Xem mẫu
- ÑEÅ MINH BAÏCH HOÙA VAØ
THÒ TRÖÔØNG HOÙA GIAÙ ÑIEÄN
TS. Nguyễn Minh Phong*
T
hời gian vừa qua, ngành điện đã có nhiều nỗ lực đáng ghi nhận và trở thành biểu tượng cho
sức bật thể chế của Việt Nam. Đặc biệt, trong điều kiện thời tiết nắng nóng những tháng
gần đây, ngành điện luôn nỗ lực cung ứng đủ điện năng phục vụ sản xuất và tiêu dùng. Tuy
nhiên, điều khiến dư luận quan tâm chính là cách tính giá bán điện vốn chưa minh bạch, rõ
ràng. Bài viết trình bày những vấn đề cơ bản để tăng tính minh bạch và thị trường hóa giá điện.
Từ khóa: Minh bạch, giá điện.
To increase transparency and marketize electricity prices
Recently, the electricity industry has made remarkable efforts and has become a symbol of Vietnam’s
institutional resilience. In particular, in hot weather conditions in recent months, the electricity industry has
always tried to provide enough electricity for production and residential consumption. However, the main
concern of the public is the way to calculate the selling price of electricity which is not enough transparent
and clear. This paper presents the basis to increase transparency and to marketize electricity prices.
Keywords: Transparency, electricity price.
Những điểm sáng và nghịch lý trong ngành duy trì liên tục ở mức 39-40 độ ở miền Bắc và miền
điện Trung đã làm tăng vọt nhu cầu và lượng tiêu thụ
điện năng, kèm theo đó nguy cơ mất an toàn sử
Chỉ số tiếp cận điện năng năm 2018 của Việt
dụng điện cũng gia tăng áp lực. Theo Trung tâm
Nam đã đạt 87,94 điểm và đứng ở vị trí 27/190 quốc
Điều độ Hệ thống điện Quốc gia (A0), lần đầu tiên
gia trên thế giới, tăng 37 bậc so với xếp hạng năm
trong lịch sử, công suất đầu nguồn của hệ thống
2017 và tăng 129 bậc so với năm 2013; đứng thứ 2
điện toàn quốc tại thời điểm 13h40 ngày 18-5-2019
trong khu vực ASEAN về thủ tục và thời gian thực
đã đạt tới 36006 MW; Sản lượng tiêu thụ điện cùng
hiện cung cấp điện. Đặc biệt, từ ngày 21/12/2018,
ngày 18-5 của cả nước cũng đạt cao kỷ lục ở mức
EVN chính thức khai trương dịch vụ điện cấp độ 4
756,9 triệu kWh, vượt qua mức đỉnh cũ là 725 triệu
(chỉ 1 năm sau khi đạt cấp độ 3 từ ngày 21/12/2017).
kWh vào ngày 3-7-2018. Những động thái khá dị
Theo đó, EVN sẽ đáp ứng mọi yêu cầu dịch vụ điện
thường, với nhiều đợt nóng nắng kỷ lục kéo dài
hợp pháp của khách hàng, đúng chất lượng, nội
của hè năm 2019 kéo theo không chỉ lượng tiêu thụ
dung và thời gian công bố, với 100% thao tác thông
điện sẽ cao, tạo lập kỷ lục mới, mà còn ảnh hưởng
qua “trực tuyến - một cửa” theo phương châm
đến tình trạng hoạt động và suy giảm hiệu suất của
“Điện lực đến với khách hàng”. EVN đã được Hội
các thiết bị điện trên lưới và trong từng hộ khách
đồng doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt
hàng, gây quá tải, sự cố, nhảy aptomat, cháy nổ và
Nam bình chọn là “Doanh nghiệp bền vững của
nhiều hệ lụy đắt đỏ khác. Trong khi đó giá dầu,
Việt Nam năm 2018” và được tổ chức Hướng tới sự
khí, than đang tăng cao và phần lớn các hồ ở miền
minh bạch đánh giá là một trong các doanh nghiệp
Trung - Tây Nguyên và miền Nam tình hình thủy
nhà nước hàng đầu về minh bạch thông tin.
văn không thuận lợi, lưu lượng nước về thấp. Hiện
Những nỗ lực cung ứng đủ điện năng trong tại, sản lượng thủy điện tích trong các hồ miền
thời gian qua cũng đáng ghi nhận, đặc biệt trong Trung, Nam chỉ khoảng 2 tỷ kWh, tương đương
những ngày gần đây, nắng nóng gay gắt diện rộng tổng phụ tải toàn quốc chỉ trong 3 ngày làm việc.
* Phó Vụ trưởng - Phó Ban Tuyên truyền Lý luận, Báo Nhân Dân
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019 23
- COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN
Trong mùa khô và các tháng còn lại của năm 2019, cho các hộ lắp đặt.
lượng nước về các hồ thủy điện thấp hơn trung
Đồng thời, EVN giám sát liên tục đường dây
bình nhiều năm, nhiều hồ ở khu vực miền Nam đã
truyền tải siêu cao áp để tăng cường truyền tải điện
gần về mực nước chết. Bên cạnh đó, nguồn khí sau
từ Bắc vào Nam. Đối với lưới điện hạ áp và phân
nhiều năm khai thác cao đã suy giảm. Nguồn than
phối, các công ty điện lực cũng hoàn thành mọi
trong nước hiện nay cũng không thể đảm bảo đủ
công tác trên lưới từ trước tháng 3/2019, đảm bảo
cho sản xuất điện và đã phải nhập khẩu than...
vận hành ổn định trong mùa nắng nóng.
Trong bối cảnh đó, Tập đoàn điện lực Việt Nam
Câu trả lời về sử dụng tiết kiệm và an toàn điện
(EVN) đã có nhiều nỗ lực đáng ghi nhận nhằm đáp
ứng đủ điện cho đất nước cả trong ngắn hạn và dài những ngày tới vẫn còn tùy thuộc quan trọng vào
hạn; Ngành điện đã huy động linh hoạt thủy điện hàng triệu hộ sử dụng điện cả trong sinh hoạt, lẫn
theo lưu lượng nước về và nhu cầu phụ tải, đảm bảo trong sản xuất; nhất là tùy thuộc vào nỗ lực triển
khả dụng đến cuối mùa khô. Các nhà máy nhiệt khai đồng bộ các giải pháp cần thiết cả về hành
điện than và tuabin khí khu vực miền Nam đang và chính và tài chính của EVN về cung ứng và điều
sẽ được huy động tối đa công suất. Đặc biệt, EVN hành giá điện trong sự phối hợp với các cơ quan
đã chủ động phối hợp với PVN, Vinacomin để chức năng liên quan, cũng như ý thức tự giác của
triển khai những giải pháp đảm bảo nhiên liệu cho từng người dân.
phát điện; hỗ trợ tối đa để gần 100 dự án điện mặt Tuy nhiên, nhìn tổng thể, trong thời gian vừa
trời đóng điện và vào vận hành chính thức, chủ yếu qua, việc điều chỉnh tăng giá điện của Ngành điện
tại miền Nam, tạo lượng cung điện sạch bổ sung đã ảnh hưởng ít nhiều đến cuộc sống của người
cho lưới điện quốc gia. Bên cạnh đó, việc phát triển
dân và các đơn vị sản xuất, kinh doanh gây bức xúc
điện mặt trời áp mái được coi là giải pháp hiệu quả
trong dư luận xã hội. Trong quản lý và phát triển
để bổ sung nguồn điện sử dụng tại chỗ, giảm áp
ngành điện ở nước ta, có thể nhận thấy gồm ít nhất
lực đầu tư nguồn và lưới điện mới, giảm tổn thất
7 nghịch lý sau:
truyền tải. Chính phủ đã có cơ chế giá để khuyến
khích phát triển điện mặt trời áp mái. EVN cam Thứ nhất, giá điện là ngành duy nhất chỉ có
kết hỗ trợ tối đa mọi yêu cầu của người dân, doanh tăng một chiều, mà chưa bao giờ có giảm, bất chấp
nghiệp, như đơn giản hóa các thủ tục đấu nối, cung những trồi sụt giá cả khác trên thị trường trong
cấp công tơ 2 chiều, thanh toán tiền điện kịp thời nước và quốc tế; Đặc biệt, ngay cả khi giá xăng
24 Số 141 - tháng 7/2019 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
- dầu thế giới giảm tới 60-70% so với thời điểm cao đầu tư Ngành điện còn nhiều khoảng trống; đặc
nhất tuần trên 120 USD/thùng xuống còn có lúc biệt, còn nhiều hiện tượng lãng phí, thất thoát, thất
dưới 30 USD/thùng (và hiện nay cũng chỉ 50-60 thu trong sản xuất, phân phối và tiêu thụ điện năng
USD/thùng) và kéo dài cả 1-2 năm liền (từ năm trong khi cả nước thiếu điện.
2016-2018); rồi thủy điện có lúc phải xả đập để Thứ sáu, nghịch lý cao nhất và khó chấp nhận
tránh nước về nhiều gây vỡ đập..., song giá điện nhất là thị trường điện cung ứng và tiêu thụ đều
cũng không vì thế được cải thiện. ngày càng mở rộng và có nhiều tiềm năng phát
Thứ hai, doanh nghiệp đòi áp dụng giá cả thị triển, trong khi các nguồn vốn tài chính và nhân
trường, trong khi chưa có cạnh tranh đầy đủ trên lực xã hội bị tắc nghẽn và cả nước lâm vào tình
thị trường đối với điện năng; Đây như là một điển trạng thiếu điện kéo dài do lỗi cơ chế...
hình của việc áp quy trình ngược do ngộ nhận, Thứ bảy, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, thay
hoặc lạm dụng cơ chế thị trường... Thực tế cho vì là công cụ tập hợp sức mạnh xã hội và hỗ trợ
thấy, trước khi có cạnh tranh thị trường mà cho Nhà nước giải quyết khó khăn trong ngành năng
phép các doanh nghiệp tự định giá là biến độc lượng, trong đó có Ngành điện, thì lại trở thành
quyền Nhà nước thành độc quyền doanh nghiệp, công cụ giải trình, thúc đẩy và “ép giá” Chính phủ
cục bộ, thậm chí tư nhân, là mang lại lợi ích độc và xã hội. Thực tế cũng đòi hỏi Hiệp hội không
quyền kép cho doanh nghiệp độc quyền, vì vừa được lạm dụng trở thành công cụ độc quyền ép giá
không phải cạnh tranh thị trường, vừa được làm cho Nhà nước và thị trường. Hơn nữa, không thể
giá độc quyền. Thực tế cũng cho thấy, chỉ có giá thị bắt người tiêu dùng hiện tại trả tiền cho người tiêu
trường khi có cạnh tranh và kiểm soát cạnh tranh dùng tương lai, cũng như không nên để những nhà
thị trường lành mạnh. đầu tư không đủ năng lực gạt bỏ những nhà đầu tư
Ngoài ra, cần chú ý là ngay biểu giá điện 6 mức hiệu quả và bắt cả xã hội làm “con tin” bảo đảm cho
hiện hành cũng không mang tính công bằng, thị lợi ích cục bộ của mình.
trường và tạo áp lực tiêu thụ tiết kiệm điện. Vì lẽ, Trong nền kinh tế thị trường, các Hiệp hội
3 nhóm dùng điện cao nhất trên thực tế phải chịu ngành nghề và tổ chức xã hội - nghề nghiệp khác
giá điện cao nhất ứng với biểu mức giá 2-3 và 4, tương tự là những định chế tiến bộ và cần thiết
thay vì người nào dùng điện nhiều nhất phải trả cho sự phát triển vì dân chủ và công bằng xã hội.
giá cao nhất. Tùy theo lĩnh vực và tính chất, Hiệp hội có mục
Thứ ba, cả nước thiếu điện dùng, trong khi một tiêu chủ yếu là tập hợp và bảo vệ quyền lợi, hỗ trợ
số nhà sản xuất điện tư nhân lại không ký được hợp và chia sẻ những kinh nghiệm nghề nghiệp và các
đồng bán điện với EVN, với lý do mà Ngành điện kỹ năng khác của những nhà đầu tư, kinh doanh,
viện ra là dây dẫn quá tải hoặc không có kết nối cũng như người tiêu dùng và lao động. Đồng thời,
để tải lên mạng quốc gia nguồn điện từ nhà máy các hiệp hội cũng đóng vai trò người đại diện và
phát điện tư nhân. Thậm chí, có doanh nghiệp còn cầu nối giữa khu vực doanh nghiệp, người lao động
không ký được hợp đồng bán điện ổn định, không và tiêu dùng với nhau và với Nhà nước. Tuy nhiên,
có thị trường tiêu thụ và EVN vẫn độc quyền thị do nhận thức và công tác tổ chức cán bộ còn nhiều
trường này, nên không dám đầu tư... bất cập hoặc do nhiều nguyên nhân tế nhị khác, ở
nước ta thường các hiệp hội có vai trò mờ nhạt và
Thứ tư, Ngành điện luôn kêu lỗ và thiếu vốn
thậm chí bị hành chính hóa, hoạt động như một cơ
đầu tư, trong khi thu nhập bình quân lao động của
quan hành chính nhà nước, chưa thu hút và thuyết
ngành điện là cao so với trung bình xã hội. Đồng
phục được các hội viên, cũng như người tiêu dùng.
thời, Ngành điện có vốn đầu tư đa ngành khá lớn
Thậm chí, có nơi, có lúc các hiệp hội được sử dụng
và đầu tư thường không hiệu quả (ví dụ đầu tư sản
như một công cụ hỗ trợ vận động chính sách, gây
xuất điện thoại để bàn lỗ hàng ngàn tỷ đồng...).
sức ép với các cơ quan quản lý nhà nước và người
Thứ năm, các thông tin giải trình và phương tiêu dùng nhằm áp đặt và duy trì các lợi ích cục bộ,
án tăng giá về điện mang tính áp đặt một chiều từ có tính độc quyền cao, bất chấp những tổn hại to
phía Ngành điện; công tác kiểm toán và giám sát lớn cho xã hội và môi trường kinh doanh...
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019 25
- COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN
Dư luận vẫn ấn tượng về sự kiện ngày 9/8/2010, chung chung, bất chấp công luận bức xúc về việc
Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA) đã hoạt đã công khai kiểm toán hay chưa các tổn thất điện
động như một công cụ gây sức ép tập thể lên Ban năng, năng suất lao động, định mức tiêu thụ vật
Bí thư và Chính phủ đòi tăng giá điện, sau khi cảm liệu, cũng như các chi phí tiền lương và hư hao,
thấy kiến nghị riêng lẻ ở từng cơ quan hội viên thất thoát đủ loại khác...? Sao trước khi hội thảo -
không mấy có trọng lượng. Để tăng sức ép đến hiệp thương tăng giá điện, họ không chủ động và
Đảng, Nhà nước và người tiêu dùng, Hiệp hội các tích cực tổ chức những hội thảo khoa học tầm cỡ
nhà năng lượng độc quyền này trương cao 2 tiền đề về các chủ đề họ phải làm gì và thực tế đã làm hay
cơ bản do họ độc quyền tự khẳng định là “Không chưa để cải thiện cả số lượng và chất lượng hoạt
có giá thị trường thì không có nhà đầu tư; và không động Ngành điện và các ngành năng lượng khác
có vốn đầu tư nhờ tăng giá điện thì sẽ không bao của Việt Nam?
giờ Việt Nam đủ điện”. Nói cách khác, theo họ, để
có giá thị trường về điện chỉ cần tăng giá điện theo Để tăng tính minh bạch và thị trường cho
giá thị trường quốc tế, bất chấp chưa và không cần Ngành điện
có cơ chế cạnh tranh thị trường trên thị trường Để góp phần giải bài toán điện theo nguyên tắc
năng lượng nói chung và từng thị trường dạng thị trường cho nước ta trong thời gian tới, cần chú
năng lượng nói riêng ở Việt Nam; còn để có vốn ý những nguyên tắc sau:
đầu tư vào Ngành điện chỉ có cách cách duy nhất là
tăng giá điện thật cao để dôi ra khoản vốn khổng Thứ nhất, cần gỡ rối và xử lý những nghịch lý
lồ hàng ngàn tỷ đồng cho họ trực tiếp là chủ đầu tư nêu trên là nguyên tắc đầu tiên trên hành trình tiến
triển khai các dự án điện, mà không cần huy động tới giá thị trường cho Ngành điện.
vốn ngoài xã hội làm gì cho phức tạp và “mất lộc”...! Cần trước hết xuất phát từ lợi ích quốc gia tổng
Hơn nữa, khi đồng thuận cao trong việc “ép giá” thể và dài hạn, cũng như từ sự tuân thủ các quy
điện như trên, “Hiệp hội Năng lượng” nói chung luật, nguyên tắc, quy trình thị trường, các cam kết
và VEA nói riêng không có giải trình chi tiết công hội nhập quốc tế và thông lệ thế giới để giải quyết
khai về cơ cấu giá thành điện và các “góc khuất” thu các bài toán đặt ra trong Ngành điện. Đặc biệt, cần
nhập trong Ngành cho dư luận rộng đường tham căn cứ vào lý do cụ thể của từng vấn đề trong các
vấn, mà chỉ đưa ra các kết luận và lời giải thích nghịch lý nêu trên mà tháo gỡ cụ thể, thấu đáo.
26 Số 141 - tháng 7/2019 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
- Thứ hai, cần đa dạng hóa các nguồn vốn và hình Cần có những quy định mới và nâng cấp những
thức đầu tư, cũng như đa dạng hóa các dạng năng quy định cũ liên quan đến kiểm toán và công khai
lượng điện cung cấp cho phát triển đất nước. các chỉ tiêu kỹ thuật và chi phí hoạt động của Ngành
điện; cung cấp rộng rãi thông tin và khuyến khích
Trên cơ sở các quy hoạch phát triển Ngành điện
phản biện khoa học và phản biện xã hội về cung -
và năng lượng chung của Việt Nam được xây dựng
cầu, thuận lợi - khó khăn, các kế hoạch và dự án
có chất lượng, cần thiết kế các chính sách tạo thuận
phát triển trong ngành điện để “dân biết, dân bàn,
lợi cao nhất cho đầu tư phát triển Ngành điện từ các
dân làm và dân kiểm tra”; đồng thời tăng cường sự
nguồn vốn nhà nước, ngoài Nhà nước, vốn đầu tư
giám sát, kiểm tra chủ động của Nhà nước và các tổ
nước ngoài và cả sự phối hợp các nguồn vốn theo
chức xã hội, báo chí, xử lý kịp thời và nghiêm khắc
các hình thức đầu tư công - tư kết hợp khác. Lưu
các sai phạm của bất kỳ cá nhân và tổ chức nào.
ý, loại bỏ những rào cản phân phối điện độc quyền
vì lợi nhuận thuần túy của Ngành điện, khiến các Đặc biệt, cần mạnh dạn tổ chức thi tuyển công
nhà đầu tư tư nhân bị chèn ép và không an tâm đầu khai những phương án và cá nhân ứng cử vào các
tư lâu dài, ổn định. Cần sớm thực hiện nguyên tắc vị trí nhân sự cao cấp trong quản lý và phát triển
Nhà nước quản lý hệ thống phân phối điện quốc Ngành điện, tạo cơ hội cho tìm kiếm và khai thác
gia vì lợi ích chung, còn tự do hóa đầu tư sản xuất nhân tài, nâng cao trách nhiệm, năng lực cá nhân
và cung ứng điện thông qua các hợp đồng cung và cộng đồng, loại bỏ những cản trở chủ quan...
ứng điện được tổ chức đấu giá công bằng, minh
Cần nhấn mạnh rằng, đã đến lúc không thể để
bạch có độ ổn định và hiệu lực pháp lý cao nhất.
sự độc quyền, sự bất lực và những bất cập về năng
Quan tâm phát triển các dạng năng lượng điện lực và trách nhiệm bắt cả xã hội làm con tin của
sạch từ nguồn tài nguyên tái tạo, lợi dụng sức gió, mình trong quá trình bảo đảm điện năng cho phát
ánh sáng mặt trời, sóng biển, địa nhiệt, thủy điện triển đất nước;
và các nguồn năng lượng hạt nhân trong cơ cấu cân
Thực tế đã, đang và sẽ còn khẳng định, không sợ
đối và có tính an toàn cao cho cả cung cấp điện và
thiếu vốn, thiếu hàng hóa và sản phẩm dịch vụ cho
môi trường.
nhu cầu ngày càng tăng cao của thị trường, dù đó
Thứ ba, bảo đảm an ninh năng lượng và môi là điện năng, mà chỉ sợ thiếu cơ chế khuyến khích
trường trong sản xuất và phần phối điện. và quản lý đầu tư hiệu quả, cũng như thiếu cơ chế
tuyển chọn đúng đội ngũ cán bộ, chuyên gia và nhà
Đặc biệt, cần tránh sản xuất điện bất chấp mọi
đầu tư có đủ năng lực, tâm và tầm để phát triển
giá, không tính đến những hệ quả môi trường và
ngành điện và các dạng năng lượng khác vì lợi ích
sinh thái do các dự án điện gây ra.
chung của Quốc gia và Cộng đồng.
Cũng cần tránh “bẫy giá điện rẻ” do các chủ thầu
nước ngoài, nhất là Trung Quốc đưa ra trong quá
TÀI LIỆU THAM KHẢO
trình đấu thầu. Không nên coi giá rẻ là tiêu chí duy
1. Báo cáo gửi trực tiếp các chuyên gia kinh tế
nhất chọn thầu các dự án, ví dụ như nhiệt điện, bất
và phóng viện báo chí tháng 5-6 và 7/2019
chấp những chí phí tài chính và môi trường phát
của Ban Truyền thông, EVN;
sinh do chậm triển khai và kéo dài thực hiện các
2. Trang Thông tin Điện tử của EVN: www.
dự án ngoài hợp đồng, cũng như sự tập trung thái
evn.com.vn và www.tietkiemnangluong.vn;
quá vào các nhà sản xuất nước ngoài, tạo nguy cơ
3. Báo cáo định kỳ hàng tháng và năm về tình
mất an ninh năng lượng cho Ngành điện Việt Nam.
hình kinh tế-xã hội của Tổng cục Thống kê
Phát triển các thiết bị tiêu thụ tiết kiệm điện, các năm 2010; 2018-2019;
tích trữ điện và tự cung cấp điện, nhất là hệ 4. “Khi các nhà độc quyền năng lượng ra giá...”
thông đèn chiếu sáng, quạt và các thiết bị điện trang http://vietinfo.eu/tin-tuc/khi-cac-nha-
dân dụng khác. doc-quyen-nang-luong-ra-gia.html.
Thứ tư, tăng cường năng lực và hiệu lực quản lý
Nhà nước, mở rộng sự minh bạch và giám sát xã Ngày nhận bài: 02/07/2019
Ngày duyệt đăng: 10/7/2019
hội đối với ngành điện.
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019 27
nguon tai.lieu . vn
