Xem mẫu
- . S 1 ự chuy óa c ành t ển h ủa tiền tệ th ư bản: 1.1. Công thức chung của tư bản: Tư bản biểu hiện dưới hình thái một số tiền nhất định nhưng bản thân tiền không phải là tư bản. Tiền chỉ biến thành tư bản trong những điều kiện nhất định. Tiền được coi là tiền thông thường khi vận động khi công thức H – T – H (Hàng – Tiền – Hàng), nghĩa là sự chuyển hóa của hàng hóa thành tiền rồi tiền lại chuyển hóa thành hàng hóa. Tiền được coi là tư bản khi vận động theo công thức T – H – T’ (Tiền – Hàng – Tiền), nghĩa là sự chuyển hóa của tiền thành hàng hóa rồi hàng hóa lại chuyển hóa ngược lại thành tiền. Lưu thông hàng hóa giản đơn H–T- Lưu thông tư bản T – H – T’ H Giốn Đều có 2 nhân tố tiền và hàng, 2 giai đoạn mua và bán, 2 chủ thể người mua và người bán. g nhau Bắt đầu bằng việc bán và kết thúc Bắt đầu bằng việc mua và kết thúc Khác bằng việc mua. Điểm xuất phát và bằng việc bán. Điểm xuất phát và nhau điểm kết thúc của quá trình đều là điểm kết thúc của quá trình đều là hàng hóa, tiền chỉ đóng vai trò trung tiền, hàng hóa chỉ đóng vai trò trung gian. gian. Mục đích là giá trị sử dụng để thỏa Mục đích là giá trị, hơn nữa là giá trị mãn nhu cầu nên các hàng hóa trao tăng thêm. Số tiền thu về phải lớn đổi phải có giá trị sử dụng khác nhau. hơn số tiền ứng ra T – H – T’ với Sự vận động sẽ kết thúc ở giai đoạn T’ = T + T. Số tiền trội hơn so với 2, khi những người trao đổi có được số tiền ứng ra ( T), C. Mác gọi là giá giá trị sử dụng mà người đó cần đến. trị thặng dư. 1.2. Mâu thuẫn của công thức chung tư bản: Trong lưu thông, dù trao đổi ngang giá hay không ngang giá cũng không tạo ra giá trị mới, do đó cũng không tạo ra giá trị thặng dư.
- • Trường hợp trao đổi ngang giá: Chỉ có sự thay đổi hình thái của giá trị từ tiền thành hàng và từ hàng thành tiền, còn tổng giá trị cũng như phần giá trị nằm trong tay mỗi bên tham gia trao đổi trước sau vẫn không thay đổi. • Trường hợp trao đổi không ngang giá: Nếu hàng hóa được bán cao hơn giá trị thì số lời anh ta nhận được khi là người bán cũng chính là số lỗ anh ta mất đi khi là người mua. Còn nếu hàng hóa được bán thấp hơn giá trị thì tình hình cũng tương tự như trên. Tổng số giá trị trước lúc trao đổi cũng như trong và sau khi trao đổi không thay đổi mà chỉ có phần giá trị nằm trong tay mỗi bên trao đổi là thay đổi. Ngoài lưu thông, tiền không thể tự mình lớn lên, tự sinh ra giá trị được. Tư bản không thể xuất hiện từ lưu thông và cũng không thể xuất hiện ở bên ngoài lưu thông. Nó phải xuất hiện trong lưu thông và đồng thời không phải trong lưu thông. 1.3. Hàng hóa sức lao động: 1.3.1. Sức lao động Sức lao động là toàn bộ những năng lực thể chất và tinh thần tồn tại trong một cơ thể, trong một con người đang sống và được người đó đem ra vận dụng mỗi khi sản xuất ra một giá trị sử dụng nào đó. 1.3.2 Những điều kiện biến sức lao động thành hàng hóa: 2 điều kiện để SLĐ có thể chuyển thành hàng hóa: • Người lao động được tự do về thân thể, có quyền sở hữu, bán SLĐ của mình. • Người lao động bị tước đoạt hết tư liệu sản xuất, phải bán SLĐ để kiếm sống. Nếu được tự do về thân thể và có tư liệu sản xuất, người lao động sẽ bán hàng hóa do mình sản xuất ra chứ không bán SLĐ. 1.3.3. Hai thuộc tính của hàng hóa SLĐ: • Giá trị hàng hóa SLĐ là thời gian lao động xã hội cần thiết để sản xuất và tái sản xuất ra sức lao động. Nhưng SLĐ chỉ tồn tại như năng lực con người sống, muốn tái sản xuất ra năng lực đó, người lao động phải tiêu dùng một lượng tư liệu sinh hoạt nhất định. Do đó, giá trị hàng hóa SLĐ được đo gián tiếp bằng giá trị những tư liệu sinh hoạt để tái sản xuất SLĐ. Giá trị hàng hóa SLĐ bao hàm cả yếu tố tinh thần và lịch sử, nó phụ thuộc vào từng thời kỳ, hoàn cảnh lịch sử, trình độ văn minh đã đạt được của mỗi nước… Giá trị hàng hóa SLĐ do những bộ phận sau đây hợp thành:
- Giá trị những tư liệu sinh hoạt vật chất và tinh thần cần thiết để sản xuất và tái sản xuất ra SLĐ của công nhân. Giá trị những tư liệu sinh hoạt vật chất và tinh thần cần thiết cho con cái công nhân. Phí tổn đào tạo công nhân. • Giá trị sử dụng của hàng hóa SLĐ chỉ thể hiện ra trong quá trình tiêu dùng SLĐ, tức là quá trình lao động của công nhân. Quá trình đó là quá trình sản xuất ra một loạt hàng hóa nào đó đồng thời là quá trình tạo ra giá trị mới lớn hơn giá trị của bản thân hàng hóa SLĐ. Hàng hóa thông thường Hàng hóa SLĐ Giốn Đều là hàng hóa, do đó đều có 2 thuộc tính giá trị sử dụng và giá trị. g Mua đứt, bán đứt. Mua bán có thời hạn. Khác nhau Giá trị sử dụng thông thường Biểu Giá trị sử dụng đặc biệt: tạo ra giá trị mới lớn hơn giá trị của bản thân nó, hiện của của cải. đó là giá trị thặng dư Nguồn gốc của giá trị thặng dư. Giá trị chỉ thuần túy yếu tố vật chất. Giá trị bao hàm cả yếu tố vật chất, tinh thần và lịch sử. 2. Sự ra đời của GTTD trong CNTB 2.1 Quá trình sx GTTD và những kết luận được rút ra khi nghiên cứu quá trình sx GTTD - Quá trình sản xuất tư bản chủ nghĩa là sự thống nhất giữa quá trình sản xuất ra giá trị sử dụng và quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư. Quá trình nhà tư bản sản xuất ra giá trị thặng dư (GTTD) gồm 2 đặc điểm: + Công nhân làm việc dưới sự kiểm soát của nhà TB + Sản phẩm làm ra thuộc sở hữu nhà TB -Ví dụ: Để chế tạo 1 kg sợi, nhà TB phải ứng ra số tiền để mua nguyên liệu đầu vào như sau: + 1 kg bông: 30 000 đồng + Hao mòn máy móc: 5000 đồng + giá trị sức lao động công nhân trong 1 ngày làm việc (8 giờ): 60 000 đồng
- -Giả sử mỗi giờ lao động sống của công nhân tạo ra giá trị mới kết tinh là 15 000 đồng và trong 4h công nhân sử dụng máy móc có thể chuyển 1kg bông thành 1kg sợi, trong đó giá trị của bông và giá trị hao mòn máy móc cũng được tính vào giá trị của sợi. Theo đó giá trị của 1kg sợi được tính như sau: + 1kg bông: 30 000 đồng + Hao mòn máy móc: 5000 đồng + Giá trị mới tạo ra trong 4 giờ làm việc của công nhân: 60 000 đồng Tổng giá trị 1kg sợi: 95 000 đồng -Để tạo ra GTTD, nhà TB không chỉ dừng sản xuất ở đây. Họ đã ứng trước số tiền để mua sức lao động của công nhân trong 1 ngày làm việc tức 8 giờ theo như hợp đồng lao động đã ký kết giữa 2 bên. Do đó trong 4 giờ làm việc kế tiếp, nhà TB sẽ chi thêm số tiền để mua nguyên vật liệu sản xuất 1 kg sợi như sau: + 1 kg bông: 30 000 đồng + Hao mòn máy móc: 5000 đồng -Tổng tiền chi ra để sản xuất 2 kg sợi: + 2 kg bông: 60 000 đồng + hao mòn máy móc: 10 000 đồng + Tiền lương công nhân 1 ngày làm việc theo đúng giá trị sức lao động: 60 000 đồng Tổng cộng: 130 000 đồng -Tổng giá trị 2 kg sợi nhà TB thu về: 95 000 * 2 = 190 000 đồng -GTTD thu được: 190 000 – 130 000 = 60 000 đồng Như vậy, toàn bộ chi phí sản xuất mà nhà tư bản bỏ ra là 130.000 còn giá trị của sản phẩm mới (2 kg sợi) do công nhân sản xuất ra trong 8 giờ lao động là 190.000. Vậy 130.000 ứng trước đã chuyển hoá thành 190.000 đã đem lại một giá trị thặng dư là 60.000 Kết luận: Một là, qua phân tích giá trị sản phẩm được sản xuất ra, chúng ta thấy có hai phần: Giá trị những tư liệu sản xuất nhờ lao động cụ thể của công nhân mà được bảo toàn và di chuyển vào sản phẩm mới gọi là giá trị cũ. Giá trị do lao động trừu tượng của công nhân tạo ra trong quá trình sản xuất gọi là giá trị mới. Phần giá trị mới này lớn hơn giá trị sức lao động, nó bằng giá trị sức lao động cộng với giá trị thặng dư. Vậy giá trị thặng dư là một bộ phận của giá trị mới dôi ra ngoài giá trị sức lao động do công nhân làm thuê tạo ra và bị nhà tư bản chiếm không. Quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư chỉ là quá trình tạo ra giá trị kéo dài quá cái điểm mà ở đó giá trị sức lao động do nhà tư bản trả được hoàn lại bằng một vật ngang giá mới. Hai là, ngày lao động của công nhân bao giờ cũng được chia thành hai phần: phần ngày lao động mà người công nhân tạo ra một lượng giá trị ngang với giá trị sức lao động của mình gọi là thời gian lao động cần thiết và lao động trong khoảng thời gian đó là lao động cần thiết. Phần còn lại của ngày lao động gọi là thời gian lao động thặng dư, và lao động trong khoảng thời gian đó gọi là lao động thặng dư.
- Ba là, chúng ta nhận thấy mâu thuẫn của công thức chung của tư bản đã được giải quyết: việc chuyển hoá của tiền thành tư bản diễn ra trong lưu thông, mà đồng thời không diễn ra trong lĩnh vực đó. Chỉ có trong lưu thông nhà tư bản mới mua được một thứ hàng hoá đặc biệt, đó là hàng hoá sức lao động. Sau đó nhà tư bản sử dụng hàng hoá đặc biệt đó trong sản xuất, tức là ngoài lĩnh vực lưu thông để sản xuất ra giá trị thặng dư cho nhà tư bản. Do đó tiền của nhà tư bản mới chuyển thành tư bản. 2.2 Bản chất của tư bản – TB bất biến/khả biến – TB cố định/lưu đông a. Bản chất của tư bản: Tư bản có nhiều hình thức thể hiện như tiền,TLSX,hàng hóa,con người…Bản thân chúng không phải là tư bản ,chúng chỉ trở thành tư bản khi là tài sản của nhà tư bản và được dùng để bóc lột công nhân làm thuê và đem lại giá trị thặng dư. Khi chế độ tư bản bị xóa bỏ thì tư liệu sản xuất không còn là tư bản nữa. Vì vậy,Tư bản là giá trị mang lại giá trị thặng dư bằng cách bóc lột công nhân làm thuê. Bản chất của tư bản là thể hiện quan hệ bóc lột trong đó giai cấp tư sản chiếm đoạt giá trị thăng dư do giai cấp công nhân tạo ra. b. Tư bản bất biến và tư bản khả biến : Căn cứ vào vai trò của từng bộ phận tư bản trong quá trình sản xuất giá trị thặng dư, chia TB thành TB bất biến và TB khả biến. _TBBB ( C ):là bộ phận tư bản mua TLSX, gồm máy móc thiết bị, nguyên vật liệu, nhà xưởng …TB bất biến được sử dụng trong toàn bộ quá trình sản xuất, nhưng giá trị được bảo toàn và chuyển dần vào sản phẩm, không thay đổi về lượng (gọi là bất biến) _TBKB (V):là bộ phận tư bản mua hàng hoá sức lao động. Trong quá trình SX, nó không tái hiện ra, nhưng bằng lao động trừu tượng, công nhân tạo ra giá trị mới lớn hơn giá trị của bản thân sức lao động, tức là biến đổi về lượng (gọi là khả biến). Qua đó ta nhận thấy rằng,TB bất biến là điều kiện cần thiết không thể thiếu được để sản xuất ra giá trị thặng dư, còn TB khả biến có vai trò quyết định trong quá trình tạo ra giá trị thặng dư. Việc phân chia tư bản thành TB bất biến – TB khả biến đã chỉ rõ vai trò của các bộ phận tư bản trong quá trình sản xuất giá trị thặng dư, do đó vạch rõ bản chất bóc lột của CNTB, chỉ có lao động của công nhân mới tạo ra giá trị thặng dư mà thôi. c. Tư bản cố định và tư bản lưu động: Căn cứ vào đặc điểm và phương thức dịch chuyển giá trị vào sản phẩm mới mà Marx chia tư bản thành tư bản cố định và tư bản lưu động. @ Tư bản cố định (C1) là bộ phận của tư bản sản xuất biểu hiện dưới hình thái giá trị của nhà xưởng, thiết bị, máy móc….sử dụng nhiều lần vào sản xuất kinh doanh .Qua sử dụng giá trị của nó giảm dần nhưng được bảo tồn và kết tinh vào sản phẩm mới. + Đặc điểm :Chu chuyển chậm về mặt giá trị @ Tư bản lưu động (C2+V) là bộ phận tư bản sản xuất (nguyên liệu, nhiên liệu, sức lao động…) được nhà tư bản thu hồi lại hoàn toàn sau khi hàng hóa sx ra được bán .Qua sử dụng trị của nó chuyển hết một lần vào sản phẩm mới. + Đặc điểm :Chu chuyển nhanh về mặt giá trị .
- Việc phân chia tư bản thành TB cố định và TB lưu động có ý nghĩa quan trọng trong quản lý kinh tế,có tác dụng trong việc nâng cao tốc độ chu chuyển tư bản .Việc sử dụng tiền vốn trong sản xuất kinh doanh phải hợp lý nhằm đạt hiệu quả kinh tế cao:Tận dụng tối đa công nghệ máy móc, thiết bị để tránh hao mòn hữu hình và hao mòn vô hình , tiết kiệm nguyên vật liệu, nhiên liệu… Cố định C1 Tư bản Nguyên vật liệu C2 Lưu động Tiền công V @ Mối quan hệ giữa tư bản bất biến và tư bản khả biến với tư bản cố định và tư bản lưu động TB bất biến C TB khả biến V TBSX = máy móc thiết bị C1 + Nguyên vật liệu C2 + Sức lao động V TB cố định TB lưu động 2.3 Tỷ suất và khối lượng giá trị thặng dư: a. - Tỷ suất giá trị thặng dư Tỷ suất giá trị thặng dư là tỷ số tính theo phần trăm giữa giá trị thặng dư và tư bản khả biến cần thiết để sản xuất ra giá trị thặng dư đó. Tỷ suất giá trị thặng dư nói lên trình độ bóc lột của nhà tư bản đối với công nhân làm thuê. m’= m/v*100%= t’/t*100%, trong đó: m’: tỷ suất giá trị thặng dư, m: giá trị thặng dư, v: tư bản khả biến cần thiết, t: thời gian lao động thặng dư, t’: thời gian lao động tất yếu. b- Khối lượng giá trị thặng dư: Để phản ánh quy mô bóc lột, C.Mác dùng phạm trù khối lượng giá trị thặng dư. Khối lượng giá trị thặng dư là tích số giữa tỷ suất giá trị thặng dư và tổng tư bản khả biến đã được sử dụng. M = m’*V Với M: khối lượng giá trị thặng dư,
- V: tổng tư bản khả biến đã được sử dụng, m’: tỷ suất giá trị thặng dư. Chủ nghĩa tư bản càng phát triển thì khối lượng giá trị thặng dư ngày càng tăng vì trình đọ bóc lột sức lao động ngày càng tăng. 2.4 Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư: a. Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối Là giá trị thặng dư thu được bằng cách kéo dài độ dài ngày lao động nhưng vẫn giữ nguyên thời gian lao động cần thiết. Ví dụ : Tg LĐ tất yếu Tg LĐ thặng dư Tg lao động /ngày m’ 4 4 8 m’1 = 4/4 = 100% 4 6 10 m’2 = 6/4 = 150% PP này phổ biến ở thời kỳ đầu của CNTB do ưu điểm của phương pháp này là dễ thực hiện. Hạn chế của nó là gặp giới hạn về độ dài ngày lao động và giới hạn thể lực người lao động. Cho đến nay phương pháp này vẫn được sử dụng cùng với sự biến tướng của nó là tăng cường độ lao động, lao động gia công, làm việc ngoài giờ. b. Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tương đối Là giá trị thặng dư thu được do rút ngắn thời gian lao động cần thiết nhưng vẫn giữ nguyên độ dài ngày lao động ,từ đó kéo dài thời gian lao động thặng dư (tăng năng suất lao động xã hội trong các ngành sản xuất hàng tiêu dùng) Ví dụ: Tg LĐ tất yếu Tg LĐ thặng dư Tg lao động /ngày m’ 4 4 8 m’1 = 4/4 = 100% 2 6 8 m’2 = 6/2 = 300% Để rút ngắn được thời gian lao động cần thiết thì phải hạ thấp giá trị sức lao động. Muốn hạ thấp giá trị sức lao động thì phải giảm giá trị những tư liệu sinh hoạt cần thiết để tái sản xuất ra sức lao động. Điều đó chỉ có thể thực hiện được bằng cách tăng năng suất lao động trong các ngành sản xuất ra các tư liệu sinh hoạt thuộc phạm vi tiêu dùng của người công nhân hay tăng năng suất lao động của các ngành sản xuất ra tư liệu sản xuất để sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt đó. c. Tại sao nói giá trị thặng dư siêu ngạch là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư tương đối.???
- Giá trị thặng dư siêu ngạch là giá trị thặng dư tương đối do áp dụng tiến bộ công nghệ mới làm cho giá trị cá biệt thấp hơn giá trị thị trường của hàng hóa, bằng cách tăng năng suất lao động cá biệt. Nhờ đó nhà tư bản thu được giá trị thặng dư cao hơn nhà tư bản khác. Vì thế theo đuổi giá trị thặng dư siêu ngạch là mục đích cuối cùng của nhà tư bản.Sự khác biệt giữa giá trị thặng dư siêu ngạch và giá trị thặng dư tương đối được thể hiện ở chỗ giá trị thặng dư tương đối là do toàn bộ giai cấp các nhà tư bản thu được còn giá trị thặng dư siêu ngạch chỉ do 1 số nhà tư bản có kỹ thuật tiên tiến thu được.Xét về phương diện đó,nó không chỉ biểu hiện mối quan hệ giữa tư bản và lao động làm thuê mà còn biểu hiện mối quan hệ cạnh tranh giữa các nhà tư bản . Tuy nhiên, giá trị thặng dư siêu ngạch là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư tương đối vì: Giá trị thặng dư siêu ngạch và giá trị thặng dư tương đối đều là kết quả của tăng năng - suất lao động. Tuy nhiên, giá trị thặng dư tương đối thì dựa trên việc tăng năng suất lao động xã hội, còn giá trị thặng dư siêu ngạch lại dựa vào tăng năng suất lao động cá biệt. Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư siêu ngạch bằng cách tăng năng suất lao động - siêu ngạch chỉ tồn tại trong 1 thời gian nhất định sau đó nó sẽ chuyển thành năng suất lao động xã hội. Từ đó, giá trị thặng dư siêu ngạch có thể trở thành giá trị thặng dư tương đối, năng suất lao động cá biệt thành năng suất lao động xã hội. Cho nên, Marx gọi GTTD siêu ngạch là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư tương đối . 2.5 Giá trị thặng dư – quy luật kinh tế tuyệt đối của CNTB Giá trị thặng dư xét về bản chất là phần giá trị mới dôi ra ngoài giá trị sức lao động do công nhân làm thuê tạo ra và bị nhà tư bản chiếm không. Mục đích của sản xuất tư bản chủ nghĩa không phải là giá trị sử dụng mà là sản xuất ra giá trị thặng dư, là nhân giá trị lên. Nhà tư bản cố gắng sản xuất ra hàng hoá với chất lượng tốt đi chăng nữa, thì đó cũng chỉ vì nhà tư bản muốn thu được nhiều giá trị thặng dư. Để thực hiện được mục đích đó, XHTB đã sử dụng các phương tiện, thủ đoạn đó là: tăng cường bóc lột công nhân làm thuê bằng cách tăng cường độ lao động và kéo dài ngày lao động, tăng năng suất lao động và mở rộng sản xuất. Như vậy, sản xuất ra giá trị thặng dư là quy luật kinh tế tuyệt đối của chủ nghĩa tư bản. Nội dung của nó là sản xuất ra giá trị thặng dư tối đa bằng cách tăng cường bóc lột công nhân làm thuê. Quy luật giá trị thặng dư ra đời và tồn tại cùng với sự ra đời và tồn tại của chủ nghĩa tư bản. Nó quyết định các mặt chủ yếu, các quá trình kinh tế chủ yếu của chủ nghĩa tư bản. Nó là động lực vận động, phát triển của chủ nghĩa tư bản, đồng thời nó cũng làm cho mọi mâu thuẫn của chủ nghĩa tư bản, đặc biệt là mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản ngày càng sâu sắc, đưa đến sự thay thế tất yếu chủ nghĩa tư bản bằng một xã hội cao hơn. 3. Vấn đề tích lũy tư bản 3.1 Thực chất và động cơ của tích lũy tư bản
- Tích lũy tư bản là sự chuyển hóa giá trị thặng dư trở lại thành tư bản. Thực chất của tích lũy tư bản là tư bản hóa giá trị thặng dư. Hay tích lũy tư bản là tái sản xuất ra tư bản với quy mô ngày càng mở rộng. Việc nghiên cứu tích lũy tư bản cho thấy rõ bản chất bóc lột của CNTB. Nguồn gốc của tư bản tích lũy là giá trị thặng dư. Mặt khác tích lũy tư bản làm - cho tư bản tích lũy ngày càng lớn lên, trải qua một quá trình lâu dài thì toàn bộ tư bản chỉ là giá trị thặng dư. Quá trình tích lũy tư bản đã biến quyền sở hữu trong nền kinh tế hàng hóa thành - quyền chiếm đoạt TBCN Động cơ thúc đẩy tích lũy tư bản và tái sản xuất mở rộng là quy luật giá trị - thặng dư và sự cạnh tranh giữa các nhà tư bản 3.2 Nhân tố làm tăng quy mô tích lũy tư bản Ngoài tỷ lệ phân chia khối lượng giá trị thặng dư thành 2 phần tích lũy và tiêu dùng, thì quy mô tích lũy tư bản còn phụ thuộc vào các yếu tố sau: a. Trình độ bóc lột sức lao động Nhà tư bản nâng cao trình độ bóc lột giá trị thặng dư bằng cách cắt xén tiền lương, kéo dài ngày lao động, tăng cường độ lao động để tăng khối lượng giá trị thặng dư. Bằng cách này nhà tư bản không cần ứng thêm máy móc thiết bị mà chỉ cần mua thêm nguyên liệu, tận dụng công suất mát móc, giảm hao mòn vô hình… b. Trình độ năng suất lao động Năng suất lao động càng lớn thì giá trị thặng dư thu được càng lớn, điều kiện để tích lũy càng lớn. Đây là yếu tố quyết định làm tang qui mô tích luỹ tư bản c. Khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển, sự chênh lệch ngày càng tăng giữa tư bản sử dụng và tư bản tiêu dùng Chênh lệch giữa tư bản được sử dụng và tư bản tiêu dùng phản ánh trình độ hiện đại của máy móc thiết bị. Sự chênh lệch này càng lớn, thì năng suất lao động càng cao. d. Quy mô của tư bản ứng trước Quy mô tư bản ứng trước càng lớn thì giá trị thặng dư thu được càng lớn, điều kiện để tích lũy càng lớn
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học