Xem mẫu
- BÀI TẬP LỚN HỌC KỲ
MÔN LUẬT SỞ HỮU TRÍ TUỆ
Đề Tài: Sáng chế - Một số vấn đề pháp lý và thực tiễn.
Trong xã hội hiện đại cuộc sống của con người ngày càng được nâng cao, song song với
đó, nhu cầu của con người ngày càng đòi hỏi cao hơn. Thế nhưng, nhằm thỏa mãn nhu
cầu của mình, con người không thể trông chờ vào sự ban ơn của tự nhiên mà còn phải
tiến hành sản xuất, muốn sản xuất con người phải có nguồn lực vật chất, nguồn lực tài
chính, nguồn lực công nghệ….và hợp thành nguồn lực cho sự phát triển, trong đó nguồn
lực con người là yếu tố nền tảng và quan trọng nhất. Khi chúng ta đề cập đến tính nền
tảng của nguồn nhân lực tức đề cập ra đến sự sáng tạo của những nguồn lực lao động,
nguyên nhiên vật liệu, năng lượng để thay thế cho hoạt động lao đ ộng của con người,
tạo ra nhưng bước nhảy vọt trong kỹ thuật sản xuất, thể hiện khả năng chế ngự, làm
chủ và khai thác tự nhiên của con người. Còn khi đề cập đến khía cạnh quan trọng nhất
của nguồn nhân lực đó là nói đến sự sáng tạo của con người là vô tận, s ự sáng t ạo đó
dẫn đến ngày càng tạo ra nhiều sản phẩm mà sản phẩm đó có chức năng như một
phương tiện đáp ứng nhu cầu của con người. Nó được xem như là một biện pháp kỹ
thuật nhằm giải quyết một vấn đề xác định hay nói cách khác đó chính là giải pháp kỹ
thuật. Tuy nhiên không phải tất cả giải pháp kỹ thuật đều được bảo hộ mà chỉ những
giải pháp kỹ thuật đáp ứng các tiêu chuẩn bảo hộ sáng chế đ ược pháp luật quy đ ịnh
mới được công nhận là sáng chế.
PHẦN I: Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của sáng chế ở Việt Nam.
Trước đây, sáng chế là một chế định còn non trẻ và mới được hình thành vào những
năm 60 của thế kỷ XX chia làm 4 giai đoạn: giai đoạn trước năm 1981: h ệ thống pháp
luật về sở hữu còn sơ sài, tại giai đoạn này chưa có văn bản nào quy định về việc bảo
hộ các tài sản trí tuệ. Tuy nhiên Nhà nước vẫn có chính sách nhằm khuy ến khích hoạt
động sáng tạo của con người giúp phần đóng góp vào công cuộc xây dựng và ổn định
đất nước. Giai đoạn 1981-1989: có thể nói đây là giai đoạn đánh dấu một bước ngoặt
phát triển trong luật sở hữu trí tuệ Việt Nam đó chính là việc văn bản pháp luật đầu tiên
về sở hữu công nghiệp nói chung và sáng chế nói riêng đã được nhà nước ta ban hành.
Thông qua văn bản này Nhà nước ta đã ban hành điều lệ về sáng kiến cải tiến kỹ thuật-
hợp lí hóa sản xuất và sáng chế. Theo đó, mọi nổ lực sáng tạo và kỹ thuật, hợp lí hóa
sản xuất mang lại các lợi ích thiết thực cho Nhà nước, xã hội và cơ quan đều được đền
đáp về tinh thần và vật chất. Văn bản pháp luật này thiết l ập hình th ức b ảo hộ sáng
Hành Chính 1- K35 Trang 1
- chế, theo đó nhà sáng chế chỉ có các quyền nhân thân của tác giả sáng chế, còn độc
quyền sáng chế thuộc về Nhà nước. Các văn bản pháp luật liên quan tới sáng chế trong
giai đoạn này có thể kể đến như: Nghị định số 31/CP ngày 23/01/1981; Nghị định số
200/HĐBT ngày 28/12/1988 qui định về điều kiện bảo hộ giải pháp hữu ích; Nghị đ ịnh
số 201/HĐBT ngày 28/12/1988 quy định về mua bán về quyền sử dụng sáng chế, giải
pháp hữu ích. Tuy nhiên, có thể dễ dàng nhận thấy rằng câc quy định của nhà nước về
bảo hộ sở hữu công nghiệp đối với sáng chế và điều kiện bảo hộ sáng chế trong giai
đoạn này là chưa thật sự hiệu quả, giá trị pháp lí còn thấp. giai đoạn 1989-2005: giai
đoạn này phải kể đến hai mốc lịch sử quan trọng. Thứ nhất, năm 1995 khi mà Bộ luật
dân sự 1995 được ban hành trong đó có quy định về quyền sở hữu công nghiệp theo đó
lần đầu tiên nước Việt Nam công nhận sở hữu trí tuệ là một quyền dân s ự. Mốc quan
trọng thứ hai trong giai đoạn này đó chính là việc Luật Sở hữu trí tuệ 2005 đ ược chính
phủ thông qua đáng dấu bước ngoặt mới trong chế định Luật Sở hữu trí tuệ tại Việt
Nam. Với việc ban hành một chế định pháp luật riêng đã dần đưa sở hữu trí tuệ Việt
Nam gia nhập vào hệ thống pháp luật sở hữu trí tuệ quốc tế và đương nhiên điều kiện
về bảo hộ sáng chế cũng được thiết lập theo hướng phù hợp hơn các chuẩn mực chung
của pháp luật quốc tế thời kì hiện đại. Các quy định về đối tượng, tính mới, trình độ
sáng tạo và khả năng áp dụng công nghiệp của sáng chế cũng được hoàn thiện hơn. Và
giai đoạn 2005 tới nay: có thể thấy Luật Sở hữu trí tuệ là một chế địng pháp luật ít
phải sửa đổi nhất trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Kể từ khi hình thành phải đến
năm 2009 căn cứ theo các chính sách xã hội và điều kiện tự nhiên, Chính ph ủ ban hành
Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ 2005. Mặc dù mới được
hình thành nhưng có thể thấy chế định Luật sở hữu trí tuệ nói chung và sáng chế nói
riêng đạt được những thành công nhất định. Theo thời gian và tiến trình phát triển của
xã hội, các quy định pháp luật của Việt Nam liên quan tới việc bảo hộ sáng chế và điều
kiện bảo hộ sáng chế được hoàn thiện hơn để đáp ứng nhu cầu điều chỉnh mới trong
điều kiện kinh tế thị trường hiện nay.
Theo Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định: “ Sáng chế là giải pháp kỹ thuật dưới
dạng sản phẩm hoặc quy trình nhằm giải quyết một vấn đề xác định bằng việc ứng
dụng các quy luật tự nhiên”. Từ định nghĩa sáng chế trên ta có thể thấy được bản chất
của sáng chế là giải pháp kỹ thuật. Giải pháp kỹ thuật có thể dưới dạng sản phẩm
hoặc quy trình và đó phải những sản phẩm hoặc quy trình do con người sáng tạo ra chứ
không phải là những gì tồn tại trong tự nhiên và được con người phát hiện ra. Sáng chế
bao gồm các đặc điểm sau: thứ nhất, bản chất sáng chế tạo ra phương tiện mới về
nguyên lý kỹ thuật, chưa từng tồn tại hoặc đã tồn tại trong một nhóm nhỏ song không
phổ biến và là bí mật đối với cộng đồng; thứ hai, nó không có khă năng để giải thích
thế giới nhưng có khả năng áp dụng trực tiếp hoặc qua thử nghiệm để ứng dụng vào
sản xuất và đời sống; thứ ba, có giá trị thương mại mua bán bằng sáng chế và giấy
phép; thứ tư, sáng chế bị tiêu vong theo sự tiến bộ của công nghệ và nhằm bảo hộ
quyền sở hữu công nghiệp. Mặt khác, trong các tài sản trí tuệ, sáng chế có vai trò đ ặc
biệt quan trong đối với doanh nghiệp cũng như là yếu tố quyết định tiềm lực khoa học
công nghệ của một quốc gia, là một trong những yếu tố xác định tính cạnh tranh của
nền kinh tế, là yếu tố thúc đẩy gia tăng mức sống và các điều kiện kinh tế xã hội khác
Hành Chính 1- K35 Trang 2
- chính vì thế sáng chế cần được bảo hộ. Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn sáng chế chúng ta
cần phân biệt sáng chế với giải pháp hữu ích, sáng chế với phát minh, và sáng chế với
sáng kiến. Việc bảo hộ giải pháp hữu ích khác biệt với bảo hộ sáng chế ở những khía
cạnh: một là, tiêu chuẩn của tính mới giải pháp hữu ích thấp hơn tính mới của sáng chế
mặc dù tại Việt nam pháp luật sáng chế và giải pháp hữu ích đều phải có mới so với
trình độ kỹ thuật trên thế giới; hai là, yêu cầu về tính sáng tạo của giải pháp hữu ích
thấp hơn so với sáng chế; ba là, thời hạn bảo hộ của giải pháp hữu ích ngắn hơn so với
thời hạn bảo hộ sáng chế; bốn là, đối tượng bảo hộ giải pháp hữu ích hẹp hơn so với
sáng chế, tuy nhiên bảo hộ sáng chế và giải pháp hữu ích có rất nhiều điểm t ương
đồng. Về bản chất, cả hai đều phải đáp ứng các yêu cầu về tính mới về khả năng áp
dụng công nghiệp, thủ tục xác lập quyền về cơ bản là giống nhau, các quyền của chủ
sở hữu của cả hai được pháp luật quy định cũng tương tự nhau. Theo quy định của pháp
luật Việt Nam hiện hành, giải pháp hữu ích được xem là một dạng đặc biệt của sáng
chế, có mức độ sáng tạo thấp hơn sáng chế và có thời hạn bảo hộ ngắn hơn. Giữa sáng
chế và phát minh thì phát minh là việc tìm ra một sự vật hiện tượng hoặc quy luật đã
tồn tại trong thế giới tự nhiên chứ không phải do con người sáng tạo ra. Còn sáng chế
hoặc là không có sẵn trong tự nhiên mà do con người sáng tạo ra hoặc một cái gì đã có
trong tự nhiên nhưng được con người tác động có chủ đích để biến đổi, hoàn thiện và
cách tạo ra cái vốn không có hoặc phương thức biến đổi cái vốn đã có nói trên. Mặc dù,
phát minh không trực tiếp làm thay đổi tự nhiên nhưng bắt nguồn từ phát minh có thể
hàng loạt sáng chế ra đời. Cuối cùng giữa sáng chế và sáng kiến ta thấy so với sáng
chế, sáng kiến là đối tượng có trình độ sáng tạo kỹ thuật thấp hơn sáng chế, th ậm chí
thấp hơn cả giải pháp hữu ích, yêu cầu về tính mới cũng rất thấp chỉ cần sáng kiến có
tính mới trong phạm vi một cơ quan tổ chức là có thể được công nhận là sáng kiến.
Sáng chế được bảo hộ dưới hình thức cấp bằng độc quyền sáng chế, nếu đáp ứng các
điều kiện sau: Một là, sáng chế phải có tính mới. Sáng chế được coi là tính mới nếu
chưa bị bộc lộ công khai dưới hình thức sử dụng, mô tả bằng văn bản hoặc bất kỳ hình
thức nào khác ở trong nước hoặc ở nước ngoài trước ngày nộp đơn đăng ký sáng chế
hoặc trước ngày ưu tiên trong trường hợp đơn đăng ký sáng chế được hưởng quyền ưu
tiên. Tại Việt Nam, giải pháp kỹ thuật được coi là có tính mới nếu chưa bị bộc lộ công
khai dưới hình thức sử dụng, mô tả bằng văn bản hoặc bất kỳ hình thức nào khác ở
trong nước hoặc nước ngoài trước ngày nộp đơn đăng ký sáng chế hoặc trước ngày ưu
tiên trong trường hợp đơn đăng ký sáng chế được hưởng quyền ưu tiên. Đ ể đánh giá
tính mới của giải pháp kỹ thuật yêu cầu được bảo hộ sáng chế/ giải pháp hữu ích cần
phải tiến hành so sánh các dấu hiệu cơ bản của giải pháp kỹ thuật đó với các dấu hiệu
cơ bản của giải pháp kỹ thuật đối chứng được tìm thấy trong quá trình tra cứu thông
tin. Pháp luật Việt Nam có quy định sáng chế được coi là chưa bị bộc lộ công khai nếu
chỉ có một số người có hạn được biết và có nghĩa vụ giữ bí mất về sáng chế đó. Sáng
chế cũng không bị coi là mất tính mới nếu được công bố trong các trường hợp sau đây
với điều kiện đơn đăng ký sáng chế được nộp trong thời hạn 6 tháng kể từ ngày công
bố: Sáng chế bị người khác công bố nhưng không được phép của người có quyền đăng
ký quy định tại Điều 86 của Luật Sở hữu trí tuệ. Sáng chế được người có quy ền đăng
ký quy định tại Điều 86 của Luật Sở hữu trí tuệ công bố dưới dạng báo cáo khoa học.
Hành Chính 1- K35 Trang 3
- Sáng chế được người có quyền đăng ký quy định tại Điều 86 của Luật Sở hữu trí tuệ
trưng bày tại các triển lãm của Quốc gia Việt Nam hoặc tại cuộc triển lãm quốc tế
chính thức hoặc được thừa nhận chính thức. Hai là, sáng chế được coi là có trình độ
sáng tạo. Nếu căn cứ vào các giải pháp kỹ thuật đã được công khai dưới hình thức sử
dụng, mô tả bằng văn bản hoặc dưới bất kỳ hình thức nào khác ở trong nước hoặc ở
nước ngoài trước ngày nộp đơn hoặc trước ngày ưu tiên của đơn đăng ký sáng chế
trong trường hợp đơn đăng ký được hưởng quyền ưu tiên, sáng chế đó là một bước tiến
sáng tạo, không thể được tạo ra một cách dễ dàng đối với người hiểu biết trung bình
về lĩnh vực kỹ thuật tương ứng. Mục tiêu bảo hộ sáng chế là khuyến khích sáng tạo
công nghệ vì vậy sáng tạo là yêu cầu bắt buộc đối với sáng chế. Để đánh giá được bản
chất của những khác biệt tạo nên trình độ sáng tạo, cần phải xem xét toàn bộ tình trạng
kỹ thuật đã biết. Do đó, việc đánh giá trình độ sáng tạo thường được tiến hành trên ba
khía cạnh: vấn đề mà sáng chế giải quyết, giải pháp giải quyết vấn đề đó, các ưu điểm
của sáng chế so với tình trạng kỹ thuật đã biết. Tại Việt Nam, sáng chế được coi là có
trình độ sáng tạo nếu căn cứ vào các giải pháp kỹ thuật đã được bộc lộ công khai dưới
hình thức sử dụng, mô tả bằng văn bản hoặc dưới bất kỳ hình thức nào khác ở trong
nước hoặc ở nước ngoài trước ngày nộp đơn hoặc trước ngày ưu tiên của đơn đăng ký
sáng chế trong trường hợp đơn đăng ký sáng chế được hưởng quyền ưu tiên. Giải pháp
kỹ thuật bị coi là không có trình độ sáng tạo nếu rơi vào các trường hợp sau: tập hợp
các dấu hiệu cơ bản khác biệt mang tính hiển nhiên; tập hợp các dấu hiệu cơ bản khác
biệt đã được bộc lộ dưới dạng đồng nhất hoặc tương đương trong một số giải pháp kỹ
thuật nào đó đã biết trong nguồn thông tin tối thiểu bắt buộc; giải pháp kỹ thuật là s ự
kết hợp đơn giản của các giải pháp kỹ thuật đã biết với chức năng, mục đích và hiệu
quả cũng là sự kết hợp đơn giản chức năng, mục đích, hiệu quả của từng giải pháp kỹ
thuật đã biết. Ba là sáng chế được coi là có khả năng áp dụng công nghiệp. Nếu có thể
thực hiện được việc chế tạo, sản xuất hàng loạt sản phẩm hoặc áp dụng lặp đi lặp lại
quy trình nội dung của sáng chế và thu được kết quả ổn định. Theo pháp luật Việt Nam,
việc đánh giá xem sáng chế có khả năng áp dụng công nghiệp hay không phải đ ược
thực hiện trước khi đánh giá tính mới và tính sáng tạo của sáng chế. Đ ể đánh giá khả
năng có thể thực hiện được giải pháp kỹ thuật cần căn cứ vào các yếu tố sau: các thông
tin về bản chất của giải pháp cùng với các chỉ dẫn về điều kiện kỹ thuật cần thiết
được trình bày một cách rõ ràng đầy đủ đến mức cho phép người có hiểu biết trung
bình về lĩnh vực kỹ thuật tương ứng có thể tạo ra, sản xuất hoặc có thể sử dụng; việc
tạo ra, sản xuất ra và sử dụng hoặc khai thác và thực hiện các giải pháp nêu trên có thể
được lặp đi lặp lại với kết quả giống nhau. Xuất phát từ yêu cầu của sáng chế là gi ải
pháp kĩ thuật giúp giải quyết một vấn đề thực tiễn nên có thể khả năng áp dụng công
nghiệp là một yêu cầu luôn gắn liền với thực tiễn xã hội. Sáng chế phải gắn liền với
những hiện thực khách quan, không thể đưa ra những giải pháp mà không thể sử dụng
trong thực tiến xã hội được. Chính vì vậy, để đánh giá khả năng áp dụng công nghiệp
của giải pháp kỹ thuật người ta thường căn cứ vào các yếu tố sau: Quy luật tự nhiên rõ
ràng một giải pháp kỹ thuật dù sáng tạo đến đâu mà trái với quy luật tự nhiên thì không
thể mang lại lợi ích gì cho xã hội khi mà giải pháp đó không thể tồn tại trên thực ti ễn
trong tự nhiên (Ví dụ: sáng chế bảo hộ cho một loại động cơ vĩnh cửu); khả năng áp
Hành Chính 1- K35 Trang 4
- dụng trong thực tế: các đối tượng mặc dù về mặc lý thuyết là có thể đ ược nh ưng xét
về mặt thực tế thì bị coi là không có khả năng áp dụng công nghiệp; việc thực hiện lặp
lại đối tượng: giải pháp kỹ thuật đề cập trong sáng chế sẽ không có khả năng áp dụng
công nghiệp trong trường hợp chỉ có thể thực hiện các chỉ dẫn về đối tượng trong một
số giới hạn lần thực hiện, hoặc kết qua thu được trong các lần thực hiện không đồng
nhất với nhau, hoặc kết quả thu được khác với bản nêu kết quả sáng chế; hiệu quả của
giải pháp: đương nhiên các giải pháp không có ích lợi hoặc không phục vụ nhu cầu của
xã hội, thậm chí gây tác hại như gây ô nhiễm môi trường, tiêu phí quá mức năng l ượng
và tài nguyên, có hại cho sức khỏe con người thì bị coi là không có khả năng áp dụng
công nghiệp.
Có thể nói, khoa học công nghệ và sáng tạo có ý nghĩa vô cùng quan tr ọng trong
cuộc sống hằng ngày. Những bước tiến lớn trong khoa học công nghệ thời xa xưa đã
đưa loài người thoát khỏi hình thái xã hội phong kiến. Trong khoảng một thế kỉ trở l ại
đây, khả năng dẫn dắt của công nghệ mà cụ thể là sáng chế, đã làm thay đổi tiến trình
vận động của nhân loại, trở thành một yếu tố quyết định tạo ra sự thịnh vượng của các
quốc gia. Khi sáng chế chứng minh được tầm quan trọng của mình thì cũng là lúc vi ệc
bảo hộ sáng chế trở thành mối quan tâm của toàn xã hội. “Hệ thống bằng độc quyền
sáng chế đổ thêm dầu lợi ích vào ngọn lửa thiên tài” (Abraham Lincon). Câu nói trên
phần nào đã nói lên tầm quan trọng của hệ thống bằng độc quyền sáng chế. Đ ặc biệt
trong thời đại ngày nay, khi mà vấn đề tri thức được coi là then chốt, là một nhân tố
quan trọng để đánh giá năng lực cạnh tranh của một quốc gia, thì vấn đề bảo hộ quyền
sở hữu trí tuệ nói chung và bảo hộ sáng chế nói riêng càng trở nên có ý nghĩa. Bảo hộ
sáng chế không chỉ mang lại lợi ích cho chủ sở hữu sáng chế, mà còn tác đ ộng đ ến cả
nền kinh tế xã hội, cụ thể bảo hộ sáng chế có những ý nghĩa sau: Trước hết, khuyến
khích sáng tạo ra công nghệ mới – sáng chế không dễ dàng được tạo ra mà đòi hỏi s ự
đầu tư nghiên cứu, thời gian, công sức của nhà sáng chế nhưng lại rất dễ bị sao chép
(làm đúng như vất gốc), dễ bị bắt chước (làm theo kiểu của người khác) và đ ưa vào
khai thác để sinh lời, nếu không có bảo hộ thì ai cũng có thể khai thác sáng chế đó mà
không phải hao phí cho việc đầu tư nghiên cứu. Bị đối thủ cạnh tranh cướp đoạt thành
quả lao động và lợi nhuận, nhà sáng chế và người đầu tư kinh phí sẽ không còn đ ộng
lực để lặp lại quy trình sáng tạo, bởi vì họ đầu tư lớn mà thành công lại nhỏ. Điều này
sẽ gây tổn thất không chỉ cho bản thân nhà sáng chế mà làm ảnh hưởng đến cả xã hội,
Do đó, tăng cường bảo hộ sáng chế sẽ ngăn chặn việc sử dụng các sản phẩm khoa học
công nghệ một cách bất hợp pháp giúp chủ sở hữu có thể bảo vệ được thành quả sáng
tạo của mình và tiếp tục đầu tư phát triển tạo ra sáng chế mới. Bên cạnh đó, việc bảo
hộ sáng chế còn tạo môi trường kinh doanh lành mạnh – nếu không có hệ thống bảo hộ
sáng chế, các đối thủ cạnh tranh trên thị trường sẽ không cần đầu tư sáng tạo mà đ ơn
giản chỉ cần bắt chước, sao chép các sáng chế của người khác với chi phí rẻ hơn nhiều.
Kết quả là các nhà sản xuất chân chính không có khả năng thu hồi vốn đ ể bù đ ắp
những chi phí cần thiết trong quá trình triển khai, chứ chưa nói đến việc tiếp t ục đ ầu
tư, lặp lại quá trình sáng tạo. Và rất có thể họ sẽ bị chính các đối thủ cạnh tranh của
mình loại ra khỏi thị trường. Việc bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với sáng chế
cũng như các đối tượng sở hữu công nghiệp khác một cách không thỏa đáng bị coi là rào
Hành Chính 1- K35 Trang 5
- cản đối với thị trường tự do và mở cửa. Ngược lại, bảo hộ sáng chế có hiệu quả chính
là nhằm giữ gìn một môi trường trong sạch cho các hoạt động sáng tạo và kinh doanh,
từ đó đảm bảo khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp. Ngoài ra, việc bảo hộ sáng
chế còn tạo điều kiện cho hoạt động chuyển giao công nghệ và đầu tư – một hệ thống
bằng độc quyền sáng chế mạnh và thực thi phù hợp còn là điều kiện tiên quyết cho
hoạt động chuyển giao công nghệ và đầu tư, thông qua việc tạo ra một môi tr ường an
toàn cho các doanh nghiệp tiến hành kinh doanh và tiếp tục nghiên cứu và phát triển.
Chính vì vậy việc bảo vệ sáng chế tạo ra và giữ gìn một môi trường trong s ạch cho
hoạt động kinh doanh và sáng tạo. Nhật Bản chính là một ví dụ điển hình của việc s ử
dụng hệ thống bằng độc quyền sáng chế để thúc đẩy chuyển giao công nghệ và đầu
tư. Khi phát động vòng đàm phán Kenedy của GATT, Tổng thống Mỹ Kenedy chỉ coi
Nhật Bản như một nước đang phát triển, một sự khác biệt hoàn toàn so với Nhật Bản
ngày nay.Các nhà xây dựng chính sách của nước này đã dựa vào hệ thống bằng độc
quyền sáng chế để xúc tiến đầu tư nước ngoài và chuyển giao công nghệ, góp phần
phát triển kinh tế quốc dân, biến Nhật Bản từ một nước đang phát triển thành một
nước phát triển hang nhất nhì trên thế giới. Một ví dụ khác, Braxin và Ấn Độ, hai nước
đã chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể và liên tục trong đầu tư trực tiếp nước ngoài sau
khi họ tăng cường luật về bằng độc quyền sáng chế đầu những năm 1990. Không
những thế, việc bảo hộ sáng chế còn làm giàu tri thức công nghệ - để đ ược cấp bằng
độc quyền sáng chế, tác giả phải bộc lộ công khai các chi tiết sáng chế của mình ra xã
hội. Như vậy, thông tin có trong sáng chế có thế được mọi người dùng cho việc nghiên
cứu các mục đích thực nghiệm. Sau khi hết thời hạn bằng độc quyền sáng chế, thông
tin đó trở thành thông tin chung và mọi người được tự do sử dụng thương mại những
thông tin đó, làm giàu thêm tri thức công nghệ. Thông qua tác động thúc đẩy nền kinh tế
phát triển, việc bảo vệ sáng chế sẽ tạo ra nhiều việc làm mới, làm giảm tỉ l ệ thất
nghiệp, và tạo nguồn thu cho ngân sách thông qua việc nộp thuế. Mặc dù có những hạn
chế nhất định nhưng cũng không thể phủ nhận tầm quan trọng của việc bảo hộ sáng
chế đối với sự phát triển kinh tế xã hội của mỗi nước. Cũng chính vì những lợi ích
bằng độc quyền sáng chế đem lại mà tại Việt Nam trong những năm qua, vấn đ ề bảo
hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với sáng chế đã trở thành một trong những mối quan
tâm hàng đầu của các doanh nghiệp và toàn xã hội. Vì vậy, việc xây dựng và cùng có hệ
thống bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp nói chung và đối với sáng chế nói riêng là yêu
cầu cấp bách trong công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước.
Hành Chính 1- K35 Trang 6
- PHẦN 2: Thực tiễn bảo vệ sáng chế ở Việt Nam và một số nước trên thế giới.
Khái niệm về bằng sáng chế dựa trên cơ sở thỏa hiệp có đi, có lại. Nhà phát minh
hay sáng chế có quyền tối cao trong việc sử dụng phát minh của mình trong một thời
gian nhất định. Và đổi lại, quy định của hầu hết các quốc gia đều yêu cầu nhà phát
minh công khai phương pháp tìm ra phát minh để cho mọi người có thể hiểu và học hỏi
được từ những phát minh này. Nhà sáng chế được khuyến khích về mặt kinh tế để
chấp nhận rủi ro và sáng tạo; xã hội nhận được lợi ích của phát minh và kiến thức của
họ được ứng dụng trong những lĩnh vực khác. Việc bảo hộ chặt chẽ sở hữu trí tuệ
không những chỉ thúc đẩy sức sáng tạo mà còn tạo ra niềm tin vững chắc vào nền kinh
tế đó, đủ để thu hút đầu tư nước ngoài và tăng cường chuyển giao công nghệ.
Những thành công cơ bản trong bảo vệ sáng chế ở Việt Nam thời gian qua là khá
rõ nét và đáng được ghi nhận. Theo đó, từ một nền kinh tế khép kín, sản xuất và lưu
thông hàng hoá theo mô hình tự cấp tự túc, khi chuyển sang kinh tế thị trường đã nhanh
chóng tiếp thu được những kiến thức, trong đó quan trọng nhất là các vấn đề thuộc về
quy ước quốc tế. Sau khi chính thức gia nhập WTO, Việt Nam đã quyết tâm thực hiện
đầy đủ các cam kết trong đàm phán trước đây, thể hiện rõ sự cầu thị và nghiêm túc. Cụ
thể là đã cho ra đời hàng loạt các văn bản pháp quy có liên quan đến vấn đề bảo vệ
sáng chế theo quy định của WTO phục vụ cho các hoạt động sản xuất kinh doanh, đồng
thời đã có những hoạt động tuyên truyền, phổ biến các văn bản này một cách sâu rộng
và thiết thực. Thông qua đó, các doanh nghiệp, các tổ chức kinh doanh và cả bản thân
từng người dân cũng đã hiểu và có ý thức đối với nghĩa vụ và quyền lợi trong việc bảo
vệ sáng chế. Kể từ khi Việt Nam chính thức gia nhập WTO, vấn đề bảo vệ sáng chế đã
được quan tâm và từng bước thực hiện nghiêm túc theo yêu cầu chung của tổ chức kinh
tế - thương mại lớn nhất thế giới này. Việc tổ chức thực hiện và giải quyết tranh chấp
về sáng chế ở Việt Nam mặc dù đã có những bước đi cụ thể, song thực tế những năm
qua cho thấy đây là khâu yếu nhất, và cũng chính là sự áp dụng không thành công Luật
sở hữu trí tuệ ở Việt Nam. Có thể chỉ ra một số những vấn đề nổi cộm sau đây: việc
bảo vệ các phát minh sáng chế không được thực hiện tốt, để xảy ra hiện tượng mất
bản quyền vào tay nước ngoài. Ngược lại, các doanh nghiệp trong nước vì thiếu hiểu
biết đã tiếp tay cho các doanh nghiệp nước ngoài hoặc trực tiếp vi phạm bản quyền
của các doanh nghiệp khác, ảnh hưởng xấu đến uy tín của Việt Nam trong cộng đồng
quốc tế; việc xử lý các tranh chấp về sáng chế ở Việt Nam những năm qua cũng đã bộc
lộ những yếu kém cơ bản, cụ thể là chưa giải quyết dứt điểm những khiếu kiện kéo
dài về quyền sở hữu trí tuệ, nhất là hỗ trợ trong việc đăng ký các phát minh, sáng chế.
Từ đó gián tiếp hạn chế sức sáng tạo và sự phát huy trong hoạt động nghiên cứu khoa
học của con người; việc xử lý tội xâm phạm sáng chế còn gặp nhiều khó khăn và bất
cập. Các vi phạm xảy ra ngày một gia tăng nhiều hơn nhưng khó bị phát hiện và khi bị
phát hiện thì thường chỉ bị xử lý bằng các biện pháp dân sự hoặc hành chính. Điều này
cho thấy, công tác đấu tranh phòng chống tội xâm phạm các sáng chế hiện còn nhiều
hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu bảo vệ quyền sáng chế một cách hiệu quả trước
các hành vi xâm phạm ngày một gia tăng và phức tạp; chưa có lực lượng chuyên trách
chống tội phạm nhằm phát hiện kịp thời những hành vi vi phạm nên hiệu quả công tác
đấu tranh phòng chống tội phạm về vi phạm quyền sáng chế chưa được nâng cao.
Hành Chính 1- K35 Trang 7
- Theo bảng xếp hạng của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), năm 2012 Việt
Nam bị tụt hạng trên bảng chỉ số đổi mới toàn cầu, xếp thứ 76/141 (năm 2011 xếp thứ
51/125, 2010 là 71/132…). Nghĩa là tính đổi mới, sáng tạo của nước ta thuộc vào loại
kém. Người Việt Nam vẫn luôn tự hào là thông minh và sáng tạo, nhưng chỉ có bình
quân 1 sáng chế được đăng ký ở nước ngoài hằng năm, trong khi số này ở hầu hết các
nước khu vực Đông Nam Á đều rất cao. Cụ thể như năm 2011, Singapore có 647
bằng/4,8 triệu dân, Malaysia 161/27,9 triệu, Thái Lan 53/68,1 triệu, Philippines 27/93,6
triệu… Đáng nói là tình hình vi phạm về quyền sở hữu trí tuệ ngày càng gia tăng trong
khi việc thực thi pháp luật về quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam còn kém hiệu quả.
Nguyên nhân chính là đa phần người dân, doanh nghiệp thiếu hiểu biết về sở hữu trí
tuệ và nhất là về sáng chế, dẫn đến việc tôn trọng pháp luật sở hữu trí tuệ thấp. Ông
Brian Neubert, Trưởng phòng Kinh tế, Tổng lãnh sự quán Mỹ tại thành phố Hồ Chí
Minh, cho biết 27 triệu việc làm tại Mỹ trực tiếp về lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Nếu tính
cả những công việc có liên quan sở hữu trí tuệ thì con số này lên đến 40 triệu, chiếm
1/3 trong tổng số việc làm tại nước này. Không chỉ thế, các hiệp định tự do thương mại,
đặc biệt là các vòng đàm phán Hiệp định Đối tác chiến lược xuyên Thái Bình Dương mà
Việt Nam cũng là một thành viên, đều bao gồm những tiêu chuẩn rất cao về bảo vệ
quyền sở hữu trí tuệ không chỉ cho doanh nghiệp các nước, mà còn tạo điều kiện thuận
lợi cho việc phát minh và sáng tạo của các nước. Bằng sáng chế bảo hộ rất nhiều các
loại phát minh như kiểu dáng công nghiệp, quy trình sản xuất, sản phẩm công nghệ cao,
hợp chất phân tử. Bằng sáng chế cũng được ghi nhận trong Hiến pháp Hoa Kỳ giống
như bản quyền. Hiến pháp trao cho Quốc hội quyền thúc đẩy “sự tiến bộ của khoa học
và nghệ thuật” bằng cách cho các nhà phát minh được hưởng độc quyền tối cao trong
một thời gian nhất định đối với những “phát minh” của họ. Người Mỹ luôn tự hào là
một dân tộc có nhiều nhà phát minh sáng chế sẵn sàng thử nghiệm những cái mới trong
cả ngành công nghiệp lẫn cả trong chính trị. Vì vậy, bằng sáng chế là một phần quan
trọng trong lịch sử phát triển của Hoa Kỳ. Mặc dù hầu hết học sinh Mỹ có thể không
biết rằng bằng sáng chế được đề cập tới trong Hiến pháp nhưng nhiều học sinh biết
qua các bài học rằng một trong những bằng sáng chế đầu tiên được cấp cho máy tỉa hột
bông của Eli Whitney, chiếc máy có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển sau này của Hoa
Kỳ.
Một nghiên cứu đáng chú ý của Báo cáo Triển vọng Kinh tế Toàn cầu năm 2002
của Ngân hàng Thế giới đã phát hiện ra rằng “dù cho các quốc gia có mức thu nhập khác
nhau nhưng việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ luôn gắn liền với phát triển thương mại
và đầu tư nước ngoài, nhờ đó mà tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt mức cao hơn”. Một ấn
bản khác năm 2002 của Ngân hàng Thế giới mang tựa đề “Cẩm nang Phát triển,
Thương mại và WTO” đã chú dẫn một số nghiên cứu và chỉ ra được rằng việc bảo hộ
mạnh mẽ sáng chế có thể: gia tăng thương mại toàn cầu; thu hút thêm được đầu tư trực
tiếp nước ngoài; tăng cường việc mua bán công nghệ và do đó có thể tăng năng lực sản
xuất trong nước; góp phần thúc đẩy tốc độ tăng trưởng. Ngày nay, Giooc-đa-ni có thể là
một ví dụ điển hình cho những kết quả nghiên cứu trên. Tại quốc gia này, việc gia tăng
bảo hộ bằng sáng chế đã đem lại những lợi ích kinh tế hữu hình. Viện Sở hữu Trí tuệ
Quốc tế (IIPI) đã công bố một báo cáo vào tháng 8 năm 2004 nghiên cứu việc thành lập
Hành Chính 1- K35 Trang 8
- ngành công nghiệp công nghệ dược và thuốc chữa bệnh từ cây cỏ có khả năng cạnh
tranh toàn cầu của Giooc-đa-ni. Báo cáo phát hiện ra rằng “Kinh tế Giooc-đa-ni đã được
hưởng lợi lớn từ việc bảo hộ sở hữu trí tuệ tốt hơn trong thời gian gần đây” theo như
công bố của IIPI và nhấn mạnh hệ thống bảo vệ sở hữu trí tuệ nghiêm ngặt hơn, đặc
biệt là bảo vệ bằng sáng chế, “đã tăng cường tập trung vào những phát minh dựa trên
nghiên cứu cho các công ty dược phẩm của Giooc-đa-ni”. Điều này đã được thể hiện
trong đóng góp tăng đột biến của ngành chăm sóc y tế, từ 2,8% năm 1997 lên tới 3,5%
năm 2001, vào GDP của Giooc-đa-ni. Kể từ năm 1997 số lượng việc làm trong các lĩnh
vực y tế tăng thêm 52%. Báo cáo cũng cho thấy “ngành dược phẩm là ngành lớn thứ hai
ở Giooc-đa-ni và từ năm 1999 tới 2002 lượng thuốc xuất khẩu của các công ty Giooc-
đa-ni tăng thêm 30%”.
Hiện nay, quá trình quốc tế hóa diễn ra ngày càng nhanh, trong khi đó hệ thống
bảo hộ sáng chế của Việt Nam mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng lại đạt kết quả
không như mong muốn, nếu như không nói là còn quá yếu kém. Tình hình này đã đặt
việc thực hiện của Việt Nam theo Hiệp định TRIPS vào thế khó khăn. Năm 1995, Việt
Nam nộp đơn xin gia nhập tổ chức WTO, khi đó hệ thống bảo hộ bằng sang chế vận
hành chủ yếu trên cơ sở các văn bản dưới luật như: Pháp lệnh bảo hộ quyền sở hữu
công nghiệp. Ở thời điểm đó, biện pháp xử lý các xâm phạm bảo hộ sáng chế chủ yếu
là biện pháp hành chính mặc dù về nguyên tắc, Tòa án sẵn sàng xét xử các tranh chấp và
các vụ kiện về bằng sáng chế nhưng do các quy định pháp luật chưa phải là luật, tòa án
lại chưa có kinh nghiệm trong xét xử các vụ án như thế này nên việc tham gia xét xử
của tòa án trên các văn bản pháp luật đã ban hành còn rất hạn chế. Bên cạnh đó, hệ
thống pháp luật về bảo hộ bằng sáng chế còn nhiều điểm chưa phù hợp, ngay cả
những đối tượng đã được pháp luật bảo hộ như sáng chế cũng có những bất cập, ví dụ:
thời gian bảo hộ sáng chế của Việt Nam là 15 năm, trong khi WTO quy định là 20 năm.
Để phù hợp với các quy định của TRIPS, Việt Nam còn rất nhiều việc phải làm đối với
hệ thống bảo hộ sáng chế. Cụ thể là việc ban hành Luật Hải quan và Bộ luật dân sự
1995 gồm 61 điều về sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên Bộ luật dân sự chỉ mới đề cập đến
những đối tượng đã nêu trong 2 pháp lệnh là Pháp lệnh bảo hộ quyền sở hữu công
nghiệp và pháp lệnh bảo hộ quyền tác giả (ban hành năm 1994), những đối tượng còn
lại trong quy định của TRIPS chỉ được nêu chung chung trong cụm từ “những đối tượng
khác”. Từ đó có thể thấy, dù đã nỗ lực để cải thiện hệ thống pháp luật cho phù hợp với
quy định của WTO, song ngay từ khi ban hành các văn bản pháp luật, Việt Nam đã thể
hiện sự thiếu triệt để trong việc tiếp cận và nội dung thực hiện hiệp định. Hệ thống
văn bản pháp lý Việt Nam về sở hữu trí tuệ và bảo hộ sáng chế còn chưa đáp ứng được
những đòi hỏi của các quy tắc mang tính quốc tế. Đơn cử như việc bảo hộ patent còn
thiếu tính quy định về việc bên bị coi là xâm phạm quyền patent đối với quy trình phải
chứng minh được quy trình của mình khác với quy trình thuộc patent. Cho đến nay, Việt
Nam vẫn áp dụng cơ chế hai giá về phí và lệ phí, như vậy là duy trì chế độ phân biệt
đối xử trong chính sách về giá sở hữu công nghiệp giữa công dân Việt Nam với công
dân nước ngoài.
Sở dĩ trong quá trình thực hiện các văn bản pháp luật về sở hữu trí tuệ cũng như
bảo hộ bằng sáng chế của Việt Nam còn gặp nhiều vướng mắc là do một số lý do cơ
Hành Chính 1- K35 Trang 9
- bản sau: Thứ nhất, chế độ bảo hộ bằng sáng chế ở Việt Nam mới hình thành và phát
triển trong khoảng 20 năm gần đây nên còn rất mới mẻ đối với các doanh nghiệp cũng
như nhà sáng tạo Việt Nam. Nhiều nhà sáng chế thậm chí còn không biết là đã có những
văn bản bảo hộ sáng chế của họ nên chưa khuyến khích được việc tăng cường hoạt
động nghiên cứu khoa học công nghệ. Thứ hai, mặc dù các quy phạm pháp luật về sở
hữu trí tuệ mà chúng ta đã ban hành và ký kết với các nước về cơ bản là đầy đủ và phù
hợp các chuẩn mực quốc tế nhưng trong thực tế, việc vi phạm pháp luật về sở hữu trí
tuệ và xâm phạm tài sản trí tuệ có những biểu hiện đáng lo ngại. Nói cách khác nước ta
chưa có một cuộc điều tra tổng hợp nào về tình hình vi phạm xâm phạm sở hữu trí tuệ
cũng như bảo hộ bằng sáng chế. Cơ chế đảm bảo thực thi quyền sở hữu trí tuệ chưa
được hoàn thiện và chưa phát huy đúng mức. Mặc dù hiện nay trong các văn bản pháp
luật của nước ta đã có đầy đủ ba biện pháp chế tài: dân sự, hình sự, hành chính, nhưng
trong các văn bản còn thiếu những quy định cụ thể để áp dụng các biện pháp đó. Vai trò
chủ đạo của biện pháp chế tài dân sự chưa được phát huy mà chỉ mới thực hiện biện
pháp hành chính, khiến cho cơ chế thực thi chưa phát huy hết tác dụng, cho tới nay, số
vụ việc được giải quyết trước tòa còn rất ít. Thứ ba, sự hiểu biết của toàn xã hội về
bảo hộ sở hữu trí tuệ và bảo hộ bằng sáng chế còn hạn chế, các chủ thể sở hữu chưa
thực hiện triệt để việc bảo vệ quyền và tài sản của mình, trong nhận thức của nhiều
người vẫn còn tồn tại quan niệm sở hữu nhà nước, sử dụng khai thác tập thể, miễn phí,
mang nặng tâm lý trông cậy, ỷ lại vào nhà nước, vì thế chưa có ý thức bảo vệ và khai
thác có hiệu quả các sản phẩm sáng tạo của mình như một tài sản thuộc quyền sở hữu
cá nhân. Thứ tư, quan hệ giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp
thiếu chặt chẽ trong hoạt động nghiên cứu, ứng dụng do còn nặng tính bao cấp của nhà
nước. Nhiều công trình nghiên cứu tốn kém, chi phí lớn, hiệu quả thấp, đôi khi còn
nghiên cứu lại những giải pháp mà thế giới đã làm từ lâu. Thứ năm, hệ thống tư liệu
sáng chế của Việt Nam mới được cập nhật, bổ sung nhưng hầu hết là bằng tiếng nước
ngoài, việc truy cập thông tin để khai thác thương mại còn hạn chế, thiếu các công cụ
tra cứu tương thích. Thứ sáu, Việt Nam còn thiếu những tổ chức có đủ năng lực làm
đầu mối kết hợp giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và các doanh nghiệp cũng
như sự hạn chế các tổ chức có khả năng thực hiện việc xác định giá trị các tài sản sở
hữu trí tuệ nhằm giúp các doanh nghiệp và các nhà sáng tạo thuận lợi hơn trong đàm
phán với nhau cũng như đàm phán và ký kết hợp đồng với các đối tác nước ngoài.
Như vậy, từ những sự phân tích, đánh giá ở trên, ta có thể thấy, hoạt động sở hữu
trí tuệ nói chung và bảo vệ sáng chế nói riêng ở Việt Nam đang có những bước chuyển
mình đáng kể qua những gì đã thực hiện trong thời gian vừa qua có liên quan đến bằng
sáng chế như hoàn thiện hệ thống pháp luật, ban hành các chính sách hợp lý,… Tuy
nhiên, bên cạnh những thành tựu bước đầu đã đạt được, việc thực thi hiệp định TRIPS
và bảo vệ sáng chế ở Việt Nam còn gặp nhiều bất cập, khó khăn và thách thức, đòi hỏi
không chỉ nhà nước phải đưa ra các biện pháp hữu hiệu để khắc phục tình trạng trên,
mà bản thân các doanh nghiệp cũng phải có sự năng động, không có thái độ trông chờ, ỷ
lại vào nhà nước. Có như vậy, hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ của Việt Nam mới
được minh bạch, rõ ràng, vấn đề bảo vệ sáng chế mới được thực hiện một cách triệt
để và có hiệu quả.
Hành Chính 1- K35 Trang 10
- Phần III. Hướng giải pháp khắc phục, hoàn thiện để bảo vệ quyền sáng chế.
Trong thời gian qua thì quyền SHTT nói chung và quyền sáng chế nói riêng chưa được
bảo vệ với hiệu quả chưa cao. Nạn xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ nói chung và quyền
sáng chế nói riêng còn xảy ra khá tràn lan, gây nhiều tổn thất cho những người nắm
quyền sáng chế. Hoạt động chuyển giao công nghệ khó có điều kiện phát triển khi
doanh nghiệp sử dụng sáng chế được bảo hộ của người khác để sản xuất, kinh doanh
thu lợi không chính đáng hoặc dùng những cách thức không lành mạnh để thu thập các
bí mật kinh doanh của doanh nghiệp khác, tạo lợi thế cạnh tranh không lành mạnh trên
thị trường. Thực trạng này xảy ra có nhiều nguyên nhân, song có thể do hoạt động kém
hiệu quả của các cơ quan thực thi, chưa có sự phân công rõ ràng về chức năng và thẩm
quyền của các cơ quan này, đồng thời các biện pháp và chế tài ngăn chặn vi phạm còn
thiếu, chưa đủ mạnh và khó áp dụng trên thực tế. Tâm trạng phổ biến của những người
nắm công nghệ là sợ mất công nghệ, hoặc tiền phí chuyển giao công nghệ không đủ bù
đắp được những tổn thất do việc chuyển giao công nghệ có thể gây ra. Thay đổi tâm lý
này, cải thiện hoạt động chuyển giao công nghệ, Luật SHTT không chỉ dành sự quan
tâm thích đáng cho việc điều chỉnh chi tiết hoạt động chuyển giao quyền SHCN, mà còn
cần tập trung làm lành mạnh hóa hoạt động thực thi với trọng tâm là bảo vệ các lĩnh
Hành Chính 1- K35 Trang 11
- vực khác trong phạm vi của quyền SHTT. Và pháp luật về sở hữu trí tuệ nói chung và
quyền sáng chế nói riêng phải là bức tranh rõ ràng, cụ thể và chi tiết về các biện pháp
bảo vệ quyền SHTT(trong đó có cả quyền sáng chế), cách thức xử lý những vi phạm
bằng trình tự dân sự, hành chính, hình sự, cũng như các biện pháp kiểm soát hàng hóa
xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến SHTT. Đây là những đảm bảo mạnh cho người
nắm quyền SHTT, trong đó có quyền sáng chế. Những hoạt động sử dụng, khai thác
sáng chế, bí mật kinh doanh… cũng nhờ đó mà lành mạnh hơn, giúp trí tuệ công nghiệp
có động lực để tăng trưởng cả về số lượng lẫn chất lượng. Với những nhận thức hiện
có, nhóm em xin đưa ra một số kiến nghị , nhằm góp phần thúc đẩy và tăng cường việc
thực hiện các quyền lợi và nghĩa vụ đối với việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ nói chung
và quyền sáng chế nói riêng ở nước ta hiện nay. Đầu tiên là hoàn thiện nhóm giải pháp
mang tính chất chiến lược, bao gồm việc nhà nước cần nâng cấp hệ thống pháp luật
về bảo vệ sáng chế, tăng cường năng lực của các cơ quan thực thi, từ tòa án đến các cơ
quan bảo đảm thực thi pháp luật về quyền sở hữu trí tuệ. Thứ hai là nhóm các giải pháp
mang tính tạm thời, cấp bách bao gồm việc các doanh nghiệp, nhà sáng chế phải tự
mình đề ra các biện pháp cụ thể để bảo vệ sáng chế của mình, cùng với đó nhà nước
cần tổ chức vận động, tuyên truyền sâu rộng cho người dân về quyền lợi và nghĩa vụ
trong việc bảo hộ quyền sáng chế.
Nhóm giải pháp mang tính chiến lược đầu tiên mà nhóm đề suất là hoàn thiện hơn nữa
hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ mà đặc biệt là về bảo vệ quyền
sáng chế áp dụng trong điều kiện hiện nay, phù hợp với thông lệ và luật pháp quốc tế
về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, quyền sáng chế. Muốn thực hiện được điều trên nhà
nước cần đẩy mạnh việc hoàn thiện hệ thống các văn bản pháp quy về bảo vệ sáng
chế, sau đó là quy định các điều kiện bắt buộc chuyển giao quyền sử dụng sáng chế,
đồng thời xây dựng các chế tài cụ thể đối với hành vi xâm phạm quyền sáng chế. Đầu
tiên là hoàn thiện hệ thống các quy phạm pháp luật bằng cách đầu tư cho công tác
nghiên cứu lý luận, khoa học về sở hữu tài sản trí tuệ nói chung và quyền sáng chế nói
riêng nhằm phục vụ cho việc hoạch định chiến lược, chính sách, pháp luật về sở hữu trí
tuệ cũng như quyền sáng chế. Rà soát, bổ sung, sửa đổi các quy định trong Luật SHTT
và các văn bản hướng dẫn thi hành về quyền sở hữu trí tuệ cũng như bảo vệ quyền
sáng chế để nhằm bảo đảm tính đồng bộ của hệ thống văn bản pháp luật để tránh tình
trạng trùng lặp, chồng chéo nhau trong quy định giữa các hệ thống văn bản với nhau (Ví
dụ: giữa Luật SHTT và Bộ luật Dân sự). Hệ thống văn bản pháp luật cần quy định đơn
giản hóa thủ tục yêu cầu đình chỉ và hủy bỏ hiệu lực văn bằng bảo hộ. Việc đơn giản
hóa các thủ tục yêu cầu đình chỉ và hủy bỏ hiệu lực bằng độc quyền sáng chế có ý nghĩa
quan trọng giúp loại bỏ các bằng độc quyền sáng chế "không đáng" được tồn tại vì những
lý do khác nhau. Khi thủ tục phức tạp, người thứ ba có quyền và lợi ích liên quan sẽ không
có khả năng yêu cầu hủy bỏ hiệu lực các bằng độc quyền sáng chế được cấp cho
những sáng chế không đáp ứng điều kiện bảo hộ (không có tính mới hoặc trình độ sáng
tạo). Các văn bản quy phạm pháp luật nên hạn chế đưa các quy định chung chung, thiếu
cụ thể gây khó khăn trong việc thi hành pháp luật hoặc ban hành nhiều văn bản hướng
dẫn thi hành, khiến cho hệ thống pháp luật trở nên cồng kềnh, phức tạp, chậm triển
Hành Chính 1- K35 Trang 12
- khai. Đặc biệt là việc Luật SHTT điều chỉnh chung tất cả các đối tượng của quyền
SHTT trong đó bao gồm cả quyền sáng chế nhưng một bất cập ở đây đó là có nhiều đối
tượng mang bản chất khác biệt nhau đã khiến cho nội dung của Luật trở nên phức tạp,
khó theo dõi, chủ thể có quyền và các cơ quan bảo vệ quyền gặp khó khăn khi vận
dụng pháp luật. Do vậy cần nghiên cứu khả năng xây dựng các đạo luật riêng để điều
chỉnh tốt hơn đối với từng đối tượng của quyền SHTT trong đó có cả quyền sáng chế.
Ví dụ như xây dựng Luật sáng chế, Luật Nhãn hiệu, Luật về giống cây trồng…nhằm
tạo thuận lợi cho chủ thể có quyền và các cơ quan bảo vệ quyền có thể nắm bắt và
vận dụng các quy định của pháp luật vào trong thực tiễn một cách tốt hơn và hiệu quả
cao hơn. Sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, rất nhiều công nghệ
mới được tạo ra mà trong số đó có những công nghệ có thể ảnh hưởng đến sự an toàn
của con người, cũng như thuần phong mỹ tục của người Việt Nam. Nhà nước cần quy
định chi tiết các đối tượng loại trừ không được bảo hộ sáng chế, đặc biệt là sáng chế dạng
sử dụng, các sáng chế vi phạm trật tự công cộng, đạo đức xã hội theo nghĩa rộng, phù hợp
với sự phát triển của khoa học, công nghệ. Việc quy định cụ thể các đối tượng không
được bảo hộ là sáng chế này sẽ giúp cho cơ quan sở hữu trí tuệ bảo đảm thi hành đúng
pháp luật, bảo vệ được lợi ích chính đáng của các nhà sáng tạo, đồng thời bảo vệ được
lợi ích của xã hội nói chung. Nhà nước cũng cần sửa đổi quy định về bảo hộ sáng chế
được tạo ra từ ngân sách nhà nước, trong đó giao quyền đăng ký, quản lý và khai thác
cho tổ chức trực tiếp sử dụng ngân sách cho hoạt động nghiên cứu, triển khai (như các
trường đại học, viện nghiên cứu v.v...). Đây là một yêu cầu cấp thiết để góp phần tạo
ra một cơ chế quản lý nghiên cứu khoa học và công nghệ có hiệu quả hơn, giúp xác
định rõ ràng chủ thể khi trao quyền đăng ký, dễ dàng quản lý các kết quả nghiên cứu
được tạo ra do sử dụng ngân sách nhà nước. Hệ thống các quy phạm cần bổ sung quy
định yêu cầu người nộp đơn phải bộc lộ cách thức thực hiện tốt nhất đối với sáng chế
được yêu cầu bảo hộ. Thực tế trên thế giới, nhiều nước (trong đó có Hoa Kỳ) yêu cầu
người nộp đơn phải bộc lộ cách thức thực hiện sáng chế tốt nhất mà người nộp đơn
biết. Yêu cầu này nhằm giúp cho xã hội có thể được hưởng lợi ích tối đa khi sáng chế
không còn được bảo hộ. Thứ hai, pháp luật Việt Nam ngoài hoàn thiện hệ thống các quy
định pháp quy cho phù hợp thì cũng cần quy định rõ hơn các điều kiện bắt buộc chuyển
giao quyền sử dụng sáng chế (BBCGQSDSC). Trong quá trình hội nhập kinh tế, chúng
ta cần nhận thấy rằng, giữa các quốc gia luôn tồn tại quan hệ tương trợ lẫn nhau, cùng
giải quyết các thách thức của thời đại. Do đó, sẽ không tránh khỏi những trường hợp
đòi hỏi phải xuất khẩu sản phẩm được sản xuất từ sáng chế được cấp phép bắt buộc
giữa các quốc gia. Thực tiễn, theo Quyết định ngày 30/8/2003, các thành viên của TRIPs
đã thống nhất cho phép xuất khẩu thuốc chữa bệnh HIV/AIDS được sản xuất từ những
quốc gia nhận được giấy phép sử dụng sáng chế bắt buộc sang những nước thành viên
không có và không đủ khả năng sản xuất, nhằm giúp những nước này vượt qua khó
khăn. Chính vì vậy, để sau khi gia nhập tổ chức WTO (cơ quan quản lý Hiệp định
TRIPs) khai thác có hiệu quả các quyền lợi, chúng ta phải thể hiện rõ thiện chí thực
hiện nghĩa vụ của Việt Nam trong việc giải quyết các vấn đề toàn cầu trên nguyên tắc
“có đi có lại”. Thông qua chế định BBCGQSDSC, chúng ta nên thừa nhận cho phép khai
thác quyền sử dụng được chuyển giao để cung cấp cho thị trường nước ngoài, trên cơ
Hành Chính 1- K35 Trang 13
- sở nguyên tắc “có đi có lại” giữa các quốc gia. Khi gia nhập tổ chức WTO, việc chuyển
đổi cơ cấu sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp tất yếu sẽ tăng cao. Để vừa tạo
được điều kiện đầu tư thuận lợi cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước, vừa kiểm
soát được tình hình khai thác sáng chế được cấp phép, thiết nghĩ, Luật SHHT nên ghi
nhận thêm những trường hợp cho phép chuyển nhượng quyền sử dụng sáng chế được
cấp phép. Theo đó, tương tự như Hiệp định thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ, nhà làm
luật có thể ghi nhận cả hai trường hợp chuyển nhượng cùng với cơ sở kinh doanh của
mình hoặc uy tín gắn với việc sử dụng sáng chế được chuyển giao. Khi hội nhập vào
quá trình toàn cầu hóa, chúng ta phải hòa nhập với luật chơi chung. Điều này yêu cầu
chúng ta phải tôn trọng các quy luật kinh tế khách quan vốn có thuộc về cơ chế vận
hành của nền kinh tế thị trường. Cơ quan chức năng không thể can thiệp vào toàn bộ
quá trình vận hành quy luật giá trị đối với sáng chế. Ngoài ra, do bản chất quan hệ
BBCGQSDSC vừa mang tính chất quan hệ pháp luật hành chính vừa mang tính chất
quan hệ pháp luật dân sự, cho nên, bên cạnh việc tạo môi trường cho các quan hệ tư
diễn ra lành mạnh, đồng thời có thể giúp cơ quan chức năng linh hoạt giải quyết bồi
thường hợp lý cho chủ sở hữu, Luật SHTT cần ghi nhận nhiều phương án phản ánh
đúng bản chất quy luật giá trị hơn nữa để xác định tiền đền bù thực sự thỏa đáng cho
người nắm độc quyền khi áp dụng BBCGQSDSC đối với chủ thể này.Đối với thẩm
quyền chuyển giao quyền sử dụng sáng chế theo quyết định bắt buộc, vấn đề này
thuộc thẩm quyền của Cơ quan quản lý cạnh tranh. Khoản 2, Điều 49 Luật Cạnh tranh
ghi nhận cơ quan này có nhiệm vụ, quyền hạn kiểm soát quá trình tập trung kinh tế,
điều tra các vụ việc cạnh tranh liên quan đến hành vi hạn chế cạnh tranh và hành vi
cạnh tranh không lành mạnh. Tuy nhiên, hiện nay, Điều 147 Luật SHTT vẫn chưa xác
định vai trò, địa vị pháp lý của Cơ quan quản lý cạnh tranh khi BBCGQSDSC nhằm
ngăn chặn sự lạm dụng của chủ sở hữu. Thiếu sót này tất yếu sẽ phải được bổ sung
khi Chính phủ ban hành văn bản hướng dẫn thi hành Luật SHTT và vấn đề mấu chốt
cần làm sáng tỏ đó là sự tham gia của cơ quan này. Phương án thứ nhất, giao luôn quyền
chuyển giao quyền sử dụng sáng chế theo quyết định bắt buộc cho cơ quan nhà nước có
thẩm quyền về cạnh tranh. Mặc dù điều này giúp giải quyết nhanh chóng yêu cầu cấp
phép sử dụng sáng chế bắt buộc, nhưng có thể là không hợp lý. Bởi trên nguyên tắc
quản lý vừa có sự phân chia nhưng đồng thời phải đảm bảo sự tập trung thống nhất,
trong tất cả các cơ quan hữu quan cần phải có một cơ quan chủ quản với quyền hạn và
trách nhiệm quản lý đối với sáng chế nói riêng và khoa học công nghệ nói chung. Do
tình thế cấp thiết, nên thẩm quyền chuyển giao quyền sử dụng sáng chế theo quyết
định bắt buộc trong từng lĩnh vực cụ thể được trao cho các bộ và cơ quan ngang bộ
quản lý lĩnh vực tương ứng trên cơ sở tham khảo ý kiến của Bộ Khoa học và Công
nghệ. Phương án thứ hai, xét chức năng, quyền hạn của cơ quan nhà nước có thẩm
quyền về cạnh tranh và của Bộ Khoa học và Công nghệ, chúng tôi cho rằng vấn đề đặt
ra có thể giải quyết. Khi người có ý định sử dụng sáng chế nộp đơn đến cơ quan có
thẩm quyền xin cấp phép sử dụng sáng chế bắt buộc dựa trên căn cứ là sự lạm dụng
độc quyền của chủ sở hữu, hiển nhiên chủ thể này phải có nghĩa vụ chứng minh hành
vi vi phạm của chủ sở hữu. Việc chứng minh này sẽ phải được thực hiện thông qua quá
trình điều tra bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền về cạnh tranh trên cơ sở đơn khiếu
Hành Chính 1- K35 Trang 14
- nại của cá nhân, tổ chức cho rằng quyền và lợi ích của mình bị xâm hại. Đây là quá
trình thể hiện rõ ràng và đầy đủ nhất vai trò, vị trí của Cơ quan quản lý cạnh tranh trong
chuỗi các thủ tục phức tạp liên quan đến BBCGQSDSC, nhằm ngăn chặn sự lạm dụng
độc quyền của chủ sở hữu. Vai trò của Cơ quan quản lý cạnh tranh sẽ kết thúc sau khi
đã ra quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh theo Điều 117 Luật Cạnh tranh (trừ trường
hợp quyết định đó bị khiếu nại). Những quyết định này có thể chia thành hai nhóm: Một
là, các biện pháp cần thiết để khắc phục tác động hạn chế cạnh tranh của hành vi vi
phạm (điểm đ Điều 117); hai là, những biện pháp khác còn lại thuộc Điều 117. Do đó,
khi ra quyết định áp dụng nhóm biện pháp thứ hai, tức là không cưỡng chế chủ sở hữu
chuyển giao quyền sử dụng sáng chế bắt buộc, đồng thời Cơ quan quản lý cạnh tranh
cũng phải ra văn bản đề nghị Bộ Khoa học và Công nghệ ra quyết định bác đơn yêu cầu
cấp phép sử dụng sáng chế bắt buộc của người nộp đơn. Ngược lại, khi ra quyết định
áp dụng các biện pháp cần thiết để khắc phục tác động hạn chế cạnh tranh của hành vi
vi phạm, tức là có thể BBCGQSDSC đối với chủ sở hữu, thẩm quyền của Cơ quan
quản lý cạnh tranh chỉ nên ra văn bản khuyến nghị Bộ Khoa học và Công nghệ chấp
nhận đơn yêu cầu cấp phép sử dụng sáng chế bắt buộc của người nộp đơn. Sau khi
chuyển toàn bộ hồ sơ liên quan cho Bộ Khoa học và Công nghệ, thủ tục điều tra, xử lý
vụ việc cạnh tranh của cơ quan này cũng chấm dứt. Như vậy, trước khi ra quyết định
BBCGQSDSC dựa trên căn cứ là sự lạm dụng độc quyền của chủ sở hữu, thiết nghĩ
giữa Bộ Khoa học và Công nghệ và cơ quan nhà nước có thẩm quyền về cạnh tranh
cần có sự phân chia nhiệm vụ, quyền hạn như trên để có thể ngăn chặn triệt để hành vi
lạm dụng độc quyền của chủ sở hữu, đồng thời khắc phục được thiệt hại do hành vi
này gây ra. Từ khi xây dựng các quy định BBCGQSDSC đến nay, thực tiễn tại Việt Nam
chưa có bất kỳ trường hợp nào BBCGQSDSC. Trong thời gian tới, khi nước ta gia nhập
WTO, tình hình này chắc chắn sẽ có nhiều thay đổi. Số lượng sáng chế đăng ký bảo hộ
và được khai thác tại Việt Nam sẽ gia tăng rất nhiều. Trước những thời cơ và thách
thức mới, Việt Nam cũng như các nước đang phát triển khác không thể không sử dụng
công cụ BBCGQSDSC để bảo vệ an ninh, quốc phòng, sự ổn định kinh tế – xã hội,
chính trị của dân tộc mình. Chính vì vậy, chúng ta phải tiếp tục xây dựng và hoàn thiện
Luật SHTT nói chung và chế định BBCGQSDSC nói riêng. Thứ ba, để hoàn thiện hệ
thống pháp luật Việt Nam về sáng chế, nhà nước cần quy định các chế tài cụ thể và phù
hợp hơn. Phải có các chế tài đủ mạnh để quản lý và điều tiết các hành vi vi phạm
quyền SHTT nói chung và quyền sáng chế nói riêng, cụ thể là phải xử lý quyết liệt mọi
hành vi vi phạm quyền sáng chế cũng như quyền SHTT. Thiết lập các đường dây nóng
giữa các cơ quan của nước ta với các cơ quan hữu quan các nước trong khu vực và trên
thế giới nhằm ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm quyền SHTT cũng như quyền
sáng chế. Trình tự dân sự phải được áp dụng triệt để và phổ biến nhằm điều chỉnh các
quan hệ liên quan đến loại tài sản vô hình này, mà việc đầu tiên là chấn chỉnh lại toàn
bộ các quy phạm về chế tài bảo đảm thực thi theo hướng lấy trật tự dân sự làm biện
pháp chủ yếu, còn chế tài hành chính chỉ được áp dụng như một biện pháp bổ sung cho
chế tài dân sự khi mà sự xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ vượt quá mức dân sự. Đặc
biệt, cần phải có các biện pháp khẩn cấp tạm thời để tạm thời giải quyết yêu cầu cấp
bách của đương sự, bảo vệ chứng cứ, bảo toàn tình trạng hiện có tránh gây thiệt hại
Hành Chính 1- K35 Trang 15
- không thể khắc phục được hoặc bảo đảm việc thi hành án của chủ thể quyền sở hữu
trí tuệ là một trong những ưu điểm của biện pháp dân sự so với các biện pháp hình sự
và hành chính. Tuy nhiên, các quy định của pháp luật hiện hành về biện pháp khẩn cấp
tạm thời đối với các hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ nói chung cũng như quyền
sáng chế nói riêng còn chưa thực sự hữu hiệu. Các biện pháp khẩn cấp tạm thời được
quy định tại Điều 102 của Bộ luật tố tụng dân sự, gồm “giao người chưa thành niên cho
cá nhân hoặc tổ chức trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục; buộc thực hiện trước
một phần nghĩa vụ cấp dưỡng; buộc thực hiện trước một phần nghĩa vụ bồi thường
thiệt hại do tính mạng, sức khoẻ bị xâm phạm; buộc người sử dụng lao động tạm ứng
tiền lương, tiền công, tiền bồi thường, trợ cấp tai nạn lao động hoặc bệnh nghề
nghiệp cho người lao động; tạm đình chỉ việc thi hành quyết định sa thải người lao
động; kê biên tài sản đang tranh chấp; cấm chuyển dịch quyền về tài sản đối với tài sản
đang tranh chấp; cấm thay đổi hiện trạng tài sản đang tranh chấp; cho thu hoạch, cho
bán hoa màu hoặc sản phẩm, hàng hoá khác; phong toả tài khoản tại ngân hàng, tổ chức
tín dụng khác, kho bạc nhà nước; phong toả tài sản ở nơi gửi giữ; phong toả tài sản của
người có nghĩa vụ; cấm hoặc buộc đương sự thực hiện hành vi nhất định”. Trong số
các biện pháp nêu trên thì trong quan hệ tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ nói chung và
quyền sáng chế nói riêng, chủ thể có quyền chỉ có thể yêu cầu Tòa án áp dụng một số
biện pháp khẩn cấp tạm thời như kê biên tài sản đang tranh chấp; cấm chuyển dịch
quyền về tài sản đối với tài sản đang tranh chấp; cấm thay đổi hiện trạng tài sản đang
tranh chấp; phong toả tài khoản tại ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà
nước; phong toả tài sản ở nơi gửi giữ; phong toả tài sản của người có nghĩa vụ; cấm
hoặc buộc đương sự thực hiện hành vi nhất định. Điều 207 Luật Sở hữu quy định bổ
sung một số biện pháp khẩn cấp tạm thời áp dụng đối với hàng hoá bị nghi ngờ xâm
phạm quyền sở hữu trí tuệ, nguyên liệu, vật liệu, phương tiện sản xuất, kinh doanh
hàng hoá đó, bao gồm thu giữ, kê biên, niêm phong, cấm thay đổi hiện trạng, cấm di
chuyển, cấm chuyển dịch quyền sở hữu. Như vậy có thể thấy các biện pháp khẩn cấp
tạm thời theo quy định của pháp luật hiện hành có thể áp dụng trong các vụ án tranh
chấp về quyền sở hữu trí tuệ cũng như bảo vệ quyền sáng chế là tương đối ít, đặc biệt
là các biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định trong Bộ luật tố tụng dân sự chưa được
cụ thể hóa đối với các tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, còn mang tính chung chung.
Điều này đã gây không ít khó khăn cho chủ thể có quyền trong việc yêu cầu Tòa án áp
dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời để bảo vệ quyền và lợi ích của mình. Các quy
định của pháp luật hiện hành về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời chưa góp phần
làm ngăn chặn một cách nhanh chóng, kịp thời các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí
tuệ. Điều này cũng đồng nghĩa với việc ưu thế về quyền yêu cầu áp dụng biện pháp
khẩn cấp tạm thời của biện pháp dân sự chưa được phát huy trên thực tiễn. Thực tiễn
giải quyết các vụ án tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ trong những năm qua có rất ít
trường hợp yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời nào từ phía các chủ thể
quyền sở hữu trí tuệ. Như vậy, với thời gian giải quyết kéo dài cộng với việc các hành
vi xâm phạm chưa được ngăn chặn một cách kịp thời có thể là nguyên nhân dẫn đến
việc các chủ thể quyền sở hữu trí tuệ e ngại việc khởi kiện ra Tòa án để xử lý bằng
biện pháp dân sự mà thay vào đó, họ chọn việc xử lý hành vi xâm phạm bằng biện pháp
Hành Chính 1- K35 Trang 16
- hành chính. Biện pháp chiến lược thứ hai để khắc phục tình trạng vi phạm sáng chế
hiện nay mà nhóm đề suất là sắp xếp lại và tăng cường năng lực của các cơ quan thực
thi, từ tòa án đến các cơ quan bảo đảm thực thi nội địa. Hoàn thiện và nâng cao năng lực
và hiệu quả hoạt động của các cơ quan quản lý và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ hơn
nữa. Thanh tra (nhà nước và chuyên ngành), ủy ban nhân dân các cấp, cơ quan quản lý
thị trường, cảnh sát kinh tế phải được tạo điều kiện áp dụng các biện pháp nhằm thực
thi có hiệu quả, khắc phục sự chồng chéo, phân công rõ ràng chức năng quyền hạn của
từng cơ quan theo hướng một cơ quan đầu mối. Tòa án giải quyết các vụ kiện dân sự,
ủy ban nhân dân, thanh tra, quản lý thị trường quyết định xử phạt (tùy theo hình thức và
mức phạt), cảnh sát kinh tế chỉ có chức năng điều tra các vi phạm, hải quan kiểm soát ở
biên giới về quyền sáng chế. Cơ quan đăng ký sáng chế phải được tăng cường năng lực
để công bố đơn, văn bằng bảo hộ và cấp bằng độc quyền sáng chế đúng thời hạn, bảo
đảm quyền và lợi ích chính đáng của cả chủ sở hữu sáng chế và quyền lợi của công
chúng. Hiệu quả của hoạt động bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với sáng chế
cũng cần được tăng cường. Cần phải cân nhắc việc thành lập tòa án chuyên trách về sở
hữu trí tuệ để xử lý các vụ việc xâm phạm quyền đối với sáng chế, có như thế mới
thực sự nêu lên vai trò quan trọng của bảo vệ sáng chế cũng như bảo hộ sở hữu trí tuệ
ở Việt Nam. Để hoạt động xác lập và bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với sáng
chế có hiệu quả, cũng cần phải xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cơ quan nhà nước
để bảo vệ quyền lợi chính đáng của chủ sở hữu sáng chế và lợi ích của công chúng.
Các cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải xây dựng và thực hiện các biện pháp để
người dân có thể tiếp cận có hiệu quả hệ thống thông tin sáng chế (xây dựng cơ sở dữ
liệu, phần mềm dịch tự động v.v...). Ngoài ra, các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền
cũng cần chủ động thực hiện các thẩm quyền của mình để thực hiện các biện pháp cân
bằng lợi ích theo quy định của pháp luật, đặc biệt là việc xem xét và cấp li-xăng cưỡng
bức trong những trường hợp cần bảo vệ sức khỏe của người dân hoặc phục vụ mục
đích quốc phòng và an ninh quốc gia.
Về nhóm giải pháp cấp bách, tạm thời. Doanh nghiệp, người sáng chế nên đăng ký bản
quyền sách chế, đó là cơ sở để bảo vệ sáng chế của mình. Khi phát hiện vi phạm sáng
chế, nên có cách giải quyết phù hợp. Có thể tham khảo các nhà tư vấn luật, luật sư để
có thể có biện pháp phù hợp, đem lại lợi ích tốt nhất cho mình. Ngoài ra, chúng ta cần
tổ chức vận động, tuyên truyền sâu rộng trong dân chúng về quyền lợi và nghĩa vụ
trong việc bảo hộ quyền sáng chế. Nâng cao nhận thức của xã hội về quyền SHTT nói
chung và quyền sáng chế nói riêng, là cơ sở quan trọng cho sự phát triển của trí tuệ công
nghiệp. Pháp luật phải được triển khai trong cuộc sống sẽ giúp làm tăng cường sự hiểu
biết về quyền SHTT và quyền sáng chế của các cán bộ quản lý, cán bộ KH&CN, giới
doanh nghiệp. Thông qua việc phổ biến Luật SHTT, các cá nhân và tổ chức trong toàn
xã hội có ý thức bảo hộ quyền sáng chế của mình và tôn trọng quyền tương ứng của
người khác. Đặc biệt, các cán bộ KH&CN có thể dựa vào Luật để xây dựng ý thức khai
thác thông tin SHCN phục vụ hoạt động nghiên cứu các công nghệ mới. Tăng cường các
hoạt động dịch vụ thông tin về sở hữu trí tuệ nói chung và quyền sáng chế nói riêng,
đồng thời củng cố và nâng cao vai trò của các hội nghị về quyền sáng chế trong việc
Hành Chính 1- K35 Trang 17
- nâng cao nhận thức của xã hội về sở hữu trí tuệ. Cần mở rộng đội ngũ những người
tham gia hoạt động này, bằng cách nhanh chóng tổ chức các hình thức bồi dưỡng kiến
thức về sở hữu trí tuệ (cũng như quyền sáng chế) cho đội ngũ luật sư và những người
khác. Tiếp tục cải cách hệ thống thông tin về quyền sáng chế với mục tiêu nâng cao
năng lực tài nguyên thông tin và năng lực vận hành của cả hệ thống. Mở rộng diện
những người dùng tin, tạo sự gần gũi, hấp dẫn đối với toàn xã hội. Thành lập các trung
tâm bảo vệ bản quyền cho các loại hình nghệ thuật. Các tổ chức về quyền sở hữu trí
tuệ nói chung cũng như các tổ chức về bảo vệ quyền sáng chế nói riêng cần kết hợp
“nhịp nhàng” và “ăn ý” với các cơ quan quản lý nhà nước và các cơ quan thông tin đại
chúng để tuyên truyền, phổ biến kiến thức, pháp luật và thông tin, hướng dẫn nhận
thức bằng những vụ việc cụ thể trong hoạt động thực thi bảo vệ quyền sáng chế.
Đồng thời, Nhà nước cần có chính sách khuyến khích, động viên các đối tượng trong xã
hội, nhất là thu hút các doanh nghiệp - chủ thể quyền sở hữu công nghiệp tham gia tích
cực hơn vào bảo vệ quyền sáng chế. Xây dựng mối quan hệ có tính chất cân bằng
cùng có lợi giữa chủ sở hữu và người tiêu dùng. Tích cực tìm kiếm các giải pháp thay
thế cho các loại sản phẩm/hàng hóa có nhu cầu sử dụng lớn hoặc liên quan đến nhiều
người, Cần khuyến khích mở các cuộc thương lượng giữa những người có nhu cầu
khai thác với các chủ sở hữu nhằm giảm giá hàng hóa, tăng lượng hàng cung cấp cho xã
hội. Đối với những sản phẩm/hàng hoá có nhu cầu sử dụng lớn hoặc có liên quan đến
lợi ích công cộng (như thuốc chữa bệnh) ngoài các biện pháp trên cần lưu ý đến công
cụ giấy phép, cũng như Nhà nước cần tập trung đầu tư và nhập khẩu nguồn sản phẩm
giá rẻ để đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng thay thế các sản phẩm giá quá cao do bị
khống chế bởi chủ sở hữu.
Tổng Kết:
Từ các phân tích, đánh giá ở trên về sáng chế nhóm xin rút ra kết luận sau. Bảo hộ
sáng chế không chỉ mang lại lợi ích cho chủ sở hữu sáng chế, mà còn tác động đến cả
nền kinh tế xã hội. Có bảo hộ sáng chế, chúng ta mới có thể khuyến khích sáng tạo ra
công nghệ mới, như đã nói ở trên sáng chế không dễ dàng được tạo ra mà đòi hỏi sự
đầu tư nghiên cứu, thời gian, công sức của nhà sáng chế nhưng lại rất dễ bị sao chép,
dễ bị bắt chước và đưa vào khai thác để sinh lời. nếu không có bảo hộ thì ai cũng có thể
khai thác sáng chế đó mà không phải hao phí cho việc đầu tư nghiên cứu. Bị đối thủ
cạnh tranh cướp đoạt thành quả lao động và lợi nhuận, nhà sáng chế và người đầu tư
kinh phí sẽ không còn động lực để lặp lại quy trình sáng tạo, bởi vì họ đầu tư lớn mà
thành công lại nhỏ. Điều này sẽ gây tổn thất không chỉ cho bản thân nhà sáng chế mà
làm ảnh hưởng đến cả xã hội. Do đó, tăng cường bảo hộ sáng chế sẽ ngăn chặn việc
Hành Chính 1- K35 Trang 18
- sử dụng các sản phẩm khoa học công nghệ một cách bất hợp pháp giúp chủ sở hữu có
thể bảo vệ được thành quả sáng tạo của mình và tiếp tục đầu tư phát triển tạo ra sáng
chế mới. Bên cạnh đó, việc bảo hộ sáng chế còn tạo môi trường kinh doanh lành
mạnhhơn nếu không có hệ thống bảo hộ sáng chế, các đối thủ cạnh tranh trên thị
trường sẽ không cần đầu tư sáng tạo mà đơn giản chỉ cần bắt chước, sao chép các sáng
chế của người khác với chi phí rẻ hơn nhiều. Kết quả là các nhà sản xuất chân chính
không có khả năng thu hồi vốn để bù đắp những chi phí cần thiết trong quá trình triển
khai, chứ chưa nói đến việc tiếp tục đầu tư, lặp lại quá trình sáng tạo. Và rất có thể họ
sẽ bị chính các đối thủ cạnh tranh của mình loại ra khỏi thị trường. Việc bảo hộ quyền
sở hữu công nghiệp đối với sáng chế cũng như các đối tượng sở hữu công nghiệp khác
một cách không thỏa đáng bị coi là rào cản đối với thị trường tự do và mở cửa. Ngược
lại, bảo hộ sáng chế có hiệu quả chính là nhằm giữ gìn một môi trường trong sạch cho
các hoạt động sáng tạo và kinh doanh, từ đó đảm bảo khả năng cạnh tranh của các
doanh nghiệp. Cuối cùng, việc bảo hộ sáng chế tạo điều kiện cho hoạt động chuyển
giao công nghệ và đầu tư – một hệ thống bằng độc quyền sáng chế mạnh và thực thi
phù hợp còn là điều kiện tiên quyết cho hoạt động chuyển giao công nghệ và đầu tư,
thông qua việc tạo ra một môi trường an toàn cho các doanh nghiệp tiến hành kinh
doanh và tiếp tục nghiên cứu và phát triển. Chính vì vậy việc bảo vệ sáng chế tạo ra và
giữ gìn một môi trường trong sạch cho hoạt động kinh doanh và sáng tạo.
Việc bảo vệ các sản phẩm sở hữu nói chung, bảo vệ sáng chế nói riêng không chỉ là
trách nhiệm của nhà nước, xã hội mà ngay chính bản thân mỗi người cũng phải tự nâng
cao ý thức tôn trọng các sản phẩm này. Chính bảo vệ sáng chế mới có thể giúp cho kinh
tế phát triển, hoạt động đầu tư sẽ ngày càng được đẩy mạnh. Nhiều người sẽ ngày
càng có động lực để tạo ra nhiều sản phẩm sáng chế có giá trị hơn nữa, nhà đầu tư an
tâm áp dụng mà không lo sợ bị sao chép. Hành động ngay hôm nay chính là đầu tư có lợi
nhất cho sự thịnh vượng của Việt Nam sau này!
Hành Chính 1- K35 Trang 19
nguon tai.lieu . vn
