Xem mẫu
- SÁNG KI N KINH NGHI M
TÀI: “V n d ng các quan i m hi n i c a lý
lu n d y h c trong vi c thi t k phương pháp d y h c
theo hư ng tích c c hoá”
- M CL C
1. Xu hư ng i m i PPDH trong các trư ng ph thông
1.1. Cơ s lí lu n c a vi c i m i PPDH
1.2. Phân tích các xu hư ng im i
2. Thi t k phương pháp d y h c theo hư ng tích c c hoá
2.1.Các thành ph n thi t k bài h c g m
2.2 Thi t k PPDH ph i d a vào nh ng phương th c h c t p và các ki u PPDH
chung
2.3Thi t k PPDH ph i d a vào kinh nghi m sư ph m và k năng d y h c c a
thày
3. T ch c quá trình d y h c theo PPDH tiên ti n
3.1. L a ch n ki u PPDH và thi t k phương án k t h p các ki u ã ch n
3.2. Xác nh nh ng k năng c n thi t c a m i mô hình c th thu c ki u PPDH
ã ch n và thi t k chúng thành h th ng
3.3. Xác nh và thi t k các phương ti n, công c , kĩ thu t phù h p v i nh ng
mô hình PPDH ã ch n
TÀI LI U THAM KH O
- V n d ng các quan i m hi n i c a lý lu n d y h c trong vi c thi t k
phương pháp d y h c theo hư ng tích c c hoá
Nguy n Minh Tân
Tóm t t:
D a trên cơ s lí lu n giáo d c h c hi n i và xu hư ng i m i phương pháp d y -
h c trong các trư ng ph thông, bài vi t trình bày nh ng quan ni m, nh n th c m i
v m t lý lu n trong vi c thi t k phương pháp d y h c nh m phát huy tính tích c c,
t l c và sáng t o c a h c sinh ng th i trao i và chia s nh ng tr i nghi m th c
t c a các nhà giáo d c, các thày cô giáo trong vi c t ch c quá trình d y h c theo
hư ng tích c c hóa, l y ngư i h c làm trung tâm, h c thông qua vi c gi i quy t tình
hu ng và b ng ho t ng t l c c a ngư i h c, dư i s hư ng d n và tr giúp c a
thày giáo và các tài li u, phương ti n h c t p thích h p.
------------
2. Xu hư ng i m i PPDH trong các trư ng ph thông
2.1.Cơ s lí lu n c a vi c i m i PPDH
PPDH là cách th c ho t ng c a ngư i thày, ư c th c hi n trong quá trình d y
h c tác ng n ngư i h c và vi c h c c a h , nh m hư ng d n h h c t p và
giúp h t m c tiêu h c t p. PPDH t n t i hi n th c trên l p h c, m i bài h c,
trong s tương tác gi a ngư i thày và h c trò, gi a h c trò v i nhau và v i môi
trư ng h c t p.
Các quan i m hi n i v lí lu n d y h c u kh ng nh, b n ch t c a các
PPDH tiên ti n mà chúng ta ang ti p c n là s thay i vai trò c a thày và trò trong
ho t ng d y và h c, trong ó, trò là ch th ch không ph i “ngư i ngoài cu c”
còn thày s là ngư i t ch c, d n d t, c v n và t ng h p ý ki n gi h c di n ra
úng hư ng, t m c tiêu.
Thay vì ch t p trung ng i nghe thày thuy t trình, ây, trò s ư c tăng cư ng
tính t ch và t l p, phát tri n kh năng tư duy, k năng trình bày, hùng bi n, chia
s , h p tác, t ng h p tài li u…, th y nêu ra v n , còn vi c gi i quy t v n ó
như th nào là vi c c a trò, chính trò t mình tìm cách gi i quy t v n và qua ó
rút ra cho mình nh ng tri th c mình c n, ch không ph i th ng ti p thu nh ng
ki n th c mà thày áp t.
Trong ho t ng d y - h c m i, th i lư ng s dành nhi u hơn cho th o lu n, làm
vi c nhóm và t c sách. Trong gi h c, trò s ch ng phát bi u, trao i, góp ý,
h cũng có cơ h i ưa ra chính ki n c a mình v v n ư c nêu ra, ư c b c l
quan i m, ư c tranh lu n, b o v cho quan i m c a b n thân ...
Tuy nhiên, PPDH này không h th p yêu c u i v i ngư i thày, ngư c l i, ngư i
th y v n nh t thi t ph i là ngư i “c m cân n y m c”, sáng su t trong vi c i u
- khi n, nh hư ng cho l p h c cũng như các cu c th o lu n, ng th i trong c các
hình th c ki m tra và ánh giá. Ngư i th y không nh ng ph i áp ng v ki n th c
mà còn v phương pháp lãnh o, t ch c, i u hành…, tóm l i ngư i thày c n ph i
toàn di n hơn, năng ng hơn sáng t o hơn.
Quá trình d y - h c là quá trình nh n th c, nó không ch coi tr ng n i dung ki n
th c mà còn ph i chú tr ng phương pháp d y c a thày và h c c a trò, do ó, i
m i n i dung luôn k t h p ch t ch v i i m i phương pháp, phù h p v i s i
m i m c tiêu, nhi m v d y h c trong t ng giai o n phát tri n c a xã hôi.
Ho t ng d y - h c là m t quá trình tác ng qua l i gi a vi c gi ng d y c a
thày và ho t ng nh n th c c a trò, quá trình này là th ng nh t và không tách r i,
chính vì v y, vi c i m i d y h c c n ti n hành ng th i trên các m t: quan ni m
nh n th c, n i dung tri th c và phương pháp d y - h c c a c thày và trò.
Tóm l i, các quan i m hi n i trong lí lu n d y h c u th ng nh t m t i m,
là: c n t ng bư c bi n quá trình ào t o thành t ào t o, chuy n i d n vai trò, l y
ngư i th y là trung tâm sang vi c l y h c trò làm trung tâm. Công cu c i m i giáo
d c, c i ti n n i dung chương trình, sách giáo khoa... ch th c s thành công khi mà,
các quan ni m, nh n th c và nh ng phương pháp day h c ư c i m i theo nh
hư ng phát huy tính tích c c, t l p và sáng t o c a trò.
1.2. Phân tích các xu hư ng i m i:
Phân lo i các phương pháp d y h c:
Vi c phân lo i các PPDH thư ng ư c d a vào c trưng ho t ng d y c a thày
và h c c a trò. Có nhi u quan i m khác nhau v cách phân lo i này, ch ng h n:
1. Phương pháp thông báo – thu nh n.
2. Phương pháp tái hi n
3. Phương pháp nêu v n
4. Phương pháp tìm ki m t ng ph n
5. Phương pháp nghiên c u.
Quan i m khác l i phân lo i theo nhóm, v i các d u hi u c trưng như: c
trưng ki n th c; c trưng ho t ng c a thày và c trưng ho t ng c a trò, t ó,
chia các PPDH v t lý thành các nhóm, ch ng h n:
1. Nhóm các phương pháp thuy t trình
2. Nhóm các phương pháp tr c quan
3. Nhóm các phương pháp th c hành.
T t nhiên, c n kh ng nh r ng, s không có m t phương pháp d y h c nào là v n
năng, do v y, th c t , ngư i thày c n áp d ng m t cách linh ho t tùy theo i u ki n
và năng l c th c t , qua ó m i th c s em l i hi u qu , phát huy ư c tính tích
c c và t l c trong ho t ng nh n th c c a ngư i h c.
Xu hư ng i m i PPDH trư ng ph thông:
Xu hư ng i m i PPDH ã ư c xác nh trong Ngh quy t trung ương 4 khóa
VII ( 1/1993), Ngh quy t trung ương 2 khóa VIII (12/1996) và ư c th ch
hóa trong Lu t Giáo d c 2005, trong ó, i u 28, kho n 2 ã ch rõ: “ PPGD ph
- thong ph i phát huy tính tích c c, t giác, ch ng và sang t o c a h c sinh; phù
h p v i c i m c a t ng l p h c, môn h c\; b i dư ng phương pháp t h c, rèn
luy n kĩ năng v n d ng ki n th c vào th c ti n, tác ng n tình c m, em l i ni m
vui, h ng thú h c t p cho h c sinh”.
Nh m t ư c các m c tiêu trên, xu hư ng i m i PPDH c n t p trung nghiên
c u và phát tri n theo các hư ng sau:
1. Nâng cao kĩ năng, k s o, v n d ng và ph i h p các PPDH theo hư ng tích c c
hóa ho t ng d y và h c thong qua v c phát hi n nh ng v n , nh ng tình hu ng
th c t ,, khuy n khích quá trình t h c, t nghiên c u.
2. Chú tr ng vi c d y ki n th c g n li n v i vi c d y phương pháp tư duy, phát
huy cao nh t tính t l c, sang t o trong ho t ng nh n th c c a h c sinh
3. D y ki n th c g n li n v i kĩ năng th c hành, k t h p gi a các bài th c hành,
th c t p trong PTN v i nh ng ph n m m th c hành o v i s h tr c a các thi t b
k thu t s và các ph n m m chuyên d ng (PTN o).
4. S d ng t i a các phương ti n d y h c, c bi t là các thành t u c a CNTT
như máy tính, m ng, giáo trình và thư vi n i n t , các ph n m m ng d ng h tr
d y h c…
5. i m i quy trình và phương pháp ki m tra, ánh giá, trong ó chú tr ng vi c
t ki m tra và lư ng giá c a h c sinh qua các bài th c t p, th c hành ho c các ph n
m m tr c nghi m.
2. Thi t k phương pháp d y h c theo hư ng tích c c hoá
Thi t k PPDH là ch c năng và công vi c chuyên môn c a ngư i thày d a vào lí
lu n và nh ng quy t c kĩ thu t nh t nh ng th i v n d ng kinh nghi m ngh nghi p
cá nhân.
V m t lý lu n, m i PPDH luôn c u thành t 3 thành ph n:
1) Phương pháp lu n d y h c, t c là lí thuy t PPDH, mô hình lí thuy t c a
PPDH, tri t lí hay nguyên t c lí lu n nào ó, ư c mô t , gi i thích trong sách báo
khoa h c, ví d : lí thuy t v các mô hình th o lu n, lí thuy t d y h c ki n t o, lí
thuy t d y h c chương trình hóa…, ây là mô hình lí lu n c a PPDH, nó xác nh
b n ch t c a PPDH, làm cho PPDH này khác PPDH kia.
2) H th ng k năng phù h p th c hi n phương pháp lu n này trong bài h c
v i n i dung ki n th c c trưng c a môn h c, chúng ch ra b ng cách nào thày giáo
có th bi n phương pháp lu n ã ch n thành phương th c tác ng th t s n ngư i
h c và n quá trình h c t p.
3) Nh ng kĩ thu t, công c , phương ti n… ây là hình th c v t ch t c a PPDH,
ch ng h n l i nói, ch vi t, tranh, nh, tài li u media, tranh lu n, h i th o nhóm, thí
nghi m, th c hành (th c và o) vv… chúng ư c s d ng và ư c t ch c theo
phương pháp lu n ã ch n.
Ba thành ph n này c n ư c t ch c hài hòa và th ng nh t trong tư duy và trong
ho t ng giúp ngư i thày thi t k nên m t PPDH c th , hi u qu .
Nói cách khác, thi t k PPDH ph i thích h p, hài hòa v i thi t k t ng th c a bài
h c
- 2.1.Các thành ph n thi t k bài h c g m: thi t k m c tiêu, thi t k n i dung,
thi t k các ho t ng c a ngư i h c, thi t k ngu n l c và phương ti n, thi t k môi
trư ng h c t p, c bi t quan tr ng là thi t k ho t ng c a thày cũng như c a trò,
trong ó, chú tr ng n vi c khuy n khích ho t ng c a trò. Khi t trong thi t k
chung, có 4 lo i ho t ng cơ b n mà h c trò ph i th c hi n là:
1) Ho t ng phát hi n-tìm tòi, giúp ngư i h c sinh phát hi n s ki n, v n , tình
hu ng, nhi m v h c t p và tìm ra nh ng liên h , xu th , d li u, thông tin giá tr ,…
trong các tình hu ng, s ki n,...
2) Ho t ng x lí-bi n i d li u, thông tin và giá tr ã thu ư c, giúp ngư i
h c xây d ng ý tư ng, t o d ng tri th c, hình thành khái ni m, hi u và phát bi u
ư c nh ng nh lí, quy t c, khái ni m,…
3) Ho t ng áp d ng k t qu x lí-bi n i và phát tri n khái ni m, giúp ngư i
h c hoàn thi n tri th c qua hành ng th c t , trong tình hu ng khác trư c và nh
ó phát tri n thêm các s ki n, b sung thông tin, tr i nghi m giá tr .
4) Ho t ng ánh giá quá trình và k t qu , giúp ngư i h c i u ch nh n i dung
và cách h c, phát tri n nh ng ý tư ng m i.
Vi c thi t k PPDH ph i bám sát t ng lo i ho t ng này, cũng như phương ti n,
môi trư ng c a bài h c.
2.2.Thi t k PPDH ph i d a vào nh ng phương th c h c t p và các ki u
PPDH chung:
1) H c b ng cách b t chư c, sao chép m u- ó là cơ ch t nhiên và ph bi n nh t
c a h c t p, giúp con ngư i thu ư c h u h t nh ng bài h c tr c quan trong i
mình.
2) H c b ng làm vi c (b ng hành ng có ch nh), ó là cách h c ch y u b ng
các thao tác, t p luy n, qua ó hi u và lĩnh h i giá tr .
3) H c b ng tr i nghi m, chia x kinh nghi m, ó là cách h c ch y u b ng xúc
c m, c m nh n.
4) H c b ng suy nghĩ lí trí, t c là b ng ý th c lí lu n, tư duy tr u tư ng, suy ng m
trên cơ s ho t ng trí tu gi i quy t v n .
Tương ng v i nh ng phương th c h c t p như v y, có th có nh ng ki u PPDH
ư c phân bi t v i nhau v nguyên t c lí lu n. ó là:
Ki u PPDH thông báo-thu nh n
Ki u PPDH làm m u-tái t o
Ki u PPDH ki n t o-tìm tòi
Ki u PPDH khuy n khích-tham gia
Ki u PPDH tình hu ng-nghiên c u.
Cách g i tên c a ki u PPDH ch rõ khuynh hư ng và tính ch t hành ng c a
thày và trò. M i ki u PPDH này l i có vô vàn hình th c v t ch t. Do ó trong hi n
th c, các hi n tư ng c a PPDH là vô h n, m c dù v lí lu n (b n ch t) ch có h u
h n các ki u PPDH. Khi thi t k PPDH c n d a vào quan ni m ho c lí thuy t khoa
h c mà mình tin c y v các phương th c h c t p và ki u PPDH, và nói chung là
nh ng lí thuy t h c t p và gi ng d y.
2.3. Thi t k PPDH ph i d a vào kinh nghi m sư ph m và k năng d y h c c a
thày
- Ch th thi t k và th c hi n PPDH chính là ngư i thày. Nh ng k năng d y h c
thi t y u g m 3 nhóm: nhóm kĩ năng thi t k gi ng d y; nhóm kĩ năng ti n hành
gi ng d y; nhóm kĩ năng nghiên c u h c t p và nghiên c u ngư i h c.
Khi thi t k PPDH, ph i cân nh c v chính mình và l p h c c a mình t o ra
b n thi t k kh quan nh t trong gi i h n kh năng c a mình. Thi t k t t là thi t k
mà không ch b n thân ngư i thi t k th c hi n ư c, mà các ng nghi p cũng th c
hi n ư c n u tuân th úng n i dung thi t k , song chính tác gi s là ngư i th c
hi n hi u qu nh t.
3. T ch c quá trình d y h c theo PPDH tiên ti n
3.1. L a ch n ki u PPDH và thi t k phương án k t h p các ki u ã ch n
D a vào thi t k bài h c và nh n th c lí lu n c a mình v các ki u PPDH (t c là
phương pháp lu n c th ), ngư i thày l a ch n các ki u PPDH và thi t k trình t ,
cách th c k t h p chúng v i nhau trong ph m vi bài h c ó và có th trong c chu i
bài h c k ti p nhau. i u này có nghĩa là: ki u PPDH ph i ư c t ch c th ng nh t
v i t ng lo i h at ng c a ngư i h c, theo các phương án thi t k chính th c và d
phòng.
Ví d : i v i lo i ho t ng phát hi n-tìm tòi c a ngư i h c, có th ch n ki u
PPDH ki n t o-tìm tòi k t h p v i ki u khuy n khích-tham gia trong 1 ho t ng.
N u d c m th y có th chưa thành công thì nên d phòng phương án khác, ch ng
h n ki u PPDH làm m u-tái t o k t h p v i ki u ki n t o-tìm tòi,... Trong nh ng
lo i ho t ng khác cũng th c hi n nh ng bư c tương t .
3.2. Xác nh nh ng k năng c n thi t c a m i mô hình c th thu c ki u
PPDH ã ch n và thi t k chúng thành h th ng
M i ki u PPDH có nhi u mô hình khác nhau.
Ví d 1: ki u PPDH khuy n khích-tham gia có nh ng mô hình ph bi n sau: àm
tho i – Herixtic (tìm tòi t ng ph n), làm sáng t giá tr , tình hu ng quan h , th o
lu n tham gia
Ví d 2: ki u PPDH ki n t o-tìm tòi có nh ng mô hình: Tìm tòi th c nghi m di
chuy n, tìm tòi th c nghi m bi n i, tìm tòi b ng hành ng theo giai o n, th o
lu n th c nghi m, ng não...
Ví d 3: ki u PPDH v n -nghiên c u có nh ng mô hình: Th o lu n gi i quy t
v n , tranh lu n, nghiên c u ng u nhiên, nghiên c u t ng h p hóa, x lí tình
hu ng, nghiên c u c l p...
Ví d 4: ki u PPDH thông báo-thu nh n có nh ng mô hình sau: Gi i thích minh
h a, thuy t trình, gi ng gi i, trình bày tài li u, k chuy n...
Ví d 5: ki u PPDH làm m u-tái t o có nh ng mô hình: Các trò chơi d y h c, th
ph m tr c quan, trình di n tr c quan, luy n t p h th ng hóa, ôn t p theo tín hi u
i m t a...
- Nh ng mô hình như v y r t phong phú trong nhà trư ng. Khi thi t k , thày giáo
nên ch n m t vài mô hình cho m i ki u PPDH thích h p b ng cách i chi u chúng
v i v n kinh nghi m c a mình và kh năng ho t ng c a h c trò.
Ví d : theo mô hình th o lu n l p ho c nhóm, thày c n có nh ng k năng: s
d ng câu h i, ng x v i hành vi c a trò, qu n lí th i gian, ánh giá k t qu h at
ng, t ch c môi trư ng và ch ng i trong l p, giao ti p văn hóa trên l p v i cá
nhân, nhóm và c l p, quan sát và ghi chép b ng, thi t k và s d ng phi u h c
t p,…
Mu n v y, ph i t o ư c s hào h ng c a h c trò, khuy n khích h m nh d n và
tích c c phát bi u ý ki n, tranh lu n và chia x quan i m trong nhóm, bi t l ng
nghe và thu th p d li u, ánh giá và x lí thông tin trong quá trình trao i ý ki n.
3.3. Xác nh và thi t k các phương ti n, công c , kĩ thu t phù h p v i nh ng
mô hình PPDH ã ch n
ây là thi t k hình th c v t ch t c a PPDH. Theo ví d ã nêu trên v mô hình
th o lu n nhóm, thày giáo ph i ch n các phi u h c t p phù h p v i n i dung và ch
h c t p và thi t k các lo i phi u v a và h p lí; ch n và thi t k các ki u câu
h i v i s lư ng và tính ch t thích h p; ch n các h c li u b tr như tranh, phim,
ph n m m, b ng th ng kê,…; ch n nh ng d ng c o, thi t b trình di n; thi t k
các bài tr c nghi m, các phi u i u tra, bài t p và tình hu ng, ch n và t ch c sơ
th o lu n theo quy mô nhóm, ghép nhóm ngư i h c và kĩ thu t qu n lí th i gian;…
n ây, h th ng phương ti n, công c , h c li u, các i u ki n bên trong c a ho t
ng gi ng d y m i th c s ư c xác nh ch c ch n và áng tin c y, chúng v a
thích h p v i thi t k bài h c, v a thích h p v i thi t k PPDH c th c a bài h c
K t lu n:
i m i PPDH c n nh n m nh nh ng phương hư ng sau ây:
Ngư i thày là ch th tr c ti p i m i PPDH, không ai làm thay ư c, và i u
ó di n ra t i bài h c, môn h c, l p h c, trư ng h c, trong quá trình d y h c.
i m i PPDH tr i qua quá trình l a ch n úng và sáng t o ki u PPDH ã
ư c mô t lí lu n trong khoa h c giáo d c, xác nh úng và t i ưu nh ng mô hình
c a ki u PPDH ã ch n, t c là phù h p v i kh năng sư ph m c a mình và c i m
c a l p h c, ngư i h c.
C i thi n k năng ã có, b sung nh ng k năng còn thi u, thay i thói quen
không phù h p trong suy nghĩ và hành ng d y h c, chú ý áp d ng nh n th c lí
lu n v i m i d y h c và nh ng phương pháp lu n d y h c hi n i.
Phát tri n nh ng mô hình m i c a PPDH theo nh ng ki u PPDH mà mình ã
tr i nghi m thành công nhi u l n. ó chính là sáng t o PPDH m i hình thái k năng
và kĩ thu t, ng th i là s phát tri n giá tr , kinh nghi m ngh nghi p, nâng cao tay
ngh thông qua suy nghĩ tìm tòi và trao i v i ng nghi p hàng ngày, h c h i l n
nhau.
Phát tri n nh ng phương ti n, h c li u và công c phù h p nh t v i mình và
phong cách c a l p, v i n i dung và tính ch t môn h c và t ch c chúng có hi u qu
- nh m th c hi n nh ng ki u và mô hình PPDH ã ch n, ã phát tri n và ã có kinh
nghi m s d ng thành công.
Trư c khi ti n hành d y h c và th c hi n PPDH, c n ph i thi t k nó cùng v i
thi t k bài h c, trong ó c g ng ưa nh ng óng góp và sáng t o c a riêng mình
cũng như sáng ki n c a ng nghi p vào thi t k .
=========
Abstract:
Based on educational theory and modern trends methodological innovation
teaching - in schools, the article presents concepts, new cognitive theory in the
design of teaching methods promote positive, creative self and also to exchange
students and share practical experience of educators, the teachers in organizing the
teaching process in a positive, taking the learner-centered learning through problem
solving and self-reliance in activities of learners, under the guidance and support of
teachers and materials, appropriate means of learning.
- ============
TÀI LI U THAM KH O
[1]. Nguy n Văn Kh i (Ch biên): Lí lu n d y h c v t lí trư ng ph thông; NXB
GD, 2008.
[2]. Nguy n c Thâm (Ch biên): Phương pháp d y h c v t lý trư ng ph thông;
NXB HSP-HN, 2002;
[3]. Ph m H u Tòng: Lí lu n d y h c v t lí 1; NXB HSP, 2005;
[4]. Thái Duy Tuyên: Nh ng v n cơ b n giáo d c h c hi n i; NXB Giáo d c,
1999;
[5]. Thái Duy Tuyên: Phương pháp d y h c- Truy n th ng và i m i; NXB Giáo
d c, 2008;
[6]. Nguy n C nh Toàn (Ch biên): Quá trình d y- t h c; NXB GD, 1998;
[7] M t s tư li u, bài vi t trên các di n àn và website:
tailieu.vn
D yh cIntel.net
www.giaovien.net,
tusach.thuvienkhoahoc.com
www.ntu.edu.vn vv…
nguon tai.lieu . vn
