1. Trang Chủ
  2. Báo cáo khoa học
  3. Đề tài khoa học cấp cơ sở: Nghiên cứu đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam

Đề tài khoa học cấp cơ sở: Nghiên cứu đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam

Đề tài tập trung nghiên cứu về đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán, trong đó đi sâu vào nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán với việc nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính. Nghiên cứu đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính được thực hiện bởi các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam. Trong hệ thống các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam đề tài chỉ nghiên cứu được đại diện một số công ty kiểm toán độc lập tại Hà Nội v

Thể loại Tài liệu miễn phí Báo cáo khoa học

Số trang 91

Ngày tạo 5/21/2021 11:05:10 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 1.56 M

Tên tệp

Tải Đề tài khoa học cấp cơ sở: Nghiên cứu đánh giá tín... (.pdf)

Xem mẫu

  1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI ---------- BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP CƠ SỞ NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU VÀ RỦI RO KIỂM TOÁN NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI VIỆT NAM Chủ nhiệm đề tài: Th.s Lương Thị Hồng Ngân Hà Nội, 5/ 2017 1
  2. TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI CẤP CƠ SỞ Kiểm toán độc lập chính thức xuất hiện ở nước ta từ tháng 5 năm 1991 với sự thành lập của 2 công ty kiểm toán độc lập đầu tiên. Cho đến nay, sau gần 30 năm hoạt động, cùng với tiến trình hội nhập và phát triển kinh tế của Việt Nam, các công ty kiểm toán độc lập của Việt Nam đã không ngừng gia tăng về số lượng và nâng cao chất lượng ở tất cả các dịch vụ cung cấp. Kiểm toán BCTC là một hoạt động dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn trong tổng doanh thu của các công ty kiểm toán độc lập. Kiểm toán BCTC đưa ra sự đảm bảo hợp lý của kiểm toán viên về tính trung thực, hợp lý, hợp pháp của BCTC, từ đó đảm bảo BCTC không còn chứa các sai sót trọng yếu ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng thông tin trên BCTC. Chính vì vậy, chất lượng kiểm toán luôn là mối quan tâm hàng đầu của công ty kiểm toán độc lập, người sử dụng báo cáo tài chính và cả các cơ quan chức năng. Bên cạnh đó, cùng với xu thế hội nhập về dịch vụ kế toán, kiểm toán trong khu vực, quốc tế đặc biệt khi Việt Nam đã chính thức gia nhập WTO, Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) và xuất phát từ những đòi hỏi thực tiễn quản lý nên yêu cầu phải nâng cao chất lượng dịch vụ cung cấp nói chung và chất lượng dịch vụ kiểm toán BCTC nói riêng của các công ty kiểm toán độc lập Việt Nam lại càng trở nên cấp thiết hơn. Một yếu tố quan trọng góp phần nâng cao chất lượng cuộc kiểm toán là đánh giá khoa học và chuẩn xác trọng yếu và rủi ro kiểm toán. Tuy nhiên, trên thực tế công việc đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập Việt Nam hiện vẫn còn nhiều điểm chưa hoàn thiện. Công tác đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán không được các công ty kiểm toán và kiểm toán viên quan tâm đúng mức, nhiều công ty kiểm toán chạy theo lợi nhuận chấp nhận rủi ro cao, bỏ qua các quy trình, chuẩn mực kiểm toán. Điều này dẫn đến chất lượng kiểm toán yếu kém, nhiều công ty kiểm toán bị cảnh báo về kết quả kiểm toán sai lệch qua các lần thanh tra của Bộ Tài chính, Ủy ban chứng khoán Nhà nước. Chính vì vậy, nghiên cứu việc hoàn thiện đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán BCTC là một vấn đề cấp bách. Do đó, tác giả đã chọn đề tài “Nghiên cứu đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu khoa học của mình với các nội dung muốn làm rõ: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán, mối quan hệ giữa trọng yếu rủi ro và chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính - Khảo sát và đánh giá thực trạng về đánh giá tính trọng yếu và rủi ro trong việc nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam - Một số giải pháp nhằm hoàn thiện việc đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam. Tổng quan nghiên cứu: Các nghiên cứu về chất lượng kiểm toán và các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán nhận được sự quan tâm hơn cả của các nhà 2
  3. khoa học trong và ngoài nước. Bao gồm các nghiên cứu về quan điểm, các nhân tố về các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán BCTC, các nghiên cứu về đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán. Chất lượng kiểm toán, các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán và cả việc nghiên cứu đánh giá rủi ro và trọng yếu trong kiểm toán báo cáo tài chính luôn nhận được sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước. Tuy nhiên chưa có nhiều nghiên cứu đi sâu vào việc xem xét đánh giá trọng yếu và rủi ro trong kiểm toán BCTC nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán đáp ứng yêu cầu không chỉ của người sử dụng thông tin BCTC mà còn nâng cao uy tín sự cạnh tranh cho các công ty kiểm toán độc lập trong giai đoạn hội nhập hiện nay. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu về đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán, trong đó đi sâu vào nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán với việc nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính. Nghiên cứu đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính được thực hiện bởi các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam. Trong hệ thống các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam đề tài chỉ nghiên cứu được đại diện một số công ty kiểm toán độc lập tại Hà Nội với quy mô các công ty là 15 công ty trên địa bàn Hà Nội. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU VÀ RỦI RO KIỂM TOÁN TRONG VIỆC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH Trình bày hệ thống lý luận cơ bản về chất lượng kiểm toán BCTC, đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán theo hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế và Việt Nam Chương 1 tác giả cũng đã phân tích chi tiết về đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong mối quan hệ với việc nâng cao chất lượng kiểm toán BCTC. Đưa ra một số mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán BCTC làm cơ sở nghiên cứu đánh giá thực trạng trong chương 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐÁNH GIÁ TRỌNG YẾU VÀ RỦI RO KIỂM TOÁN TRONG VIỆC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI VIỆT NAM Chương 2, đề tài đã tiến hành khảo sát, thu thập thông tin qua hình thức gửi phiếu điều tra tới kiểm toán viên của các công ty kiểm toán trên địa bàn Hà Nội. Với phạm vi của đề tài đã được trình bày ở trên đề tài chỉ khảo sát được 15 công ty kiểm toán độc lập trên địa bàn Hà Nội. Đề tài đã xem xét, đánh giá một số yếu tố sau: Một là, Tìm hiểu thực trạng đánh giá trọng yếu kiểm toán, bao gồm: Việc xây dựng và áp dụng các tiêu chí ước lượng ban đầu về mức trọng yếu; Việc quy định và thực tế thực hiện phân bổ mức trọng yếu cho các khoản mục trên BCTC; Hướng dẫn 3
  4. về các sai sót có thể bỏ qua;… Hai là, Tìm hiểu thực trạng đánh giá rủi ro kiểm toán, bao gồm: Thiết lập mức rủi ro kiểm toán mong muốn; quy định và thực tế áp dụng các phương pháp đánh giá rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát trên toàn bộ BCTC cũng như trên phương diện số dư tài khoản và loại nghiệp vụ; quy trình và thực tế thực hiện xác định mức rủi ro phát hiện… Ba là, Tìm hiểu mối quan hệ giữa đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong quan hệ với chất lượng cuộc kiểm toán. Bốn là, Tìm hiểu nhân tố tác động đến đánh giá trọng yếu, rủi ro kiểm toán trong các đơn vị khảo sát. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN ĐÁNH GIÁ TRỌNG YẾU VÀ RỦI RO KIỂM TOÁN NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI VIỆT NAM Chương 3, tác giả tập trung làm rõ các nội dung về tính tất yếu hoàn thiện đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán báo cáo tài chính, phương hướng hoàn thiện đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán của kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam trên cơ sở đánh giá ưu, nhược điểm trong chương 2 làm cơ sở đưa ra các giải pháp trong chương 3. Đây là nội dung trọng tâm của chương 3. Với các giải pháp cụ thể theo nhóm như sau: - Nhóm giải pháp về nghiệp vụ chuyên môn: Tăng cường sử dụng phương pháp tiếp cận mô hình đánh giá rủi ro kiểm toán theo rủi ro kinh doanh của khách hàng; Hoàn thiện quy trình rủi ro chấp nhận khách hàng; Hoàn thiện đánh giá rủi ro kiểm toán trên số dư tài khoản và loại nghiệp vụ chi tiết cho từng cơ sở dẫn liệu; Hoàn thiện việc đánh giá trọng yếu - Các giải pháp thuộc về tổ chức: Hoàn thiện chất lượng kiểm toán viên; Giải pháp đưa công ty kiểm toán trở thành thành viên của Hãng kiểm toán quốc tế; Hoàn thiện điều kiện phương tiện làm việc; Xây dựng văn hóa doanh nghiệp, thương hiệu và uy tín của công ty kiểm toán Đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán có vai trò rất quan trọng đối với công tác lập kế hoạch, thiết kế chương trình kiểm toán một cách hiệu quả, từ đó ảnh hưởng tới chất lượng của cuộc kiểm toán. Đây là phần việc quan trọng và chiếm nhiều thời gian, công sức nhất trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán. Việc đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán một cách hợp lý, khoa học sẽ góp phần làm tăng hiệu quả của cuộc kiểm toán, nâng cao chất lượng cuộc kiểm toán và tạo nên sự phát triển vững mạnh của các công ty kiểm toán trong môi trường cạnh tranh như hiện nay. Đề tài đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán BCTC. Qua nghiên cứu đã góp phần làm sáng tỏ một số khái niệm và những vấn đề về đánh giá trọng 4
  5. yếu và rủi ro cũng như phân tích được mối quan hệ biện chứng giữa đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong việc nâng cao chất lượng kiểm toán. Bên cạnh đó, nghiên cứu đánh giá thực trạng đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán BCTC do một số công ty kiểm toán độc lập của Việt Nam tại Hà Nội thực hiện trong việc nâng cao chất lượng kiểm toán. Thông qua những nghiên cứu khảo sát thực tế, tác giả nhận thấy công tác đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán BCTC là rất cần thiết nhưng vẫn chưa được hầu hết các công ty kiểm toán độc lập Việt Nam coi trọng đúng mức, dẫn tới chất lượng kiểm toán độc lập của Việt Nam chưa cao, cụ thể là còn nhiều sai phạm trong ý kiến kiểm toán của KTV và hậu quả là một số KTV và công ty kiểm toán độc lập Việt Nam đã bị xử phạt hoặc khiển trách bởi Hội nghề nghiệp, Uỷ ban Chứng khoán nhà nước… Từ đó, đề tài cũng đã mạnh dạn đề xuất một số giải pháp cụ thể, có tính khả thi nhằm thực hiện các phương hướng đã đề ra nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam. Tuy nhiên do hạn chế về phạm vi nghiên cứu nên đề tài còn có những hạn chế như không nghiên cứu được hết các công ty kiểm toán độc lập Việt Nam. Nội dung nghiên cứu không thực sự hoàn thiện chẳng hạn như chưa ước lượng được một cách chính xác mức độ ảnh hưởng của đầy đủ yếu tố đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán đến việc nâng cao chất lượng kiểm toán và độ tin cậy của các ước lượng này. Đây sẽ là định hướng nghiên cứu trong tương lai để hoàn thiện hơn nữa việc đánh giá trọng yếu và rủi ro nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán BCTC. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Kiểm toán độc lập chính thức xuất hiện ở nước ta từ tháng 5 năm 1991 với sự thành lập của 2 công ty kiểm toán độc lập đầu tiên. Cho đến nay, sau gần 30 năm hoạt động, cùng với tiến trình hội nhập và phát triển kinh tế của Việt Nam, các công ty kiểm toán 5
  6. độc lập của Việt Nam đã không ngừng gia tăng về số lượng và nâng cao chất lượng ở tất cả các dịch vụ cung cấp. Kiểm toán BCTC là một hoạt động dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn trong tổng doanh thu của các công ty kiểm toán độc lập. Kiểm toán BCTC đưa ra sự đảm bảo hợp lý của kiểm toán viên về tính trung thực, hợp lý, hợp pháp của BCTC, từ đó đảm bảo BCTC không còn chứa các sai sót trọng yếu ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng thông tin trên BCTC. Chính vì vậy, chất lượng kiểm toán luôn là mối quan tâm hàng đầu của công ty kiểm toán độc lập, người sử dụng báo cáo tài chính và cả các cơ quan chức năng. Bên cạnh đó, cùng với xu thế hội nhập về dịch vụ kế toán, kiểm toán trong khu vực, quốc tế đặc biệt khi Việt Nam đã chính thức gia nhập WTO, Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) và xuất phát từ những đòi hỏi thực tiễn quản lý nên yêu cầu phải nâng cao chất lượng dịch vụ cung cấp nói chung và chất lượng dịch vụ kiểm toán BCTC nói riêng của các công ty kiểm toán độc lập Việt Nam lại càng trở nên cấp thiết hơn. Một yếu tố quan trọng góp phần nâng cao chất lượng cuộc kiểm toán là đánh giá khoa học và chuẩn xác trọng yếu và rủi ro kiểm toán. Tuy nhiên, trên thực tế công việc đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập Việt Nam hiện vẫn còn nhiều điểm chưa hoàn thiện. Công tác đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán không được các công ty kiểm toán và kiểm toán viên quan tâm đúng mức, nhiều công ty kiểm toán chạy theo lợi nhuận chấp nhận rủi ro cao, bỏ qua các quy trình, chuẩn mực kiểm toán. Điều này dẫn đến chất lượng kiểm toán yếu kém, nhiều công ty kiểm toán bị cảnh báo về kết quả kiểm toán sai lệch qua các lần thanh tra của Bộ Tài chính, Ủy ban chứng khoán Nhà nước. Chính vì vậy, nghiên cứu việc hoàn thiện đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán BCTC là một vấn đề cấp bách. Do đó, tác giả đã chọn đề tài “Nghiên cứu đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu khoa học của mình với các nội dung muốn làm rõ: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán, mối quan hệ giữa trọng yếu rủi ro và chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính - Khảo sát và đánh giá thực trạng về đánh giá tính trọng yếu và rủi ro trong việc nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam - Một số giải pháp nhằm hoàn thiện việc đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam. 2. Tổng quan một số nghiên cứu có liên quan Kiểm toán đóng vai trò quan trọng trong việc làm lành mạnh nền tài chính và đảm bảo độ tin cậy của hệ thống thông tin kinh tế tài chính. Chính vì vậy, chất lượng kiểm toán (CLKT) luôn là mối quan tâm hàng đầu của doanh nghiệp kiểm toán, người sử dụng báo cáo tài chính và các cơ quan chức năng. Khác với các sản phẩm, dịch vụ của các hoạt động khác, chất lượng kiểm toán không dễ dàng quan sát hay kiểm tra, 6
  7. đánh giá. Trong thực tế, thường có một khoảng cách nhất định về quan điểm hay mức độ thỏa mãn giữa cơ quan quản lý, người sử dụng và KTV đối với CLKT; Epstein & Geiger (1994) đã thực hiện khảo sát những người sử dụng BCTC, kết quả cho thấy 70% các nhà đầu tư tin rằng cuộc kiểm toán phải cung cấp bảo đảm tuyệt đối rằng không có sai sót trọng yếu hoặc gian lận trong BCTC. Trong khi đó, KTV có thể suy nghĩ về CLKT theo chiều hướng hạn chế tối đa sự không hài lòng của khách hàng, giảm rủi ro kinh doanh nhằm tránh kiện tụng, hạn chế thiệt hại đến danh tiếng của DNKT (Wooten, 2003). Các nghiên cứu về chất lượng kiểm toán và các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán nhận được sự quan tâm hơn cả của các nhà khoa học trong và ngoài nước. Các nghiên cứu về quan điểm chất lượng kiểm toán Có nhiều quan điểm khác nhau về chất lượng kiểm toán. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu trên thế giới về chất lượng kiểm toán chủ yếu tập trung vào 3 quan điểm: Quan điểm chất lượng kiểm toán là mức độ đảm bảo khả năng phát hiện và báo cáo sai sót trọng yếu trên BCTC; Quan điểm chất lượng kiểm toán là mức độ tuân thủ chuẩn mực kiểm toán (CMKiT) và Quan điểm kết hợp giữa mức độ tuân thủ chuẩn mực và mức độ đảm bảo về khả năng phát hiện và báo cáo sai sót trọng yếu trên BCTC. - Quan điểm chất lượng kiểm toán là khả năng phát hiện và báo cáo các sai sót trọng yếu trên BCTC: Đây được coi là quan điểm phổ biến từ thập niên 80. Quan điểm này là của DeAngelo (1981). Theo quan điểm này, một cuộc kiểm toán có chất lượng khi KTV cam kết đảm bảo về khả năng phát hiện và báo cáo các sai sót trọng yếu trong các BCTC. Nói cách khác, vì mục tiêu của một cuộc kiểm toán để đảm bảo tính chính xác của BCTC, chất lượng kiểm toán là xác suất mà BCTC không chứa đựng sai sót trọng yếu, nghĩa là độ tin cậy của việc kiểm toán BCTC phản ánh chất lượng kiểm toán. Quan điểm này dường như có sự đồng nhất giữa chất lượng kiểm toán với chất lượng BCTC. Nhiều nhà nghiên cứu về kiểm toán cũng có cùng quan điểm này như: Titman & Trueman (1986): “Mức độ chính xác của thông tin cung cấp cho Nhà đầu tư”; Palmrose (1988): “Khả năng KTV không phát hiện và báo cáo sai sót”; Beatty (1989): “Tính trung thực của thông tin tài chính được trình bày trên BCTC sau khi được kiểm toán”; Knechel (2009): “Chất lượng kiểm toán là đạt được mức độ đảm bảo”; Defond & Zhang (2014): “Cung cấp chất lượng kiểm toán cao đảm bảo BCTC chất lượng cao”. - Quan điểm chất lượng kiểm toán là tuân thủ chuẩn mực kiểm toán: Theo quan điểm này, các nhà nghiên cứu đã hướng trọng tâm nghiên cứu sang việc đánh giá CLKT bằng cách so sánh mức độ thực hiện công việc kiểm toán so với các CMKiT. Đó là các nghiên cứu của Copley & Doucet (1993), McConnell & Banks (1998), Aldhizer & cộng sự (1995), Krishnan & Schauer (2001). Các nghiên cứu chỉ ra 7
  8. rằng KTV thực hiện công việc với chất lượng cao nếu họ tuân thủ hoàn toàn các CMKiT trong suốt quá trình thực hiện kiểm toán. Các chuẩn mực kiểm toán hướng dẫn bao gồm cả việc tổ chức, thực hiện nghiệp vụ, phương pháp, lưu trữ hồ sơ…. - Quan điểm kết hợp: Khuynh hướng kết hợp việc xem xét chất lượng kiểm toán theo mức độ tuân thủ chuẩn mực và khả năng KTV phát hiện sai sót và báo cáo sai sót trọng yếu trên BCTC đã được một số nhà nghiên cứu như Skinner & Srinivasan (2012), Tritschler (2013). Quan điểm xem xét chất lượng kiểm toán qua sự kết hợp giữa mức độ tuân thủ CMKiT và khả năng phát hiện, báo cáo sai sót trọng yếu trên BCTC cũng đã được Cơ quan Kiểm toán Nhà nước Hoa Kỳ (GAO) xem xét và áp dụng trong lĩnh vực kiểm toán của mình. Như vậy có thể thấy dù đứng trên quan điểm nào đi chăng nữa thì chất lượng kiểm toán phụ thuộc rất nhiều vào khả năng phát hiện sai sót và báo cáo sai sót trọng yếu trên BCTC. Chính vì vậy mà việc xác định thế nào là trọng yếu, xác định nó thế nào là vô cùng quan trọng đối với mỗi cuộc kiểm toán. Nó là cơ sở tiền đề để thực hiện các thủ tục kiểm toán nhằm phát hiện ra sai sót trọng yếu. Đó cũng là một trong các nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán BCTC. Các nghiên cứu về nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán Bên cạnh các nghiên cứu về chất lượng kiểm toán, các nhà nghiên cứu còn đặc biệt chú ý đến việc nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính. Nhiều nghiên cứu điển hình khác ở nước ngoài về các nhân tố ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán được thực hiện bởi Mock & Samet (1982); Schroeder và cộng sự (1986); Sutton & Lampe (1990); Carcello và cộng sự (1992), Aldhizer và cộng sự (1995); Davis (1995); Behn và cộng sự (1997); Sucher và cộng sự (1998); Behn và cộng sự (1999); Pandit (1999); Chen và cộng sự (2001); Francis, 2004; Augus Duff, (2004); Kym Boon (2007), Kym Boon và cộng sự (2008). Các nghiên cứu đều đã chỉ ra các nhân tố riêng rẽ hoặc từng nhóm nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán. Sẽ có nhiều nhân tố và mức độ quan trọng của các nhân tố tới chất lượng kiểm toán có thể khác nhau, tùy thuộc vào nhận thức của đối tượng mà nhà nghiên cứu thực hiện điều tra, khảo sát, cũng như địa điểm và bối cảnh thời gian của nghiên cứu. Nghiên cứu về chất lượng kiểm toán, có nhiều nguyên nhân trong đó có nguyên nhân là do công tác đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán không được quan tâm đúng mức, nhiều công ty kiểm toán chạy theo lợi nhuận chấp nhận rủi ro cao, bỏ qua các quy trình, chuẩn mực kiểm toán đã nhận được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học trên thế giới cũng như trong nước. - Nhà nghiên cứu Lau Tze Yiu, Peter tại đại học Hongkong (1997) về “Phân tích tác động của rủi ro, trọng yếu và cấu trúc đối với việc lựa chọn bằng chứng kiểm toán”. Nghiên cứu đã chỉ rõ các vấn đề cơ bản về rủi ro kiểm toán, trọng yếu kiểm toán, mối 8
  9. quan hệ giữa trọng yếu và rủi ro trong việc nâng cao chất lượng bằng chứng kiểm toán. - Nghiên cứu của Vincent E. Owhoso tại Đại học Florida (1998) về “Giảm rủi ro kiểm toán thông qua hoạt động kiểm soát kiểm toán”. Đề tài là khái quát được các rủi ro có thể xảy ra trong quy trình kiểm toán BCTC làm ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động kiểm toán. Qua đó nghiên cứu đã đề xuất được nhiều giải pháp nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán. - Nghiên cứu của Thomas M.Kozloski tại Đại học Drexel (2002) “Đánh giá rủi ro sai sót của KTV: Tác động của sự tương tự và kinh nghiệm rủi ro từ các đánh giá trước”. Đề tài đã hệ thống hoá và khái quát các vấn đề về rủi ro kiểm toán; đưa ra và giải quyết thành công một vấn đề cụ thể là ảnh hưởng của sự tương tự và kinh nghiệm rủi ro từ các lần đánh giá trước bằng phương pháp xây dựng mô hình phân tích ảnh hưởng và thực nghiệm trên các cuộc kiểm toán (Pilot Test). Bên cạnh đó, đối với đề tài nghiên cứu về trọng yếu rủi ro kiểm toán và chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính cũng như sự tác động qua lại giữa chúng cũng được nghiên cứu đầy đủ và có hệ thống về mặt lý luận trong các giáo trình kiểm toán trên thế giới như Auditing của Alvin A.Arens và James K. Lpebbecke; Auditing: A Risk Analysis Approach; Auditing - A Systematic Approach của McGraw-Hill. - Nghiên cứu “audit materiality” của Dolphy D’Souza – The chartered accountant (2011) đã chỉ ra kinh nghiệm xác định tính trọng yếu của Hiệp hội kế toán viên công chứng Ấn Độ. Đề tài đã chỉ rõ quan điểm về tính trọng yếu là một khái niệm cơ bản và quan trọng trong lĩnh vực kế toán và kiểm toán. Đồng thời đề tài đã phân tích rõ mối quan hệ và chỉ rõ các nhân tố tác động đến tính trọng yếu là các yêu cầu bắt buộc của Hiệp hội kế toán viên công chứng Ấn độ (ICAI) cũng như các quy định của các cơ quan chuyên môn. Nghiên cứu cũng đưa ra một vài kinh nghiệm của Ấn độ trong việc xác định tính trọng yếu như so sánh phần trăm, dựa vào tầm quan trọng tương đối của khoản mục, dựa vào số liệu của năm trước… - Theo báo cáo về thiết lập quan điểm về tính trọng yếu trong hoạt động kiểm toán của kiểm toán Nhà nước Trung Quốc (2011) chỉ ra rằng khi xem xét tính trọng yếu phải dựa vào 2 yếu tố cả định tính và định lượng. Mô hình định lượng có thể sử dụng như mô hình “ngón tay cái” trong đó lấy cơ số là doanh thu, chi phí hoặc tài sản nhân với tỷ lệ phần trăm để xác định ngưỡng trọng yếu. Các nhân tố định tính thường được tập trung xem xét nhiều hơn khi xác định tính trọng yếu của kiểm toán Nhà nước tại Trung Quốc. Các nhóm nhân tố định tính thường bao gồm: Độ nhạy cảm chính trị, sự quan tâm của công chúng, hiệu quả của kiểm soát nội bộ, loại hình quỹ, kinh nghiệm hoặc tiêu chuẩn. Thực tế khi kiểm toán của KTNN tại Trung Quốc đã cho thấy tính khả thi của các nhân tố kể trên. Đó có thể là nguồn tài liệu tham khảo cho kiểm toán Nhà nước các quốc gia trong việc đánh giá tính trọng yếu tuy nhiên việc xem xét và nghiên 9
  10. cứu thực hiện còn phải tùy thuộc vào từng quốc gia. - Nghiên cứu “Audit and Assurance services – An integrated approach” của Alvin. Aren và cộng sự (2014) đã chỉ ra về cơ bản quy trình xác định mức trọng yếu tổng thể BCTC gồm 5 bước. Bước 1: Ước lượng ban đầu về mức trọng yếu tổng thể BCTC (xác định PM), Bước 2: Phân bổ mức ước lượng ban đầu cho các khoản mục (TE), Bước 3: Ước tính tổng số sai lệch cho từng khoản mục, Bước 4: Ước tính sai lệch của tổng thể BCTC, Bước 5: So sánh sai số tổng hợp ước tính ban đầu về mức trọng yếu. Trong nước Việt Nam đã chính thức gia nhập WTO, Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) với các cam kết về hội nhập đặc biệt là trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán. Trong xu thế toàn cầu hóa, chất lượng sản phẩm hàng hóa dịch vụ, năng lực cạnh tranh ngày càng có vai trò quan trọng trong quá trình cạnh tranh trên thị trường. Do vậy, sự thành công của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng kiểm toán để tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường. Nghiên cứu về chất lượng kiểm toán đặc biệt là dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu từ nhiều năm nay. - Công trình nghiên cứu: “Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động KTĐL ở Việt Nam” - Đặng Đức Sơn & cộng sự (2011). Nghiên cứu đã chỉ rõ 4 nhân tố chính tác động đến chất lượng kiểm toán của các DNKT Việt Nam là: mối quan hệ giữa DNKT và khách hàng; Quá trình đào tạo và nâng cao năng lực của KTV; Chu kỳ kiểm toán; Hiệu lực của quy trình kiểm toán. Qua đó đã đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của KTĐL ở Việt Nam. - Công trình nghiên cứu: “Xây dựng cơ chế KSCL cho hoạt động KTĐL tại Việt Nam” - Trần Khánh Lâm (2011) - Luận án Tiến sĩ kinh tế - Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh và công trình nghiên cứu: “Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc thiết lập các quy định về KSCL cho hoạt động kiểm toán Việt Nam” - Trần Thị Giang Tân & cộng sự (2011) - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ - Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí MinhTheo Tác giả, các nhân tố tác động đến CLKT, gồm 2 nhóm : Nhóm nhân tố bên trong và Nhóm nhân tố bên ngoài - Công trình nghiên cứu: “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến CLKT BCTC các DNNY trên thị trường chứng khoán Việt Nam” – Bùi Thị Thủy (2013) – Luận án Tiến sĩ kinh tế - Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội. Nghiên cứu cũng chỉ ra 3 nhóm nhân tố: Nhân tố thuộc về nhóm, Nhân tố thuộc nhóm bên ngoài, Nhân tố thuộc về nhóm DNKT - Công trình nghiên cứu: “Các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam theo định hướng tăng cường năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập quốc tế” – Phan Văn Dũng (2015) – Luận án tiến sĩ 10
  11. kinh tế - Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh. Nghiên cứu đã chỉ ra 13 nhóm nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán, 12 nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh trong đó có nhân tố liên quan đến phương pháp luận kiểm toán và nhân tố về khả năng phát hiện sai sót trọng yếu là hai nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán. - Công trình nghiên cứu “Nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trong các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam” - Đoàn Thanh Nga (2011) - Luận án tiến sĩ - Đại học Kinh tế quốc dân năm. Nghiên cứu đã chỉ rõ khái niệm về chất lượng kiểm toán dựa trên quan điểm được đo lường không chỉ bằng sự thỏa mãn của đơn vị được kiểm toán mà của cả sự tuân thủ chuẩn mực kiểm toán và pháp luật của công ty kiểm toán độc lập. Luận án đã chỉ ra mối quan hệ giữa đánh giá trọng yếu và rủi ro với chất lượng kiểm toán. - Bên cạnh đó còn có hàng loạt các nghiên cứu về trọng yếu rủi ro như Luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện quy trình đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước cấp huyện do Kiểm toán nhà nước thực hiện” - Phạm Tiến Dũng (2007); Luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro và trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty cao su do Công ty Kiểm toán AASC thực hiện” - Phạm Xuân Thọ (2008); Luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện quy trình đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán BCTC doanh nghiệp công ích quốc phòng do Kiểm toán nhà nước thực hiện” của Trương Hải Yến. Các nghiên cứu đều đã hệ thống hóa được lý luận về trọng yếu rủi ro tại thời điểm đó đồng thời đánh giá trọng yếu rủi ro trong kiểm toán BCTC tại một số công ty kiểm toán hoặc do kiểm toán nhà nước thực hiện để từ đó đưa ra một số giải pháp hoàn thiện trong các trường hợp kiểm toán cụ thể đó. Như vậy có thể thấy được rằng chất lượng kiểm toán, các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán và cả việc nghiên cứu đánh giá rủi ro và trọng yếu trong kiểm toán báo cáo tài chính luôn nhận được sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước. Tuy nhiên chưa có nhiều nghiên cứu đi sâu vào việc xem xét đánh giá trọng yếu và rủi ro trong kiểm toán BCTC nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán đáp ứng yêu cầu không chỉ của người sử dụng thông tin BCTC mà còn nâng cao uy tín sự cạnh tranh cho các công ty kiểm toán độc lập trong giai đoạn hội nhập hiện nay. 3. Mục tiêu và ý nghĩa của đề tài nghiên cứu Xuất phát từ những đòi hỏi trong thực tiễn quản lý đặc biệt trong giai đoạn Việt Nam hội nhập sâu và rộng trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán khu vực và quốc tế đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện chất lượng dịch vụ kiểm toán. Một trong những yếu tố góp phần nâng cao chất lượng đó là đánh giá khoa học và chuẩn xác trọng yếu và rủi ro kiểm toán. Vì vậy nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong việc nâng cao chất lượng kiểm toán là vấn đề cấp bách đặt ra. 11
  12. - Ngoài mục đích nghiên cứu ứng dụng thực tiễn, việc nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán và vận dụng trên thực tiễn trọng yếu và rủi ro trong hoạt động kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán còn là tài liệu học thuật phục vụ cho công tác giảng dạy và học tập, nghiên cứu cho sinh viên kế toán, kiểm toán trong các học phần kiểm toán. - Đề tài được triển khai nghiên cứu sẽ giúp tác giả tăng cường năng lực chuyên môn, khả năng nghiên cứu khoa học. Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu trên, các câu hỏi nghiên cứu sẽ được đặt ra để giải quyết trong nghiên cứu là: 1. Khung cơ sở lý luận về đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán BCTC hiện nay (cách hiểu, cách đánh giá, mối quan hệ của trọng yếu, rủi ro và chất lượng kiểm toán?) 2. Thực trạng đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán tại công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam hiện nay? 3. Đánh giá trọng yếu rủi ro kiểm toán có tác động đến chất lượng kiểm toán BCTC không? 4. Các nhân tố ảnh hưởng đến đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong quan hệ với việc nâng cao chất lượng kiểm toán BCTC. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu về đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán, trong đó đi sâu vào nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán với việc nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính. Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính được thực hiện bởi các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam. Trong hệ thống các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam đề tài chỉ nghiên cứu được đại diện một số công ty kiểm toán độc lập tại Hà Nội với quy mô các công ty là 15 công ty trên địa bàn Hà Nội. 5. Phương pháp nghiên cứu Cách tiếp cận các mẫu khảo sát - Tiếp cận hệ thống: Cách tiếp cận hệ thống được sử dụng để nghiên cứu lý luận về đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán, mối quan hệ của nó với chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính. Cách tiếp cận hệ thống còn sử dụng để điều tra khảo sát thực trạng đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong việc nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam. - Tiếp cận trên cơ sở so sánh, đối chiếu: Đề tài sử dụng cách tiếp cận trên cơ sở so sánh, đối chiếu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và vận dụng các phương pháp kỹ thuật như điều tra thống kê, so sánh để tổng hợp lý luận và điều tra khảo sát, phân tích thực tiễn đánh giá tính trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong việc nâng cao chất lượng kiểm 12
  13. toán báo cáo tài chính tại Việt Nam. Để từ đó đánh giá ưu, nhược điểm trong việc thực hiện này và đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện việc đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán để nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam. Loại dữ liệu (định tính, định lượng) - Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp (phỏng vấn, điều tra); thứ cấp - Phương pháp xử lý dữ liệu Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng. Dữ liệu được sử dụng trong đề tài bao gồm cả dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập chủ yếu qua phương pháp điều tra. Điều tra các đối tượng liên quan là chủ thể kiểm toán và khách thể kiểm toán. Về phương thức điều tra, đề tài thực hiện gửi phiếu điều tra đến các cá nhân để thu thập thông tin. Ngoài ra, tác giả cũng thực hiện phỏng vấn trực tiếp thành viên ban giám đốc và KTV của một số công ty kiểm toán độc lập trên cơ sở nội dung các câu hỏi trong phiếu điều tra. Bên cạnh dữ liệu sơ cấp, đề tài cũng sử dụng dữ liệu thứ cấp như: báo cáo kiểm toán, các tài liệu kiểm toán, kết quả nghiên cứu và những tài liệu sẵn có khác để phân tích và đánh giá thực trạng. 6. Kết cấu của đề tài nghiên cứu Ngoài phần mở đầu, đề tài gồm có 3 chương. Các chương bao gồm: CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU VÀ RỦI RO KIỂM TOÁN TRONG VIỆC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU VÀ RỦI RO KIỂM TOÁN TRONG VIỆC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI VIỆT NAM CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU VÀ RỦI RO KIỂM TOÁN NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI VIỆT NAM CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU VÀ RỦI RO KIỂM TOÁN TRONG VIỆC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 1.1.Một số lý luận cơ bản về chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính 1.1.1. Khái niệm về chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính Nhằm đáp ứng yêu cầu của người sử dụng, thông tin tài chính phải đáp ứng yêu cầu chính xác, đầy đủ, kịp thời và đáng tin cậy. Chính vì lẽ đó mà theo luật và hệ thống các chuẩn mực kiểm toán ban hành đặt ra yêu cầu đối với KTV phải đảm bảo đưa ra sự tin cậy đối với các thông tin tài chính đã được kiểm toán. Điều này cũng có nghĩa là KTV phải thực hiện cuộc kiểm toán phù hợp với các tiêu chuẩn nhằm đảm bảo rằng một cuộc kiểm toán chất lượng đã được thực hiện. Vậy chất lượng kiểm toán (CLKT) là gì? Theo 13
  14. DeAngelo (1981), CLKT là sự đánh giá của thị trường về khả năng một KTV phát hiện sai sót trọng yếu và báo cáo sai sót trọng yếu. Theo Titman & Trueman (1986), Beatty (1989), Davidson & Neu (1993), CLKT là tính chính xác của thông tin được cung cấp bởi các KTV. Trong khi đó, Theo Dopuch & Simunic (1982), Simunic & Stein (1987), CLKT là mức độ đảm bảo xác suất mà BCTC đã được kiểm toán không còn chứa đựng thiếu sót hoặc sai sót trọng yếu. Ủy ban Chuẩn mực kiểm toán quốc tế cho rằng CLKT là một vấn đề phức tạp. Đến nay, chưa có định nghĩa chính thức về CLKT được công nhận một cách phổ biến. CLKT được hình thành do sự tác động của nhiều nhóm nhân tố: KTV, DNKT, các yếu tố bên ngoài và sự tương tác của nhiều đối tượng tham gia quá trình kiểm toán. CLKT là một thành phần của chất lượng BCTC, bởi vì CLKT cao sẽ tăng độ tin cậy của BCTC. Bên cạnh đó, cũng có quan điểm cho rằng CLKT còn phụ thuộc vào mức độ tuân thủ CMKiT và khả năng của KTV trong việc phát hiện và đưa ra ý kiến về những sai sót trọng yếu trong BCTC. Theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 220 (VAS 220) – kiểm soát chất lượng hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính, “Chất lượng hoạt động kiểm toán là mức độ thỏa mãn của các đối tượng sử dụng kết quả kiểm toán về tính khách quan và độ tin cậy vào ý kiến kiểm toán của kiểm toán viên, đồng thời thỏa mãn mong muốn của đơn vị được kiểm toán về những ý kiến đóng góp của kiểm toán viên nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh, trong thời gian định trước với giá phí hợp lý”. Đối với Việt Nam, kiểm toán độc lập được xem như một công cụ quản lý kinh tế và chịu sự quản lý trực tiếp của Bộ Tài chính. Một cuộc kiểm toán BCTC được đánh giá là có chất lượng trước hết phải thỏa mãn tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán nhưng bên cạnh đó còn là giảm bớt nguy cơ về tranh chấp và kiện tụng liên quan đến chất lượng dịch vụ tức là nó phải đảm bảo độ tin cậy của ý kiến kiểm toán. Như vậy có thể nói, CLKT của các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam là sự kết hợp giữa mức độ tuân thủ CMKiT lẫn mức độ đảm bảo về khả năng của KTV trong việc phát hiện sai sót và báo cáo sai sót trọng yếu trên BCTC. Bên cạnh đó, theo định nghĩa chúng ta còn thấy được chất lượng kiểm toán hiện nay còn được thể hiện các dịch vụ sau kiểm toán là đưa ra sự tư vấn kiến nghị từ kiểm toán viên nhằm nâng cao hiệu quả quản lý kinh tế của đơn vị được kiểm toán qua thư quản lý. Đó chính là chất lượng dịch vụ do hoạt động kiểm toán mang lại. 1.1.2. Một số quy định về chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính * Theo chuẩn mực quốc tế về kiểm soát chất lượng (ISQC1), chuẩn mực kiểm soát chất lượng kiểm toán của Việt Nam (VSQC1) Để duy trì và nâng cao CLKT tại các doanh nghiệp, Chuẩn mực quốc tế hay chuẩn mực kiểm toán Việt Nam về KSCL đều quy định và hướng dẫn trách nhiệm của DNKT đối với hệ thống KSCL kiểm toán và các dịch vụ liên quan khác. Hệ thống KSCL bao 14
  15. gồm các chính sách được xây dựng nhằm đạt được mục tiêu của DNKT là xây dựng và duy trì một hệ thống KSCL để có sự đảm bảo hợp lý rằng: DNKT đã tuân thủ Chuẩn mực nghề nghiệp, pháp luật và các quy định có liên quan; Báo cáo được doanh nghiệp phát hành là phù hợp với hoàn cảnh cụ thể. Để đảm bảo CLKT, chuẩn mực đã đặt ra sáu lĩnh vực cần được giải quyết bằng các chính sách và thủ tục KSCL của DNKT. Các chính sách, thủ tục này phải được quy định bằng văn bản và phổ biến đến tất cả cán bộ, nhân viên của DNKT. Các yếu tố của hệ thống KSCL bao gồm: Trách nhiệm của BGĐ về chất lượng trong DNKT; Chuẩn mực, các quy định về đạo đức nghề nghiệp có liên quan; Chấp nhận và duy trì mối quan hệ khách hàng và các hợp đồng dịch vụ cụ thể; Nguồn nhân lực; Thực hiện hợp đồng dịch vụ; Giám sát. Bên cạnh nội dung trên, chuẩn mực còn nhấn mạnh trách nhiệm của DNKT phải xây dựng các chính sách và thủ tục để đẩy mạnh văn hóa nội bộ trên cơ sở nhận thức rằng: “Chất lượng là cốt yếu khi thực hiện hợp đồng dịch vụ” và đảm bảo rằng DNKT, tất cả cán bộ và nhân viên của doanh nghiệp đã tuân thủ Chuẩn mực và các quy định về đạo đức có liên quan. * Theo khuôn khổ IAASB về CLKT Năm 2011, Ủy ban Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế (IAASB) đã phát triển một khuôn mẫu CLKT mô tả các yếu tố đầu vào, yếu tố quá trình và yếu tố đầu ra nhằm góp phần thực hiện kiểm toán có chất lượng, với sự cam kết trong ngành kiểm toán nói chung và tại các quốc gia nói riêng, cho các cuộc kiểm toán BCTC. Khuôn mẫu cũng đã thể hiện tầm quan trọng của sự tương tác thích hợp cho các bên liên quan cũng như vai trò của yếu tố ngữ cảnh đối với CLKT. Mục đích của IAASB là phục vụ cho lợi ích công chúng bằng cách thiết lập những tiêu chuẩn chung cho kiểm toán, tạo điều kiện thuận lợi cho sự đồng nhất giữa Chuẩn mực kiểm toán quốc tế và Chuẩn mực kiểm toán của quốc gia. Từ đó nâng cao chất lượng, thống nhất trong việc thực hiện kiểm toán và củng cố niềm tin của công chúng đối với hoạt động kế toán trên toàn thế giới. Trong quá trình áp dụng, khuôn khổ CLKT không ngừng được điều chỉnh và cập nhật hàng năm. Theo Khuôn khổ CLKT do IAASB ban hành cho rằng các nhân tố của CLKT bao gồm: Nhân tố đầu vào, nhân tố quá trình, nhân tố đầu ra, nhân tố tương tác, nhân tố ngữ cảnh. Như vậy việc đánh giá chất lượng phải đảm bảo tuân thủ chuẩn mực và khuôn mẫu về chất lượng kiểm toán theo quy định. Có nhiều tiêu chí để đánh giá chất lượng có thể là các nhân tố thuộc về kiểm toán viên, thuộc về công ty kiểm toán hoặc các yếu tố từ bên ngoài tác động. Chất lượng kiểm toán có mối quan hệ biện chứng với việc đánh giá trọng yếu và rủi ro. Muốn nâng cao chất lượng kiểm toán cần thiết phải nâng cao chất lượng trong việc xác định và đánh giá trọng yếu rủi ro. Đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán là cơ sở để thực hiện kiểm toán cũng như đánh giá chất lượng dịch vụ kiểm 15
  16. toán. Đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán được thực hiện tuân thủ chuẩn mực và có hiệu quả sẽ là 1 nhân tố góp phần nâng cao chất lượng kiểm toán BCTC. 1.2. Một số lý luận chung về trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán báo cáo tài chính 1.2.1. Lý luận về trọng yếu 1.2.1.1. Một số khái niệm cơ bản Trọng yếu được hiểu là khái niệm chỉ tầm quan trọng của một thông tin kế toán mà trong trường hợp cụ thể, nếu các thông tin đó bị trình bày sai lệch hoặc bị bỏ sót sẽ làm thay đổi hoặc ảnh hưởng tới quyết định của những người sử dụng thông tin. Trong lĩnh vực kiểm toán, trọng yếu là một khái niệm thường xuyên được nhắc đến, đặc biệt là trong kiểm toán BCTC. Theo Liên đoàn Kế toán Quốc tế (IFAC) trọng yếu là khái niệm về tầm cỡ, bản chất của sai sót (kể cả bỏ sót) thông tin tài chính hoặc là đơn lẻ hoặc là từng nhóm, mà trong bối cảnh cụ thể nếu dựa vào các thông tin này để xét đoán thì sẽ không chính xác hoặc là sẽ rút ra những kết luận sai lầm. Theo chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam Số 320 (VSA 320) cũng định nghĩa về trọng yếu là thông tin được coi là trọng yếu có nghĩa là nếu thiếu thông tin đó hoặc thiếu tính chính xác của thông tin đó sẽ ảnh hưởng đến các quyết định của người sử dụng BCTC. Mức trọng yếu là mức giá trị do kiểm toán viên xác định tuỳ thuộc vào tầm quan trọng và tính chất của thông tin hay của sai sót được đánh giá trong hoàn cảnh cụ thể. Mức trọng yếu là một ngưỡng, một điểm chia cắt chứ không phải là nội dung của thông tin cần phải có. Mức trọng yếu thực hiện được hiểu là một mức giá trị hoặc các mức giá trị do kiểm toán viên xác định ở mức thấp hơn mức trọng yếu đối với tổng thể báo cáo tài chính nhằm giảm khả năng sai sót tới một mức độ thấp hợp lý để tổng hợp ảnh hưởng của các sai sót không được điều chỉnh và không được phát hiện không vượt quá mức trọng yếu đối với tổng thể báo cáo tài chính. Trong một số trường hợp, mức trọng yếu thực hiện có thể hiểu là mức giá trị hoặc các mức giá trị do kiểm toán viên xác định thấp hơn mức hoặc các mức trọng yếu của một nhóm các giao dịch, số dư tài khoản hoặc thông tin thuyết minh trên báo cáo tài chính. Như vậy có thể nói, mức trọng yếu là lượng sai lệch tối đa có thể chấp nhận được của thông tin trên BCTC. Vượt trên mức sai lệch này sẽ làm người đọc BCTC hiểu sai về tình hình tài chính của đơn vị được kiểm toán. Tuy nhiên, một sai sót dù nhỏ nhưng có thể làm nảy sinh các vấn đề liên quan khác có tác động dây chuyền, ảnh hưởng nghiêm trọng đến mức độ hợp lý và mức độ tin cậy của BCTC hoặc làm thay đổi bản chất của thông tin trên BCTC và có thể dẫn đến việc hiểu sai của người sử dụng BCTC về bản chất các thông tin tài chính của đơn vị thì cũng được coi là trọng yếu. 1.2.1.2. Một số lý thuyết về trọng yếu 16
  17. Bản chất của trọng yếu Tính trọng yếu phải được xem xét trên cả 2 phương diện về quy mô và bản chất của sai sót. Trước hết về quy mô, trọng yếu được xem xét trên góc độ quy mô có thể là quy mô tuyệt đối hoặc quy mô tương đối. Tuy nhiên, trong thực tế rất khó ấn định một con số cụ thể về mức trọng yếu, đặc biệt là khi có yếu tố ảnh hưởng tiềm ẩn: Một số tiền cụ thể có thể là trọng yếu đối với công ty này nhưng lại là quá nhỏ đối với một công ty khác. Vì thế, đưa ra một con số tuyệt đối về mức trọng yếu để áp dụng cho các đơn vị khác nhau là điều không thể. Có lẽ vì thế mà mức trọng yếu thường được xác định theo quy mô tương đối hơn là theo quy mô tuyệt đối. Quy mô tương đối là mối quan hệ tương quan giữa giá trị của đối tượng cần đánh giá với trị số của một chỉ tiêu làm số gốc. Mức trọng yếu sẽ khác nhau đối với các đơn vị khác nhau. Quy mô trọng yếu được xác định tuỳ thuộc vào đối tượng kiểm toán cụ thể, khách thể kiểm toán. Khi xem xét về quy mô của trọng yếu, KTV cũng cần xem xét tới khả năng có nhiều sai sót là tương đối nhỏ nhưng tổng hợp lại có ảnh hưởng trọng yếu đến BCTC. Tức là việc đánh giá tuỳ thuộc vào điều kiện cụ thể để xem xét riêng biệt hay cộng dồn các sai sót. Về bản chất, xem xét mặt định tính chỉ cần thiết khi nó ảnh hưởng đến bản chất của khoản mục hay vấn đề đang được đánh giá. Xem xét về mặt bản chất của các sai sót sẽ cung cấp thông tin bổ sung giúp cho KTV đánh giá toàn diện các sự kiện. Tất cả các khoản mục, nghiệp vụ thuộc về bản chất của đối tượng kiểm toán đều liên quan trực tiếp đến nhận thức đúng đối tượng và đưa ra ý kiến kiểm toán, và do đó không thể bỏ qua. Chẳng hạn cùng quy mô tiền tệ nhưng gian lận thường được chú trọng hơn sai sót bởi gian lận luôn liên quan tới tính trung thực và độ tin cậy của ban giám đốc và những người có liên quan. Do đó, một hành vi gian lận luôn được coi là trọng yếu dù quy mô nhỏ. Bên cạnh đó thì các khoản mục, nghiệp vụ có sai sót lớn hoặc mang tính hệ thống, các nghiệp vụ ảnh hưởng đến xu hướng lợi nhuận được đánh giá là trọng yếu. Các quy định về trọng yếu theo quy định của chuẩn mực kiểm toán Việt Nam Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam quy định và hướng dẫn trách nhiệm của kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán trong việc áp dụng khái niệm mức trọng yếu trong lập kế hoạch và thực hiện cuộc kiểm toán báo cáo tài chính. Kiểm toán viên phải áp dụng khái niệm mức trọng yếu cả khi lập kế hoạch kiểm toán và thực hiện cuộc kiểm toán, khi đánh giá ảnh hưởng của các sai sót đã phát hiện trong quá trình kiểm toán, kể cả ảnh hưởng của những sai sót chưa được điều chỉnh (nếu có) đối với báo cáo tài chính và khi hình thành ý kiến kiểm toán. Khi lập kế hoạch kiểm toán, kiểm toán viên đưa ra các xét đoán về quy mô của các sai sót sẽ được coi là trọng yếu. Các xét đoán này cung cấp cơ sở cho việc: - Xác định nội dung, lịch trình và phạm vi của các thủ tục đánh giá rủi ro; 17
  18. - Nhận biết và đánh giá các rủi ro có sai sót trọng yếu; - Xác định nội dung, lịch trình và phạm vi của các thủ tục kiểm toán tiếp theo. Việc xác định mức trọng yếu và thực hiện đánh giá sai sót trọng yếu trong quá trình thực hiện kiểm toán cũng như sửa đổi mức trọng yếu và lưu trữ hồ sơ kiểm toán về cơ sở xác định mức trọng yếu được quy định chi tiết trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 320 và 450 (được trình bày chi tiết trong mục 1.3 của báo cáo này). 1.2.2. Lý luận cơ bản về rủi ro kiểm toán 1.2.2.1. Khái niệm rủi ro kiểm toán Rủi ro thường được hiểu là khả năng xảy ra một sự cố không may. Theo Từ điển Kinh tế Tài chính, Kế toán: “Rủi ro là sự cố bất ngờ xảy ra không phụ thuộc vào ý chí của các bên liên quan và có thể gây nên tổn thất”. Theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 315 (VSA 315), rủi ro kinh doanh là rủi ro phát sinh từ các điều kiện, sự kiện, tình huống, việc thực hiện hay không thực hiện các hành động có ảnh hưởng đáng kể mà có thể dẫn đến ảnh hưởng bất lợi tới khả năng đạt được mục tiêu và thực hiện được chiến lược kinh doanh của đơn vị, hoặc là rủi ro phát sinh từ việc xác định mục tiêu và chiến lược kinh doanh không phù hợp. Trong lĩnh vực kiểm toán, rủi ro cũng thường được nhắc đến. Tuy nhiên, do hoạt động kiểm toán là một hoạt động có tính đặc thù nên rủi ro kiểm toán cũng có những đặc thù riêng. Theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 200 (VSA 200), rủi ro kiểm toán là khả năng KTV và công ty kiểm toán đưa ra ý kiến kiểm toán không xác đáng về đối tượng được kiểm toán. Rủi ro kiểm toán có thể được hiểu là rủi ro kinh doanh của công ty kiểm toán không? Xét về bản chất, rủi ro kinh doanh đối với các công ty kiểm toán là loại rủi ro xảy ra đối với công ty khi chấp nhận cung cấp một dịch vụ cho khách hàng. Nó có thể hiểu cụ thể là sự cố dẫn đến công ty kiểm toán sẽ phải chịu tổn thất về mặt tài chính hoặc tổn hại tới danh tiếng nghề nghiệp của công ty do các sự kiện phát sinh liên quan tới việc thực hiện các dịch vụ của công ty kiểm toán trong đó có dịch vụ kiểm toán BCTC. Như vậy có thể thấy rủi ro kiểm toán khác biệt hoàn toàn với rủi ro kinh doanh của công ty kiểm toán. Rủi ro kiểm toán là rủi ro xét riêng khi thực hiện từng cuộc kiểm toán. Rủi ro kinh doanh công ty kiểm toán không thể trực tiếp kiểm soát được mặc dù có thể áp dụng một số biện pháp kiểm soát như xem xét một cách cẩn thận trong việc chấp nhận một khách hàng mới hay duy trì một khách hàng cũ. Ngược lại, KTV có thể kiểm soát được một cách trực tiếp rủi ro kiểm toán thông qua việc lựa chọn phạm vi của các thử nghiệm kiểm toán sẽ áp dụng khi thực hiện nghiệp vụ kiểm toán của mình. Theo Nguyên tắc Chỉ đạo Kiểm toán Quốc tế Số 25 “Trọng yếu và rủi ro kiểm toán”, Liên đoàn Kế toán Quốc tế đã đưa ra định nghĩa: “Rủi ro kiểm toán là những rủi ro mà KTV có thể mắc phải khi đưa ra nhận xét không xác đáng về các thông tin tài chính và nó là sai sót trọng yếu. Chẳng hạn như KTV có thể đưa ra ý kiến chấp nhận 18
  19. toàn phần về một BCTC mà không biết rằng BCTC này chứa đựng các sai sót trọng yếu”. Như vậy, trong nguyên tắc này, Liên đoàn Kế toán Quốc tế đã chỉ ra được nguyên nhân chính dẫn tới rủi ro kiểm toán là KTV đưa ra những nhận xét không đúng về các thông tin trên BCTC của khách hàng. Mặc dù có thể định nghĩa khác nhau về rủi ro kiểm toán nhưng chúng ta có thể nhận thấy rủi ro kiểm toán đều được hiểu là những nhận xét chưa đầy đủ, chủ yếu theo hướng KTV kết luận BCTC của khách hàng được trình bày trung thực, hợp lý trong khi chúng vẫn có sai sót trọng yếu. Trong mỗi cuộc kiểm toán, rủi ro kiểm toán được xem xét trong quan hệ với kế hoạch kiểm toán, lấy mẫu kiểm toán và lựa chọn phép thử nên rủi ro kiểm toán được hiểu là khả năng sai sót và việc đánh giá rủi ro tiến hành qua ước tính theo tỷ lệ từ 0% đến 100% hoặc sử dụng các mức định tính: cao, trung bình, thấp. Loại rủi ro này có thể tồn tại, ngay cả khi cuộc kiểm toán được lập kế hoạch chu đáo và thực hiện một cách thận trọng. Rủi ro này sẽ tăng lên nếu việc lập kế hoạch kiểm toán không tốt và thực hiện thiếu thận trọng. 1.2.2.2. Một số lý thuyết về rủi ro kiểm toán Phân loại rủi ro kiểm toán Rủi ro kiểm toán được cấu thành bởi hai bộ phận là rủi ro có sai sót trọng yếu và rủi ro phát hiện. Theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 200 (VSA 200), rủi ro tiềm tàng và rủi ro phát hiện là bộ phận của rủi ro có sai sót trọng yếu. Rủi ro có sai sót trọng yếu là rủi ro khi BCTC chứa đựng những sai sót trọng yếu trước khi kiểm toán. Còn rủi ro phát hiện là rủi ro mà trong quá trình kiểm toán, các thủ tục mà kiểm toán viên thực hiện nhằm làm giảm rủi ro kiểm toán xuống tới mức thấp có thể chấp nhận được nhưng vẫn không phát hiện được hết các sai sót trọng yếu khi xét riêng lẻ hoặc tổng hợp lại. Thứ nhất: Rủi ro tiềm tàng Rủi ro tiềm tàng là khả năng tồn tại các sai sót trọng yếu trong bản thân các đối tượng kiểm toán (chưa tính đến sự tác động của bất cứ hoạt động kiểm soát nào kể cả kiểm soát nội bộ). Rủi ro tiềm tàng là khả năng BCTC có sai sót trọng yếu với giả thiết trong đơn vị không có hoạt động kiểm soát nội bộ. Nếu KTV đánh giá khả năng tồn tại sai sót trọng yếu với đối tượng kiểm toán là cao (với giả định không có sự tác động của hoạt động kiểm soát nội bộ trong đơn vị), KTV sẽ xác định rủi ro tiềm tàng ở mức cao. Theo Nguyên tắc Chỉ đạo Kiểm toán Quốc tế Số 25 (IAG 25) “Trọng yếu và rủi ro kiểm toán” thì: rủi ro tiềm tàng là những yếu điểm của số dư tài khoản hoặc của một loại nghiệp vụ đối với những sai sót có thể là nghiêm trọng, những sai sót này có thể đơn lẻ hoặc có thể kết hợp với các sai sót ở các số dư, các nghiệp vụ khác (ở đây giả định rằng không có các quy chế kiểm soát nội bộ có liên quan. Cũng tương tự quan điểm này, chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam Số 200 cho rằng: “Rủi ro tiềm tàng là rủi ro rủi ro tiềm ẩn, vốn có, do khả năng cơ sở dẫn liệu của một nhóm giao dịch, số dư tài khoản hay 19
  20. thông tin thuyết minh có thể chứa đựng sai sót trọng yếu, khi xét riêng lẻ hay tổng hợp lại, trước khi xem xét đến bất kỳ kiểm soát nào có liên quan”. Như vậy, rủi ro tiềm tàng là khả năng tồn tại các sai sót trọng yếu, hoặc là đơn lẻ, hoặc là kết hợp trong BCTC trước khi xem xét đến tính hữu hiệu của KSNB. Rủi ro này liên quan đến hoạt động và ngành nghề kinh doanh của khách hàng, KTV không tạo ra và cũng không kiểm soát được rủi ro tiềm tàng mà chỉ đánh giá chúng. Thứ hai: Rủi ro kiểm soát Rủi ro kiểm soát là khả năng KSNB của đơn vị được kiểm toán không phát hiện, ngăn ngừa và sửa chữa kịp thời các sai sót trọng yếu. Đây là rủi ro liên quan đến sự yếu kém của KSNB trong đơn vị. Rủi ro kiểm soát là khả năng xảy ra các sai sót trọng yếu do KSNB của đơn vị khách hàng không hoạt động hoặc hoạt động không có hiệu quả. Theo IAG 25 về “Trọng yếu và rủi ro kiểm toán” thì: Rủi ro kiểm soát là rủi ro do xác định sai, có thể xảy ra với một số dư tài khoản hoặc một loại nghiệp vụ và có thể là sai sót nghiêm trọng. Những sai sót này xảy ra đơn lẻ hoặc có thể kết hợp với các sai sót của các số dư, các nghiệp vụ khác mà KSNB đã không ngăn chặn hoặc không phát hiện kịp thời. Theo Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam Số 200: “Rủi ro kiểm soát là rủi ro xảy ra sai sót trọng yếu, khi xét riêng lẻ hay tổng hợp lại, đối với cơ sở dẫn liệu của một nhóm giao dịch, số dư tài khoản hay thông tin thuyết minh mà kiểm soát nội bộ của đơn vị không thể ngăn chặn hoặc không phát hiện và sửa chữa kịp thời”. Cũng giống như rủi ro tiềm tàng, KTV không tạo ra rủi ro kiểm soát và cũng không kiểm soát chúng. KTV chỉ có thể đánh giá KSNB của đơn vị được kiểm toán và từ đó đưa ra mức rủi ro kiểm soát dự kiến. Thứ ba: Rủi ro phát hiện Theo IAG 25, rủi ro phát hiện là những rủi ro mà KTV không phát hiện ra các sai sót trọng yếu hiện có trong các số dư tài khoản hoặc những loại nghiệp vụ. Những sai sót này có thể là nghiêm trọng, xảy ra đơn lẻ hoặc có thể kết hợp với các sai sót trong các số dư, các loại nghiệp vụ. Theo chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam số 200 cũng đưa ra định nghĩa về rủi ro phát hiện như sau: “Rủi ro phát hiện là rủi ro mà trong quá trình kiểm toán, các thủ tục mà kiểm toán viên thực hiện nhằm làm giảm rủi ro kiểm toán xuống tới mức thấp có thể chấp nhận được nhưng vẫn không phát hiện được hết các sai sót trọng yếu khi xét riêng lẻ hoặc tổng hợp lại”. Như vậy có thể hiểu, rủi ro phát hiện là khả năng KTV không thể phát hiện được các sai sót trọng yếu trong BCTC mặc dù đã áp dụng các thủ tục và phương pháp kiểm toán. Mức độ của rủi ro phát hiện có quan hệ mật thiết với những phương pháp kiểm toán và các bằng chứng kiểm toán mà KTV thu thập được. Trong thực tế, rủi ro phát hiện vẫn có thể xuất hiện cho dù KTV đã thực hiện kiểm tra 100% số dư của các tài khoản và các nghiệp vụ phát sinh. Nguyên nhân chính là do KTV đã lựa chọn và sử 20
nguon tai.lieu . vn
Thạc sĩ - Tiến sĩ - Cao học Công nghệ thông tin Kinh tế - Thương mại Tài chính - Ngân hàng Kiến trúc - Xây dựng Điện-Điện tử-Viễn thông Cơ khí - Chế tạo máy Công nghệ - Môi trường Báo cáo khoa học Quản trị kinh doanh Khoa học xã hội Khoa học tự nhiên Nông - Lâm - Ngư Y khoa - Dược