái niệm chung ............................................................................................... 89 IV.2.2. Xác định hình thức điều tiết của hồ ................................................................. 91 IV.2.3. Tính toán điều tiết năm bằng phương pháp lập bảng .................................... 92 IV.2.3.1. Nguyên lý tính toán điều tiết ......................................................................... 92 IV.2.3.2. Trình tự tính toán........................................................................................... 93 IV.2.3.3. Xác đ ịnh dung tích hiệu dụng của hồ ........................................................... 94 IV.2.3.4. Nhận xét phương pháp ................................................................................ 105 IV.2.4. Kết luận ........................................................................................................... 105 IV.3. Tính toán Điều tiết lũ ................................ ................................ ...................... 106 IV.3.1. Khái quát chung .............................................................................................. 106 IV.3.2. Tính toán điều tiết lũ bằng phương pháp giản hóa của Kô-trê-rin ............. 107
  5. IV.3.3. Kết luận ........................................................................................................... 111 K ẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................... 112 I. K ết luận................................................................................................................... 112 II.Kiến nghị ................................................................................................................ 114 PH Ụ LỤC................................ ........................................................................... 115 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 130
  6. MỞ ĐẦU Như chúng ta đều biết, nước có vai trò đ ặc biệt quan trọng đối với sự hình thành, phát triển của xã hội loài người. Bên cạnh vai trò quan trọng đó n ước cũng là một trong những tác nhân gây ra các hiểm hoạ như lũ lụt, hạn hán và sa m ạc hoá, tác động trực tiếp đến đời sống của con người. Thậm chí ở một số n ơi trên th ế giới, việc giành quyền sở hữu nguồn nước là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến những cuộc xung đột đẫm m áu giữa một số quốc gia. Việt Nam có khí hậu nhiệt đới gió mùa, hệ thống sông, hồ, kênh rạch phong phú và lượng mưa trung bình hàng năm tương đối lớn, từ 1.200 đến 3.000 mm. Là một trong những quốc gia có nguồn tài nguyên nước phong phú, thuộc loại cao trên th ế giới và có trữ lượng nước dồi d ào ở khu vực Châu Á Chính sự ưu đãi to lớn về tài nguyên thiên nhiên như vậy đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, sự phân bố rất không đều giữa các mùa trong năm và giữa các vùng, các lưu vực sông trong cả nước, gây ra lũ lụt vào mùa mưa và hạn hán, thiếu nước về mùa khô. Cùng với quá trình công nghiệp hoá – h iện đại hoá đất nước, những vấn đề mới nảy sinh như ô nhiễm môi trường, ô nhiễm dòng chảy sông hồ, sự cạn kiệt nguồn nước… đã và đang gây ra những hậu quả nặng nề, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển và an sinh xã hội. Hiện nay, nhiều quốc gia trên th ế giới đang phải từng ngày, từng giờ hứng chịu những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu như hiện tượng trái đất nóng lên, h iện tượng El Nino, La Nina…m à Việt Nam là một trong những nước bị ảnh hưởng n ặng nề nhất. Nhiều vùng đất đai màu m ỡ của Việt Nam đang đứng trước nguy cơ b ị biến mất trên bản đồ trong vòng vài chục năm tới. Để tăng cường điều hòa dòng chảy, nhiều công trình thủy lợi, đặc biệt là công trình hồ chứa đã được xây dựng nhằm phục vụ đời sống và sản xuất cũng như phòng, chống, giảm nhẹ thiên tai. Các công trình này đã góp phần quan trọng trong việc đạt được những thành tựu về phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam trong thời gian qua. Với mong muốn vận dụng các kiến thức đã học về ngh ành Thủy văn, đặc b iệt là chuyên ngành Tính toán Thủy văn, em đã chọn đề tài: “Tính toán Thủy văn và Điều tiết hồ chứa Xạ Hương – huyện Bình Xuyên – tỉnh Vĩnh Phúc ” để làm đồ
  7. án tốt nghiệp. Nội dung chủ yếu của đồ án là nghiên cứu và tính toán một số đặc trưng Khí tượng - Thủy văn thiết kế cho lưu vực để phục vụ bài toán quy ho ạch, tính toán điều tiết hồ chứa phục vụ cấp nước tưới cho nông nghiệp. Với mục tiêu đ ề ra như trên, đồ án đã sử dụng những phương pháp sau đ ể phân tích tính toán: - Phương pháp đ iều tra và thu thập số liệu. - Phương pháp thống kê xác suất. - Phương pháp sử dụng mô hình toán. Ngoài phần mở đầu và kết luận, đồ án đ ược trình bày trong 4 chươn g, bao gồm: Chương 1: Điều kiện địa lý tự nhiên khu vực nghiên cứu : Chương này trình bày khái quát một số đặc điểm địa lý, địa hình của lưu vực và khái quát về tình h ình dân sinh kinh tế của tỉnh Vĩnh Phúc và huyện Bình Xuyên. Chương 2: Tính toán các yếu tố khí tượng: Chương này phân tích và tính toán một số đặc trưng bao gồm: Lượng m ưa b ình quân trên lưu vực; lượng mưa n ăm thiết kế; phân mùa mưa, tính toán phân phối mưa năm. Chương 3: Tính toán thủy văn thiết kế: Chương này phân tích tính toán dòng ch ảy năm; tính toán dòng chảy lũ; tính toán dòng chảy bùn cát. Chương 4: Điều tiết dòng chảy : Chương này tính toán điều tiết để xác định dung tích hiệu dụng của hồ Xạ Hương từ đó phục vụ thiết kế xây dựng hồ chứa và đ iều tiết cấp nước cho khu vực Bình Xuyên. Ngoài ra tính toán điều tiết lũ nhằm phòng lũ cho công trình. Với những nội dung đó, đồ án giúp Sinh Viên biết cách vận dụng các các kiến thức đã học vào việc tính toán thủy văn phục vụ thiết kế xây dựng các công trình thủy lợi. Ngo ài ra đồ án còn giúp sinh viên biết phân tích lựa chọn những phương pháp tính toán phù hợp, phân tích được tính quy luật của các yếu tố thủy văn từ kết quả tính toán.
  8. CHƯƠNG I ĐIỀU KIỆN ĐỊA LÝ TỰ NHIÊN KHU VỰC NGHIÊN CỨU I.1. Tỉnh Vĩnh Phúc I.1.1. Điều kiện tự nhiên I.1.1.1. Vị trí địa lí Tỉnh Vĩnh Phúc nằm trong khu vực châu thổ sông Hồng thuộc trung du và m iền núi phía bắc. Vĩnh Phúc là một tỉnh ở vùng đỉnh của châu thổ Sông Hồng, thuộc khu vực chuyển tiếp giữa miền núi và đồng bằng vì vậy có ba vùng sinh thái: Đồng bằng ở phía Nam tỉnh, Trung du ở phía Bắc tỉnh, vùng núi ở huyện Tam Đảo. Diện tích tự nhiên, tính đ ến 31/12/2008 là 1.231,76 km2 Tỉnh Vĩnh Phúc có các điểm cực: Điểm cực bắc ở 210,35 vĩ bắc (Đạo Trù - Tam Đảo) - Điểm cực nam ở 210,06 vĩ bắc (Tráng Việt - Mê Linh) - Điểm cực đông ở 1060,48 kinh đông (Ngọc Thanh TX Phúc Yên) - Điểm cực tây ở 1060,19 kinh đông (Bạch Lưu – Lập Thạch) - Tỉnh Vĩnh Phúc tiếp giáp với các tỉnh: Phía bắc giáp hai tỉnh Thái Nguyên và Tuyên Quang, đường ranh giới là - dãy núi Tam Đảo, Sáng Sơn. Phía tây giáp tỉnh Phú Thọ, ranh giới tự nhiên là Sông Lô - Phía nam giáp Hà Nội, ranh giới tự nhiên là sông Hồng. - Phía đông giáp hai huyện Sóc Sơn, Đông Anh – Hà Nội. - (Nguồn: www.vi.wikipedia.org) I.1.1.2. Địa h ình Địa h ình Vĩnh Phúc kéo dài theo phương Tây Bắc - Đông Nam, là phương chung của địa h ình ở miền Bắc và Đông Bắc Bắc bộ Việt Nam. Phía bắc của tỉnh có d ãy núi Tam Đảo với đỉnh Đạo Trù cao 1.592m, phía tây Nam đư ợc bao bọc bởi 2 con sông lớn là sông Hồng và sông Lô, tạo nên dạng địa hình thấp dần từ đông bắc
  9. xuống tây nam và chia ra 3 vùng có đ ịa h ình đặc trưng: đồng bằng, gò đồi, núi thấp và trung bình. Địa hình đồng bằng: gồm 76 xã, phường và thị trấn, với diện tích tự nhiên là 46.800 ha. Vùng đồng bằng bao gồm vùng phù sa cũ và phù sa mới, chủ yếu do phù sa của các hệ thống sông lớn như: Sông Hồng, sông Lô, sông Đáy bồi đắp n ên vùng phù sa cũ chiếm diện tích khá rộng, gồm phía bắc của thị xã Phúc Yên, các huyện Yên Lạc, Vĩnh Tường và phía nam của các huyện Tam Dương, Bình Xuyên, được hình thành cùng thời kì h ình thành châu thổ sông Hồng. Vùng phù sa m ới dọc theo các con sông thuộc các huyện Lập Thạch, Vĩnh Tường, Yên Lạc, nam Bình Xuyên, được hình thành vào th ời kì Đệ tứ - Thống Holoxen. Đất đai vùng đồng b ằng đư ợc phù sa sông Hồng bồi đắp nên rất màu mỡ, là đ iều kiện lí tưởng cho việc phát triển kinh tế nông nghiệp thâm canh. Địa hình đồi: gồm 33 xã, phường và thị trấn, với diện tích tự nhiên là 24.900 h a, đây là vùng đồi thuận lợi cho phát triển cây công nghiệp, cây ăn quả và hoa màu kết hợp với chăn nuôi gia súc, tạo điều kiện thuận lợi trong việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng và chăn nuôi theo hướng tăng sản xuất h àng hoá thực ph ẩm. Vùng đồi núi Bình Xuyên là vùng được thành tạo vào th ời kì Trung Trias giữa Đệ Tam, gồm các lớp trầm tích bể cạn, gồm các phiến th ạch, sa thạch, phiến sa và một số loại đá khác xen kẽ. Địa h ình núi thấp và trung bình: Có diện tích tự nhiên là 56.300 ha, chiếm 46,3% diện tích tự nhiên của tỉnh. Địa hình vùng núi phức tạp bị chia cắt, có nhiều sông suối, đây là một trong những ưu th ế của Vĩnh Phúc so với các tỉnh quanh Hà Nội, vì nó sẽ là điều kiện thuận lợi cho việc phát triển các khu công nghiệp tập trung và các khu du lịch sinh thái. Vùng núi Tam Đảo có diện tích rừng quốc gia là 15.753ha. a . Vùng núi Lập Thạch, Sông Lô, Tam Đảo Vùng núi Tam Đảo, Lập Thạch, Sông Lô nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới ẩm mưa mùa vùng núi. Lượng m ưa ở đ ai cao của núi Tam Đảo khá lớn (2.600 mm) vì ở đ ây có thêm lượng mưa đ ịa hình. Mùa m ưa từ tháng 4 đến cuối tháng 10 chiếm 90% tổng lư ợng mưa cả năm. Mưa nhiều vào các tháng 6, 7, 8 và 9, cao nhất vào
  10. tháng 8 dương lịch, thường gây xói m òn và lũ lớn. Số ngày mưa khá nhiều trong n ăm (trên 140 ngày). Nhiệt độ trung bình của vùng núi cao trung bình là 19 -200C. Còn khu vực chân núi nhiệt độ cao hơn, khoảng từ 22 -230C, tháng lạnh nhất là tháng 1 (11-15 0C), tháng nóng nhất là kho ảng tháng 7 (26-28 0C). Riêng vùng đỉnh núi có n ền nhiệt độ thấp hơn cả, bình quân từ 18 - 190C, nhiệt độ xuống thấp nhất là tháng 1 (10,80C), nhiệt độ cao nhất vào tháng 6 (kho ảng 230C). Nhiệt độ khu nghỉ m át Tam Đảo thấp hơn nhiệt độ ở thành phố Vĩnh Yên kho ảng 60C. Khí hậu vùng núi Tam Đảo, Lập Thạch chia th ành 2 tiểu vùng: tiểu vùng khí h ậu núi cao Tam Đảo quanh năm mát mẻ, thuận tiện cho việc phát triển du lịch, hình thành các khu n ghỉ mát, du lịch vui chơi giải trí. Khu vực còn lại thuộc tiểu vùng mang đ ặc điểm của khí hậu gió mùa chí tuyến Đông Bắc Bắc Bộ. Độ ẩm bình quân là 84 - 85%, vào mùa mưa, nh ất là khi có mưa phùn độ ẩm có thể lên tới 90%, nhưng vào mùa khô độ ẩm giảm xuống có khi chỉ còn 70 -75%. Do lư ợng mưa vùng khá lớn n ên tạo ra mạng lư ới sông suối trong vùng ngắn và dốc, có dạng chân rết, cấu trúc dốc và hẹp lòng từ đỉnh xuống chân núi, lưu lượng nước lớn, chảy vào các hồ trong vùng, thuộc lưu vực sông Đáy. Chia làm hai mùa rõ rệt: mùa lũ (xảy ra vào tháng 8) lũ tập trung nhanh và cũng rút nhanh; mùa kiệt (tháng 2). Vùng có hệ thống hồ lớn nhỏ, lớn nhất là hồ Vân Trục nằm ở phía Nam vùng, hồ Bò Lạc, hồ Suối Sải, hồ Đá Ngang và nhiều hồ nhỏ khác. Đất vùng này chủ yếu là các loại đất xám, bao gồm: Đất xám mùn đá nông: Phân bố ở độ cao trên 700m. Đất xám đỏ vàng đá nông: phân bố ở phần lớn diện tích vùng núi Tam Đảo, ở độ cao dưới 700m. Một phần nhỏ diện tích đất loang lổ chạy dọc theo thung lũng sông Bá. Phía Nam của vùng có đất xám đỏ vàng điển hình. Dọc theo sông Cà Lồ và các nhánh của nó tồn tại các loại đất xám điển hình và các loại đất xám loang lổ. Dọc theo các sông suối, thung lũng, các đứt gãy trong vùng có các lo ại đất cát chua và một số nơi có đất phù sa chua. Phía Nam của vùng có đất xám vàng đá nông, phía Tây có đất xám điển hình glay sâu. Đối với vùng núi Tam Đảo, Lập Thạch, Sông Lô tính đặc thù của các nhân tố sinh thái phát sinh đã tạo n ên đặc điểm đa dạng sinh học và tài nguyên sinh vật phong phú bao gồm các kiểu rừng:
  11. Rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới núi thấp: Phân bố ở khu vực 700m, lo ại rừng này chiếm phần lớn dãy Tam Đảo với những lo ài cây có giá trị kinh tế cao như: Chò chỉ (Choera chinensis), Giổi (Michelia Ital), Re (Cinnamomum Ital)... Quần hệ thực vật kiểu rừng này gồm nhiều tầng, tán kín với những loài cây lá rộng thường xanh hợp th ành. Kiểu rừng này đang bị tàn phá nặng nề. Rừng kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới núi trung bình: Phân bố ở độ cao 800m trở lên (chỉ có ở d ãy Tam Đảo). Quần hệ thực vật là các loài họ Dầu (Dipterocarpaceae), họ Re (Lauraceae). Dẻ (Fagceae), họ Chè (Theaceae), họ Mộc Lan (Magnoliaceae), họ Sau Sau (Hamamelidaceae). Ngoài ra, ở độ cao trên 1.000 m xuất hiện một số lo ài thuộc ngành h ạt trần nh ư: Thông (Dacrycarpus), Pơ mu (Fokienia hodginsii), Thông tre (Podocarpus neriifolius), Thông yến tử (Podorcarpus pilgeri), Kim giao (Nageia fleuryi). Rừng lùn trên đỉnh núi: Là một kiểu phụ đặc thù của rừng kín thư ờng xanh mưa ẩm á nhiệt đới núi trung bình, được hình thành trên các đỉnh dốc, hay các đỉnh núi cao đ ất xấu, nhiều nắng gió, mây m ù. Vì vậy cây cối th ường thấp, bé và phát triển chậm. Rừng tre nứa: Mọc xen kẽ trong các kiểu rừng khác. Các loại tiêu biểu là Vầu, Sặt gai ở độ cao trên 800m; Giang thường ở độ cao 500- 8 00m; Nứa thường ở độ cao dưới 500m. Rừng phục hồi sau nương rẫy: Kiểu rừng n ày hình thành từ rừng bị khai thác gỗ nặng nề trư ớc những năm 80, thường có ở vùng đ ệm của Vườn Quốc gia Tam Đảo. Rừng trồng: Gồm các loại rừng: Rừng thông, rừng Bạch đàn, rừng Keo và rừng lá rộng, được trồng ở độ cao khoảng từ 200-600m. Rừng trồng được bao phủ với diện tích khá lớn ở phần phía Tây Bắc của vù ng (vùng Lập Thạch). Ngo ài ra, nh ững khu vực thung lũng, sông suối và phần phía Nam của vùng còn trồng cây lương thực, rau màu. Ngoài ra trong vùng còn có các kiểu trảng cây bụi, trảng cỏ thứ sinh sau khai thác. b . Vùng trung du: Bình Xuyên, Vĩnh Yên, Phúc Yên, Tam Dương Vùng này nằm trên n ền đá biến chất cao, tạo thành d ải kéo d ài theo hướng
  12. Tây Bắc - Đông Nam, gồm các đá gnei giàu plagioclas, biotit, silimanit, có tuổi Proterozoi giữa (PR2- i1 sc), đôi chỗ gặp quarzit chứa mica hệ tầng Chiêm Hóa (PR3- € ch). Phía Tây của vùng có một vài khối đồi sót có tuổi Neogen sớm (N1) h ệ tầng Na Dương, là khối xâm nhập còn sót lại sau quá trình biển thoái cuối cùng. Ngoài ra, ph ần lớn diện tích vùng đồi n ày được cấu tạo bởi trầm tích Đệ tứ có tuổi Pleistocen trung - thượng (QII-III), và tuổi Holocen trung - thượng (QIV2-3). Vùng đồi có độ cao từ 20 đến 238m, độ dốc trung b ình < 200, riêng khu phía Đông Bắc của vùng là vùng đồi cao > 200, khu vực n ày các dãy đồi cao chạy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Các đồi gò khác tồn tại ở dạng khối, phần lớn là các bề mặt Pediment cao 20-60m với độ dốc trung bình cấp III (từ 8 đến 15 0). Dọc theo các sông suối có các bậc thềm tích tụ sông bậc 1 và các b ề mặt đồng bằng tích tụ tầng thấp giữa vùng đồi thấp. Thấp hơn là những bãi bồi tuổi hiện đại bằng phẳng (< 30). Phần phía Đông của vùng có d ạng địa h ình đồi cao, nằm trên ph ần kéo d ài của khối Tam Đảo, có tuổi Triat trung thuộc hệ tầng Nà Khuất và hệ tầng sông Hiến. Đây là vùng đồi gò nên các chỉ tiêu khí hậu đư ợc đo tại trạm khí tượng Vĩnh Yên. Khí h ậu thuộc kiểu khí hậu nhiệt đới gió mùa: Gió Đông Nam: thổi từ tháng 4 đ ến tháng 9; Gió Đông Bắc: thổi từ tháng 10 đ ến tháng 3 năm sau. Tạo ra 2 mùa rõ rệt: Mùa nóng ẩm, mưa nhiều: từ tháng 4 đến tháng 9; Mùa lạnh khô, mưa ít: từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau. Nhiệt độ trung b ình năm khoảng 23- 240C, lạnh nhất vào tháng 1 là 16,70C và tháng nóng nh ất là tháng 7 với nhiệt độ trung b ình tháng là 30,2oC. Lư ợng mưa hàng năm là 1.166,6mm, tháng khô nh ất là tháng 11 - 12 với lượng m ưa chỉ vào kho ảng 9,0 đến 9,5 mm, tháng mưa nhiều nhất là tháng 8 với lượng mưa lên tới 236,0 mm. Độ ẩm tương đối trung bình là 78 - 80%, trong đó tháng độ ẩm nhỏ nhất là tháng 2 (72%), và độ ấm lớn nhất vào tháng 8. Mạng lưới thủy văn d ày đặc, nhiều sông, suối, hồ, đầm. Hệ thống lớn nhất là h ệ thống sông Đáy, với lưu lượng nước b ình quân là 23 m3/s; lưu lượng cao nhất là 833m 3/s; mùa khô kiệt, lưu lượng chỉ 4 m3/s, có quãng sông cạn có thể lội qua được. Hệ thống sông này cung cấp nước tư ới cho đồng ruộng của các huyện Tam Dương, Bình Xuyên. Hệ thống kênh mương trong vùng tương đối d ày, nhưng do nằm trong vùng hạ lưu các con sông chảy xuống từ Tam Đảo và do đ ịa h ình thoải, nên vào mùa mưa thoát nước kém, gây ngập úng, tạo ra nhiều hồ đầm trong vùng. Hệ thống
  13. hồ đầm có tác dụng tích nước cho mùa khô phục vụ cho sản xuất nông nghiệp, trong đó đầm lớn nhất phải kể đến là Đầm Vạc nằm ở phía Nam và hồ Đại Lải ở phía Đông. Đầm Vạc có diện tích mặt thoáng về mùa kiệt là 250ha, về mùa lũ lên tới 500ha có tác d ụng tưới tiêu nước cho khu vực. Hồ Đại Lải là hồ nhân tạo lớn nhất trong vùng với dung tích hữu ích là 25,4 triệu m 3, diện tích tưới thiết kế là 2.700ha. Ngoài nhiệm vụ tưới nư ớc và phòng lũ còn phục vụ du lịch sinh thái, tạo cảnh quan môi trường hồ n ước vùng trung du. Ngoài ra, trong vùng còn có hệ thống kênh mương đào và các trạm bơm phục vụ công tác tưới, tiêu nước cho vùng. Do phát triển trên các đá gn eis giàu plagioclas, biotit, silimanit nên lo ại đất được hình thành chủ yếu là đất xám, gồm các loại đất xám điển hình và đất xám đỏ vàng. Đất ph ù sa chua điển hình phân bố dọc theo các sông suối như sông Đáy, sông Xạ Hương và các chi lưu của nó. Theo dải hẹp nhỏ dọc theo sông Đáy có đất phù sa trung tính ít chua, ngập úng vào mùa mưa; Đất glay phân bố ở phía Nam huyện Lập Thạch, chủ yếu là glay chua điển hình. Đất loang lổ có tồn tại ở khu vực phía Đông Nam và Tây Nam của vùng. Đất phù sa chua tồn tại phần lớn ở phía Tây và phần trung tâm của Yên Lạc; đất loang lổ phân bố ở phần phía Tây, phía Bắc và phía Đông Yên Lạc; đất gley có nhiều nhất ở phía Bắc Yên Lạc và một phần ở phía Nam thị trấn Xuân Hòa, thị xã Phúc Yên. Đất phù sa trung tính ít chua có ở ven các con sông chảy trong vùng. Ngoài ra, còn có đất tầng mỏng trên vùng đồi cao thuộc th ị trấn Xuân Hòa Phúc Yên. Sản phẩm trên bề mặt vùng đồi Vĩnh Phúc là sản phẩm phong hoá gồm các lớp đất sét nâu đỏ, laterit và các m ũ sắt. Nhân dân thường dùng lớp đất sét có latarit này để làm gạch đá ong và gạch không nung. Th ực vật trong vùng chủ yếu là rừng trồng rải rác khắp vùng và trồng các lo ại cây ăn quả như vải, nhãn,… các loại cây công nghiệp ngắn ngày (đậu tương, lạc), cây lương thực được trồng ở những khu vực có địa hình th ấp, độ dốc nhỏ. c. Vùng đồng bằng Vĩnh Tường, Yên Lạc, Nam Bình Xuyên Vùng này ph ần lớn diện tích nằm trên trầm tích sông tuổi Holocen trung - thượng (aQIV2-3), phía Đông và Đông Nam có trầm tích biển tuổi Pleistocen (mQIII), trầm tích hồ - đầm tuổi Pleistocen (lbQIV2-3) và một khối sót có tuổi Neogen hạ thuộc hệ tầng Na Dương (N1 nd).
  14. Đây là vùng đồng bằng ven sông có độ cao nhỏ hơn 30m. Gồm các khu vực ven sông Hồng, vùng này có độ dốc nhỏ, dưới 5 0. Khí hậu vùng thuộc kiểu khí hậu vùng đồng bằng Bắc Bộ, nhiệt độ trung bình khoảng 230C, nhiệt độ trung bình tháng 7 là 280C, trung bình tháng 1 là 160C. Mùa nóng, nhiệt độ cực đại tuyệt đối có thể lên tới 400C. Vùng này có mưa phùn nhiều vào tháng 1 và tháng 2. Lượng mưa trung bình khoảng 1500 - 2.000 mm. Do đ ịa hình th ấp nên vào mùa mưa thường gây ngập úng, tạo ra nhiều hồ đầm trong vùng. Nhiều hệ thống kênh mương dẫn nước, tưới tiêu nước cho khu vực như kênh Liễn Sơn kéo dài trên 7 huyện, thị từ miền núi, trung du tới vùng đồng bằng (Lập Thạch, Tam Dương, Bình Xuyên, Yên Lạc, Vĩnh Tường). Sông Cà Lồ chảy từ xã Vạn Yên, huyện Mê Linh theo hướng Đông Bắc – Tây Nam, giữa hai huyện Bình Xuyên và Mê Linh, có chiều dài 86km. Nguồn nước sông Cà Lồ chủ yếu là tập trung nước các sông, suối bắt nguồn từ núi Tam Đảo, núi Sóc Sơn. Lưu lượng bình quân chỉ 30 m3/s. Lưu lượng cao nhất về mùa mưa là 286 m3/s. Tác dụng chính của sông là tiêu úng vào mùa mưa lũ. Riêng khúc sông đầu nguồn cũ từ Vạn Yên đến sông Cánh đã được đắp chặn lại ở gần thôn Đại Lợi (Mê Linh), dài gần 20km, biến thành một hồ chứa nước lớn tưới ruộng và nuôi cá. Đầm Rưng trải d ài trên khu vực 3 xã: Tam Phúc, Tứ Trung, Ngũ Kiên (Vĩnh Tường) có diện tích mặt thoáng khoảng 205 ha, về mùa lũ có khi lên tới 500 ha, có tác dụng tưới tiêu cho khu vực xung quanh và nuôi trồng thủy sản. Đất trong vùng chủ yếu là đất phù sa trung tính ít chua, trong đó có phù sa trung tính ít chua điển h ình, phù sa trung tính ít chua glay nông và sâu, phù sa trung tính ít chua loang lổ nông và sâu, phù sa trung tính ít chua có kết von. Ph ù sa chua là dải nằm ở phía sau dải đất phù sa trung tính ít chua tính từ sông vào. Phía Đông của vùng là d ải đất loang lổ chiếm diện tích khá lớn, có xen lẫn đất xám. Th ảm thực vật rừng trồng ít, do đây là vùng đồng bằng phù sa nên chủ yếu trồng các loại cây công nghiệp ngắn ngày, cây lương thực. Ngoài ra, còn trồng các lo ại cây dư ợc thảo, các loại hoa. Khu vực trong đê thường trồng lúa 1 vụ, 2 vụ; khu vực ngo ài đê thường là đ ất được sử dụng chuyên trồng m àu. Như vậy, sự phân hóa về địa bàn của Vĩnh Phúc khá phức tạp. Dựa vào đặc
  15. đ iểm điều kiện tự nhiên, sự phân hóa về địa h ình, cấu trúc của lớp địa chất, thổ nhưỡng, điều kiện khí hậu thủy văn, Vĩnh Phúc được chia th ành 3 vùng đ ịa lí tự nhiên, mỗi vùng có những đặc trưng riêng: vùng núi Tam Đảo, Lập Thạch, Sông Lô có khí h ậu mát mẻ, có tiềm năng du lịch lớn; đồng thời phát triển các loại hình kinh tế hộ, kinh tế trang trại. Vùng trung du Bình Xuyên, Vĩnh Yên, Phúc Yên, Tam Dương phát triển mạnh cả về công nghiệp lẫn nông nghiệp; vùng đồng b ằng Vĩnh Tường, Yên Lạc, Nam Bình Xuyên đẩy mạnh phát triển các khu công nghiệp tập trung, nông nghiệp hàng hóa. Đây là vùng có lợi thế phát triển nông nghiệp, các làng nghề và tiểu thủ công nghiệp. I.1.1.3. Địa chất Về đất, có thể nói tiềm năng to lớn nhất của Vĩnh Phúc là đ ất. Đất ở đây có nhiều loại. Không kể vùng núi cao Tam Đảo, Vĩnh Phúc chủ yếu là bán sơn đ ịa, vùng trung du, vùng đồi đất thấp và đồng bằng. Vùng đồi gò trung du Vĩnh Phúc kéo dài từ Lập Thạch qua Vĩnh Yên đến Mê Linh là vùng đ ất mở rộng từ chân núi Tam Đảo ra tới gần quốc lộ 2. Đây là vùng phù sa cổ được nâng lên, có tầng dày đất sét pha cát có lẫn một ít sỏi và cuội rất thích hợp để trồng cây ăn quả, cây công nghiệp dài ngày và cây lương thực phụ. Vùng đồng bằng châu thổ kéo d ài từ vùng đồi gò ra tận thung lũng sông Hồng, sông Lô. Đây là vùng đ ất phù sa mới, được bồi tụ trong thời toàn tân, ch ứa nhiều khoáng chất và vi lượng nên rất phì nhiêu, m ầu mỡ, sẵn nước cộng với khí h ậu ôn hoà, rất thuận lợi cho việc thâm canh phát triển nền công nghiệp trồng lúa nước. Nhờ vậy, mà đất ở Vĩnh Phúc, kể cả vùng gò đồi lẫn đồng bằng châu thổ đ ã sớm được khai phá trồng trọt từ thời dựng nước đầu tiên của dân tộc. I.1.1.4. Th ực vật và động vật Th ảm thực vật ở đây thể hiện rõ trong nền cảnh chung của rừng nhiệt đới gió mùa. Vào cuối thời cảnh tân và thời toàn tân, trên đất Vĩnh Phúc rừng rậm không chỉ phủ kín dãy Tam Đảo với nhiều loại gỗ quý hiếm, mà vùng đồi gò nhấp nhô, th ậm chí cả vùng đồng bằng bao suốt từ Lập Thạch, Tam Dương đến Bình Xuyên, Mê Linh cũng là nh ững cánh rừng bạt ngàn.
  16. Qua hàng ngàn, hàng vạn năm bị khai thác, tàn phá nghiệm trọng, đồng bằng đ ã trở th ành nh ững làng trù phú, những cánh đồng xanh mướt, gò đồi trở nên trơ trụi bạc màu, còn vùng núi cao rừng sâu Tam Đảo bị chặt phá th ảm hại. Thế m à n gày nay, Tam Đảo vẫn được xem là vùng đa dạng sinh học lớn. Xem thế đủ biết, tiềm năng thực động vật thời tiền sơ sử phong phú biết bao. Gần đây thôi và cũng chỉ mới qua khảo sát bước đầu các nh à thực vật học đ ã thống kê được trong vườn quốc gia Tam Đảo có tới 130 họ, 344 chi, 490 loài thực vật bậc cao. Trong đó, nhóm quyết thực vật có 21 họ, 32 chi, 53 loại, nhóm thực vật h ạt kín có 102 họ, 305 chi, 426 loài. Xét về công dụng, có thể phân chia thực vật ở rừng Tam Đảo thành các nhóm sau. Nhóm cho gỗ có 83 loài, nhóm làm rau ăn có 54 loài, nhóm làm thuốc có 214 loài và nhóm cho quả ăn có 62 lo ài. Trong số đó, có nhiều loài có giá trị cao như Pơmu, La Hán, Kim Giao, Sam Pông, Trầm hương. Những loại thực vật quý hiếm này tập trung ở đỉnh Rùng Rinh và phân bố ở độ cao trên 800m. Các lo ại gỗ tứ thiết đinh, lim, sến, táu, lát hoa, nhiều cây thuốc quý như Sa nhân, Ngũ gia b ì, Hà th ủ ô, v.v.. và nhiều loại cây búng báng thường gặp trong rừng núi Tam Đảo. Về động vật, thống kê cho th ấy rừng Tam Đảo có tới 4 lớp, 26 bộ, 86 họ, 281 loài. Trong đó, lớp lưỡng cư có 19 loài, đặc biệt là loài cá lóc Tam Đảo được đưa vào sách đỏ những là đ ộng vật cực kỳ quý hiếm. Lớp bò sát có 46 loài, trong đó tắc kè, k ỳ đ à, thằn lằn là những loài có số lợng lớn. Lớp chim nhiều h ơn cả, có tới 158 loài, trong đó có nhiều loại quý hiếm như gà lôi trắng, gà tiền. Lớp thú có 58 loài, các loài lớn nh gấu, hổ, báo, các loại nhỏ như cầy, sóc, chuột, hươu, nai, hoẵng ..., một số có giá trị khoa học cao như cheo cheo, voọc đen má trắng, voọc mũi hếch… Trong số hàng m ấy trăm loại động vật ở núi rừng Tam Đảo, có 47 loài được xem là động vật quý hiếm, trong đó có loài có nguy cơ bị tuyệt diệt. Hiện nay, vư ờn quốc gia Tam Đảo vẫn được xem là một bảo tàng thiên nhiên vô giá. Chắc hẳn vào th ời cách tân và toàn tân, không chỉ rừng núi Tam Đảo mà cả Vĩnh Phúc là một quần thể động thực vật vô cùng phong phú, nguồn cung cấp lương th ực quan trọng cho con ngời lúc bấy giờ, nhất là trong thời kỳ sinh sống bằng săn bắt và hái lượm. Cũng cần nói th êm, Vĩnh Phúc có sông lớn bao quanh 3 mặt, có nhiều đầm
  17. hồ lớn nhỏ đều khắp các huyện, không những là nguồn cung cấp nước quan trọng m à còn là nơi cung cấp thực phẩm cần thiết cho cuộc sống con ngời. Đó là các lo ại thu ỷ sản như cá, tôm, cua, ố c, hến…, trong đó có nhiều loại nổi tiếng cho mãi đến hôm nay, như cá Anh Vũ trong lòng sông Hồng, vùng Việt Trì - Bạch Hạc được xem là một đặc sản, một loại cá quý của Vĩnh Phúc. Hoặc như hến trong lòng sông Phan, đã trở th ành một món ăn đặc sản của nhân dân vùng quê Yên Lạc hôm nay. Chắc hẳn từ thuở xa xưa, người dân nơi đây đã biết đến hến và khai thác hến làm thức ăn. Trong di chỉ Yên Lạc đ ã phát hiện được khá nhiều vỏ hến bị đốt cháy là m inh chứng cụ thể sinh động về việc bắt hến chế làm thức ăn của ngời xa xưa. I.1.1.5. Khí hậu Vĩnh Phúc nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, có đầy đủ các đặc đ iểm khí hậu của vùng trung du miền núi phía Bắc. Nhiệt độ trung b ình năm là 23,5 – 25 0C, nhiệt độ cao nhất là 41.10C, nhiệt độ th ấp nhất là 20C. Tổng số giờ nắng bình quân trong năm là 1.400 đến 1.800 giờ, Độ ẩm b ình quân cả năm là 83%. Lượng m ưa trung bình hàng n ăm đạt 1.400 đến 1.600 mm, trong đó, lượng mưa bình quân cả năm của vùng đồng bằng và trung du tại trạm Vĩnh Yên là 1 .570,2 mm, vùng núi tại trạm Tam Đảo là 2.140 mm. Lượng mưa phân bố không đ ều trong năm tập trung chủ yếu từ tháng 5 đến tháng 10, chiếm 80% tổng lượng mưa cả năm. Mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau chỉ chiếm 20% tổng lượng mưa trong năm. Bảng 1-2: Lượng mưa trung bình các tháng tỉnh Vĩnh Phúc (mm) Tháng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Trạm 23.6 25.3 42.9 98.1 182.8 240.2 264.7 295.1 194.7 132.4 52.7 17.6 Vĩnh Yên Trạm 10,7 79,5 78,9 112.6 107,8 227,4 167,2 185,5 310,3 117,9 26,6 38,0 Tam Đảo
  18. I.1.2. Tình hình dân sinh kinh tế I.1.2.1. Bản đồ hành chính
  19. I.1.2.2. Các đơn vị hành chính Vĩnh Phúc có 1 th ành phố, 1 thị xã và 7 huyện - Thành phố Vĩnh Yên có 7 phường và 2 xã (được chuyển từ thị xã từ ngày 29 tháng 12 năm 2006) - Thị xã Phúc Yên có 6 phường và 4 xã - Huyện Bình Xuyên có 3 thị trấn và 10 xã - Huyện Lập Thạch có 2 th ị trấn và 18 xã - Huyện Sông Lô có 1 th ị trấn và 16 xã (tách ra từ huyện Lập Thạch cũ kể từ ngày 23-12-2008) - Huyện Tam Dương có 1 thị trấn và 12 xã - Huyện Tam Đảo có 1 th ị trấn và 8 xã - Huyện Vĩnh Tường có 3 th ị trấn và 26 xã - Huyện Yên Lạc có 1 th ị trấn và 16 xã (Nguồn: www.vi.wikipedia.org) I.1.2.3. Dân cư dân tộc a . Thành phần dân cư Ngay từ thời dựng nước, người Việt cổ đã sinh sống tại địa bàn Vĩnh Phúc. Các cuộc khai quật khảo cổ học cho phép đoán định rằng người Việt cổ có mặt ở Vĩnh Phúc từ hơn 3.500 năm nay. Từ hơn 1.500 năm trước Công nguyên, người Việt cổ đ ã tiến ra chinh phục vùng đỉnh châu thổ sông Hồng, định cư tại các địa đ iểm mà ngư ời xưa gọi là chạ, trang, ké, làng v.v. Từ thế kỷ II, dân cư Vĩnh Phúc đ ã có những biến động do phiêu tán và nhập cư. Vào thế kỷ XVII-XVIII, một số tộc n gười ở miền nam Trung Quốc bị phong kiến nh à Minh, nhà Thanh chèn ép, bóc lột và bị thiên tai đ ã tìm đ ường sang Việt Nam sinh sống. Sau khi du canh, du cư ở nhiều nơi, một bộ phận người Cao Lan, người Dao, người Sán Dìu đ ã đ ến định cư ở Vĩnh Phúc. Thời kỳ thuộc Pháp, ở Vĩnh Phúc còn có một số ngoại kiều đến làm việc, buôn bán. Sách "Niên giám đại cương các nước Đông Dương" năm 1903 ghi:
  20. "Vĩnh Yên có 39 người Âu, 7 người Hoa. Ngư ời Âu là quan và lính Pháp, người Hoa là các nhà buôn", “Phù Lỗ có 18 người Âu và 4 người Hoa". Năm 1930 tỉnh Vĩnh Yên có 208.282 người Kinh; 56 người Âu; 2.008 người Cao Lan và Sán Dìu; 45 người Thổ; 31 người Hoa. Tỉnh Phúc Yên có 174.467 n gười Kinh; 22 người Âu; 727 ngư ời Sán Dìu; 34 người Hoa. Năm 1990 – 1996 tỉnh Vĩnh Phúc, không kể người Kinh và người nước n goài, tòan tỉnh có 30 dân tộc thiểu số. Các dân tộc Sán Chay (nhóm Cao Lan), Sán Dìu, Dao (nhóm Dao Qu ần Chẹt) có dân số đông hơn cả so với các dân tộc thiểu số khác. Tuy vậy, ở tỉnh Vĩnh Phúc, thành phần dân tộc chủ yếu chỉ bao gồm 8 dân tộc có từ 100 ngư ời trở lên là Kinh (1.055.390 người), Tày (870 người), Thái (155 n gười), Mường (347 người), Nùng (451 ngư ời), Dao (666 người), Sán Chay (nhóm Cao Lan, 1.281 ngư ời), Sán Dìu (32.495 người), trong đó người Kinh chiếm đa số (96,6%), còn lại là các dân tộc thiểu số (3,4%). Sán Dìu là dân tộc đông dân nhất trong các dân tộc thiểu số ở Vĩnh Phúc, chiếm 88,63% tổng dân số các dân tộc thiểu số trong tỉnh. Tỉnh Vĩnh Phúc có 39 xã được công nhận là xã miền núi, trong đó 25 xã ở huyện Lập Thạch, 9 xã ở huyện Tam Đảo, 3 xã ở huyện Tam Dương, 1 xã ở huyện Bình Xuyên (xã Trung Mỹ) và 1 xã ở thị xã Phúc Yên (xã Ngọc Thanh). Tính đến th ời điểm 31/ 12 / 2007, người dân tộc thiểu số trong to àn tỉnh có 9.127 hộ với 43.056 khẩu (tăng 1,09% so với năm 2005), chiếm 3,58% dân số toàn tỉnh, bao gồm các dân tộc: Sán Dìu có 39.539 kh ẩu chiếm 91,82%; Sán Chay (nhóm Cao Lan) có 1 .493 khẩu, chiếm 3,46%; Nùng có 752 khẩu, chiếm 1,75%; Dao có 723 khẩu chiếm 1,68%; Tày có 336 kh ẩu, chiếm 0,78%; Mường có 139 khẩu, chiếm 0,32%; Ngái có 20 kh ẩu, chiếm 0,05%; Lào có 17 kh ẩu, chiếm 0,04%; Hoa có 15 khẩu, chiếm 0,034%; Thái có 14 khẩu, chiếm 0,032%; các dân tộc thiểu số khác có 19 khẩu, chiếm 0,04%. Các dân tộc thiểu số đư ợc phân bố trong các huyện, thị xã như sau: - Huyện Tam Đảo: ở 9 xã, th ị trấn với 6.455 hộ, 30.959 khẩu;
nguon tai.lieu . vn