Xem mẫu
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
TI U LU N
tài " s d ng và b o v tài nguyên
thiên nhiên"
0
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
M CL C
TV N ........................................................................................... 3
N I DUNG ............................................................................................... 5
I. Tài nguyên (resources) ......................................................................... 5
1.1. Khái ni m tài nguyên ........................................................................ 5
1.2. Khái ni m tài nguyên thiên nhiên .................................................... 5
1.3. Phân lo i tài nguyên .......................................................................... 5
II. Tình hình s d ng và b o v tài nguyên thiên nhiên ........................ 6
2.1. S d ng và b o v tài nguyên sinh h c ............................................ 6
2.1.1. Tài nguyên sinh h c ........................................................................ 6
2.1.2. Khai thác và b o v tài nguyên sinh h c........................................ 8
2.2. S d ng và b o v tài nguyên r ng .................................................. 8
2.2.1. Tài nguyên r ng.............................................................................. 8
2.2.2. S d ng và b o v tài nguyên r ng .............................................. 13
2.3. S d ng và b o v tài nguyên t................................................... 16
2.3.1. Tài nguyên t............................................................................... 16
2.3.2. S d ng và b o v tài nguyên t ................................................. 16
2.4. S d ng và b o v tài nguyên nư c................................................ 18
2.4.1. Tài nguyên nư c ........................................................................... 18
2.4.2. Khai thác và s d ng tài nguyên nư c ......................................... 19
2.4.3. Các ho t ng qu n lý tài nguyên nư c ....................................... 21
2.5. S d ng và b o v tài nguyên khoáng s n ............................................... 23
2.5.1. Khái ni m v khoáng s n và phân lo i ......................................... 23
2.5.2. Các lo i khoáng s n chính Vi t Nam ........................................ 24
2.5.3. Ngu n l i t khai thác và ch bi n tài nguyên khoáng s n........ 25
1
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
2.6. S d ng và b o v tài nguyên khí h u ..................................................... 26
2.6.1. Khái ni m v khí h u .................................................................... 26
2.6.2. Tài nguyên khí h u ................................................................................. 26
2.6.3. S d ng và b o v tài nguyên khí h u .................................................... 27
2.6.4 Nh ng hành ng thi t th c b o v tài nguyên khí h u .............. 28
2.7. S d ng và b o v tài nguyên bi n............................................... 29
2.7.1 Tài nguyên bi n ............................................................................ 29
2.7.2. Khai thác và s d ng tài nguyên bi n ........................................... 30
2.8. Khai thác và s d ng tài nguyên năng lư ng ................................ 30
2.8.1. Năng lư ng gió ............................................................................. 30
2.8.2. Năng lư ng m t tr i ..................................................................... 34
2.8.3. Tài nguyên mây và làm mưa nhân t o ........................................ 34
2.8.4. Ti m năng năng lư ng bi n nư c ta (theo tính toán c a
các nhà khoa h c Vi n cơ h c) ....................................................................... 35
2.9. Chi n lư c Qu c gia v b o v tài nguyên và môi trư ng ............ 36
K T LU N VÀ KI N NGH ............................................................... 38
1. K t lu n ............................................................................................... 38
2. Ki n ngh ............................................................................................. 38
TÀI LI U THAM KH O ..................................................................... 39
2
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
TV N
Quan ni m trư c ây cho r ng, môi trư ng là nh ng y u t bao quanh và tác
ng lên con ng i (cá th hay c ng ng) và sinh v t, cách nhìn nh n này làm cho
ngư i ta d ng nh n r ng m i quan h gi a con ngư i và môi trư ng là m i quan h
m t chi u: môi trư ng tác ng t i con ngư i và con ngư i là m t trung tâm ti p
nh n nh ng tác ng ó. Th c ra, m i con ngư i l i là m t tác nhân tác ng t i các
y u t chính trong môi trư ng mà nó ang t n t i.
Trong nh ng năm g n ây, ngư i ta có cái nhìn toàn di n hơn v m i quan h
gi a con ngư i và môi trư ng. Con ngư i s ng trong môi trư ng không ph i ch
t n t i như m t sinh v t mà con ngư i là m t sinh v t c bi t bi t tư duy, nh n th c
ư c môi trư ng và bi t tác ng ngư c l i các y u t môi trư ng cùng t n t i và
phát tri n. Con ngư i s ng trong môi trư ng không ph i ch như m t như m t sinh
v t, m t b ph n sinh h c trong môi trư ng mà còn là m t cá th trong c ng ng xã
h i con ngư i. Con ngư i ây v a có ý nghĩa sinh h c v a có ý nghĩa xã h i h c.
Chính vì v y, nh ng v n môi trư ng không th gi i quyêt b ng các bi n pháp lý -
hoá - sinh, k thu t h c, mà còn ph i ư c xem xét và gi i quy t dư i các góc
khác nhau như kinh t h c, pháp lu t, a lý, kinh t - xã h i.
t n t i và phát tri n kinh t - xã h i, con ngư i khai thác tài nguyên môi
trư ng ph c v cu c s ng, các ngu n tài nguyên ư c khai thác và s d ng trên
quy mô r ng trong t t c các ngành ngh t o công ăn vi c làm. Nh ng tác ng
c a các ho t ng s n xu t và tiêu dùng, c bi t là tác ng c a các ngành công
nghi p không nh i v i môi trư ng. cùng v i à tăng dân s mãnh li t, tài nguyên
môi trư ng b khai thác tri t , tuỳ ti n ang tr nên c n ki t n m c m c báo
ng làm th cân b ng sinh thái b vi ph m nghiêm tr ng trên di n r ng, trên toàn
th gi i. Tài nguyên thiên nhiên b suy thoái ngày càng tr m tr ng v s lư ng và
ch t lư ng, môi trư ng ô nhi m, d ch b nh x y ra trên quy mô l n, ch t lư ng cu c
s ng con ngư i b e do …
Công tác qu n lí môi trư ng c a nư c ta còn nhi u b t c p, h n ch . Do ó,
b o v môi trư ng và qu n lý tài nguyên ã tr thành m t v n h t s c quan tr ng,
m t trong nh ng m c tiêu chính n m trong các chính sách chi n lư c c a các qu c
gia. Ngày nay, v n môi trư ng ã n i lên như m t lĩnh v c kinh t , ư c c p
n trong m i ho t ng c a xã h i, trong ph m vi qu c gia, khu v c và qu c t .
Vi t Nam, th c hi n th ng l i quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa,
xây d ng t nư c có kinh t phát tri n, t o nhi u vi c làm cho ngư i dân,...thì ph i
hai thác có hi u qu ngu n l c trong nư c, ưa ti n b k thu t m i, c bi t là các
3
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
thành t u c a công ngh sinh h c vào s n xu t... ng th i cân ph i có nh ng chính
sách nghiên c u, khai thác, s d ng h p lý tài nguyên thiên nhiên.
Trên cơ s th c ti n ó, tôi ã ch n tài: “s d ng và b o v tài nguyên
thiên nhiên ” làm tài ti u lu n. Hy v ng tài này s giúp cho tôi hi u thêm v
vai trò to l n c a vi c nghiên c u s d ng tài nguyên thiên nhiên trong phát tri n
kinh t và xã h i c a chúng ta hi n nay.
4
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
N I DUNG
I. Tài nguyên (resources)
1.1. Khái ni m tài nguyên
Tài nguyên là các d ng v t ch t ư c t o thành trong su t quá trình hình
thành và phát tri n c a t nhiên, cu c s ng sinh v t và con ngư i. Các d ng v t ch t
này cung c p nguyên-nhiên v t li u, h tr và ph c ph cho các nhu c u phát tri n
kinh t , xã h i c a con ngư i.
1.2. Khái ni m tài nguyên thiên nhiên
TNTN là ngu n c a c i v t ch t nguyên khai, ư c hình thành và t n t i trong
t nhiên mà con ngư i có th s d ng áp ng nhu c u trong cu c s ng.
1.3. Phân lo i tài nguyên
Ngư i ta phân lo i tài nguyên như sau:
Theo quan h v i con ngư i: Tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên xã h i.
Theo phương th c và kh năng tái t o: Tài nguyên tái t o, tài nguyên không
tái t o.
Theo b n ch t t nhiên: Tài nguyên nư c, tài nguyên t, tài nguyên r ng, tài
nguyên bi n, tài nguyên khoáng s n, tài nguyên năng lư ng, tài nguyên khí h u c nh
quan, di s n văn hoá ki n trúc, tri th c khoa h c và thông tin.
Tài nguyên thiên nhiên ư c chia thành hai lo i: tài nguyên tái t o và tài
nguyên không tái t o.
Tài nguyên tái t o (nư c ng t, t, sinh v t v.v...) là tài nguyên có th t duy
trì ho c t b sung m t cách liên t c khi ư c qu n lý m t cách h p lý. Tuy nhiên,
n u s d ng không h p lý, tài nguyên tái t o có th b suy thoái không th tái t o
ư c. Ví d : tài nguyên nư c có th b ô nhi m, tài nguyên t có th b m n hoá,
b c màu, xói mòn v.v...
Tài nguyên không tái t o: là lo i tài nguyên t n t i h u h n, s m t i ho c
bi n i sau quá trình s d ng. Ví d như tài nguyên khoáng s n c a m t m có th
c n ki t sau khi khai thác. Tài nguyên gen di truy n có th m t i cùng v i s tiêu
di t c a các loài sinh v t quý hi m.
Tài nguyên con ngư i (tài nguyên xã h i) là m t d ng tài nguyên tái t o c
bi t, th hi n b i s c lao ng chân tay và trí óc, kh năng t ch c và ch xã h i,
t p quán, tín ngư ng c a các c ng ng ngư i.
S phát tri n m nh m c a khoa h c k thu t ang làm thay i giá tr c a
nhi u lo i tài nguyên. Nhi u tài nguyên c n ki t tr nên quý hi m; nhi u lo i tài
nguyên giá tr cao trư c ây nay tr thành ph bi n, giá r do tìm ư c phương pháp
5
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
ch bi n hi u qu hơn, ho c ư c thay th b ng lo i khác. Vai trò và giá tr c a tài
nguyên thông tin, văn hoá l ch s ang tăng lên.
II. Tình hình s d ng và b o v tài nguyên thiên nhiên
2.1. S d ng và b o v tài nguyên sinh h c
2.1.1. Tài nguyên sinh h c
2.1.1.1. Tài nguyên sinh h c trên th gi i
Tài nguyên sinh h c hay a d ng sinh h c là t t c các loài ng v t, th c v t
và vi sinh v t s ng hoang d i, t nhiên trong r ng, trong t và trong các v c nư c.
S phát sinh và phát tri n c a chúng trên trái t ã óng góp cho s ti n hóa c a
sinh quy n, ng th i l i là ngu n s ng c a con ngư i.
Theo tài li u m i nh t thì chúng ta ã bi t và mô t 1,74 tri u loài và d oán
s loài có th lên n 14 tri u loài. Trong s 1,7 tri u loài ã
mô t có 4.000 loài vi khu n, 80.000 loài nhân th t (Protista g m ng v t nguyên
sinh, t o), 1.320.000 loài ng v t, 70.000 loài n m và 270.000 loài th c v t.
a d ng loài l n nh t là vùng r ng nhi t i. M c dù r ng nhi t i ch
chi m 7% di n tích m t t và kho ng 2% di n tích b m t hành tinh, chúng ch a
hơn 1/2 loài trên th gi i.
B ng 2.1 B ng s li u tài nguyên sinh h c th gi i
Nhóm ngành S loài mô t S loài d oán
Vi khu n 4.000 1.000.000
Protista 80.000 600.000
ng v t 1.320.000 10.600.000
N m 70.000 1.500.000
Th c v t 270.000 300.000
T ng 1.744.000 14.000.000
2.1.1.2. Tài nguyên sinh h c Vi t Nam
Nư c ta r t phong phú và a d ng ng th c v t hoang dã c trưng cho vùng
nhi t i gió mùa. Theo các tài li u ã công b , h th c v t nư c ta g m kho ng
10.084 loài th c v t b c cao có m ch, kho ng 800 loài rêu và 600 loài n m, trong ó
có t i 2.300 loài ã ư c nhân dân s d ng làm lương th c, th c ph m, dư c ph m,
làm th c ăn gia súc, l y g , tinh d u, các nguyên v t li u khác hay làm c i un.
6
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
H th c v t Vi t Nam có c h u
cao. Ph n l n s loài c h u này (10%) t p
trung b n khu v c chính: khu v c núi cao
Hoàng Liên Sơn phía B c, khu v c núi cao
Ng c Linh mi n Trung, cao nguyên Lâm
Viên phía Nam và khu v c r ng mưa B c
Trung B .
Tình tr ng hi n nay c a m t s loài g
quí như Gõ , G m t, nhi u loài cây làm
thu c như Hoàng Liên chân gà, Ba kích,...
Th m chí có nhi u loài ã tr nên r t hi m hay Hình 2.1. Sao la
Pseudoryx nghetinhensis
có nguy cơ tuy t ch ng như Hoàng àn,
C m lai, Pơ mu,...
Khu h ng v t cũng h t s c
phong phú. Hi n ã th ng kê ư c 275
loài và phân loài thú, 828 loài chim, 180
loài bò sát, 80 loài ch nhái, kho ng 500
loài cá nư c ng t và 2.000 loài cá bi n
và hàng v n loài ng v t không xương
s ng c n, bi n và nư c ng t.
ng v t gi i Vi t Nam có nhi u Hình 2.2. Tê giác
loài là c h u: hơn 100 loài và phân Rhinoceros sondaicus annamiticus
loài chim và 78 loài và phân loài thú là c h u. Có r t nhi u loài ng v t có giá tr
th c ti n cao và nhi u loài có ý nghĩa l n v b o v như voi, Tê giác, Bò r ng, H ,
B ng 2.2 S a d ng thành ph n loài và s suy gi m s lư ng loài th c v t, ng v t
Th c v t Thú Chim Bò sát, Cá
lư ng cư
Nư c Nư c
ng t m n
S lư ng loài ã bi t 14.500 300 830 400 550 2000
S lư ng loài b m t d n 500 96 57 62 90
Trong ó, s lư ng loài có 100 62 29
nguy cơ tuy t ch ng
Báo, Vo c vá, Vo c xám, Trĩ, S u, Cò qu m.
7
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
Trong vùng ph ông Dương (phân vùng theo a lý ng v t) có 21 loài kh
thì Vi t Nam có 15 loài, trong ó có 7 loài c h u c a vùng ph này. Có 49 loài
chim c h u cho vùng ph thì Vi t Nam có 33 loài, trong ó có 11 loài là c h u
c a Vi t Nam; trong khi Mi n i n, Thái Lan, Mã Lai, H i Nam m i nơi ch có 2
loài, Lào 1 loài và Campuchia không có loài c h u nào.
2.1.2. Khai thác và b o v tài nguyên sinh h c
Ngu n tài nguyên sinh v t dư i nư c, c bi t ngu n h i s n c a nư c ta
cũng b gi m sút rõ r t. Vùng bi n Tây Nam, nơi có ngu n h i s n r t l n thì s n
lư ng ánh b t cá, tôm cũng gi m sút áng k . ó là h u qu c a:
- S khai thác quá m c
- Tình tr ng ô nhi m môi trư ng nư c, nh t là vùng c a sông, ven bi n.
Các bi n pháp b o v tài nguyên sinh h c
+ Ban hành “Sách Vi t Nam, Quy nh khai thác và b o v tài nguyên
sinh h c, s d ng và b o v tài nguyên t h p lý
B o v a d ng sinh v t:
+ Xây d ng và m r ng h th ng vư n qu c gia và các khu b o t n thiên
nhiên. Năm 1986 c nư c có 87 khu v i 7 vư n qu c gia. n năm 2007 c nư c có
30 vư n qu c gia, 65 khu d tr thiên nhiên và b o t n loài - sinh c nh, 6 khu ư c
UNECO công nh n là khu d tr sinh quy n c a th gi i. Ban hành "Sách Vi t
Nam": b o v ngu n gen ng - th c v t quí hi m kh i nguy cơ tuy t ch ng, ã
có 360 loài th c v t và 350 loài ng v t thu c lo i quí hi m ư c ưa vào "Sách
Vi t Nam". Trong "Sách Vi t Nam" cũng ã qui nh danh sách 38 loài cá nư c
ng t và 37 loài cá bi n, 59 loài ng v t không xương s ng c n ư c b o v .
+ m b o s d ng lâu dài các ngu n l i sinh v t, Nhà nư c ã ban hành
các qui nh trong khai thác: C m khai thác g quí, khai thác g trong r ng c m,
r ng non, gây cháy r ng; C m săn b n ng v t trái phép; C m dùng ch t n ánh
b t cá và các d ng c ánh b t cá con, cá b t; C m gây c h i cho môi trư ng nư c
2.2. S d ng và b o v tài nguyên r ng
2.2.1. Tài nguyên r ng
R ng là thành ph n quan tr ng nh t c a sinh quy n và có ý nghĩa l n trong
vi c phát tri n KT-XH…
Theo quan i m h c thuy t sinh thái h c, r ng ư c xem là HST i n hình
trong sinh quy n.
2.2.1.1. Tài nguyên r ng trên th gi i.
8
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
Hi n nay còn kho ng 38,8 tri u km2 chi m kho ng 30% b n m t trái t.
2 2
Trong s 38,8 tri u km r ng th gi i có 36,92 tri u km r ng t nhiên (95%) và 1,87
tri u km2 (5%) r ng tr ng
Loài r ng Di n tích (km2)
R ng lá kim ôn i 12.511.062
R ng lá r ng và h n h p ôn i 6.557.026
R ng m nhi t i 11.365.672
R ng nhi t i khô 3.701.883
R ng thưa 4.748.694
T ng 38.808.677
B ng 2.3 Di n tích m t s lo i r ng trên th gi i
Di n tích r ng bình quân th gi i trên u ngư i là 0,6 ha/ngư i. Tuy nhiên
có s sai khác l n gi a các qu c gia.
Châu Á có có di n tích r ng trên u ngư i th p nh t, trong khi ó Châu i
dương và Nam M có m t di n tích r ng áng k trên u ngư i. Ch có 22 qu c gia
có trên 3 ha r ng trên u ngư i và cũng ch có 5% dân s th gi i s ng trong các
qu c gia ó h u h t là Braxil và Liên Xô cũ. Trái l i ¾ dân s th gi i s ng trong
các qu c gia có di n tích r ng trên u ngư i nh hơn 0,5 ha, ph n l n các qu c
gia có dân s ông như Châu Á và Châu Âu (Ngu n FRA 2000).
Hi n nay r ng nhi t i ch còn kho ng 50% di n tích so v i trư c ây . t
r ng gi m t i 38%, t 115 xu ng còn 71 tri u ha. R ng Châu Phi gi m 23%, t
901 tri u ha xu ng còn 690 tri u ha trong kho ng th i gian t 1950 n 1983.
Theo FRA 2000 (Forest Resources Assessment 2000) có kho ng 178 tri u ha
r ng tr ng chi m 5% di n tích r ng th gi i. Châu Á chi m t l l n nh t v i 62%
r ng tr ng th gi i. 10 qu c gia chi m t l l n nh t v r ng tr ng th gi i là Trung
Qu c, n , Liên Bang Nga, M , Nh t B n, Indonesia, Brazil, Thái Lan, Ukraina
và C ng Hoà Iran (chi m kho ng 80%). Các qu c gia còn l i chi m kho ng 20%.
2.2.1.2. Tài nguyên r ng Vi t Nam
N m trong vùng thu c khu h r ng mưa nhi t i, r ng nư c ta n i ti ng v
tài nguyên g , nh t là c s n có giá tr . Tuy nhiên, Vi t Nam cũng có tình tr ng
chung như nh ng nư c ang phát tri n khác, di n tích r ng b thu h p nhanh chóng.
Theo b n r ng c a Maurand vào năm 1945 thì nư c ta có 14,352 tri u ha r ng,
chi m t l 43,8% so v i di n tích t nhiên.
Theo s li u i u tra c a vi n qui ho ch r ng thì n năm 1975 còn 9,5 tri u
ha r ng, chi m 29,1% di n tích t nhiên, n năm 1981 còn 7,4 tri u, chi m 24%,
n năm 1989 có 9,3 tri u, trong ó có nh ng r ng m i tr ng.
9
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
B ng 2.4 Di n tích r ng so v i di n tích t t nhiên Vi t Nam
STT Khu v c Di n tích tt Di n tích r ng T l % di n tích
nhiên (1000 ha) (1000 ha) r ng/ t t nhiên (%)
1 B cB 11.570 6955 60,0
2 Trung B 14.754 6580 44,6
3 Nam B 6470 817 13,0
C nư c 32.794 14.352 43,8
(Theo Maurand, 1945)
Các ki u r ng chính Vi t Nam
i u ki n t nhiên khí h u và các nhân t khác ã t o cho cây r ng sinh
trư ng và phát tri n quanh năm, th m th c v t r ng phong phú a d ng v i nhi u
ki u r ng. Theo các nhà Lâm nghi p, ngư i ta chia ra các ki u r ng sau : (Báo cáo
v hi n tr ng môi trư ng Vi t Nam năm 1994, C c Môi trư ng).
*. R ng lá r ng thư ng xanh nhi t i
Còn g i là r ng mưa nhi t i, r ng nhi t i m, ki u r ng này thư ng g p
trên các vùng núi cao, dư i 800 m phía B c, cao trên 1000 m phía Nam, là ki u
r ng h n loài thu c h quen thu c vùng nhi t i như h u (Papilionoideae), h
D u (Dipterocarpaceae), chúng phát tri n tươi t t thành nhi u t ng v i nhi u năm
tu i khác nhau. ki u r ng này còn có r t nhi u th c v t ph sinh như phong lan và
cây dây leo thân c (song mây) và thân g .
R ng lá r ng thư ng xanh nhi t i có năng su t sinh h c r t cao, và có nhi u
loài g quí. S thu n l i v môi trư ng, phong phú v th c ăn ã t o ra m t qu n th
ng v t phong phú v ch ng lo i và s lư ng.
*. R ng kh p
Còn g i là r ng thưa nhi t i, r ng nhi t i r ng lá, thư ng th y mi n
Nam t i các vùng có cao dư i 1000 m. Thành ph n g m cây r ng lá xen l n cây
thư ng xanh m c khác nhau.
Trên nhi u vùng t b ng ph ng Tây Nguyên thư ng ng nư c trong mùa
mưa, và c n nư c trong mùa khô, thêm vào ó l a r ng tàn phá thư ng xu t hi n
r ng Kh p nghèo v i vài loài cây h D u m c thưa th t, sinh trư ng ch m.
Trên sư n d c, nơi có t ng t sâu hơn ho c có nư c tương i thu n l i hơn,
nh t là vùng t bazalt và ven sông su i thư ng xu t hi n r ng kh p giàu có,
thành ph n loài phong phú, cây m c d y thành nhi u t ng xanh tươi, cho nhi u g
10
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
c ng, g quí v i kích thư c l n như : Giáng hương, Tr c, C m lai, G , Mun... và
nhi u loài g Sao, D u.
R ng kh p là nơi t p trung c a nhi u loài thú n i ti ng vùng Châu Á như:
Hươu, Nai, Voi, Kh , Vư n... trong ó có các loài thú quí hi m c a th gi i như Bò
xám Cuprey, Tê Giác.
R ng kh p nghèo t o thành ng c chăn nuôi. t r ng kh p giàu phát
tri n cây công nghi p, cây lương th c và cây ăn trái... r ng này, ngư i ta thư ng
áp d ng l i canh tác nông lâm k t h p.
*. R ng lá kim
các vùng cao trên 1000 m phía Nam thích h p v i các loài th c v t lá kim
(Tùng, Bách, Thông 2 lá, Thông 3 lá) ã t o nên nh ng cánh r ng b t ngàn trên cao
nguyên Lâm ng. Tùy theo cao và ch m c th mà r ng thông có th xen
l n v i cây lá r ng c a r ng Kh p ho c c a r ng thư ng xanh Á nhi t i.
R ng thông ây cung c p g xây d ng, g gia d ng, làm b t gi y. Nh a
thông dùng ch bi n colofan, d u thông, nhi u lo i hóa ch t khác nhau là nh ng
m t hàng xu t kh u có giá tr cao. dư i tán r ng thông ho c xen k v i cây công
nghi p, cây thu c, cây ăn trái ho c các ng c chăn nuôi.
các vùng cao trên 1500 m thu c dãy núi Hoàng Liên Sơn cũng có r ng lá
kim, nhưng khu v c nh hơn, thư ng g p là thông, Pơmu là lo i quí.
*. R ng thư ng xanh lá r ng Á nhi t i
Thư ng g p các vùng núi cao trên 800 m phía B c, ph n l n g m các cây
hi n di n thu c h D (Fagaceae), h Long Não (Lauraceae), h Th ch Nam
(Ericaceae)... và các cây Tre, N a (h Poaceae). th c v t ph sinh phát tri n m nh,
thư ng là Phong lan (Orchidaceae), ráng uôi ph ng, ráng t r ng (Polypodiaceae)
và các cây Th o qu (h Zingiberaceae). vùng r ng này, ngư i ta thư ng tr ng
nh ng cây thu c như: Tr ng (h Eucommiaceae), Qu (h Lauraceae), Nhân
sâm (h Araliaceae)...
*. R ng lá r ng thư ng xanh nhi t i trên núi á vôi
Thành ph n th c v t trên núi á vôi khá phong phú, ch y u là r ng thư ng
xanh, cây r ng lá chi m t l nh . Các loài cây c h u c a vùng này g m : Nghi n
(h Tilliaceae), cây Kim giao (h Podocarpaceae), cây Trai ly (h Clusiaceae)... là
nh ng lo i g quí, thư ng chúng có c i m chung là ưa Calci, ch u h n, ít ch u
chua. Nhi u loài v a có b r phát tri n sâu, v a có kh năng ki m ch thoát nư c
trên m t lá. Nhưng cũng có nh ng loài r c n, chúng sinh trư ng nhanh trong mùa
mưa m và r ng lá vào mùa khô. Nơi g n u ngu n do hang ng ưa nư c t nơi
khác n, nên chúng ta thư ng g p cây nhi t i thư ng xanh và Tre, Trúc. R ng
11
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
này thích h p cho các loài v t c n hang ng l n tr n thú d như: Sơn dương, kh ,
vư n... ây là lo i r ng c s c i v i con ngư i vì nơi ây còn gi l i nhi u ngu n
gen, quí, có giá tr cao trong nghiên c u khoa h c, r ng qu c gia Cúc Phương ư c
thành l p theo ki u này.
*. R ng ng p m n Vi t Nam
Vi t Nam có b
bi n dài 3200 km v i nhi u
c a sông giàu phù sa, nên
r ng ng p m n sinh trư ng
t t, c bi t là bán o Cà
Mau (t nh Cà Mau).
Trư c năm 1945,
Cà Mau có trên 150.000 ha
r ng già, cây to cao, trong
t ng s 400.000 ha r ng
ng p m n c a c nư c.
Nhưng trong th i gian
Hình 2.3. R ng Sác – R ng ng p m n C n gi
chi n tranh t năm 1962 n
1971, ch t c hóa h c c a M ã h y
di t nhi u khu r ng r ng l n Cà Mau
và huy n C n Gi (TP.HCM)...
Sau chi n tranh, B Lâm
Nghi p ã c g ng ph c h i, có k
ho ch ch o tr ng l i r ng ng p m n,
nhưng do nhi u cơ quan và nhân dân
l i phá r ng làm m nuôi tôm nên
di n tích r ng ng p m n b thu h p Hình 2.4. Cháy r ng
nhanh chóng.
Theo GS. Phan Nguyên
H ng thì r ng ng p m n Vi t
Nam có kho ng hơn 50 loài cây,
phân b không gi ng nhau các
khu v c ven bi n. Có 4 khu v c
ch y u như sau :
- Khu v c ven bi n ông
B c t Móng Cái (Qu ng Ninh) Hình 2.5. Ch t phá r ng
12
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
n Sơn (H i Phòng). R ng ng p m n phát tri n nh các o che ch n phía
ngoài. Các loài cây ch y u là : ư c, v t, v t dìa, sú m m. Do có mùa ông l nh
nên cây ch cao t 1,5 m n 7 m.
- Khu v c ven bi n ng b ng B c B t Sơn n C a L ch Trư ng
(Thanh Hóa). Tuy có các bãi b i r ng, giàu phù sa, nhưng ây bãi bi n tr ng trãi,
không có các o che ch n gió nên ch có m t ít r ng ng p m n trong các c a sông,
v i các loài ưa nư c l như: b n, v t dìa, sú, ô rô... B n có kích thư c khá l n, cao t
8 m n 12 m, ư ng kính t 15 n 25 cm.
- Khu v c ven bi n mi n Trung : kéo dài t L ch Trư ng n Vũng Tàu.
Bãi b i h p, ít phù sa do b bi n d c, nhi u gió bão nên ch có nh ng dãi r ng
h p phía trong các c a sông, ch y u là các cây nh , cây b i, g m có ư c, ưng,
v t, sú, m m...
- Khu v c Nam B t Vũng Tàu n Hà Tiên :
Nơi ây có nhi u bãi b i r ng, giàu phù sa, do h th ng sông ng Nai, C u
Long cung c p, ít gió bão nên r ng ng p m n phát tri n t t, nh t là Cà Mau. R ng
có nhi u loài cây như : ư c, dưng, v t, dà, m m, d a nư c. Chúng ta có các r ng
ng p m n các t nh : Long An, B n Tre, Trà Vinh, Kiên Giang, Cà Mau... và huy n
C n Gi (TP.HCM). Riêng t nh B n Tre, các r ng ng p m n huy n Bình i,
Th nh Phú, sau th i gian chi n tranh, n nay ph n l n là r ng tr ng m i, và mang
tính cách r ng phòng h môi trư ng hơn là kinh t , còn r ng ng p m n Ba Tri có
sân chim M Hòa, khá phong phú v gi ng loài ng v t và th c v t : v th c v t có
59 loài, trong ó có 39 loài th c v t tr ng và 20 loài hoang d i, t t c thu c 33 h
(Nguy n Th Ng c n, 1996), và 84 loài chim thu c 35 h (Tr n Thanh Tòng,
1996).
2.2.2. S d ng và b o v tài nguyên r ng
Thành qu l n nh t trong lĩnh v c lâm nghi p t ư c trong nh ng năm v a
qua là v n r ng ư c gi v ng và phát tri n. T ng di n tích r ng theo ki m kê công
b năm 2000 t 10,9 tri u ha, tăng 1,8 tri u ha so v i năm 1990, t l che ph r ng
ã tăng t 27,7% năm 1990 lên 32,2% năm 2000 và 35,8% năm 2002. S dĩ t ư c
k t qu như v y, m t m t do công tác tr ng r ng m i, khoanh nuôi r ng, tái sinh
r ng ư c chú tr ng. M t khác, ch trương óng c a r ng, b o v r ng và phát tri n
v n r ng ã ư c th c hi n nghiêm túc trên c nư c. Th c hi n ch trương này c a
Nhà nư c, ph n l n các ơn v lâm trư ng qu c doanh, các h gia ình ã chuy n t
khai thác r ng sang nhi m v tr ng, b o v r ng và làm d ch v lâm nghi p. Nhi m
v khai thác g gi m n m c t i a, công tác tr ng r ng phát tri n. T năm 1990
n năm 2000 c nư c ã tr ng ư c 1.939 nghìn ha r ng t p trung, bình quân m i
13
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
năm tr ng ư c 176 nghìn ha. Trong ó giai o n 1990-1995 tr ng ư c 743 nghìn
ha, bình quân m i năm 149 nghìn ha; giai o n 1996-2000 tr ng 1.096 nghìn ha, m i
năm tr ng 219 nghìn ha .
Bi u 2.5 Di n tích r ng tr ng t p trung 1990-2000
Di n tích Ch s phát tri n
Năm
(1000 ha) (Năm trư c 100%)
1990 100,3 120,5
1991 123,9 123,5
1992 122,8 99,1
1993 128,2 104,4
1994 158,1 123,3
1995 209,6 132,6
1996 202,9 96,8
1997 221,8 109,3
1998 208,6 94,0
1999 230,1 110,3
2000 232,3 101,0
Ngu n s li u: Tình hình kinh t - xã h i Vi t Nam 1991-2000
Giá tr s n xu t lâm nghi p t năm 1991-2000 tăng bình quân m i năm 1,2%.
Tuy tăng ch m hơn so v i các ho t ng kinh t khác nhưng cơ c u giá tr s n lư ng
ngành lâm nghi p nh ng năm qua ã bi n i theo chi u hư ng tích c c. Giá tr s n
xu t do ho t ng tr ng r ng, khoanh nuôi, tái sinh và b o v r ng ngày càng l n.
Giá tr lâm s n khai thác t r ng tr ng cũng ã tăng d n trong m t s năm g n ây.
Trong kho ng 10 năm (1990-2000) s n lư ng g khai thác nư c ta t 29,6
tri u m3, bình quân m i năm khai thác 2,68 tri u m3. Do ch trương óng c a r ng
ã h n ch ư c tình tr ng ch t phá r ng nên s n lư ng c i khai thác nh ng năm g n
ây ã gi m t 32 tri u ste năm 1990 xu ng còn 24 tri u ste năm 2000. Vi c khai
thác g , c i ph c v cho nhu c u thi t y u như: nguyên li u gi y, g tr m (xem
bi u 3).
Bi u 2.6 . S n lư ng g khai thác 1990 - 2000
S n lư ng g Ch s phát tri n
Năm
(1000 t n) (Năm trư c 100%)
1990 3445,5 105,6
1991 3209,6 93,2
1992 2686,5 83,7
1993 2883,6 107,3
14
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
1994 2853,2 98,9
1995 2793,1 97,9
1996 2833,5 101,4
1997 2480,0 87,5
1998 2216,8 89,4
1999 2122,5 95,7
2000 2050,0 96,6
Ngu n s li u: Tình hình kinh t – xã h i Vi t Nam 1991-2000
Tuy nhiên, hi n nay r ng ng p m n b tàn phá nhi u l y t làm m nuôi
tôm, ho c l y g , c i... R ng ã và ang suy thoái nghiêm tr ng, chính nó ã gây
nh hư ng x u cho nhân dân khi có thiên tai ho c khí h u thay i. Vi t Nam,
nh ng ngu n tài nguyên r ng ng p m n ã ư c s d ng b i nhân dân s ng trong
vùng bi n nhi u th k không gây ra s m t cân b ng sinh thái. Tuy nhiên trong
nh ng năm g n ây, s gia tăng dân s ( c bi t s di dân), l i t c c a nhân dân a
phương th p, và s phát tri n nhanh chóng kinh t ã gây ra s khai thác quá m c và
s phá ho i gây h u qu cho nh ng khu r ng ng p m n. V l i, chính sách c a Vi t
Nam cho s tái xây d ng kinh t làm phát tri n s khai thác nh ng ngu n tài nguyên
thiên nhiên, dư i chính sách này, s phát tri n nuôi tôm trong nh ng khu v c r ng
ng p m n là m t trong nh ng chi n lư c phát tri n qu c gia. Chính vì v y mà th y
canh ư c xem như m t trong nh ng m i e d a quan tr ng c a r ng ng p m n Vi t
Nam.
m b o vai trò c a r ng i v i b o v môi trư ng, theo qui ho ch ph i
nâng che ph r ng lên 45 - 50%, vùng núi d c ph i t 70 - 80%. Lu t b o v và
phát tri n r ng ã ư c qui nh v nguyên t c qu n lí, s d ng và phát tri n iv i
3 lo i r ng: r ng phòng h , c d ng và r ng s n xu t:
+ i v i r ng phòng h : có k ho ch, bi n pháp b o v , nuôi dư ng r ng
hi n có, tr ng r ng trên t tr ng, i núi tr c.
+ i v i r ng c d ng: b o v c nh quan, a dang sinh h c c a các vư n
qu c gia và các khu b o t n thiên nhiên.
+ i v i r ng s n xu t: m b o duy trì và phát tri n di n tích và ch t lư ng
r ng, duy trì và phát tri n hoàn c nh r ng, phì và ch t lư ng t r ng. Tri n khai
Lu t b o v - phát tri n r ng. Nhà nư c ã ti n hành giao quy n s d ng t và b o
v r ng cho ngư i dân. Nhi m v trư c m t là qui ho ch và tr ng 5,0 tri u ha r ng
n năm 2010, nh m áp ng yêu c u nâng che ph r ng lên 43% và ph c h i l i
s cân b ng môi trư ng sinh thái
15
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
2.3. S d ng và b o v tài nguyên t
2.3.1. Tài nguyên t
Là toàn b l p v trái t cùng b m t ph ngo i c a nó, mà ó ng v t,
th c v t và vi sinh v t và c con ngư i có th sinh s ng ư c.
Có 10 nhóm t chính, ư c chia làm 30 lo i t. 10 nhóm t là: t phù sa,
t l y, t en, t vàng, t mùn vàng , t mùn alit trên núi, t mùn thô trên
núi, t vàng b bi n i do tr ng lúa, t sói mòn m nh trơ s i á và t d c t ...
2.3.2. S d ng và b o v tài nguyên t.
2.3.2.1. Hi n trang s d ng và b o v tài nguyên t trên th gi i.
Trong m t nghiên c u g n ây c a FAO (Alexandratos, 1995; trong
FAO, 1993) ư c lư ng kho ng 92%
c a 1800 tri u ha t ai c a các
qu c gia ang phát tri n bao g m
luôn c Trung Qu c thì có ti m năng
cho cây tr ng s d ng nư c tr i,
nhưng hi n nay v n chưa s d ng h t
và úng m c ích, trong ó vùng bán
sa m c Sahara Châu phi 44%; Châu
m lin và vùng Caribê 48%. Hai ph n
ba c a 1800 tri u ha này t p trung ch
y u m t s nh qu c gia như: 27%
Brasil, 9% Zaire, và 30% 12 nư c
khác. M t ph n c a t t t này v n
còn dành cho r ng hay vùng b o B n .1. B n phân b các lo i t
v kho ng 45%, và do ó trong các Vi t Nam
vùng này không th t s ư c s d ng cho nông nghi p. M t ph n khác thì l i
g p khó khăn v m t t và d ng b c th m như kho ng 72% vùng Châu phi bán sa
m c và vùng Châu m la tinh.
Trên 50% c a 1800 tri u ha c a t dành ư c phân lo i c p lo i " m",
thí d như quá m cho h u h t các lo i cây tr ng và không thích h p l m cho s
nh cư c a con ngư i, hay còn g i là "vùng thích nghi kém cho cây tr ng". Do ó,
kh năng m r ng di n tích t ai cho canh tác cây tr ng thư ng b gi i h n.
FAO ư c lư ng r ng (Yudelman, 1994; trong FAO, 1993), t nông nghi p
có th m r ng ư c kho ng 90 tri u ha vào năm 2010, di n tích thu ho ch có
tăng lên n 124 tri u ha do vi c thâm canh tăng v cây tr ng. Các vùng t có
kh năng tư i trong các qu c gia ang phát tri n ang ư c m r ng tăng thêm
16
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
kho ng 23,5 tri u ha so v i hi n t i là 186 tri u ha.
Như v y cho th y r ng trong m t tương lai g n ây s gi m i m t cách có
ý nghĩa di n ích t/nông h nông thôn. Kh năng di n tích t nông nghi p trên
nông h trong các qu c gia ang phát tri n ư c d phóng b i FAO cho năm 2010
ch còn g n phân n a là 0,4 ha so v i cu i th p niên 80 là 0,65 ha, hình nh này
cũng cho th y di n tích này s nh hơn vào nh ng năm 2050. Ngư c l i v i các
qu c gia ang phát tri n, các qu c gia phát tri n s có s gia tăng di n tích t
nông nghi p trên u ngư i do m c tăng dân s b ng ch n l i. i u này s d n
nm t s t nông nghi p s ư c chuy n sang thành các vùng t b o v thiên
nhiên, hay vùng t b o v sinh c nh văn hóa ho c ph c v cho các m c ích nghĩ
ngơi c a con ngư i (Van de Klundert, et al., 1994; trong FAO, 1993). Tình tr ng
c a các qu c gia n m trong giai o n chuy n ti p thì r t khó mà d phóng b i vì
nh ng ti n trình hi n t i là ang chuy n it t ai nông nghi p thu c nhà nư c
sang quy n s d ng t ai tư nhân.
S ư c oán c a FAO thì b gi i h n theo t l th i gian n năm 2010, khi
mà s thay i khí h u toàn c u ư c mong ư c là nh hư ng không áng k trong
su t th i gian này. i u này có th s khác vào nh ng năm 2050 ho c sau ó. H u
qu c a các mô hình v s thay i c a khí h u thì các qu c gia ang phát tri n
s b nh hư ng x u hơn là thu n l i v m c an toàn lương th c (Norse và
Sombroek, 1995; trong FAO, 1993).
2.3.2.2. Hi n tr ng s d ng và b o v tài nguyên môi t Vi t Nam
- Hi n tr ng s d ng tài nguyên t. Năm 2005, c nư c có 12,7 tri u ha t
có r ng và 9,4 tri u ha t nông nghi p, như v y t s d ng trong nông nghi p
chi m ~ 28,4% di n tích t t nhiên, BQ ~ 0,1 ha/ngư i. Còn ~ 5,35 tri u ha t
chưa s d ng (trong ó 5,0 tri u ha là t i núi b thoái hóa n ng và t ng b ng
chưa s d ng ~ 35,0 v n ha). Do v y, kh năng m r ng di n tích t nông nghi p
ng b ng không nhi u, còn vùng núi, vi c khai hoang làm t nông nghi p c n
h t s c th n tr ng. G n ây, do chú tr ng y m nh tr ng và b o v r ng mà di n
tích t hoang, i núi tr c gi m nhi u (1990 còn 10,0 tri u ha, n 2005 ch còn
5,35 tri u ha). Tuy nhiên, di n tích t ai b suy thoái v n còn l n (c nư c còn 9,3
tri u ha t b e d a sa m c hóa - 28% di n tích)
Các bi n pháp b o v t:
+ i v i vùng i núi: ch ng xói mòn trên t d c ph i áp d ng t ng th
các bi n pháp th y l i-canh tác như làm ru ng b c thang, ào h v y cá, tr ng cây
theo băng. C i t o t hoang, i tr c b ng các bi n pháp nông-lâm k t h p. B o v
17
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
t g n v i b o v r ng, gi ngu n nư c. Th c hi n nghiêm ng t các qui nh v b o
v r ng, t ch c nh canh cho dân mi n núi.
+ i v i vùng ng b ng: Do t nông nghi p ít, c n có bi n pháp qu n lí
ch t và có k ho ch m r ng di n tích. y m nh thâm canh, nâng cao hi u qu s
d ng t, c n canh tác h p lí; Ch ng b c màu, glây, nhi m phèn, nhi m m n; Bón
phân c i t o t thích h p; Ch ng ô nhi m làm thoái hóa t (do hóa ch t, thu c tr
sâu, nư c th i công nghi p ch a ch t c h i, ch t b n ch a nhi u vi khu n c h i
cho cây tr ng)
2.4. S d ng và b o v tài nguyên nư c.
2.4.1. Tài nguyên nư c.
Nư c là tài nguyên v t li u quan tr ng nh t c a loài ngư i và sinh v t trên trái
t. Con ngư i m i ngày c n 250 lít nư c cho sinh ho t, 1.500 lít nư c cho ho t
ng công nghi p và 2.000 lít cho ho t ng nông nghi p. Nư c chi m 99% tr ng
lư ng sinh v t s ng trong môi trư ng nư c và 44% tr ng lư ng cơ th con ngư i. Ð
s n xu t 1 t n gi y c n 250 t n nư c, 1 t n m c n 600 t n nư c và 1 t n ch t b t
c n 1.000 t n nư c.
Hình 2.2 T l nư c trên b m t trái t
Ngoài ch c năng tham gia vào chu trình s ng trên, nư c còn là ch t mang
năng lư ng (h i tri u, thu năng), ch t mang v t li u và tác nhân i u hoà khí h u,
th c hi n các chu trình tu n hoàn v t ch t trong t nhiên. Có th nói s s ng c a con
ngư i và m i sinh v t trên trái t ph thu c vào nư c.
Tài nguyên nư c trên th gi i theo tính toán hi n nay là 1,39 t km3, t p
trung trong thu quy n 97,2% (1,35 t km3), còn l i trong khí quy n và th ch quy n.
94% lư ng nư c là nư c m n, 2% là nư c ng t t p trung trong băng hai c c, 0,6%
18
- Ti u lu n - Qu n lý tài nguyên môi trư ng
là nư c ng m, còn l i là nư c sông và h . Lư ng nư c trong khí quy n kho ng
0,001%, trong sinh quy n 0,002%, trong sông su i 0,00007% t ng lư ng nư c trên
trái t. Lư ng nư c ng t con ngư i s d ng xu t phát t nư c mưa (lư ng mưa trên
trái t 105.000km3/năm. Lư ng nư c con ngư i s d ng trong m t năm kho ng
35.000 km3, trong ó 8% cho sinh ho t, 23% cho công nghi p và 63% cho ho t
ng nông nghi p).
Tài nguyên nư c c a Vi t Nam nhìn chung khá phong phú. Vi t Nam là nư c
có lư ng mưa trung bình vào lo i cao, kho ng 2000 mm/năm, g p 2,6 lư ng mưa
trung bình c a vùng l c a trên Th gi i. T ng lư ng mưa trên toàn b lãnh th là
650 km3/năm, t o ra dòng ch y m t trong vùng n i a là 324km3/năm. Vùng có
lư ng mưa cao là B c Quang 4.000-5.000mm/năm, ti p ó là vùng núi cao Hoàng
Liên Sơn, Tiên Yên, Móng Cái, Hoành Sơn, Ðèo C , B o L c, Phú Qu c 3.000-
4.000 mm/năm. Vùng mưa ít nh t là Ninh Thu n và Bình Thu n, vào kho ng 600-
700 mm/năm.
Ngoài dòng ch y phát sinh trong vùng n i a, hàng năm lãnh th Vi t Nam
nh n thêm lưu lư ng t Nam Trung Qu c và Lào, v i s lư ng kho ng 550 km3. Do
v y, tài nguyên nư c m t và nư c ng m có th khai thác và s d ng Vi t Nam r t
phong phú, kho ng 150 km3 nư c m t m t năm và 10 tri u m3 nư c ng m m t
ngày. Tuy nhiên, do m t dân s vào lo i cao, nên bình quân lư ng nư c sinh
trong lãnh th trên u ngư i là 4200m3/ngư i, vào lo i trung bình th p trên Th
gi i.
2.4.2. Khai thác và s d ng tài nguyên nư c
Tài nguyên nư c nư c ta ư c s d ng ch y u ph c v s n xu t nông
nghi p, ngư nghi p, c p nư c cho sinh ho t và thu i n còn các nhu c u khác s
d ng chưa nhi u:
2.4.2.1. Tài nguyên nư c s d ng cho nông nghi p
Bao g m nư c tư i cho hơn 9 tri u ha t nông nghi p, cho chăn nuôi và nuôi
tr ng th y s n. Hi n nay, c nư c có kho ng 80 h th ng th y nông l n, v a và nh ;
700 h p l n và v a, 3.500 h p nh , 1.000 c ng tư i tiêu và 2000 tr m bơm
lo i l n. Các công trình th y l i ch y u khai thác tài nguyên nư c m t.
m b o n nh và tăng s n lư ng lương th c bình quân u ngư i, cùng
v i vi c tăng di n tích t canh tác, di n tích gieo tr ng, thâm canh, tăng v , tăng
năng su t thì thu l i cũng là m t bi n pháp quan tr ng u tiên. D tính n năm
2010 di n tích t tr ng lúa nư c ta s t 6,2 tri u ha (tăng 14% so v i năm 1990)
nhu c u nư c tương ng s tăng 72% (kho ng 370 t m3).
19
nguon tai.lieu . vn
