Xem mẫu
- Đề tài " Địa chấn và sóng thần phía Đông Nhật
Bản . 1200 km từ chấn tâm "
- Đ i đ a ch n và sóng th n phía đông Nh t B n.
1200km t ch n tâm
Hà Ng c Tu n D.Eng.
17 tháng 3-2011
- ii
- M cl c
Disclaimer v
L i gi i thi u vii
1 Đi đ a ch n bi n phía đông Nh t B n 1
1.1 Tên g i, v trí ch n tâm, th i gian và đ l n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 S r i trí c a JMA-cơ quan khí tư ng th y văn Nh t B n . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.3 H th ng đo đ a ch n và c nh báo sóng th n Nh t B n . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.4 Di n bi n tr n sóng th n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.4.1 Cu c đ b đ u tiên c a Tsunami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.4.2 Và s c tàn phá kh ng l c a tsunami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.5 Phân b cư ng đ tr n đ ng đ t chính và các cơn dư ch n . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.5.1 Phân b cư ng đ .................. . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.5.2 Dư ch n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2 Kh ng ho ng h t nhân t i nhà máy đi n nguyên t Fukushima 1 13
2.1 Sơ lư c v nhà máy đi n nguyên t Fukushima . . . . ......... . . . . . . . . . 13
2.2 Di n bi n c a kh ng ho ng Fukushima . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . 14
2.3 Gi i thích nguyên nhân s c . . . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . 17
2.3.1 Nhiên li u s d ng . . . . . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . 17
2.3.2 Nguyên lý v n hành nhà máy nguyên t . . . ......... . . . . . . . . . 18
2.3.3 Nguyên lý an toàn . . . . . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . 19
2.3.4 Tr c tr c h th ng làm mát lò Fukushima ......... . . . . . . . . . 19
2.3.5 N do ph n ng hóa h c . . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . 20
2.3.6 Cháy do các thanh nhiên li u đã qua s d ng ......... . . . . . . . . . 20
2.4 Nguy cơ và m c đ rò r phóng x .......... ......... . . . . . . . . . 21
2.4.1 Đơn v đo n ng đ phóng x . . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . 21
2.4.2 Di n bi n rò r phóng x . . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . 21
2.5 Kh ng ho ng s đi đ n đâu . . . . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . 23
3 L ikt 25
iii
- iv
- Disclaimer
Bài vi t này v th m h a đ ng đ t và sóng th n x y ra vào 11 tháng 3 năm 2011 v a qua t i bi n
phía đông Nh t b n thu n túy mang tính ch t tham kh o. M i đánh giá, quan đi m đư c nêu trong
bài vi t c a tôi không đ i di n cho b t kỳ m t t ch c cá nhân nào. Nh ng ý ki n, đánh giá này c a
tôi ch đơn gi n d a trên ki n th c và kinh nghi m c a m t ngư i t ng tham gia nghiên c u trong
nghành kháng ch n t i Nh t b n cũng như ki n th c v nhà máy đi n nguyên t tôi có đư c qua khóa
hu n luy n v đ tài này. Bài vi t này có th ph bi n r ng rãi không gi i h n tuy nhiên tôi hoàn
toàn không ch u trách nhi m v n i dung và nh ng thi t h i có th phát sinh cho b t kỳ t ch c cá
nhân nào do s d ng n i dung bài vi t này. Do bài vi t có th đư c truy n t i qua m i trư ng s hóa
n i dung c a nó có th b thay đ i và tôi hoàn toàn không ch u trách nhi m v nh ng thay đ i này.
v
- vi
- L i gi i thi u
Tôi b t tay vào vi t bài này vào 13 gi 24 phút 14 tháng 3, g n 2 gi sau khi v n th hai t i nhà
máy đi n nguyên t Fukushima daiichi x y ra do h u qu c a tr n đ ng đ t và sóng th n l n nh t
trong l ch s đo đ c c a Nh t b n gây ra. Có l tin t c này đã đư c truy n hình trên kh p th gi i
trong l n đ u tiên c a l ch s nhân lo i khi mà chúng ta đư c ch ng ki n nh ng hình nh th m h a
thiên nhiên và nh ng h u quá th c p mà nó gây ra tr c tuy n trên truy n hình.
Nhưng có th chính nh ng hình nh đó có th đã ám nh và gây nên n i lo s cho hành tri u
ngư i trên th gi i khi truy n thông ch đưa đư c nh ng m t tiêu c c nh t c a nó.
Tôi đây, t i mi n nam nư c Nh t 1200 km t tâm ch n, may m n n m ngoài vùng nh hư ng
c a tr n "đ i h ng th y" v a x y ra. Có th chính vì th tôi ph n nào là ngư i ngoài cu c và đ
tr n tĩnh đ vi t bài này g i b n bè g n xa.
Nh ng gì mà đ ng đ t và sóng th n gây ra t t c các b n đã th y và tôi tin các b n đang theo
dõi hàng ngày như c t ngư i trên th gi i đang theo dõi. V nh ng tin t c này tôi không có gì đ
nói thêm tuy nhiên trong bài vi t này tôi mu n truy n t i đ n các b n m t thông đi p khác đi u
mà truy n thông ngoài nư c Nh t có th không đ c p t i cũng như nh ng thông tin v k thu t có
th không ph i lúc nào các b n cũng ti p c n đ n. Hy v ng v i nh ng thông tin này b n đ c có m t
cái nhìn toàn c nh hơn v kh ng ho ng đang di n ra t i Nh t. N u xét v khía c nh này thì tôi l i
là ngư i trong cu c đ đem đ n cho các b n m t góc nhìn t ch n tâm th m h a.
Tôi xin đ t k t lu n c a bài vi t này lên ph n gi i thi u và đây cũng là ni m tin c a tôi, c a m t
ngư i trong cu c, đúng như th tư ng Kan c a Nh t B n nói "nư c Nh t s vư t qua đư c kh ng
ho ng này" và có th các b n s ch ng ki n m t nư c Nh t h i sinh r t s m sau th m h a. Chúng
tôi tin r ng bình yên s đ n dù sóng gió trào lên nư c Nh t.
vii
- viii
- Chương 1
Đ i đ a ch n bi n phía đông Nh t B n
1.1 Tên g i, v trí ch n tâm, th i gian và đ l n
Chi u th sáu thành ph Fukuoka, khí h u mùa xuân làm cho m y c u đ ng nghi p c a tôi la đà
trong văn phòng. Cái vô tuy n lúc nào cũng t t ti ng và nh p nháy tin th i s thì ch ng ai đ ý đ n,
nhưng 14h 49 thì m i th b ng dưng thay đ i. Tin đ ng đ t và sóng th n phát trên t t c các kênh
truy n hình.
Chưa đ y 3 phút sau đ ng đ t nhìn màn hình Tivi th y báo đ l n 7.9 Richter (t m g i t t là
7.9R) và v trí tâm ch n tương đ i g n b x y ra vào 14h 46 phút. V trí ch n tâm, như th y Hình
1.2 thông thư ng đư c xác đ nh thông qua 3 đi m đo đ xác đ nh t a đ không gian t c là v tr trên
b m t trái đ t và c chi u sâu, cách Kesennuma m t thành ph nh có 74000 dân kho ng 100km,
m t thành ph khác là Rikizentadaka nh hơn v i 20000 dân cũng n m trong kho ng c ly này. Đây
là hai thành ph có kho ng cách đ n ch n tâm g n nh t nơi sóng th n phát sinh do đ ng đ t p đ n
s m nh t. Cách tâm ch n kho ng 130km là thành ph Sendai v i dân s kho ng 1 tri u. Fukushima
là m t thành ph l n khác tuy trung tâm c a nó n m sâu trong đ t li n không nh hư ng b i sóng
th n nhưng hai nhà máy đi n nguyên t bên bi n cách tâm ch n ch ng 140km đã và đang b nh
hư ng n ng n do đ ng đ t. T t c nh ng trung tâm dân cư trên n m r i trên ba t nh Iwate, Miyagi
và Fukushima nơi b sóng th n và đ ng đ t tàn phá n ng n . Tokyo, Chiba cách ch n tâm 370km
theo đư ng chim bay cũng rung chuy n r t m nh nhưng không có thi t h i do sóng th n gây ra.
Trong nh ng thông báo đ u tiên JMA g i tên tr n đ ng đ t là Sanrikuoki là tên vùng bi n nơi
có ch n tâm. Tên g i này ngay l p t c b lu m do qui mô c a tr n đ ng đ t. Truy n thông Nh t
b n nay đã g i là Higashinihondaizishin có nghĩa là đ i đ ng đ t đông Nh t B n.
C nh b o đ ng đ t và sóng th n thì không có gì l n u b n s ng Nh t. Chuy n này x y ra như
cơm b a đây. Hơn n a h th ng c nh báo sóng th n c a Nh t r t hi n đ i ch nh ng con sóng vài
ch c cm cũng đư c báo và báo rõ ràng s đ n đâu vào gi nào.
1.2 S r i trí c a JMA-cơ quan khí tư ng th y văn Nh t
Bn
Nhưng th sáu v a r i m i vi c khác h n. L n đ u tiên tôi ch ng ki n Trung tâm d báo khi tư ng
th y văn b i r i v i vi c báo chính xác đ l n c a tr n đ ng đ t và chi u cao sóng th n.
Sau hơn hai ngày JMA đã tính toán l i đ l n thành 9.0R m c dù các con s 7.9R, 8.4R và 8.8R
đã đư c đưa ra. Ai đã t ng làm v đ a ch n ch c đ u bi t gi a s khác bi t gi a m t đơn v Richter
có ý nghĩa to l n th nào. Đ hi u đư c đi u này xin minh h a b ng Hình 1.1.
Hình 1.1 tr c hoành c a đ th ch đ l n c a m t tr n đ ng đ t b ng đơn v Richter. Ta có
th th y thang đo này tr n đ a ch n l n nh t lên đ n 9.5 đ . Đây là tr n đ ng đ t l n nh t ghi
đư c trong l ch s nhân lo i x y ra bi n Chile vào 22 tháng 5 năm 1960. Đ các b n có hình nh
1
- Hình 1.1: Thang đo đ a ch n b ng Richter (source: wikipedia)
Hình 1.2: B n đ v trí ch n tâm và các vùng nh hư ng
2
- hơn n a v đ l n xin ch ra r ng đ ng đ t gây sóng th n Sumatra Indonesia có đ l n 9.1 đ
Richter x y ra vào năm 2004 đã làm thi t m ng 230000 ngư i trên 14 nư c quay m t vào n đ
dương. Năm đó tôi cũng đã có d p g i t i H i k sư k t c u Vi t nam nh ng tin đ u tiên d a trên
các phân tích b ng mô hình sóng th n c a các phòng nghiên c u Nh t b n. Không có tr n đ ng
đ t 10 đ Richter Hình 1.1 vì m t tr n đ ng đ t v i năng lư ng đó s có qui mô toàn c u và có
th xóa s ch s s ng.
Tr c tung bên ph i c a đ th ch năng lư ng mà tr n đ ng đ t gi i phóng ra xung quanh b ng
joule (J). Như v y m t tr n đ ng đ t 3.5 đ Richter có năng lư ng 1010 J đ i ý tương đương v i m t
v n c a 1 t n thu c n TNT. M t tr n 7.5 đ s có đ l n là 1016 J và tr n 8.5 R s có đ l n hơn
100 l n tr n 7.5 R.
Ngày hôm đó JMA đã r i trí khi đưa ra tính toán đ l n ban đ u là 7.9 sau đó kho ng 2 gi
trong bài phát bi u c a th tư ng Nh t con s đó đư c đi u ch nh thành 8.4 và sau đó hơn 2 ngày
con s 9.0 đư c chính th c ch t l i. Như v y là ngay nh ng giây phút đ u tiên đ l n c a ch n đ ng
có th đã làm b i r i Trung tâm khí tư ng th y văn Nh t b n m t cơ quan có h th ng đo đ c, tính
toán và c nh báo đ ng đ t, sóng th n t t nh t trên th gi i và ít khi có nh ng đánh giá b t nh t
như v y. Ch riêng đi u này đã báo hi u v n đ c a th m h a v a qua.
Truy n thông th gi i s d ng k t qu tính toán c a cơ quan đ a ch t Hoa kỳ USGS cho r ng
tr n đ ng đ t v a qua có đ l n 8.9R. Như v y đ i đ ng đ t phía đông Nh t b n dù là 8.9R hay
9.0R cũng đã l t vào top các tr n đ ng đ t l n nh t trong l ch s ghi chép c a nhân lo i.
1.3 H th ng đo đ a ch n và c nh báo sóng th n Nh t
Bn
Có th nói Nh t B n có h th ng và m ng lư i đo đ c đ a ch n dày đ c nh t trên th gi i. Ngoài các
m ng quan tr c chuyên môn c a cơ quan khí tư ng, Nh t còn có các m ng quan tr c đ c l p khác
mà ngay c ngư i bình thư ng cũng có th ti p c n đư c. Kyoshin net là m t ví d . M t m ng như
th này có t i hàng trăm các máy gia t c k r i kh p l c đ a và th m bi n Nh t b n. Nó cho phép
theo dõi gia t c n n m i cơn đ a ch n theo th i gian th c (real-time) n u b n ti p c n vào h th ng.
Nh t B n có m t h th ng như v y không ph i là đi u ng c nhiên. Đ t nư c m t tr i m c này
n m trên giao tuy n c a b n m ng l c đia, l n lư t là m ng Thái Bình Dương, m ng b c M , m ng
Eurasian và m ng Philipin. Có th nói đây là nơi nóng nh t c a cái g i là "Vành đai l a-Ring of
Fire" nơi mà các ho t đ ng ki n t o mà c th hơn là va ch m c a các m ng l c đ a gây ra đ ng đ t
liên t c đ t li n và th m bi n Nh t b n. Như chúng ta th y Hình 1.3 giao tuy n b n m ng l c
đ a nói trên c t qua nư c Nh t. Chúng di chuy n tương đ i v i nhau v i t c đ r t nh (b ng t c
đ m c móng tay c a b n). Tuy nhiên theo th i gian năng lư ng kh ng l (áp l c) tích t n n đá
g c t i giao tuy n các m ng này và khi áp l c đó vư t quá cư ng đ c a đá g c dư i lòng đ t n n
đá này s v tung gi i phóng th năng trong nó thành đ ng năng là các cơn sóng đ a ch n.
Tr n đ ng đ t 11 tháng 3 v a qua là k t qu c a s ki n như v y do tương tác c a hai m ng l c
đ a B c M và Thái Bình Dương. Chính vì n m trên vành đai l a này nư c Nh t h ng ch u liên t c
các cơn đ a ch n và c n m t ngành kháng ch n v i h th ng quan tr c phát tri n đ phòng ng a và
gi m nh thiên tai.
Cùng v i h th ng quan tr c đ a ch n này Nh t B n phát tri n h th ng c nh báo sóng th n.
Khi phát hi n ra tâm ch n ngoài bi n, nh vào công c tính toán mô ph ng nhanh công v i các thi t
b đo bi n, cơ quan khí tư ng th y văn Nh t b n JMA có th đưa ra c nh b o trong vòng vài phút.
Các c nh báo này d ng b n đ tr c quan cho th y v trí tâm ch n các vùng duyên h i có th có
sóng th n và đ cao con sóng. Thông tin này đư c truy n tr c ti p lên các kênh truy n hình, đài
phát thanh, đi n tho i di đ ng đ ngư i dân nhanh chóng r i kh i b bi n khi có sóng cao. T t c
quá trình đó t khi có đ ng đ t đ n khi ngư i dân nh n ra nguy hi m ch trong vòng vài phút. Hình
1.4 là b n đ c nh báo sóng th n vào 14:49 đúng 3 phút sau khi đ ng đ t x y ra đư c phát trên các
3
- Hình 1.3: B n đ ki n t o Nh t B n
kênh truy n hình Nh t B n.
Báo đ ng b ng loa phóng thanh và còi hú cũng đư c ti n hành các mi n duyên h i, xe tu n
tra d c đư ng b bi n s g i m i ngư i tránh xa b . M t m ng lư i các camera an ninh ven bi n s
n i tr c tuy n v i truy n hình đ theo dõi tình hình sóng vào b .
1.4 Di n bi n tr n sóng th n
14h51 phút màn hình vô tuy n chuy n sang các hình nh tr c tuy n t các camera ven bi n t nh
Iwate. Lúc này m i s v n bình yên trên màn hình, trong phút đ u tiên chi u cao sóng d c b bi n
hai t nh Iwate là 3m, Miyagi đư c d báo cao nh t là 6m và Fukushima là 3m như th y Hình 1.5
n u b n bi t đ c ti ng Nh t. Cũng có th th y là sóng đ n Miyagi vào 3 gi chi u đ n fukushima vào
3:10 và đ n Chiba g n Tokyo vào 3:20. D a vào kho ng cách t ch n tâm đ n các thành ph và khu
dân cư nói trên có th tính đư c v n t c lan truy n sóng vào kho ng 400 đ n 500km/h. Trên th c t
tr n sóng th n v a qua lan t i M b bên kia c a Thái Bình Dương cách Nh t b n kho ng 8000km
trong 10h. N u tính trên quãng đư ng dài này t c đ lan truy n sóng có th lên đ n 800km/h. N u
b n c t cánh Nh t khi có đ ng đ t và bay sang b tây nư c M b n s đón đư c con sóng v a r i.
1.4.1 Cu c đ b đ u tiên c a Tsunami
Nhưng m i vi c thay đ i ch trong vài phút sau. Kurokawa v ki n trúc sư lâu năm ng i g n màn
hình nh t th t lên "sao d báo chuy n thành 10m h t nh ?" Lúc này là 15:00 Camera trên truy n
hình NHK quay c n c nh m t cây c u Kamaishi m t thành ph nh t nh Iwate. Lúc này góc
quay h p dư i chân c u đư ng cao t c đô th (elevated highway) này ngư i ta có th th y ô tô và
nhi u th khác trôi như nh ng chi c h p x p.
4
- Hình 1.4: B n đ c nh báo sóng th n 3 phút sau đ ng đ t
Hình 1.5: D báo chi u cao sóng trên truy n hình trong nh ng phút đ u tiên
5
- Hình 1.6: Hình nh đ u tiên trên NHK khi sóng th n p vào Kamaishi
Ph n ng đ u tiên c a tôi là g i đi n tho i di đ ng cho v tôi, bà b u s p sinh con gái rư i c a
tôi. V tôi bi t tính tôi hay hi u kỳ v i tin t c trên truy n hình. Nhi u l n trư c khi có c nh báo
sóng th n trong nhà ch có tôi dán m t vào ti vi xem th c ra sóng th n trông th nào khi nó vào b
và l n nào cũng ch là nh ng con sóng vài ch c centimet. Nhưng l n này thì khác tôi nói v i v . Em
b t truy n hình lên xem đ ng đ t l n l m.
Đ t ng đi n tho i xu ng là lúc trên màn hình tàu thuy n đâu b ng dưng trôi ngư c vào thành
ph va vào cây c u chui qua nó trong tr ng thái nghiêng ng . Có th nhìn th y vài v tài x lái xe
t i trên c u đã d ng l i nhìn c nh nư c cu n cu n dư i chân c u nơi trư c đó vài phút là đô th và
đư ng xá b ng ch c tr thành dòng sông. Cu i cùng là c m t ngôi nhà to trôi tu t qua cây c u đó.
Có l nh ng ngư i đ ng trên c u đã tr i qua m t phen hãi hùng hơn b t kỳ c nh tư ng nào mà các
b phim hành đ ng M thư ng d ng.
Sóng th n hay Tsunami như cách g i c a ngư i Nh t b t đ u tàn phá toàn b b phía đông b c
Nh t b n t 3 gi chi u ngày 11 tháng 3 năm 2011.
Đ n lúc này các con s d báo đã khác h n chi u cao sóng các đi m báo c a Iwate và Miyagi
đ u quá 10m. Cũng ph i nói thêm r ng trong thang c nh báo c a JMA sóng cao 3 m đã đư c li t
kê vào sóng r t l n. Hình 1.7 là màn hình trên truy n hình vào kho ng 15:10 sau khi sóng p đ n
đa s các thành ph ven bi n phía đông b c. Màn hình báo t t c các con sóng đ u cao hơn 10m
Iwate, Miyagi,Fukushima và c Chiba.
1.4.2 Và s c tàn phá kh ng l c a tsunami
Có l nh ng hình nh đ u tiên Kamaishi mà NHK thu đư c đã quá s c v i phóng viên hi n trư ng
c a NHK h đã ngay l p t c c t cánh t các trung tâm truy n hình b ng tr c thăng chuyên d ng.
Và cũng chính vì th c th gi i đã đư c ch ng ki n tr c tuy n c nh tư ng hãi hùng khi sóng th n
tàn phá thành ph làng m c đông b c Nh t B n.
Sau đo n truy n hình tr c tuy n Kamaishi là toàn c nh sóng th n tràn vào vùng đ ng b ng
ven bi n Sendai. T t c chúng ta có l đã đư c th y c nh tư ng này con nư c đ u đen k t đ i trên
nó là nhà c a, ô tô và h ng hà vô s nh ng m nh g có l b xé tung t các căn nhà kéo vào đ ng
ru ng thành ph Sendai. T c đ lan trên đ t li n n u so v i t c đ c a m t s xe ô tô v i vã b t
kh i con sóng khi ch y v phía l c đ a kho ng đ 30 đ n 40 km gi . Tuy không nhanh như t c đ
6
- Hình 1.7: Chi u cao sóng th c t đư c báo trên truy n hình
Hình 1.8: Sóng th n tàn phá Sendai
lan ngoài bi n nó đ nhanh đ đu i theo b t c cư dân nào còn sót l i trong vùng làng m c mà nó
tràn t i. Con sóng Sendai tràn qua đê bi n lan nhanh vào đ ng ru ng nu t s ch nh ng căn nhà
vư n b ng nilong c a nông dân ti n sát đ n đư ng qu c l qu t l i khi va vào đê nhào tr n toàn b
các v t th nó mang trên đ u. Có c m tư ng nh ng chi c ô tô trong cơn sóng còn nh hơn c bao
diêm. T truy n hình tr c tuy n có th th y m t s ngư i x u s không k p lái xe ch y kh i con
sóng ngay trên đư ng qu c l nơi cách b bi n vài kilomet đi u mà ch c ngư i lái xe khi đó không
k p nhân th c ra chuy n gì đang x y ra xung quanh mình. B bi n mi n đông b c nư c Nh t trong
vòng 4 ti ng đ ng h đã b quét s ch nghi n nát thành các đ ng rác v n kh ng l . Không còn bóng
dáng đô th ch còn c m t vùng tan hoang v i m y ngôi nhà t ng bê tông c t thép còn s ng sót l i.
Ngay trong chi u hôm đó các t h p hóa d u b c cháy, c u s p đư ng xá ng p sâu trong nư c bi n.
Nhi u tàu cá và c tàu tr ng t i l n b cu n trôi vào trong thành ph . Ô tô ch t thành đ ng cháy
n ng t tr i. Thành ph c a Nh t trông gi ng h t sau v n nguyên t Hiroshima và Nagasaki và
t hơn n a là ng p sâu trong nư c và bùn đ t do có hi n tư ng lún n n trên di n r ng.
7
- 1.5 Phân b cư ng đ tr n đ ng đ t chính và các cơn dư
ch n
Tr n đ ng đ t kh ng l v a r i tuy rung chuy n toàn lãnh th Nh t B n nhưng có l không làm
Vi t Nam b nh hư ng do nó không truy n t i đ t nư c ta. Nói cách khác cư ng đ đ ng đ t
Vi t Nam b ng không nên chúng ta không c m th y ch n đ ng này. Khác v i đ l n (Magnitude)
đư c đo b ng Richter đánh giá t ng năng lư ng gi i phóng t tr n đ ng đ t như đã th o lu n
ph n trên, cư ng đ hay còn g i là c p đ ng đ t(intensity) là thang đo nh hư ng c a tr n đ ng đ t
đó lên m t đi m quan tr c nh t đ nh. Hình 1.9 là b n scan tôi v i vàng l y t th i báo Ashahi c a
Nh t bi u di n phân b cư ng đ c a tr n đ ng đ t chính (main shock) vào 14:46 ngày 11 tháng 3
v a qua. Ph i nói là phân b cư ng đ c a tr n chính vì có tr n "ph " mà t chuyên môn g i là dư
ch n (aftershocks). G i là dư ch n nhưng qui mô c a chúng cũng r t l n. Tôi s quay l i đi m này
ngay sau đây.
1.5.1 Phân b cư ng đ
T Hình 1.9, dù hơi khó nhìn và toàn ti ng Nh t, ta có th th y vùng đông b c nư c Nh t (trên
th c t toàn nư c Nh t) đ u đo đư c ch n đ ng v i cư ng đ khác nhau. Cư ng đ quan tr c đư c
trong v v a r i l n nh t là 7. Đây là cư ng đ k ch thang đo c a Nh t. Tokyo h ng ch u cư ng đ
5+. Ba t nh Iwate, Miyagi và Fukushima h ng ch u cư ng đ 6+.
Đ đ c gi có đư c hình nh v cư ng đ 5+ xin mô t như sau. Năm 2004 m t tr n đ ng đ t
x y ra thành ph mà gia đình tôi đang sinh s ng khi đó cư ng đ c a nó khu v c nhà tôi là 5+.
Khi đ ng đ t x y ra có c m tư ng như m t đàn bò r ng châu Phi ch y qua c nh nhà. M i th rung
lên b n b t đ đ c trên giá rơi xu ng sàn chao đèn l c và các khung c a s rung lên m m. M t
tr n đ ng đ t c p 7 theo thang đo c a Nh t s làm rung chuy n n n dư i chân ngư i đ ng đ n m c
ngư i đó s ngã xu ng vì không th đ ng v ng đư c v i m t giao đ ng như th .
Đ nh nghĩa đơn gi n c p đ ng đ t theo cơ quan khí tư ng Nh t B n JMA đư c trình bày B ng
1.1. Tuy đ nh nghĩa này đã cũ nhưng do nó đơn gi n tôi xin đư c trình bày đây đ đ c gi d hi u
v c p hay cư ng đ đ ng đ t.
B ng 1.1: C p đ ng đ t theo qui đ nh c a cơ quan khí tư ng Nh t B n
Cp Mô t Gia t c(gal)
0 Không c m th y ch đư c phát hi n nh thi t b đo dư i 0.8
1 Ch ngư i trong tr ng thái r t tĩnh m i c m th y 0.8-2.5
2 Nhi u ngư i c m th y ch n đ ng tuy nhiên đ ng đ t r t nh 2.5-8.0
3 Mái nhà rung, c a đ p, các đ v t treo l c, nư c trong b sóng sánh 8.0-25.0
4 Mái nhà rung m nh, nư c trong b trào ra, ngư i đang đi cũng c m th y 25.0-80.0
5 Tư ng n t, bia đá đ , tư ng đá ng khói s p 80.0-250
6 Dư i 1/3 nhà c a h ng, núi l , n t đ t,đa s ngư i không đ ng đư c 250-400
7 Trên 1/3 nhà c a h ng, l núi đ t gãy xu t hi n trên m t đ t hơn 400
C p 7 có gia t c n n tương đương hơn 400gal. V m t v t lý gia t c 400 gal (400cm/s2 ) là g n
n a gia t c tr ng trư ng (980cm/s2 ). Như v y nói m t cách hình tư ng khi có đ ng đ t c p 7 m t
ngôi nhà s ch u m t l c tác đ ng ngang ít nh t b ng m t n a tr ng lư ng cu ngôi nhà đó. Hay
n u b n n ng 60kg b n s b m t l c 30kg đ y. Và lưu ý r ng dao đ ng n n đ i phương liên t c nên
th c t là b n s b kéo đ y liên t c v i l c đó.
Trên đây là khái ni m v c p đ ng đ t và gia t c n n tương đương. Th c t trong tr n đ ng đ t
v a qua s li u đo gia t c n n t c th i thành ph Kurihara thu c t nh Miyagi th t đáng kinh ng c
tr s c c đ i c a nó là 2933 gal g p 3 l n gia t c tr ng trư ng (3g). V i gia t c này khó lòng m t
8
- Hình 1.9: Phân b cư ng đ tr n đ ng đ t lúc 14:46 phút 11 tháng 3
9
- k t c u nhân t o nào có th đ ng v ng đư c. N u b n n ng 60kg b n s b m t l c 180kg kéo đâ
liên t c. Vi t Nam ta không có đ ng đ t l n. Các k sư xây d ng h u như không tính toán đ n
đ ng đ t và gi s có tính đ n theo tiêu chu n thì gia t c s d ng cũng ch trên dư i 0.1g (m t ph n
mư i gia t c tr ng trư ng)
1.5.2 Dư ch n
Có th b n s có hình nh v m t tr n đ ng đ t là m t cú rung m nh và sau đó m i th k t thúc.
S ki n th c ra không ph i như th . Nh ng ai đã kinh qua đ ng đ t như Nh t B n s có m t cái
nhìn hoàn toàn khác. M t tr n đ ng đ t, nh t là đ ng đ t l n s kèm theo dư ch n là nh ng tr n
đ ng đ t nh hơn trong nhi u ngày, tháng th m chí c năm sau đó.
Tr n đ ng đ t v a r i có s lư ng dư ch n cũng như đ l n dư ch n đáng k . Trong vòng chưa
đ y 1 gi sau tr n chính có t i 3 tr n dư ch n l n hơn 7 Richter có v trí như Hình 1.10. C n nh c
l i r ng m t tr n hơn 7R đã đư c x p vào đ ng đ t l n. Còn nh năm 1995 tr n đ ng đ t gây th m
ho Kobe cũng ch có đ l n 7.3R.
Ba ngày sau tr n chính quan tr c cho th y có 200 dư ch n x y ra. Như v y trung bình có 3 tr n
trong m t gi đ ng h . Tuy nhiên th ng kê cho th y h u h t dư ch n x y ra vào đ u gi sáng và
cu i gi chi u trong ba ngày qua. B n v n có th ng trưa mà không b đánh th c vì đ ng đ t!
Hình 1.10 bi u di n v trí các ch n tâm dư ch n b ng các đư ng tròn. Đ l n c a các đư ng tròn
th hi n đ l n c a tr n đ ng đ t. Cũng có th th y ngay trên hình này v trí các tâm tr n không
g n tâm ch n c a tr n chính mà r i trên m t di n r ng ch ng 600km dài và 300km ngang d c theo
hư ng b c đông b c bi n Nh t B n. C di n này (th c t là kh i) là đ t gãy (faul) c a tr n đ ng
đ t v a qua. Đá g c trong c kh i này liên t c b nén v gây ra các tr n đ ng đ t. Qui mô c a đ t
gãy này là tương đ i l n. tr n Sumatra năm 2004 đ t gãy có chi u dài lên đ n 1500km.
Theo tính toán các dư ch n lơn hơn 7R có th l i x y ra trong vòng vài ngày t i v i xác xu t l n
t i 40%. Có l v i m t tr n đ ng đ t qui mô này dư ch n s còn di n ra trong vài năm t i.Dư ch n
ch ch m d t khi cân b ng áp l c ( ng su t) đư c thi t l p trong đ t gãy. Đá n n s b bi n d ng,
chuy n v sau tr n đ ng đ t. Quan tr c phát hi n ra hi n nay nư c Nh t đã b d ch chuy n 4m do
tr n đ i đ ng đ t v a r i.
V i t t c nh ng gì đã di n ra do tr n đ ng đ t chính và sóng th n cùng v i nh ng cú s c nh i
thêm liên t c do dư ch n, ngay c ngư i tinh th n v ng nh t cũng ph i m t m i n u trong vùng
đ ng đ t như tr n này.
10
- Hình 1.10: Dư ch n trong vòng nh ng ngày qua
11
nguon tai.lieu . vn
